HR, 08-02-2002, nr. R00/071HR

De verweerster in cassatie, de Stichting, heeft een kort geding tegen [eiser] aangespannen. Zij vorderde daarin, kort gezegd, dat [eiser] de opstallen die hij op het perceel [0001] had laten bouwen, zou verwijderen.

Verzoeker tot cassatie, [eiser], voerde als verweer aan3. dat hij en zijn rechtsvoorganger(s) al meer dan dertig jaar het bezit, krachtens wettige titel, hadden van de (tot kavel [0001] behorende) grond waarop de betreffende opstallen staan, en dat de eigendom daarvan dus krachtens verjaring op de voet van art. 1982 BW van de Nederlandse Antillen aan hem was toegevallen.

In de eerste aanleg verwees de kort-gedingrechter de zaak naar de gewone wijze van rechtspleging. De "gewone" rechter verwierp het beroep van [eiser] op verjaring en wees dus de vordering van de Stichting toe. Hij stelde daartoe, mede aan de hand van verhoor van getuigen, vast dat [eiser] zijn bezit van het gedeelte van het perceel [0001] waarop [eiser] gebouwd had, niet ontleende aan toescheiding aan zijn rechtsvoorganger of levering aan hemzelf, en dat ook [eisers] rechtsvoorganger ([betrokkene A]) niet had verkregen van een voorganger die geen eigenaar was. Daarmee was, naar het oordeel van het Gerecht in Eerste Aanleg, niet voldaan aan de vereisten voor de twintigjarige verjaring4..

[Eiser] ging in hoger beroep. De Stichting voerde in appèl verweer. Het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba (hierna: het Hof) bevestigde het vonnis van het Gerecht in Eerste Aanleg; maar deed dit op grond van andere overwegingen. Het Hof constateerde dat de verjaring door de in april 1994 verzonden sommatie (zie al. 1 sub h. hiervóór) gestuit zou zijn. Aangezien de aanvang van de twintigjarige verjaring niet vóór een datum in april 1974 kon liggen, kon die verjaring ten tijde van de door het Hof vastgestelde stuiting nog niet voltooid zijn.

Tegen dit oordeel komt [eiser] in cassatie op5..

Bespreking van het middel

Onderdeel I van het middel voert aan - daar komt het op neer - dat het Hof, door stuiting van de verjaring door de sommatie uit april 1994 in zijn oordeel te betrekken, op een met het toepasselijke procesrecht onverenigbare wijze de feiten heeft aangevuld waarop ten verwere een beroep was gedaan.

Die klacht is, naar ik meen, gegrond. Art. 52 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van de Nederlandse Antillen (hierna: Rv. NA) bepaalt, in termen die sterk lijken op die van art. 48 Rv., dat de rechter ambtshalve rechtsgronden die partijen niet hebben aangevoerd, aanvult. Daaruit wordt naar Antilliaans procesrecht - zoals dat ook naar Nederlands procesrecht het geval is - afgeleid dat de rechter de feitelijke gronden waarop door partijen een beroep is gedaan, niet mag aanvullen6..

De regel waar het hier om gaat, heeft ook goede zin. Als de rechter recht zou (mogen) doen op feitelijke gronden die niet deugdelijk door een procespartij zijn gesteld, is het bijna onvermijdelijk dat de daardoor benadeelde partij geen adequate gelegenheid krijgt om bij zijn processuele standpuntbepaling met de betreffende feiten rekening te houden, en om die daarbij te weerspreken of te weerleggen. Het onderhavige geval is in dit opzicht exemplarisch, omdat argumenten waarmee een beroep op de sommatie van april 1994, als oorzaak van stuiting van de verjaring, hadden kunnen worden weerlegd (stel dat op een en ander een beroep was gedaan) heel goed denkbaar zijn. Zo geldt bijvoorbeeld dat het niet dadelijk in de rede ligt dat de betreffende sommatie beantwoordde aan het vereiste van een door betekening bewerkstelligde aanmaning, zoals art. 1988 BW van de Nederlandse Antillen (evenals art. 2016 van het vroegere Nederlandse BW) dat inderdaad eist7..

Aanvulling van feitelijke gronden betekent daarom (bijna altijd) dat aan het recht op adequaat gehoor ten opzichte van de daardoor benadeelde partij tekort wordt gedaan. Alleen dat al rechtvaardigt, dat aan het verbod van aanvulling van feitelijke gronden de hand wordt gehouden8.. De Hoge Raad doet dat dan ook9..

De Stichting had zich wel beroepen op stuiting van de verjaring, maar had daaraan niet de aanmaning van april 1994 ten grondslag gelegd. De Stichting noemt stuiting alleen - terloops - in haar conclusie na enquête in eerste aanleg, laatste bladzijde, en baseert dit argument daar op uitmetingen die in 1975 en 1993 zouden hebben plaatsgehad, en op het feit dat [eiser] in 1993 gevraagd zou hebben om hem het litigieuze gedeelte van het perceel in erfpacht uit te geven.

In appèl heeft de Stichting haar beroep op stuiting van de verjaring niet herhaald en dat (dus) ook niet nader toegelicht. Aanwijzingen dat partijen het Hof een oordeel hebben willen vragen over mogelijke stuiting van de verjaring door de aanmaning van april 1994 ontbreken dus volledig. Ook dat feit - namelijk het feit dat dit punt in het geheel niet (dus ook niet in het algemene kader van herbeoordeling van de in eerste aanleg aangevoerde argumenten) ter beoordeling aan de appelrechter was voorgelegd - bracht mee dat het Hof geen vrijheid had om daarover (toch) te oordelen10..

Ik vermeld volledigheidshalve dat de Stichting in eerste aanleg (pleitaantekening in kort geding van 16 juni 1998) wel heeft gesteld dat [eiser] in december 1994 (niet in april 1994) was gesommeerd tot verwijdering van wat hij ter plaatste gebouwd had. Toen is echter niet gesteld dat dit stuiting van enige verjaring teweeg zou hebben gebracht. Dat is daarom begrijpelijk, omdat [eiser] zich in de procedure pas nadien op verjaring heeft beroepen11..

Aan de Stichting - die dit in haar schriftelijke toelichting benadrukt - kan worden toegegeven dat het de rechter in feitelijke aanleg is, die over de uitleg van de processtukken die hem worden voorgelegd heeft te oordelen; en dat de begrijpelijkheid van oordelen die op deze voet in feitelijke instanties worden gegeven, in cassatie niet uiterst kritisch pleegt te worden onderzocht. In deze zaak ontbreekt echter in de stukken ieder aanknopingspunt voor de bevinding dat de Stichting zich heeft beroepen op stuiting van de verjaring op grondslag van de aanmaning van april 1994. Het Hof moet dus wel zelfstandig - buiten de stellingen van partijen om - tot de hier te beoordelen vaststelling zijn gekomen, en daaraan ambtshalve de conclusie hebben verbonden dat de betreffende feiten een (door de Stichting niet gedaan) beroep op stuiting konden dragen - kennelijk omdat het Hof meende dat art. 52 Rv. NA daarvoor de ruimte laat. Dit - impliciete - oordeel acht ik, zoals gezegd, onjuist12..

[Eiser] heeft een rechtmatig belang bij vernietiging. Zijn beroep op verjaring berust er - als ik dat goed heb begrepen - op, dat zijn rechtsvoorganger [betrokkene A] het omstreden perceelsgedeelte krachtens wettige titel had verkregen, en dat [betrokkene A], en later [eiser] zelf, dat perceelsgedeelte te goeder trouw als eigenaars hebben bezeten/gebruikt, o.a. door daar opstallen op te hebben.

Het lijkt mij toe dat het verre van eenvoudig zal zijn om aannemelijk te maken dat de feiten inderdaad zo liggen13. (en het in eerste aanleg gegeven oordeel dat de bewijslast op [eiser] rust, heeft [eiser] - naar ik meen terecht - niet aangevochten). Aan [eiser] mag echter niet de gelegenheid worden onthouden om de rechter zijn argumenten hiervoor, en zijn onderbouwing daarvan, ter beoordeling voor te leggen14..

Onderdeel II van het middel is daarentegen, naar ik meen, ongegrond. Dit onderdeel betoogt, als ik het goed begrijp, (vooral) aan de hand van een van de kant van [eiser] verdedigde uitleg van de in eerste aanleg afgelegde getuigenverklaringen, dat vastgesteld had moeten worden dat [eisers] rechtsvoorganger [betrokkene A] al bepaalde opstallen op het omstreden gedeelte van kavel [0001] heeft gehad, of althans dat [betrokkene A] zich als eigenaar van dat perceelsgedeelte heeft gedragen. Het Hof heeft op dit punt echter in zijn vonnis niets beslist. De cassatieschriftuur veronderstelt misschien dat de vaststelling van het Hof dat [eiser] in 1993/1994 de opstallen heeft uitgebreid en daarbij de perceelsgrens heeft overschreden, een impliciet oordeel over deze stellingen (van [eiser]) inhoudt15.. Dat lijkt mij een onjuiste lezing van het vonnis van het Hof. Deze vaststelling impliceert niet méér dan er staat: dat [eiser] in 1993/1994 een aanbouw heeft laten uitvoeren, en dat die aanbouw zich gedeeltelijk op kavel [0001] bevindt.

Er valt op dit punt dus geen beslissing van het Hof aan te wijzen, die [eiser] in cassatie zou mogen bestrijden. Ik kan daarom daar laten dat de cassatieklachten, die berusten op een van de kant van één van de partijen verdedigde uitleg van bewijsmiddelen (getuigenverklaringen), een feitelijke beoordeling zouden vergen waarvoor in cassatie geen plaats is.

Onderdeel III bevat geen zelfstandige klacht.

Conclusie

Ik concludeer tot vernietiging en (terug)verwijzing.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden