HR, 08-04-2003, nr. 02658/01

Het gerechtshof te 's-Hertogenbosch heeft bij arrest van 5 april 2001 bevestigd, voor zover aan zijn oordeel onderworpen, het vonnis van de rechtbank te 's-Hertogenbosch van 4 april 2000, waarbij verzoeker, voor zover in cassatie van belang, is vrijgesproken van het hem tenlastegelegde medeplegen van als echt en onvervalst uitgeven van valse bankbiljetten.

De advocaat-generaal bij het hof heeft beroep in cassatie ingesteld en bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld. In de schriftuur komt tot uiting dat het cassatieberoep tegen een vrijspraak is gericht, zodat de ontvankelijkheid van het cassatieberoep centraal staat.

Het eerste middel luidt dat het hof een onjuiste uitleg heeft gegeven aan artikel 209 Sr en dat de verdachte daardoor is vrijgesproken van iets anders dan hem ten laste is gelegd.

Aan de verdachte is onder 1, primair, tenlastegelegd dat:

Onder 1, subsidiair is aan verdachte medeplichtigheid bij of tot dit delict tenlastegelegd. De tenlastelegging onder 2, primair en subsidiair, betreft het medeplegen van of de medeplichtigheid bij/tot eenzelfde delict maar dan gepleegd met valse biljetten van f 1000.

Het hof heeft zijn in de bestreden uitspraak gegeven vrijspraak als volgt gemotiveerd:

De tenlastelegging is toegesneden op het bepaalde in artikel 209 Sr. Daarin wordt onder meer strafbaar gesteld degene "die opzettelijk als echte en onvervalste bankbiljetten uitgeeft () bankbiljetten die hij zelf heeft nagemaakt of vervalst of waarvan de valsheid of vervalsing hem toen hij ze ontving bekend was." Volgen nog andere uitvoeringshandelingen, die hier niet ter zake doen.

Het hof heeft op grond van de wetsgeschiedenis van artikel 209 Sr geoordeeld dat het 'als echte en onvervalste bankbiljetten uitgeven' in de zin van die bepaling zo moet worden opgevat dat daarvan alleen sprake is als de uitgever van de valse of vervalste biljetten de ontvanger daarvan heeft misleid over de aard van de biljetten. Indien deze opvatting onjuist is, heeft het hof de verdachte van iets anders vrijgesproken dan hem ten laste is gelegd, zodat in dat geval geen sprake is van een vrijspraak als bedoeld in artikel 430 Sv en het cassatieberoep ontvankelijk is.

Het middel wijst allereerst op de arresten HR 18 februari 1986, NJ 1986, 662, en HR 10 oktober 1995, NJ 1996, 128. In deze arresten is beslist dat onder uitgeven in de zin van artikel 213 Sr1. moet worden verstaan iedere handeling waardoor valse bankbiljetten feitelijk in het verkeer worden gebracht, zodat daar ook onder valt het doen toekomen van valse bankbiljetten aan een tussenpersoon ter verdere distributie. In beide gevallen was de tussenpersoon bekend met de valsheid van het geld en wist de verdachte dat de tussenpersoon het geld in omloop zou brengen.2.

Het middel constateert dat het belangrijkste verschil tussen het delict van artikel 209 Sr en dat van artikel 213 Sr ligt in de (on)bekendheid van de uitgever van de bankbiljetten met de valsheid ervan op het moment van het in bezit krijgen (art. 209). Het ontbreken in artikel 213 Sr van de woorden 'als echte en onvervalste' voorafgaand aan 'bankbiljetten uitgeeft' beschouwt het middel als een verschil in redactie. De strekking van het middel is dat het doen toekomen van valse bankbiljetten aan iemand die van de valsheid afweet door iemand die reeds met die valsheid bekend was toen hij zelf de biljetten ontving of die zelf aan de bankbiljettenpers heeft gestaan, ook kan worden aangemerkt als het 'als echte bankbiljetten uitgeven', indien de valse biljetten zijn overhandigd met de bedoeling of in de wetenschap dat de ander die als echt zal gaan uitgeven.

De wetgever heeft met artikel 213 de introductie beoogd van een lichtere straf voor de argeloze ontvanger van vals geld die dit uitgeeft nadat de valsheid hem op een later moment dan van de ontvangst ervan bekend is geworden. Deze handelt uit zucht om schade te ontgaan en niet om zich wederrechtelijk te bevoordelen, waaruit volgt, aldus de memorie van toelichting op artikel 213 Sr, dat er geen "strafbaar bedrog" is (TK 1878-1879, 110, nr. 3, blz. 133). Daarom staat ook expliciet in art. 213 vermeld, dat een situatie als bedoeld in art. 209 zich voor de toepassing van art. 213 niet mag voordoen (hof Den Bosch, 4 januari 1979, NJ 1979, 284).

In artikel 209 gaat, anders dan in artikel 213, het bestanddeel "als echte en onvervalste" vooraf aan het begrip uitgeven. Het ontbreken van dit bestanddeel in artikel 213 valt te verklaren doordat de toenmalige wetgever geen "strafbaar bedrog" aanwezig achtte in de door deze bepaling bestreken situatie (zie vorig punt). Het bedrieglijke element in het delict van artikel 209 ligt, gelet op de samenhang tussen de twee bepalingen, dus vooral in de wijze waarop de uitgever van het valse geld in het bezit hiervan is gekomen, namelijk door het zelf na te maken, te vervalsen dan wel het welbewust als vals in bezit te krijgen, en in het opzet om dat ab initio valse geld als echt in omloop te brengen.

Voor wat betreft de wijze van uitgeven van het geld heeft de wetgever naar mijn mening geen wezenlijk verschil tussen beide bepalingen voor ogen gestaan. Degene die aanvankelijk onwetend is van de valsheid van het geld en het uitgeeft nadat de valsheid hem bekend is geworden, zal immers - evengoed als degene die van meet af aan van de valsheid op de hoogte was - de waan van echtheid van het geld moeten laten bestaan om in zijn geval schade te ontgaan - in het andere geval: om illegale winst te behalen -. De A-G Meijers kwam in zijn conclusie voor HR 18 februari 1986, NJ 1986, 662, tot de slotsom dat ook het via een tussenpersoon (opnieuw) in omloop brengen van vals geld als uitgeven als bedoeld in artikel 213 Sr moet gelden. Als argumenten noemde hij dat de tekst van de wettelijke bepaling deze uitleg niet uitsluit, nu ook bij inschakeling van een tussenpersoon sprake is van het feitelijk in het verkeer brengen van vals geld, en dat deze uitleg in overeenstemming is met de rechtsgrond van artikel 213, namelijk de aantasting van de betrouwbaarheid van het ruilmiddel.

Niet in te zien valt dat deze argumenten bij de uitleg van het begrip uitgeven als bedoeld in artikel 209 Sr geen gelijke zeggingskracht zouden hebben.

Het bovenstaande rechtvaardigt mijns inziens dat ook degene die bekend was met de valsheid van het geld toen hij dat in zijn bezit kreeg en die dit vervolgens aan een tussenpersoon doet toekomen, onder de werking van artikel 209 valt, indien hem op dat moment duidelijk was (of het hem waarschijnlijk voorkwam) dat die tussenpersoon het valse geld als ware het echt in het maatschappelijk betalingsverkeer zou brengen. Anders gezegd, onder de zinsnede 'als echt en onvervalst uitgeven' in de zin van artikel 209 moet worden verstaan iedere handeling waardoor valse bankbiljetten feitelijk als echt en onvervalst in het maatschappelijk verkeer worden gebracht. Dat laat de welbewuste overdracht van vals geld aan een verzamelaar onbestraft, evenals het spelen van het Monopoly-spel met kleurenkopieën van bankbiljetten: alsdan is immers niet sprake van uitgeven.

Het oordeel van het hof komt erop neer dat alleen de uitgever die degene misleidt aan wie hij de valse bankbiljetten overhandigt kan worden aangemerkt als degene die valse bankbiljetten als echt en onvervalst uitgeeft in de zin van artikel 209. Gelet op het bovenstaande getuigt dit oordeel mijns inziens van een te beperkte en dus onjuiste opvatting van het bepaalde in artikel 209 Sr.

Het hof heeft de verdachte van iets anders vrijgesproken dan hem ten laste was gelegd. Het cassatieberoep is dus ontvankelijk.

Uit het bovenstaande volgt dat de klacht tevens gegrond is.

Het tweede middel begrijp ik aldus dat het hof niet heeft beslist op de grondslag van de tenlastelegging door niet bewezen te verklaren dat verdachte het bij artikel 213 strafbaar gestelde feit heeft gepleegd.

Het hof heeft dienaangaande het volgende overwogen:

Uit het arrest HR 19 oktober 1999, NJ 2000, 109, m.nt. JdH, volgt dat indien een tenlastelegging is toegespitst op een gekwalificeerd delict en daarvan een of het kwalificerend(e) bestanddeel niet bewezenverklaard kan worden, tevens moet worden bezien of de wel bewezenverklaarde feiten het gronddelict opleveren.

Mij lijkt dat een dergelijk geval zich hier niet voordoet. Essentieel voor art. 213 Sr is dat de 'uitgever' niet het geld zelf heeft nagemaakt of vervalst, noch op de hoogte was van de valsheid van het ontvangen geld. Pas indien zulks te bewijzen is èn de uitgever niet ter misleiding van het publiek - maar om zijn eigen schade te beperken - dat valse geld heeft uitgegeven komt zonder grondslagverlating art. 213 Sr in beeld. De door het hof gegeven motivering waarom het de door de advocaat-generaal gesuggereerde weg niet wil volgen, lijkt mij op grond van het voorgaande niet helemaal volledig, maar wel juist, nl. waar het hof overweegt dat de wet een geheel andere positie verleent aan de uitgever in art. 213. Die positie is echter niet volstrekt prohibitief om een onder art. 209 Sr begonnen vervolging alsnog te doen slagen onder art. 213 Sr. In concreto faalt het middel echter, nu het hof heeft vastgesteld dat de verdachte tot de valsemunters behoort.

Dit middel faalt dus.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak met verwijzing van de zaak naar het gerechtshof te Arnhem opdat de zaak in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw kan worden berecht en afgedaan