HR, 11-02-2003, nr. 00174/02

Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft mr. P.J. de Bruin, advocaat te Rotterdam, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De plaatsvervangend Advocaat-Generaal Vellinga heeft geconcludeerd tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot verwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te 's-Gravenhage, teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Hoge Raad heeft kennis genomen van het schriftelijk commentaar van de raadsman op de conclusie van de plaatsvervangend Advocaat-Generaal.

Voor de beoordeling van de middelen zijn de volgende wettelijke bepalingen van belang, zoals deze luidden ten tijde van het bewezen verklaarde feit:

Voor onderzoek door de cassatierechter komen alleen in aanmerking middelen van cassatie als bedoeld in art. 437 Sv. Als een zodanig middel kan slechts gelden een stellige en duidelijke klacht over de schending van een bepaalde rechtsregel en/of het verzuim van een toepasselijk vormvoorschrift door de rechter die de bestreden uitspraak heeft gewezen. De klacht voldoet niet aan dit vereiste, zodat zij onbesproken moet blijven.

De middelen nemen, mede blijkens de toelichting en het dienovereenkomstige verweer, zoals dat blijkens de aan het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep gehechte pleitnotitie is gevoerd, tot uitgangspunt het in een eerdere strafzaak tegen de verdachte gewezen onherroepelijke vonnis van de Kantonrechter te 's-Gravenhage van 13 juni 1996. Daarin ging het om het vóór 1996 niet doen inschrijven van een van verdachtes kinderen als leerling van een school. In dat vonnis heeft de Kantonrechter, naar in gesteld, geoordeeld dat overwegende bezwaren bestonden tegen de richting van het onderwijs als bedoeld in art. 5 (oud) Leerplichtwet 1969 en dat de verdachte daarom diende te worden ontslagen van alle rechtsvervolging. Het tweede middel verbindt daaraan de gevolgtrekking dat vorenbedoeld oordeel in de weg staat aan de ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging ter zake van de onderhavige feiten. Het zevende middel verbindt daaraan de gevolgtrekking dat zulks de Rechtbank had moeten nopen te motiveren waarom zij van dit eerdere oordeel van de Kantonrechter is afgeweken.

Die gevolgtrekkingen zijn onjuist, zodat beide middelen falen.

Wie zich wil beroepen op vrijstelling van de in art. 2, eerste lid, (oud) Leerplichtwet 1969 neergelegde verplichting, dient, voorzover hier van belang, elk jaar opnieuw voor 1 juli aan burgemeester en wethouders van de gemeente waar de jongere als ingezetene in de basisadministratie persoonsgegevens is ingeschreven, kennis te geven voor welke jongere en op welke grond aanspraak op vrijstelling wordt gemaakt. Dat vindt zijn grond klaarblijkelijk ook hierin dat niet op voorhand kan worden verondersteld dat de vereisten waaronder een beroep op vrijstelling kan worden gedaan ook voor het daaropvolgende jaar zijn vervuld. Mede tegen die achtergrond staat het bedoelde eerdere vonnis van de Kantonrechter, waarin het beroep op vrijstelling wegens het bestaan van overwegende bezwaren tegen de richting van het onderwijs als bedoeld in art. 5 aanhef en onder b (oud), Leerplichtwet 1969 ten aanzien van een jongere en een bepaalde periode was gehonoreerd, niet in de weg aan de ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging van de onderhavige feiten, nadien begaan in een andere periode en ten aanzien van ook andere kinderen. De Rechtbank was voorts niet gehouden afzonderlijk te motiveren waarom zij tot een ander oordeel is gekomen dan de Kantonrechter in genoemd vonnis.

De middelen komen alle op tegen het oordeel van de Rechtbank dat het door de verdachte gedane beroep op vrijstelling als bedoeld in art. 5, aanhef en onder b, (oud) Leerplichtwet 1969 ongegrond is. Naar de kern genomen behelzen de middelen de klachten dat de Rechtbank (i) ten onrechte het gewicht van de bezwaren in de zin van voormelde bepaling heeft beoordeeld en (ii) haar oordeel niet van een deugdelijke motivering heeft voorzien.

Vooropgesteld moet worden dat indien een beroep is gedaan op de vrijstellingsgrond als bedoeld in art. 5, aanhef en onder b, (oud) Leerplichtwet 1969, de rechter dient te onderzoeken of het bezwaar de richting van het onderwijs betreft (vgl. HR 19 februari 1980, NJ 1980, 190 en HR 30 oktober 2001, LJN AB2946, NJ 2002, 98). Blijkens de wetsgeschiedenis heeft de wetgever niet gewild dat de rechter het gewicht van zo'n bezwaar beoordeelt (vgl. HR 19 februari 1980, NJ 1980, 190). Hierbij verdient opmerking dat onder overwegend bezwaar tegen de richting van het onderwijs als bedoeld in art. 5, aanhef en onder b, (oud), Leerplichtwet 1969 niet is begrepen bezwaar tegen de soort van het onderwijs, tegen de leerplicht als zodanig of tegen de wettelijke inrichting van het onderwijs (vgl. HR 3 oktober 2000, LJN ZD1985, NJ 2000, 703).

Het voorgaande brengt mee dat de verdachte dient aan te geven welk het bezwaar is tegen het onderwijs op de scholen of instellingen die zich binnen redelijke afstand van zijn woning bevinden en waarop de jongere geplaatst zou kunnen worden, opdat de rechter kan beoordelen of dit bezwaar de richting van het op die scholen gegeven onderwijs betreft.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep heeft de raadsman in dit verband namens de verdachte het volgende aangevoerd:

Voor het overige houdt de pleitnota, die wel beschouwingen bevat over meergenoemd vonnis van de Kantonrechter uit 1996 en een later vonnis van de kantonrechter uit 1997, tegen een andere verdachte, niets specifieks in dat in dit verband van belang is.

Voorts houdt het proces-verbaal van die terechtzitting, voorzover hier van belang, als verklaring van de klaarblijkelijk door de raadsman medegebrachte getuige-deskundige J.P. de Kok, iatrosoof, het volgende in:

De in de bestreden uitspraak opgenomen overwegingen van de Rechtbank, waartegen de in de middelen vervatte klachten zich richten, luiden als volgt:

Het is van algemene bekendheid dat er in de gemeente Den Haag en directe omgeving voldoende scholen zijn die garanderen dat een kind zich in vrijheid kan ontwikkelen en zijn talenten kan ontplooien, uiteraard echter met een (zekere) organisatievorm. Verdachte is kennelijk echter tegen elke vorm van door de overheid georganiseerd en begeleid onderwijs en verwerpt volledig de inhoud en strekking van de Leerplichtwet.

Niet is gebleken dat de gemeente Den Haag heeft gehandeld in strijd met de Leerplichtwet. Er is bovendien voldoende verscheidenheid van onderwijs in de gemeente Den Haag en directe omgeving.

Nu verdachte kennelijk bezwaren heeft tegen het totale bestaande onderwijs als bedoeld in de onderwijswetgeving, betekent dit dat hier geen sprake is van bezwaren tegen de richting van het onderwijs in de zin van artikel 5 aanhef en sub b juncto artikel 8 lid 1 van de Leerplichtwet. Van een wettelijke schulduitsluitingsgrond is derhalve geen sprake."

Deze overwegingen moeten aldus worden verstaan dat de Rechtbank heeft geoordeeld dat de bezwaren van de verdachte niet de richting van het onderwijs betreffen, doch dat haar bezwaren betrekking hebben op de leerplicht als zodanig en de wettelijke inrichting van het onderwijs. Aldus verstaan geven die overwegingen geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. In het bijzonder volgt daaruit niet dat de Rechtbank het gewicht van de bezwaren heeft beoordeeld. In het licht van hetgeen ter terechtzitting namens de verdachte is aangevoerd en door de op verzoek van de verdediging gehoorde getuige-deskundige is verklaard is het oordeel van de Rechtbank ook zonder nadere motivering, niet onbegrijpelijk. Daarbij neemt de Hoge Raad in aanmerking dat het ter terechtzitting naar vorengebrachte bezwaarlijk anders kan worden verstaan dan dat het bezwaar in overwegende mate betreft het ontbreken van de vrijheid van het kind om al of niet naar school te gaan en om te kiezen wat het wil leren, terwijl de enkele omstandigheid dat de betrokken ouder het bezwaar zelf aanmerkt als stoelend op een levensovertuiging, niet meebrengt dat dit oplevert een overwegend bezwaar tegen de richting van het onderwijs als bedoeld in art. 5, aanhef en onder b, (oud) van de Leerplichtwet 1969 (vgl. HR 3 oktober 2000, LJN ZD1985, NJ 2000, 703).

De middelen zijn mitsdien tevergeefs voorgesteld.

Het middel behelst de klacht dat de Rechtbank ten onrechte niet heeft gereageerd op het verweer dat sprake is van strijd met de art. 8 en 9 EVRM.

De aan het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep gehechte pleitnota houdt het volgende in als het in het middel bedoelde verweer:

De Rechtbank had op dit verweer op straffe van nietigheid uitdrukkelijk een gemotiveerde beslissing moeten geven. Het middel klaagt er terecht over dat de Rechtbank zulks heeft nagelaten.

Dit verzuim behoeft in het onderhavige geval echter niet tot cassatie te leiden omdat de Rechtbank het verweer op grond van het navolgende slechts had kunnen verwerpen.

De verdragsbepalingen waarop in het verweer een beroep wordt gedaan luiden als volgt:

In het verweer wordt miskend dat de in art. 2, eerste lid, (oud) Leerplichtwet 1969 neergelegde verplichting geen inbreuk maakt op het in art. 8 EVRM neergelegde recht van de verdachte of haar kinderen op bescherming van "private and family life" (HR 19 september 2000, 00611/99).

Anders dan in het verweer wordt betoogd maakt art. 2 (oud) Leerplichtwet 1969, mede gelet op de in Nederland bestaande vrijheid van ouders hun kinderen de school van hun keuze te doen bezoeken, dan wel een zelf opgerichte school waar volgens hun opvattingen les wordt gegeven, alsmede gelet op de mogelijkheid tot vrijstelling als bedoeld in art. 5 aanhef en onder b (oud) Leerplichtwet 1969, geen inbreuk op de door art. 9, eerste lid, EVRM gewaarborgde rechten (vgl. HR 19 november 1996, DD 97.099).

Het middel is dus tevergeefs voorgesteld.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting is aldaar namens de verdachte naar voren gebracht, kort gezegd, dat in het licht van wat de raadsman tevoren had aangevoerd, zoals weergegeven in de pleitnota, sprake is van overmacht, dan wel van afwezigheid van alle schuld, omdat de verdachte "op goede gronden mocht menen dat er sprake was van een ontheffing van de leerplicht".

Op dit verweer heeft de Rechtbank geen gemotiveerde beslissing gegeven, zulks in strijd met de hier toepasselijke op straffe van nietigheid gegeven voorschriften van art. 358, derde lid, in verbinding met art. 359, tweede lid,Sv.

Nu de Hoge Raad geen andere dan de hiervoor onder 8 vermelde grond aanwezig oordeelt waarop de bestreden uitspraak ambtshalve zou behoren te worden vernietigd, brengt het vorenoverwogene mee dat als volgt moet worden beslist.

De Hoge Raad:

Vernietigt de bestreden uitspraak doch uitsluitend voorzover de verdachte daarbij strafbaar is verklaard en wat betreft de strafoplegging;

Verwijst de zaak naar het Gerechtshof te 's-Gravenhage, opdat de zaak in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan;

Verwerpt het beroep voor het overige.

Dit arrest is gewezen door de vice-president C.J.G. Bleichrodt als voorzitter, en de raadsheren A.M.J. van Buchem-Spapens en W.A.M. van Schendel, in bijzijn van de waarnemend-griffier I.W.P. Verboon, en uitgesproken op 11 februari 2003.