HR, 22-05-2012, nr. 11/00916

Verdachte is door het Gerechtshof te 's-Gravenhage bij arrest van 10 november 2010 vrijgesproken van de hem ten laste gelegde 'bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht'.

De Advocaat-Generaal bij het ressortparket 's-Gravenhage heeft één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat het Hof ten onrechte heeft geoordeeld dat niet wettig en overtuigend kan worden bewezen dat sprake is van 'bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht' in de zin van art. 285 Sr, aangezien het Hof met betrekking tot het tenlastegelegde bestanddeel 'bedreiging' een onjuiste maatstaf heeft aangelegd en derhalve, met verlating van de grondslag van de tenlastelegging, de verdachte heeft vrijgesproken van iets anders dan is ten laste gelegd, althans dat de motivering van de vrijspraak onjuist, ontoereikend en/of onbegrijpelijk is.

Aan verdachte is ten laste gelegd dat:

Het Hof heeft zijn bestreden beslissing tot vrijspraak als volgt gemotiveerd:

Aan de verdachte is (onder meer) ten laste gelegd dat hij Wilders met enig misdrijf tegen het leven gericht heeft bedreigd, doordat hij - in de kern beschouwd - "Wilders opzettelijk dreigend tekstfragmenten/woorden heeft toegevoegd". Blijkens de inhoud van de tenlastelegging rept deze in een 'rap' gegoten tekst onder meer van de volgende bewoordingen (zakelijk weergegeven): wie is na het neerknallen van Pim Fortuyn en Theo van Gogh de volgende? Als ik begin vraag ik om stilte om een aanslag te plegen op Geert Wilders, iedere (...) die over moslims praat wordt omgelegd, Geert je kan liever van het dak afspringen of wil je liever kogels in je lijf hebben, dit is geen grap, als je zo blijft doorgaan ben jij de volgende. Daarnaast is in de tenlastelegging tussen haakjes opgenomen dat deze tekstfragmenten in de vorm van een video- of muziekclip zijn geplaatst op de website www.youtube.com en/of een andere internetsite. Centraal in de tenlastelegging staan echter de tekstfragmenten die door de verdachte zijn geschreven.

Het Hof heeft in zijn bestreden arrest onder het hoofd 'Vrijspraak' overwogen dat voor een veroordeling ter zake van bedreiging tegen het leven gericht onder meer vereist is dat de bedreigde daadwerkelijk op de hoogte is geraakt van de bedreiging en de bedreiging van dien aard is en onder zodanige omstandigheden is geschied dat bij de bedreigde de redelijke vrees kon ontstaan dat hij het leven zou kunnen verliezen en dat het opzet van de verdachte daarop was gericht. Daarmee heeft het Hof uiteengezet wanneer in algemene zin sprake is van bedreiging van een misdrijf tegen het leven gericht en de juiste maatstaf aangelegd.1. In zoverre mist het middel feitelijke grondslag.

Voorts konden naar het oordeel van het Hof de tenlastegelegde tekstfragmenten op zichzelf genomen bij degene tot wie zij waren gericht (Wilders) de redelijke vrees doen ontstaan dat hij van het leven zou worden beroofd. Althans, zo versta ik de desbetreffende overweging van het Hof. Daarmee is volgens het Hof nog niet gezegd dat aan alle te dezen geldende vereisten is voldaan. Bij de beantwoording van de vraag of sprake is van een (serieuze) bedreiging tegen het leven van Wilders gericht, dienen naar het oordeel van het Hof ook de context van de raptekst en de omstandigheden waaronder de raptekst bij Wilders bekend is geworden, te worden betrokken en wel tegen de achtergrond van de rapcultuur. Uit de ter terechtzitting in eerste aanleg afgelegde getuigenverklaring van Wilders leidt het Hof af dat "niet zozeer de tekst van de rap, maar de raptekst in combinatie met het filmpje en het in dat filmpje weergegeven geluid van pistoolschoten door Wilders als bedreigend is ervaren".

Verder heeft het Hof vastgesteld dat een onbekend gebleven persoon, gebruik makend van de naam 'mastapyy', de door Wilders bekeken videoclip op Youtube heeft gezet, dat de verdachte ten stelligste heeft ontkend een videoclip bij zijn raptekst te hebben gemaakt, dat de verdachte heeft verklaard nimmer de intentie te hebben gehad om Wilders van het leven te beroven en dat naar eigen waarneming van het Hof op die videoclip geen geluiden van pistoolschoten zijn te horen. Uit deze eigen waarneming heeft het Hof afgeleid dat er kennelijk meerdere videoclips in omloop zijn, waarin de raptekst van de verdachte als uitgangspunt is gebruikt. Op grond van dit een en ander is het Hof van oordeel dat niet kan worden vastgesteld welke videoclip voor Wilders aanleiding is geweest om aangifte te doen en in welke context de raptekst is te plaatsen.

Naar het oordeel van het Hof kan, gelet op de inhoud van de raptekst in zijn geheel, dus bezien in de gehele context van deze tekst, niet worden gezegd dat "de verdachte heeft begrepen of heeft moeten begrijpen dat zijn rap bij de aangever de redelijke vrees kon doen ontstaan dat de verdachte de aangever zou ombrengen" en is "in de onderhavige zaak een enkele beoordeling van de tekst van de rap onvoldoende (...) om tot een bewezenverklaring van de aan de verdachte verweten bedreiging te komen", zodat de verdachte van het tenlastegelegde feit dient te worden vrijgesproken.

Dit oordeel is naar mijn mening in het licht van de door het Hof aangelegde en aan de rechtspraak van de Hoge Raad ontleende maatstaf onbegrijpelijk. Ik zal dit hieronder toelichten.

Voor een veroordeling ter zake van bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht is, als gezegd, vereist dat de bedreiging van dien aard is en onder zodanige omstandigheden is geschied dat bij de bedreigde de redelijke vrees kon ontstaan dat hij het leven zou kunnen verliezen. Daarop is het opzet van de dader gericht. Ook strekt het opzet ertoe dat de bedreiging daadwerkelijk bij de bedreigde aankomt. Over de vraag wanneer van bedreiging met een 'misdrijf tegen het leven gericht' kan worden gesproken, heeft de Hoge Raad talrijke arresten gewezen. Doorgaans gaat het om zaken waarin de dader verbaal bedreigend is geweest. Uit de desbetreffende rechtspraak van de Hoge Raad valt af te leiden dat niet vereist is "dat komt vast te staan dat bij de bedreigde daadwerkelijk de vrees voor aantasting van de persoonlijke vrijheid is opgewekt" (HR 3 februari 2004, LJN AN9309). En direct daaropvolgend overweegt de Hoge Raad: "Voldoende is dat de bedreiging van dien aard is en onder zodanige omstandigheden is geschied dat zij in het algemeen geschikt is de vrees voor een inbreuk op de persoonlijke vrijheid teweeg te brengen". De beantwoording van de vraag of sprake is van bedreiging, laat zich dus in belangrijke mate objectiveren en dient te worden beoordeeld aan de hand van de concreet vastgestelde aspecten van het voorliggende geval.2. Ook blijkens latere rechtspraak van de Hoge Raad wordt de hier aan te leggen maatstaf door deze objectivering omgeven.3. De aard van de uitlatingen en de omstandigheden waaronder deze zijn gedaan zullen duidelijk moeten maken of de laakbare woordkeus dient te worden aangemerkt als een bedreiging, dan wel kan worden afgedaan als bijvoorbeeld bangmakerij, een misplaatste grap of een scherts.4.

Volgens het Hof kan gelet op de inhoud van de raptekst, bezien in de gehele context daarvan, niet worden afgeleid dat de verdachte heeft begrepen of heeft moeten begrijpen dat zijn rap bij Wilders de redelijke vrees kon doen ontstaan dat hij de aangever zou ombrengen. Met de steller van het middel ben ik van oordeel dat in het licht van het voorgaande het Hof daarmee een onjuiste invulling heeft gegeven aan meergenoemde maatstaf, nog daargelaten dat dit oordeel onbegrijpelijk is gezien de inhoud van de raptekst. De door de verdachte geschreven raptekst duidt erop dat Wilders de dood zal vinden, terwijl de aard van deze tekst en de inhoud van de gebezigde woorden mijns inziens in objectieve redelijkheid een bedreiging in de zin van art. 285, eerste lid, Sr vormen. Het is bij de beantwoording van de vraag of de raptekst bij Wilders de hier bedoelde vrees kon doen ontstaan irrelevant of de verdachte dat heeft begrepen of heeft moeten begrijpen.5. Hetzelfde geldt voor de overweging van het Hof dat bij de beantwoording van de vraag of sprake is van een (serieuze) bedreiging tegen het leven van Wilders gericht, de context van de raptekst en de omstandigheden waaronder de raptekst bij Wilders bekend is geworden, dienen te worden betrokken tegen de achtergrond van de rapcultuur. Ik vermag niet in te zien welke, kennelijk zelfs als verlichtend bedoelde betekenis in het onderhavige verband aan de zogenoemde rapcultuur zou toekomen.

Aan het voorgaande kan niet afdoen de vaststelling van het Hof dat een onbekend gebleven persoon (een zekere 'mastapyy') de kennelijk door Wilders bekeken videoclip op Youtube heeft gezet en dat het Hof zelf geen pistoolschoten op die videoclip heeft gehoord. Daarbij wijs ik er overigens op dat (als gezegd) in de tenlastelegging de inhoud van de door de verdachte geschreven raptekst centraal staat en niet de, tussen haakjes opgenomen, op www.youtube.com geplaatste videoclip, en dat het klinken van pistoolschoten niet in de tekst van de tenlastelegging is opgenomen. Het feit dat niet de verdachte het geluid van de schoten aan de rap heeft toegevoegd, maakt uiteraard niet dat de raptekst zelf in zijn geheel genomen niet meer bedreigend zou zijn. De tekst van het nummer liegt er niet om.6. Dat Wilders heeft verklaard dat hij ook die pistoolschoten zeer bedreigend vond, staat er niet aan in de weg dat Wilders de enkele tekst van de rap eveneens als zeer bedreigend kon ervaren. Ook hierop gelet, is de vrijspraak zonder nadere motivering niet zonder meer begrijpelijk.

Het doet er, lijkt mij, niet toe dat het niet de verdachte is geweest die vervolgens de rap in een clip op www.youtube.com heeft gezet, als gevolg waarvan Wilders bekend werd met de tekst van de rap. Het is immers niet vereist dat de bedreiging rechtstreeks tot de bedreigde komt. Een bedreiging kan de bedreigde ook indirect - in dit geval via 'mastapyy' - bereiken.7. Waar het om gaat is dat Wilders hoe dan ook, of op welke wijze dan ook, kennis heeft genomen van de raptekst en, naar hij blijkens de overwegingen van het Hof op de terechtzitting in eerste aanleg heeft verklaard, daarvan een aantal fragmenten (en ook wel meer uitspraken in het filmpje) subjectief als bedreigend heeft ervaren. Juist lijkt mij ook de opmerking van de steller van het middel dat de verdachte door de raptekst op CD te plaatsen en te verkopen zich willens en wetens heeft blootgesteld aan de aanmerkelijke kans dat de in de raptekst tot uitdrukking gebrachte bedreiging op enigerlei wijze bij Wilders bekend zou worden.

Het middel slaagt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en terugwijzing van de zaak naar het Hof, teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.