HR (A-G), 29-11-2011, nr. 10/01424

Verdachte is bij arrest van 16 februari 2010 door het Gerechtshof te Amsterdam wegens 1 primair sub 2 en 5 tot en met 9 ‘medeplegen van valsheid in geschrift, meermalen gepleegd’ en 1 subsidiair sub 1, 3 en 4 ‘medeplegen van opzettelijk gebruik maken van het vals of vervalste geschrift, als bedoeld in artikel 225, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht, als ware het echt en onvervalst, meermalen gepleegd’ veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van elf maanden, met aftrek.

Namens verdachte heeft mr. P. Reitsma, advocaat te Nijkerk, zes middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het hof het verweer, dat de rechtbank in eerste aanleg de door de officier van justitie gevorderde wijzigingen van de dagvaarding ten onrechte heeft toegelaten, heeft verworpen op gronden die deze beslissing niet kunnen dragen, althans dat het hof die beslissing onbegrijpelijk heeft gemotiveerd.

De inleidende dagvaarding bevatte de mededeling van de officier van justitie, onder verwijzing naar art. 282 lid 4 Sv, dat deze onmiddellijk na het voordragen van de zaak schorsing van het onderzoek op de terechtzitting zou vorderen en luidde — voor zover voor het middel van belang — voor wat betreft de onder 1 primair en subsidiair tenlastegelegde feiten als volgt:

Op de eerste zitting in eerste aanleg van 15 mei 2003 vordert de officier, na het voordragen van de zaak, schorsing van het onderzoek overeenkomstig art. 282, lid 4, Sv. De officier deelt voorts mede dat de huidige tenlastelegging een voorlopige tenlastelegging is, en dat deze nog gewijzigd zal worden in een definitieve tenlastelegging. Ik merk op dat zich in het dossier de vordering tot inbewaringstelling d.d. 10 februari 2003 bevindt, waarnaar het bevel tot gevangenhouding verwijst, en dat daaruit blijkt dat in de tenlastelegging is volstaan met een omschrijving van feit 1 primair en subsidiair zoals in deze vordering is opgenomen.

Op de daaropvolgende zittingen in eerste aanleg van 5 augustus 2003 en 31 oktober 2003 heeft de officier telkens schorsing van het onderzoek op voet van art. 282 lid 4 Sv gevorderd.

Ter zitting in eerste aanleg van 13 januari 2004 heeft de officier van justitie een wijziging van de tenlastelegging en voorts een nadere wijziging van de tenlastelegging gevorderd. Voor het middel is slechts de eerste wijziging van de tenlastelegging (tegen de nadere wijziging had de verdediging geen bezwaar), en dan enkel de wijzigingen ten aanzien van de onder 1 primair en subsidiair tenlastegelegde feiten, van belang. Deze luidt als volgt:

De raadsman heeft bezwaar tegen de eerste wijziging van de tenlastelegging en voert het woord aan de hand van een overgelegde pleitnota. Tegen de nadere vordering heeft de raadsman geen bezwaar. Het proces-verbaal van de terechtzitting van 13 januari 2004 houdt ten aanzien van de beslissing van de rechtbank het volgende in:

In hoger beroep voert de verdediging verweer tegen de beslissing van de rechtbank om de eerste vordering toe te wijzen.

Het hof heeft ten aanzien van bedoeld verweer het volgende overwogen en beslist:

Laat ik vooropstellen dat in plaats van de gevorderde wijziging in de zin van art. 313 Sv een bij de aanvang van de terechtzitting gedane vordering tot omzetting van de tenlastelegging als bedoeld in art. 314a Sv in de rede had gelegen. In de oorspronkelijke tenlastelegging is immers volstaan met een omschrijving van het feit zoals opgenomen in de vordering tot inbewaringstelling. Bovendien heeft de officier van justitie op de eerste pro forma zitting uitdrukkelijk aangegeven dat het om een voorlopige tenlastelegging ging, alsmede dat het opsporingsonderzoek toen nog niet voltooid was. De officier heeft door telkens te refereren aan art. 282, lid 4, (oud) Sv duidelijk aangegeven dat er met een voorlopige tenlastelegging werd gewerkt, die later zou worden omgezet.

Maar in plaats van bij het begin van de terechtzitting waarop het inhoudelijk onderzoek plaatsvond, een vordering op de voet van art. 314a Sv te doen, kondigt de officier van justitie bij het voordragen van de zaak een later in te dienen vordering wijziging tenlastelegging aan op grond van art. 313 Sv. Een wijziging in de zin van art. 313 Sv is niet ongunstiger voor de verdachte, omdat bij toepassing van art. 314a Sv ook wijzigingen kunnen worden toegelaten, als een gevolg waarvan de telastlegging niet langer hetzelfde feit, in de zin van artikel 68 van het Wetboek van Strafrecht zou inhouden. De rechtbank toetst in het kader van de vordering ex art. 313 Sv, en oordeelt dat gelet op het grote aantal in de oorspronkelijke tenlastelegging genoemde pleegplaatsen en de term ‘ondermeer’, de aanvulling van de tenlastelegging met een aantal andere stukken waarop de valsheid betrekking zou hebben geen ander feit oplevert in de zin van art. 68 Sr.

Ook het hof toetst de bestreden wijziging van de tenlastelegging in het kader van art. 313 Sv: de in de oorspronkelijke tenlastelegging concreet genoemde documenten waren slechts twee voorbeelden van valselijk opgemaakte geschriften, en de gevorderde wijziging behelst een nadere invulling van de tenlastelegging met nog een aantal voorbeelden, van de oorspronkelijk tenlastegelegde meermalen gepleegde valsheid in geschrift. Van nieuwe feiten in de zin van art. 68 Sr is volgens het hof geen sprake.

Ik meen dat het oordeel van het hof dat in de vordering geen sprake is van nieuwe feiten in de zin van artikel 68 Sr, geen blijk geeft van een verkeerde rechtsopvatting en ook niet onbegrijpelijk is. De gevorderde wijziging van de tenlastelegging brengt in vergelijking met het oorspronkelijk tenlastegelegde geen wijziging in de juridische aard van het tenlastegelegde, de wijziging valt onder dezelfde delictsomschrijving, de wijziging brengt ook geen verandering in het strafmaximum, en het gaat bij de wijziging om dezelfde gedragingen als beschreven in de oorspronkelijke tenlastelegging.2. Ik meen dat het hof een en ander ook tot uitdrukking heeft gebracht in de overweging dat de wijziging een nadere invulling behelst van de ten laste gelegde feiten.

De opmerking in de toelichting op het middel dat er sprake is van verschillende tijdstippen waarop de documenten zouden zijn opgemaakt, miskent dat die tijdstippen vallen in de oorspronkelijk tenlastegelegde periode, en dat ook de locaties vallen binnen de oorspronkelijk tenlastegelegde locaties. Het is duidelijk dat de in de oorspronkelijke tenlastelegging en de wijziging daarvan verweten gedragingen, zijnde verschillende vormen van valsheid, vervalsing van documenten en gebruik daarvan, zijn begaan onder omstandigheden waaruit blijkt van een zodanig verband met betrekking tot gelijktijdigheid van die gedragingen, namelijk binnen de tenlastegelegde periode. Wat betreft de wezenlijke samenhang in handelen en schuld van verdachte wijs ik er op dat zowel de oorspronkelijk tenlastegelegde documenten als de wijzigingen zien op documenten die in verband staan met Banco Santander te Bogota (Colombia) en [A]. Het hof kon er van uitgaan dat het hier om één omvangrijk feitencomplex handelde, waarop zowel de oorspronkelijke tenlastelegging als de wijziging zag.

Het middel faalt derhalve.

Het tweede middel klaagt dat het hof het verweer, strekkende tot niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie subsidiair strafvermindering in verband met het niet ter inzage geven van het zogenaamde SENSOR-dossier, heeft verworpen op gronden die deze beslissing niet kunnen dragen, althans dat het hof die beslissing onbegrijpelijk heeft gemotiveerd.

Het hof heeft ten aanzien van bedoeld verweer het volgende overwogen en beslist:

Uit de stukken volgt het volgende. Ter terechtzitting van het hof van 16 maart 2005 heeft de advocaat-generaal bij het hof voorgesteld de raadsman in de gelegenheid te stellen het dossier van de Sensor-zaak in te zien. De verdediging heeft dit dossier op 5 augustus 2009 ter griffie van het hof ingezien. De verdediging trof toen kennelijk het opsporingsproces-verbaal niet aan. In zijn pleitnota schrijft de raadsman dat hij dit dezelfde dag per fax heeft laten weten aan het hof en de advocaat-generaal, en dat hij ‘daarbij de bal weer heeft gelegd bij de AG’. Deze fax heb ik overigens (nog) niet aangetroffen tussen de stukken. Ter zitting van 29 januari 2010 voert de raadsman vervolgens een verweer terzake de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie subsidiair strafvermindering.

Duidelijk is dat de advocaat-generaal bij het hof de verdediging in de gelegenheid heeft gesteld het Sensor-dossier in te zien. Kennelijk miste het opsporingsproces-verbaal. Het komt mij voor dat het op dat moment aan de verdediging was om dat ter zitting van het hof aan te kaarten en eventueel te verzoeken om het Sensordossier te completeren. De verdediging heeft dit kennelijk nagelaten en in de fax — naar eigen zeggen — enkel ‘de bal weer bij de AG gelegd’. Daarbij merk ik op dat op de zitting van het hof van 11 augustus 2009, blijkens het proces-verbaal van die terechtzitting, wel de fax van de verdediging van 4 augustus 2009 betreffende de getuige-deskundige Wevers is besproken, doch geen fax van 5 augustus 2009 betreffende het ontbreken van een politieproces-verbaal in het Sensor-dossier. Het proces-verbaal van die terechtzitting houdt niet in dat de raadsman daar iets over heeft aangevoerd.

In feite was het inzien van het sensor-dossier een zaak tussen de verdediging en de advocaat-generaal; de verdediging heeft op geen enkel moment (behalve voorwaardelijk bij eindpleidooi) een verzoek aan het hof gericht om de advocaat-generaal opdracht te geven het dossier ter inzage beschikbaar te stellen. Zij heeft vervolgens bij de inzage vastgesteld dat er een door haar gewenst stuk niet in het dossier zat en daarover een ontstemde fax naar de AG gestuurd, met afschrift aan het hof. De verdediging heeft vervolgens ook niet het hof verzocht om te gelasten dat zij alsnog inzage zou krijgen in het betreffende opsporingsproces-verbaal, doch rauwelijks een beroep op de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie gedaan.

Zeker in aanmerking genomen dat de advocaat-generaal inzage heeft verschaft in het dossier geeft het oordeel van het hof dat een en ander geen schending oplevert van algemene beginselen van behoorlijke procesorde, geen blijk van een verkeerde rechtsopvatting. Dat het hof sanctionering in de zin van niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in de vervolging dan wel strafvermindering afwijst, is niet onbegrijpelijk.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat het hof het verzoek van de verdediging om de zaak aan te houden om alsnog inzage te krijgen in het Sensor-dossier heeft afgewezen op gronden die deze afwijzing niet kunnen dragen, althans dat het hof zijn afwijzing onbegrijpelijk heeft gemotiveerd.

Het hof heeft dienaangaande het volgende overwogen en beslist:

Het criterium bij een dergelijk verzoek is of het hof de noodzaak van het verzoek ziet.3. Het hof heeft met zijn overwegingen tot uitdrukking gebracht dat de noodzaak daartoe niet aanwezig was. Dit oordeel van het hof is niet onbegrijpelijk, gelet op hetgeen door de verdediging ter onderbouwing van het verweer is aangevoerd en in aanmerking genomen dat het een dossier betreft tegen een medeverdachte in de strafzaak tegen die medeverdachte, welke zaak na een verworpen cassatieberoep inmiddels onherroepelijk was geworden. Bovendien heeft de raadsman, blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting van 29 januari 2010, voorwaardelijk verzocht tot schorsing van het onderzoek, waarbij hij als voorwaarde heeft aangegeven dat het hof bij de beraadslaging tot de bevinding zou komen dat de aldus te verkrijgen informatie gewenst is om tot een oordeel te komen. Tot die bevinding is het hof niet gekomen.

Het middel faalt derhalve.

Het vierde middel klaagt dat het hof het verzoek om de ter zitting meegebrachte getuige-deskundige drs. Wevers te horen heeft afgewezen op gronden die deze afwijzing niet kunnen dragen, althans dat het hof die beslissing onbegrijpelijk heeft gemotiveerd.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van 29 januari 2010 houdt ten aanzien van het verzoek tot het horen van getuige-deskundige Wevers het volgende in:

De verdediging heeft getuige-deskundige Wevers meegebracht ter zitting. Volgens het proces-verbaal van de terechtzitting van 29 januari 2009 zou er sprake zijn van een (voorwaardelijk) verzoek. In het cassatiemiddel wordt betwist dat het verzoek voorwaardelijk is gedaan. Dat staat in de schriftuur in directe aansluiting op de verwijzing naar het verzoek ter zitting van 29 augustus 2010, maar gelezen in verband met de processen-verbaal begrijp ik dat volgens steller in het zittings-PV van 29 januari 2009 ten onrechte staat vermeld (tussen haakjes) dat dit verzoek bij die gelegenheid voorwaardelijk is gedaan. Onduidelijk is in ieder geval welke voorwaarde door de raadsman, in de opvatting van het hof, aan het verzoek zou zijn verbonden. Het lijkt mij weinig aannemelijk dat de getuige-deskundige is gevraagd door de verdediging voor het geval het hof zou aannemen dat er helemaal geen systeem van ‘checks and balances’ bestaat in de relevante bancaire omgeving, en het hof in dat geval behoefte zou kunnen hebben aan nadere explicatie. Die uitleg is gezien de historie van en de consistentie in de verzoeken van de verdediging aangaande het horen van drs. Wevers niet erg waarschijnlijk. Ik ga er daarom vanuit dat voor zover het verzoek voorwaardelijk is gedaan, dat neem ik wel aan, het hof niet aan het verzoek voorbij is gegaan vanwege de vervulling van die (voor mij niet heldere) voorwaarde. Dat blijkt immers niet uit de overwegingen. De volgende vraag is of het hof de juiste maatstaf heeft toegepast.

Vooropgesteld kan worden dat ingevolge het bepaalde in art. 287, tweede lid, Sv in verbinding met art.299, eerste lid, Sv een verzoek als waarvan hier sprake is — te weten een verzoek van de verdediging om een ter terechtzitting meegebrachte deskundige te horen — slechts worden afgewezen op de gronden genoemd in art. 288, eerste lid onder b en c, Sv. Van die gronden komt hier alleen de laatste in aanmerking, te weten dat redelijkerwijs valt aan te nemen dat de verdachte door het niet horen van die deskundige niet in zijn verdediging is geschaad. 4.

Uit de overwegingen inhoudende dat het hof ‘thans geen behoefte heeft aan een nadere toelichting’ alsmede dat het hof tussenarrest zal wijzen indien het na sluiting van het onderzoek ter terechtzitting tijdens de beraadslaging tot de bevinding komt dat het horen van de deskundige over deze materie wenselijk is om tot een oordeel te komen, volgt dat het hof niet de juiste maatstaf heeft gehanteerd bij de toetsing van het verzoek. Het hof heeft met zijn overwegingen tot uitdrukking gebracht dat er (thans) geen noodzaak bestaat tot het horen van de getuige-deskundige, doch niet dat de getuige-deskundige in redelijkheid niet van belang kan zijn voor enige in de strafzaak te nemen beslissing.5.

Het middel slaagt derhalve.

Het vijfde middel klaagt dat het hof het verzoek de zaak aan te houden ten einde alsnog de deskundige Wevers te horen, heeft afgewezen op gronden die deze afwijzing niet kunnen dragen, althans dat deze beslissing ontoereikend is gemotiveerd.

Het hof heeft dienaangaande het volgende overwogen en beslist:

Dit middel betreft een ander verzoek dan hiervoor aan de orde was. De meegebrachte getuige was inmiddels vertrokken. Voor de beoordeling van dit verzoek geldt daarom wel de maatstaf van de noodzakelijkheid. Deze beslissing is op zichzelf beschouwd aan de hand van het juiste criterium genomen en toereikend gemotiveerd.

Het zesde middel klaagt dat de inzendtermijn in cassatie is overschreden.

Het middel is terecht voorgesteld. Namens verdachte is op 23 februari 2010 cassatieberoep ingesteld. De stukken van het geding zijn echter eerst op 17 februari 2011, bijna een jaar later, bij de Hoge Raad ingekomen. De redelijke termijn is derhalve met bijna vier maanden overschreden. Dit dient te leiden tot strafvermindering. Indien deze conclusie wordt gevolgd zal het hof na terugwijzing met deze overschrijding rekening dienen te houden.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, en tot terugwijzing van de zaak naar het Gerechtshof te Amsterdam, opdat de zaak op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG