HR, 10-09-2010, nr. 08/04072

Voor de beoordeling die in dit cassatiegeding wordt gevraagd zijn de verwikkelingen uit de vorige instantie(s) maar zeer ten dele relevant. Ik veroorloof mij daarom, die in sterk bekorte samenvatting weer te geven.

De eiseres tot cassatie, [verzoekster], vordert in deze zaak — daar komt het op neer — opheffing c.q. nietigverklaring van op verzoek van de verweerster in cassatie, [verweerster], ten laste van [verzoekster] gelegde beslagen, en schadevergoeding, op te maken bij staat (etc.) wegens door de beslagen in kwestie aan [verzoekster] berokkende schade.

De ‘achtergrond’ van dit conflict is deze:

De aandelen in [verzoekster] werden bij de oprichting van die vennootschap uitgegeven aan [verweerster] en aan haar toenmalige echtgenoot [betrokkene 1] (met wie [verweerster] toen in gemeenschap van goederen getrouwd was). Volgens het aandeelhoudersregister zijn de aandelen in [verzoekster] echter al geruime tijd geleden overgedragen aan een vennootschap op het Caribische eiland Anguilla.

[Verzoekster] bezit een aantal bedrijfspanden op St. Maarten, die tegen aanmerkelijke huurprijzen zijn verhuurd.

[Verweerster] is inmiddels in een echtscheidings- en boedelscheidingsprocedure met [betrokkene 1] verwikkeld. Zij neemt in deze procedure (onder meer) het standpunt in dat [verzoekster], (ook) na de overdracht van de aandelen van [verzoekster] aan de vennootschap op Anguilla, een werktuig is in de handen van [betrokkene 1]. De huurprijzen van de bedrijfspanden van [verzoekster] op St. Maarten zouden rechtstreeks aan [betrokkene 1] ten goede komen, en zouden daarbij worden onttrokken aan de boedel waarover [verweerster] en [betrokkene 1] met elkaar procederen.

[Verweerster] heeft daarom conservatoir beslag laten leggen — aangeduid als maritaal beslag — op de huurpenningen die de huurders aan [verzoekster] verschuldigd zijn2..

Dat beslag wordt in deze procedure door [verzoekster] aangevochten, en terzake van dat beslag wordt schadevergoeding gevorderd. Daarbij wordt van de kant van [verzoekster] verdedigd dat zij, [verzoekster], niet met [betrokkene 1] te vereenzelvigen is; dat dus goede grond ontbreekt om op de aan haar, [verzoekster], verschuldigde huren beslag te leggen, als vormden die huren een deel van de (inmiddels ontbonden) huwelijksgemeenschap van [verweerster] en [betrokkene 1]; en dat zij, [verzoekster], overigens niets aan [verweerster] verschuldigd is of zal worden, wat beslaglegging ten gunste van [verweerster] en ten laste van [verzoekster] zou rechtvaardigen.

In de eerste aanleg werden de vorderingen van [verzoekster] om thans niet terzake doende redenen afgewezen. In hoger beroep oordeelde het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba (het GHvJ), kort samengevat: dat [verzoekster] niet met [betrokkene 1] mag worden vereenzelvigd; dat [verweerster] (overigens) geen vordering op [verzoekster] pretendeert en dat er ook geen vanwaardeverklaring van de ten laste van [verzoekster] gelegde beslagen is gevorderd; dat dit met zich meebrengt dat de beslagen als nietig moeten worden aangemerkt; maar dat de schadevergoedingsvordering moet worden afgewezen omdat [verzoekster] onvoldoende heeft onderbouwd dat zij schade zou hebben geleden (of nog zou kunnen lijden).

In het tijdig3. en regelmatig ingestelde cassatieberoep wordt dit oordeel namens [verzoekster] bestreden. Van de kant van [verweerster] is een verweerschrift ingediend. Partijen hebben hun standpunt van weerszijden schriftelijk laten toelichten; en van de kant van [verweerster] is schriftelijk gedupliceerd.

Deze zaak is ingeleid bij een verzoekschrift dat op 19 mei 2005 werd ingeschreven; het gaat daarbij om beslagen die in mei 2002 zijn gelegd.

Naar luid van art. 11 van de Overgangsregeling uit titel 3 van de Landsverordening van 15 maart 2001 (onderdeel van de wetgevingsmaatregelen die tot het inmiddels per 1 augustus 2005 in werking getreden ‘nieuwe’ Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van de Nederlandse Antillen en Aruba hebben geleid), worden gedingen die vóór de inwerkingtreding van het nieuwe Wetboek aanhangig zijn gemaakt, afgedaan op de voet van het ‘oude’ recht, voor zover de wet niet anders bepaalt. Wat de onderhavige zaak betreft zijn er geen relevante andersluidende bepalingen in het nieuwe Wetboek (of elders in de wet); en geldt dus dat de zaak naar de voorheen geldende regels van procesrecht moet worden beoordeeld4..

Partijen hebben er in cassatie over gestreden of bij de beoordeling van de middelen uitgangspunt moest zijn — zoals namens [verzoekster] wordt verdedigd —, dat in het vonnis van het GHvJ besloten ligt dat de op verzoek van [verweerster] gelegde (en door het GHvJ als nietig beoordeelde) beslagen ook als onrechtmatige daad ten opzichte van [verzoekster] hebben te gelden. Mij lijkt duidelijk dat dat in cassatie wél als uitgangspunt moet dienen, immers:

Ik denk daarom dat het middel inderdaad tot uitgangspunt mag nemen dat [verweerster] door het laten leggen van de door het GHvJ als nietig beoordeelde conservatoire beslagen onrechtmatig jegens [verzoekster] heeft gehandeld (bijzondere omstandigheden die een afwijking van de hiervóór aangehaalde ‘vuistregel’ zouden kunnen rechtvaardigen zijn niet (vast)gesteld).

Met dit uitgangspunt voor ogen werpt het middel de vraag op, of het GHvJ op toereikende gronden heeft geoordeeld dat de vordering tot schadevergoeding-bij-staat bij gebreke van voldoende onderbouwing van de gestelde schade moest worden afgewezen.

Zoals het middel terecht tot uitgangspunt neemt, is de drempel voor toewijzing van een ‘schadevergoeding-bij-staat’-vordering laag: daarvoor hoeft slechts de mogelijkheid dat schade is geleden aannemelijk te zijn; en daarvoor is (behoudens ‘geharnaste’ betwisting van de aansprakelijk gehouden partij) gewoonlijk voldoende dat er feiten gesteld (en eventueel vastgesteld) zijn die in het algemeen het geleden zijn van enige schade aannemelijk (kunnen) maken7..

Dat ‘de lat hier laag gelegd wordt’ is ook te begrijpen: de schadestaatprocedure dient er nu juist toe om partijen de gelegenheid te geven om vragen betreffende aansprakelijkheid en wat daarmee verband houdt, voorafgaandelijk aan de rechter voor te leggen, zonder al op bijzonderheden betreffende de schade te hoeven ingaan. Die bedoeling zou worden ondergraven wanneer desondanks verlangd zou worden dat bij betwisting een gesubstantieerde onderbouwing van de schade en de daaraan ten grondslag liggende feiten zou moeten worden gegeven, laat staan: zou moeten worden bewezen. Het debat dat men in dit stadium nu juist ‘voor zich uit wil schuiven’ zou dan immers, zij het misschien niet in volle omvang, toch weer worden ‘binnengehaald’8..

In HR 11 april 2008, NJ 2008, 225, rov. 4.5 is dan ook een oordeel in feitelijke aanleg dat hogere eisen leek te stellen aan de onderbouwing van de schadecomponent in een procedure tot verkrijging van een ‘schade-bij-staat’-veroordeling, gecasseerd als onjuist dan wel onvoldoende begrijpelijk.

De Hoge Raad heeft echter ook wel geoordeeld in de zin dat de afwijzing van een dergelijke veroordeling ‘kennelijk’ berustte op het onvoldoende aannemelijk zijn van (de mogelijkheid van) schade; en dat dat in de omstandigheden van dát geval niet onbegrijpelijk was9..

Zoals voor de hand ligt, speelt bij de beoordeling van wat de rechter op dit punt wel en niet (ver)mag een belangrijke rol, wat er zich in het partijdebat heeft afgespeeld. Naarmate de gestelde feiten de mogelijkheid van schade minder evident laten zijn, en naarmate er een gedegen onderbouwd verweer is aangevoerd dat ertoe strekt dat (de mogelijkheid van) schade niet aannemelijk is, kan van de eiser een meer onderbouwde ondersteuning van de tegengestelde stelling worden verwacht10..

In deze zaak is de (mogelijkheid van) schade namens [verzoekster] niet of nauwelijks geadstrueerd — en, voeg ik toe, dringt zich ook niet als erg voor de hand liggend op, dat er schade was geleden (of nog dreigt). Op de in het cassatierekest genoemde plaats in § 12 van het inleidend verzoekschrift worden argumenten aangevoerd ter onderbouwing van het belang van [verzoekster] bij de gevorderde opheffing/nietigverklaring van het beslag. Het GHvJ kon geredelijk menen dat hier niet een onderbouwing van de gestelde schade werd beoogd. In de Conclusie van Antwoord wordt op p. 7 ‘t.a.v. punt 12’ aangevoerd dat [verzoekster] nog ruimschoots over andere middelen dan de beslagen huurinkomsten zou kunnen beschikken en dat de beslagen (daarom) geen schade teweeg brengen. Deze stellingen van de kant van [verweerster] worden in (alinea's 18 en 19 van) de namens [verzoekster] ingebrachte pleitnota in eerste aanleg maar zeer gedeeltelijk besproken.

In de (aangehaalde plaatsen uit de) Memorie van Grieven wordt summierlijk naar de stellingen van de eerste aanleg verwezen; en wordt aangevoerd dat [verzoekster] door het niet kunnen beschikken over het beslagen vermogen ‘aanzienlijke schade’ lijdt (en wordt een desbetreffend bewijsaanbod gedaan); maar er worden geen aanvullende feitelijke stellingen op het thema van de (mogelijke) schade ingebracht.

Tenslotte zijn bij de in het cassatierekest aangehaalde plaatsen uit de §§ 8 en 9 van een akte na comparitie van 14 maart 2008 weer (enige) stellingen aangevoerd die het GHvJ zeer wel kon opvatten als strekkend ter onderbouwing van het belang van [verzoekster] bij beëindiging van de beslagen, en niet als onderbouwing van de, nooit nader beargumenteerde, geleden of te lijden schade.

Ik zou zo'n beoordeling ook daarom goed kunnen begrijpen, omdat het in deze zaak blijkens de stukken kennelijk te doen was om een oordeel over de nietigheid dan wel de opheffing van de beslagen. De mede gevorderde schadevergoeding wordt slechts af en toe, terloops en als bijkomstigheid, genoemd. Dan valt te begrijpen dat aangevoerde argumenten die zich aandienen als strekkend tot nadere onderbouwing van het belang bij beëindiging van het beslag, ook in die zin worden begrepen.

Zoals eerder gezegd, wordt de lat voor toewijzing van een vordering tot schadevergoeding-bij-staat niet hoog gelegd. Maar wanneer gemotiveerd wordt betwist dat er van enige (geleden of te lijden) schade sprake is en uit de feiten ook niet ‘spreekt’ dat er wel schade is (of zal komen), kan wel iets aan nadere onderbouwing van de gepretendeerde (mogelijke) schade worden verlangd.

Ik denk dat het GHvJ in deze zaak, waarin de gestelde schade wel — zij het met een summiere onderbouwing — was betwist en waarin (het GHvJ kon oordelen dat) een onderbouwde weerlegging van die betwisting effectief ontbrak, kon komen tot de uitkomst waartoe het gekomen is. Dit geval onderscheidt zich, wat dat betreft, van het geval dat in HR 11 april 2008, NJ 2008, 225 is beoordeeld. Daar was, zoals uit rov. 4.5 van het arrest blijkt, bij Memorie van Grieven een uitvoerige uiteenzetting betreffende de (mogelijkheid van) schade gegeven. De stellingen die in deze zaak (vogens het middel) diezelfde rol zouden moeten vervullen, kon het GHvJ volgens mij in redelijkheid beoordelen als ontoereikend.

Ik concludeer tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden