HR, 01-02-2013, nr. 11/04393

SVA verhuurt aan [eiser] de woonruimte /flat aan de [a-straat 1] te Arnhem. Op de tussen partijen gesloten huurovereenkomst is het huurreglement van toepassing verklaard. In dat reglement is onder meer het volgende bepaald:

SVA hanteert voorts voorwaarden voor het plaatsen van een schotelantenne, welke voorwaarden van technische, esthetische en overlast beperkende aarde zijn. SVA heeft haar beleid mede gericht naar het binnen de gemeente Arnhem geldende beleid betreffende de plaatsing van schotelantennes zoals dat voor c.q. na 1 januari 2003, na de invoering van de gewijzigde Woningwet, heeft geluid c.q. luidt. SVA hanteert geen verbod op het plaatsen van schotelantennes.

[Eiser] heeft aan de achtergevel van zijn flat een schotelantenne geplaatst zonder daarvoor toestemming te vragen.

Bij brief van 9 juni 2009 heeft SVA [eiser] verzocht de geplaatste schotelantenne te verwijderen, omdat [eiser] vooraf geen toestemming aan SVA heeft gevraagd. SVA heeft erop gewezen dat wanneer [eiser] de schotel zou willen herplaatsen, hij aan een aantal voorwaarden zal moeten voldoen. Eén van die voorwaarden luidt als volgt:

[Eiser] heeft de schotelantenne naar aanleiding van de brief van 9 juni 2009 tijdelijk inpandig geplaatst. Korte tijd daarna heeft [eiser] de installatie binnenshuis geplaatst op een tegelvoetstandaard, waarbij de schotel en een deel van de antenne uit het raam steken.

Bij exploot van 3 december 2009 heeft SVA [eiser] gedagvaard voor de rechtbank Arnhem (sector kanton) en gevorderd dat [eiser] bij vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, wordt veroordeeld om binnen veertien dagen na betekening van het vonnis, de in strijd met haar beleid geplaatste schotelantenne c.a. te verwijderen en verwijderd te houden, op verbeurte van een dwangsom van € 50,- per dag of gedeelte van een dag dat [eiser] in strijd met dit vonnis handelt, met een maximum van € 1.500,-. Voorts heeft SVA gevorderd dat de rechtbank haar zal machtigen om bij gebreke van verwijdering van de schotelantenne c.a., 30 dagen na betekening van het vonnis, de verwijdering zelf te doen bewerkstelligen, en dat zij zal gelasten dat de kosten die noodzakelijk mochten zijn voor de uitvoering van de machtiging, door [eiser] op vertoon van een door de deurwaarder te verstrekken kostenopgave dienen te worden voldaan. Tot slot heeft SVA de veroordeling van [eiser] in de kosten van de procedure gevorderd. [Eiser] heeft gemotiveerd verweer gevoerd.

Nadat bij tussenvonnis van 14 december 2009 een comparitie van partijen was bepaald, welke comparitie op 12 januari 2010 heeft plaatsgehad, heeft de rechtbank bij vonnis van 26 april 2010 [eiser] veroordeeld om binnen veertien dagen na betekening van dit vonnis, de in strijd met het beleid van SVA geplaatste schotelantenne c.a. te verwijderen en verwijderd te houden, met machtiging aan SVA om, indien [eiser] in gebreke blijft om de schotelantenne c.a. te verwijderen en verwijderd te houden, 30 dagen na betekening van het vonnis, de verwijdering zelf te doen bewerkstelligen op kosten van [eiser].

Bij exploot van 25 juni 2010 is [eiser] in hoger beroep gekomen van het vonnis van 26 april 2010. [Eiser] heeft bij memorie van grieven een zestal grieven aangevoerd, welke grieven SVA bij memorie van antwoord gemotiveerd heeft bestreden. Bij arrest van 7 juni 2011 heeft het hof Arnhem het bestreden vonnis bekrachtigd.

Bij exploot van 7 september 2011 heeft [eiser] tijdig cassatieberoep ingesteld. SVA heeft geconcludeerd tot verwerping. Partijen hebben hun respectieve standpunten schriftelijk doen toelichten, waarna [eiser] nog heeft gerepliceerd.

Art. 7:215 lid 1 BW (dat op 1 augustus 2003 in werking is getreden2.) geeft een huurder van woonruimte het recht om zonder toestemming van de verhuurder veranderingen of toevoegingen die bij het einde van de huur zonder noemenswaardige kosten kunnen worden ongedaan gemaakt en verwijderd, aan zijn woning aan te brengen. Art. 7:215 lid 6 bepaalt dat niet ten nadele van de huurder van deze regeling kan worden afgeweken, tenzij het de buitenzijde van de gehuurde woonruimte betreft.

Het in art. 7:215 lid 1 BW bepaalde brengt met zich dat het de huurder vrij staat om binnen zijn woning een schotelantenne te plaatsen, ongeacht wat de verhuurder in het huurcontract heeft voorgeschreven of verboden. Anderzijds staat art. 7:215 lid 6 BW de verhuurder toe het aanbrengen van schotelantennes aan de buitenzijde van het gehuurde te verbieden, behoudens toestemming op door de verhuurder bepaalde voorwaarden. In hun (standaard)huurcontracten plegen woningcorporaties de plaatsing van schotelantennes aan voorwaarden te onderwerpen. Deze voorwaarden kunnen met het recht op een vrije informatiegaring (art. 10 EVRM) alsmede met het vrije verkeer van diensten (art. 56 VWEU) interfereren.

Art. 10 EVRM

Art. 10 EVRM "applies not only to the content of information but also to the means of transmission or reception". Dat brengt onder meer met zich dat "the reception of television programmes by means of a dish or other aerial comes within the right laid down in the first two sentences of Article 10 § 1, without it being necessary to ascertain the reason and purpose for which the right is to be exercised"3..

In Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden4. heeft het EHRM zich uitgelaten over een klacht van een oorspronkelijk uit Irak afkomstig gezin dat, nadat het geweigerd had een schotelantenne van zijn huurhuis te verwijderen, uit zijn huis was gezet. Zweden beriep zich primair op niet-ontvankelijkheid van de klacht aangezien het hier ging om een geschil tussen private partijen. Dat betoog werd door het EHRM gepasseerd:

Vervolgens oordeelde het EHRM:

Uit hetgeen het EHRM heeft overwogen, blijkt dat het aankomt op een weging van de belangen van de betrokken partijen. Het recht op vrije informatiegaring is daarbij weliswaar van veel gewicht, maar dat sluit niet uit dat het in voorkomend geval voor andere belangen zal moeten wijken. In de zaak van Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden was dat laatste volgens het EHRM niet het geval, bij welk oordeel verschillende factoren een rol hebben gespeeld: het grote belang van de schotelantenne voor de klagers om contact te houden met hun geboorteland, het ontbreken van mogelijkheden om de betrokken programma's op andere wijze te ontvangen, het ontbreken van veiligheidsrisico's als gevolg van de antenne, de omstandigheid dat de klagers woonden in een flatgebouw6. zonder bijzondere esthetische aspiraties en de ernstig negatieve gevolgen die de weigering de schotelantenne te verwijderen voor de klagers had, te weten dat zij moesten vertrekken uit de flat waarin zij al meer dan zes jaar woonden en dat zij naar een andere stad moesten verhuizen met voor hen nadelige praktische, economische en sociale consequenties. Uit de uitspraak van het EHRM kan niet worden afgeleid dat redelijke welstandseisen in de bedoelde afweging geen rol kunnen spelen. Het tegendeel is het geval. Het EHRM achtte immers mede van belang dat de klagers woonden in een flatgebouw zonder bijzondere esthetische aspiraties. Daaruit kan worden afgeleid dat het welstandsaspect, alhoewel daaraan in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden maar weinig gewicht toekwam, wel degelijk relevant is.

Art. 56 VWEU

Het Hof van Justitie van (voorheen: de Europese Gemeenschappen, thans) de Europese Unie (hierna: HvJ EG/EU) beschouwt art. 56 VWEU - dat het vrije verkeer van diensten waarborgt - als een grondbeginsel van het Unierecht, dat zowel aan de verrichter als de ontvanger van diensten rechten toekent7.. Het artikel heeft rechtstreekse werking, met als gevolg dat burgers zich rechtstreeks jegens de lidstaat op het bepaalde in art. 56 VWEU kunnen beroepen8.. Aan de bepaling komt, voor zover zij een uitwerking vormt van het discriminatieverbod naar nationaliteit, ook enige horizontale werking toe, zij het slechts ten aanzien van collectieve regelingen van dienstverrichtingen en ten aanzien van collectieve acties van vakbonden, maar niet ten aanzien van (individuele) overeenkomsten tussen particulieren9.. Daar staat tegenover dat het HvJ EG/EU, bij de beantwoording van de vraag of van een verticale verhouding sprake is, van een ruim begrip "lidstaat" pleegt uit te gaan. Het begrip omvat mede organisaties of lichamen, ongeacht hun rechtsvorm, die onder gezag of toezicht van de lidstaat staan of over bevoegdheden beschikken die afwijken van die welke voortvloeien uit de regels die in de betrekkingen tussen particulieren gelden10.. Ik acht zeer wel mogelijk dat art. 56 VWEU onder omstandigheden ook aan SVA, als aan ministerieel toezicht onderworpen woningcorporatie11., kan worden tegengeworpen. Alhoewel zulks niet geheel zeker is12. (en, in het geval dat art. 56 VWEU in dit geding beslissend zou blijken, een prejudiciële vraag dienaangaande zou zijn aangewezen), zal ik in het navolgende ervan uitgaan dat art. 56 VWEU onder omstandigheden inderdaad ook jegens SVA kan worden ingeroepen.

Belemmeringen van het vrije verkeer van diensten kunnen worden gerechtvaardigd op grond van de openbare orde, de openbare veiligheid en de volksgezondheid13.. In de tweede plaats kunnen volgens vaste jurisprudentie ook dwingende redenen van algemeen belang een belemmering rechtvaardigen (de "rule of reason"). Daarbij stelt het HvJ EG/EU als voorwaarde dat de betrokken maatregelen geschikt zijn om de verwezenlijking van het nagestreefde doel te waarborgen en niet verder gaan voor het bereiken van dat doel dan nodig is14.. In het kader van het vrije verkeer van kapitaal is reeds door het HvJ EG/EU aanvaard dat belangen die gelegen zijn op het terrein van de ruimtelijke ordening als dwingende redenen van algemeen belang kunnen worden aangemerkt15.. Er kan gevoeglijk van worden uitgegaan dat dit ook geldt voor het vrije verkeer van diensten.

Over de vrijheid van nationale instanties om de plaatsing van schotelantennes aan voorwaarden te verbinden heeft de Europese Commissie zich in 2001 door middel van een mededeling uitgelaten16.. De Commissie heeft daarin het volgende vooropgesteld:

Bij de stelling dat de schotels de weg openen voor diensten met een bij uitstek grensoverschrijdend karakter, heeft de Commissie de navolgende voetnoot geplaatst:

Volgens de Commissie zijn maatregelen die met de genoemde vrijheden in strijd zijn omdat zij het gebruik van schotelantennes beperken, slechts geoorloofd voor zover zij aan de volgende vier voorwaarden voldoen:

Over de beperkingen die kunnen voortvloeien uit bouwkundige en planologische voorschriften heeft de Commissie het volgende opgemerkt:

De mededeling van de Commissie behoort niet tot het positieve recht. Zij betreft slechts een zienswijze, waarmee de Commissie onder meer de nationale autoriteiten handvatten aanreikt hoe de bouwkundige en planologische aspecten van de plaatsing van schotelantennes op volgens de Commissie aanvaardbare wijze kunnen worden geregeld. Voorts wijs ik erop dat de Commissie in haar mededeling een bepaald grensoverschrijdend aspect vooronderstelt (zie de hiervoor geciteerde passage onder "1. Schotelantennes en de interne markt": "(...) voor zover er sprake is van een grensoverschrijdend element (...)"). Daarvan is volgens de Commissie in het algemeen sprake, omdat schotels "de weg openen voor diensten met een bij uitstek grensoverschrijdend karakter". De Commissie verwijst in dat verband naar het arrest Bond van Adverteerders18., waarin beperkingen van de doorgifte over Nederlandse kabelnetten van uit het buitenland (via de satelliet) aangeboden televisieprogramma's aan de orde waren. In (punt 14 van) dat arrest onderscheidde het HvJ EG/EU inderdaad een tweetal diensten19. in de zin van (destijds) art. 60 van het EEG-Verdrag (thans art. 57 VWEU), dat wil zeggen "dienstverrichtingen welke gewoonlijk tegen vergoeding geschieden":

Het valt op dat het HvJ EG/EU niet als relevante grensoverschrijdende dienst de uitzending van de in de andere lidstaat gevestigde uitzender ten behoeve van de uiteindelijke televisiekijker in de lidstaat van ontvangst noemt. Sterker nog, waar het HvJ EG/EU ingaat op het argument dat de eerstgenoemde dienst niet wordt betaald door de buitenlandse uitzender wiens programma's door de kabelexploitant worden doorgegeven, maar door de kijkers (de abonnees van de kabelexploitant), overweegt het:

De Hoge Raad heeft zich reeds uitgelaten over de vraag of een in een huurreglement voorkomend verbod tot het plaatsen van (televisie-)antennes op het gehuurde als een onredelijk bezwarend beding moet worden beschouwd, nu een dergelijk beding de uit art. 10 lid 1 EVRM voortvloeiende vrijheid om via de ether verspreide "inlichtingen of denkbeelden" te ontvangen, beperkt20.. Bij de (ontkennende) beantwoording van deze vraag heeft de Hoge Raad van belang geacht dat in de feitelijke instanties niet was aangevoerd dat via een eigen antenne (veel) meer signalen zouden kunnen worden ontvangen en een betere ontvangst zou zijn gewaarborgd dan via de kabel21.. De relevante overweging luidt als volgt:

Tot slot merk ik op dat ook in de lagere rechtspraak het beroep van een huurder op art. 10 EVRM ter bestrijding van een door de verhuurder gehandhaafd antenneverbod steeds tot een afweging van de op het spel staande belangen leidt22..

Tegen deze achtergrond bespreek ik de door [eiser] in cassatie aangevoerde klachten.

Het cassatiemiddel23. bevat vier middelonderdelen (I-IV), die, behoudens onderdeel IV, in subonderdelen uiteenvallen.

Onderdeel I ("Ten aanzien van het niet toepassen van art. 56 VWEU") klaagt, kort gezegd, over miskenning van het recht van de Europese Unie. Subonderdeel I.1 herinnert eraan dat [eiser] zich bij memorie van grieven uitdrukkelijk op art. 56 VWEU heeft beroepen, maar dat het hof daarop niet uitdrukkelijk heeft gerespondeerd en "simpelweg" is overgegaan tot een belangenafweging ter beantwoording van de vraag of de beperking van het recht op informatiegaring in het onderhavige geval is gerechtvaardigd. Aldus oordelend heeft het hof volgens het subonderdeel zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd, hetgeen te meer klemt nu SVA in haar memorie van antwoord het van toepassing zijn van art. 56 VWEU als zodanig niet heeft betwist. Subonderdeel I.2 voegt daaraan toe dat voor zover het hof heeft gemeend dat het beroep van [eiser] op art. 56 VWEU niet als essentieel moet worden beschouwd voor het antwoord op de vraag of de onderhavige beperking van het recht op informatiegaring is gerechtvaardigd, dit oordeel op een onjuiste rechtsopvatting berust. Het subonderdeel betoogt dat het beroep van [eiser] op deze bepaling immers essentieel is, omdat art. 56 VWEU, dat volgens het subonderdeel rechtstreekse horizontale en verticale werking heeft, van toepassing is op de onderhavige beperking van het recht op vrije informatiegaring (het recht op ontvangst van tv-uitzendingen), waaronder ook entertainment valt. Volgens het subonderdeel geldt zulks niet alleen op grond van art. 56 VWEU zelf, maar ook op grond van art. 10 EVRM, welke bepaling een integrerend deel van het Unierecht is. Toepassing van art. 56 VWEU impliceert dat van een concrete ("platte") belangenafweging geen sprake kan zijn. Volgens het subonderdeel zijn het, buiten een situatie als bedoeld in art. 52 VWEU, immers slechts de door het HvJ EG/EU erkende objectieve rechtvaardigingsgronden op grond waarvan het recht op vrije informatiegaring kan worden beperkt.

De subonderdelen I.1 en I.2 lenen zich voor gezamenlijke bespreking. Daarbij stel ik voorop dat art. 56 VWEU niet, zoals art. 10 EVRM, het recht op vrije informatiegaring beschermt, maar het vrije verkeer van diensten binnen de Unie beoogt te garanderen. Daaraan doet niet af dat, zoals subonderdeel I.2 stelt, art. 10 EVRM ook een integrerend deel van het Unierecht vormt. Dat laatste is juist, waaraan zelfs nog kan worden toegevoegd dat de vrijheid van meningsuiting en van informatie is verankerd in art. 11 van het Handvest van de Grondrechten, dat sedert 1 december 2009 dezelfde juridische waarde als het Verdrag betreffende de Europese Unie (hierna: VEU) en het VWEU heeft (zie art. 6 lid 1 VEU). Daarbij moet echter worden bedacht dat het Handvest slechts is gericht tot de lidstaten voor zover zij het EU-recht ten uitvoer brengen (zie art. 51 Handvest). Daarvan is geen sprake in het geval dat een woningcorporatie (voor zover zij al mag worden vereenzelvigd met de lidstaat waarin zij is gevestigd) haar huurreglement met betrekking tot aan het gehuurde aan te brengen wijzigingen toepast.

Toepassing van art. 56 VWEU vooronderstelt dat sprake is van een beperking van een grensoverschrijdende dienst in de zin van art. 57 VWEU, dat wil zeggen een grensoverschrijdende dienstverrichting die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt. Anders dan het onderdeel kennelijk aanneemt (zie onder meer het gestelde onder "I. Artikel 56 VWEU": "- tv-uitzendingen vallen onder de werking van het VWEU; - artikel 56 VWEU kan ook door de ontvanger van diensten worden ingeroepen;"), is van een dergelijke dienst niet reeds sprake met de enkele ontvangst van via de satelliet vanuit het buitenland verspreide televisieprogramma's. Hiervóór (onder 2.9) kwam reeds aan de orde dat het HvJ EG/EU in verband met grensoverschrijdende televisie-uitzendingen weliswaar bepaalde, gewoonlijk tegen vergoeding verrichte diensten heeft onderscheiden, maar dat tot die diensten niet ook een dienst behoort die de uitzender zou verrichten, rechtstreeks ten behoeve van de televisiekijker in het buitenland die de betrokken programma's via de satelliet ontvangt. Aan de subonderdelen ligt overigens niet ten grondslag (en uit de vindplaatsen waarnaar de beide subonderdelen verwijzen blijkt ook niet) dat [eiser] zich in de feitelijke instanties op het standpunt heeft gesteld dat het verbod behoudens toestemming van een schotelantenne in de weg zou staan aan enige grensoverschrijdende dienst die gewoonlijk tegen vergoeding wordt verricht en waarbij [eiser] als dienstontvanger (of dienstverlener) is betrokken24.. Onder die omstandigheden komt [eiser] een beroep op art. 56 VWEU niet toe.

Bij die stand van zaken kunnen de subonderdelen niet tot cassatie leiden. Alhoewel aan [eiser] kan worden toegegeven dat een beperking van het vrije dienstenverkeer in voorkomend geval dient te worden gerechtvaardigd en dat daartoe niet met een enkele belangenafweging kan worden volstaan, kan het hof kan niet worden verweten met de uitgevoerde belangenafweging van een onjuiste rechtsopvatting te hebben blijk gegeven, nu [eiser] zich niet heeft beroepen op een beperking van een grensoverschrijdende en gewoonlijk tegen vergoeding verrichte dienst waarbij hij als dienstontvanger (of dienstverlener) is betrokken. Het hof is terecht niet van toepasselijkheid van art. 56 VWEU op het onderhavige geschil uitgegaan. Alhoewel het hof niet met zoveel woorden heeft overwogen dat en waarom art. 56 VWEU in de onderhavige zaak toepassing mist, treft ook de motiveringsklacht van subonderdeel I.1 geen doel, nu die klacht niet tot een ander (rechts)oordeel kan leiden.

Subonderdeel I.3 klaagt dat nu [eiser] uitdrukkelijk een beroep op art. 56 VWEU heeft gedaan, en dit beroep, zoals blijkt uit onderdeel 1.2, ook essentieel is, en hij ook heeft aangevoerd dat er voor de inbreuk geen rechtvaardiging bestaat, het hof, zo nodig onder ambtshalve aanvulling van de Europese rechtsgronden, de inbreuk van SVA op het recht op vrije informatiegaring van [eiser] aan art. 56 VWEU had moeten toetsen, dat wil zeggen had moeten nagaan of sprake was van een verdragsrechtelijke uitzonderingssituatie als bedoeld in art. 52 VWEU, althans of sprake was van een objectieve rechtvaardigingsgrond zoals bedoeld in de rechtspraak van het HvJ EG/EU. Volgens het subonderdeel heeft [eiser] de daartoe benodigde rechtsfeiten ingeroepen. Door die toets achterwege te laten en door in rov. 4.10-4.12 over te gaan tot een concrete belangenafweging, heeft het hof volgens het subonderdeel blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting en heeft het art. 25 Rv geschonden.

De klacht mist in die zin feitelijke grondslag dat [eiser] niet heeft gesteld en geadstrueerd aan welke grensoverschrijdende en gewoonlijk tegen vergoeding verrichte dienst in de weg staat dat hem geen schotelantenne wordt toegestaan en in welk opzicht hij bij die dienst is betrokken. Overigens is dat niet verwonderlijk, omdat [eiser] blijkens de stukken van de feitelijke instanties kennelijk ook niet een zelfstandig beroep op het vrije dienstenverkeer beoogde, maar in het communautaire regime ter zake vooral steun zag voor zijn recht op een vrije informatiegaring. Waar een voor een beperking van het vrije dienstenverkeer relevante dienst niet was gesteld, behoefde het hof niet (laat staan: ambtshalve) te onderzoeken of een rechtvaardiging voor zodanige beperking voorhanden was. Door zodanige toets achterwege te laten, heeft het hof niet van een onjuiste rechtsopvatting blijk gegeven en evenmin art. 25 Rv geschonden. Het subonderdeel kan niet tot cassatie leiden.

Subonderdeel 1.4 klaagt dat voor het geval art. 56 VWEU geen rechtstreekse horizontale werking tussen partijen heeft, en voor het geval de hoedanigheid van partijen - d.w.z. overheidsorgaan of particulier - derhalve wel relevant mocht zijn, heeft te gelden dat deze bepaling in ieder geval rechtstreeks verticaal tussen partijen werkt. Voor dat geval herinnert het subonderdeel eraan dat [eiser] heeft betoogd dat SVA als woningcorporatie die een publieke taak vervult dient te worden aangemerkt als een overheidsinstantie. Als art. 56 VWEU geen rechtstreekse horizontale werking zou hebben, had het hof, nog steeds volgens het subonderdeel, de rechtstreekse verticale werking van art. 56 VWEU in aanmerking dienen te nemen, in welk geval eveneens geldt hetgeen in de onderdelen 1.1-1.3 is betoogd.

In het bestreden arrest lees ik geen enkele aanwijzing dat het hof, dat kennelijk van oordeel was dat aan art. 56 VWEU geen (zelfstandige) betekenis voor het onderhavige geschil toekomt, zich bij dat oordeel door het ontbreken van rechtstreekse werking, hetzij in horizontaal, hetzij in verticaal opzicht, heeft laten leiden. In zoverre mist het subonderdeel feitelijke grondslag. Overigens bouwt het subonderdeel voort op de klachten van de subonderdelen 1.1-1.3 en moet het daarom in het lot van die klachten delen.

Subonderdeel I.5 voert aan dat gegrondbevinding van één of meer van de hiervoor uiteengezette klachten ook de rov. 4.8-4.13 en het dictum vitieert.

Nu geen van de voorgaande subonderdelen tot cassatie kan leiden, doet de door het subonderdeel bedoelde doorwerking van een gegrondbevinding van een of meer van die subonderdelen zich niet voor.

Onderdeel II ("Ten aanzien van de hypothetische aanname van een algeheel antenneverbod") is gericht tegen het oordeel van het hof, voor zover daaraan ten grondslag ligt dat in het midden kan blijven of de voorwaarden die SVA aan de plaatsing van een schotelantenne stelt, op een algeheel verbod neerkomen. Subonderdeel II.1 keert zich tegen rov. 4.8:

Het subonderdeel klaagt dat het hof de vraag of de plaatsingsvoorwaarden in het onderhavige geval op een algeheel verbod op satellietontvangst neerkomen, ten onrechte in het midden heeft gelaten. Het subonderdeel wijst daarbij erop dat [eiser] in zijn memorie van grieven onder 5.27 heeft aangevoerd dat, nu SVA volgens haar plaatsingsvoorwaarden alleen antennes tolereert die aangebracht zijn aan de binnenzijde van het balkon en [eiser] niet over een balkon beschikt, die voorwaarden voor hem neerkomen op een algeheel antenneverbod, omdat bij een volledig inpandige plaatsing - dus niet op een balkon - geen ontvangst mogelijk is. Ter comparitie heeft SVA volgens het subonderdeel erkend dat de woning van [eiser] niet over een balkon beschikt25.. Het subonderdeel klaagt dat het hof art. 149 lid 1 Rv heeft miskend, door niet als vaststaand aan te nemen dat sprake is van een volledig inpandige plaatsing en dat de voorwaarden in dit specifieke geval van [eiser] tot een algeheel antenneverbod leiden, nu SVA het inpandig niet kunnen ontvangen van signaal niet afdoende heeft weersproken26.. Het hof kon daarom ingevolge art. 149 lid 1 Rv niet in het midden laten of (en niet slechts veronderstellenderwijs aannemen dat) de voorwaarden in dit specifieke geval tot een algeheel antenneverbod leiden. Door aldus te oordelen, heeft het hof tevens een zonder nadere toelichting onbegrijpelijk oordeel, dan wel een ontoereikend gemotiveerd oordeel gegeven, nu uit de door het subonderdeel genoemde stellingen uit de memorie van antwoord van SVA geen andere conclusie kan worden getrokken dan dat SVA het voornoemde verweer van [eiser] - dat hij niet over een balkon beschikt zodat de plaatsingsvoorwaarden voor hem leiden tot een algeheel antenneverbod omdat inpandig geen signaal is te ontvangen - niet althans niet voldoende heeft betwist.

Subonderdeel II.2 voegt hieraan nog toe dat het een feit van algemene bekendheid is dat een antenne die volledig inpandig is en dus niet op een balkon is aangebracht, geen satellietsignalen kan ontvangen. Volgens het subonderdeel had het hof die omstandigheid ook op grond van art. 149 lid 2 Rv moeten vaststellen.

Naar mijn mening heeft [eiser] onvoldoende belang bij zijn klachten, nu het hof, al is het slechts veronderstellenderwijs, bij het bestreden oordeel ervan is uitgegaan dat de voorwaarden die SVA aan de plaatsing van een schotelantenne stelt, op een algeheel verbod neerkomen. Zou het bestreden oordeel standhouden, dan geldt dit ook voor het geval dat de bedoelde voorwaarden inderdaad, zoals [eiser] heeft gesteld, een algeheel verbod impliceren. Zou het bestreden (en op de veronderstelling van een algeheel verbod gebaseerde) oordeel géén stand houden, dan zal het bestreden arrest moeten worden vernietigd, waarna de rechter na verwijzing alsnog zal hebben te oordelen over de vraag of (mede gelet op de desbetreffende stellingen van [eiser] en de reactie daarop van SVA) daadwerkelijk van een algeheel verbod sprake was en, zo niet, hoe in dat geval de door SVA gehanteerde voorwaarden moeten worden beoordeeld. Ik zie geen grond en aanleiding om op die laatste beoordeling (die mede van vaststellingen en waarderingen van feitelijke aard afhankelijk is) vooruit te lopen. Daarbij teken ik ten overvloede nog aan dat (i) mijns inziens niet a priori ervan kan worden uitgegaan dat SVA de onmogelijkheid van ontvangst door [eiser] bij inpandige plaatsing van de schotelantenne onvoldoende zou hebben weersproken door deze bij gebrek aan wetenschap te betwisten en (ii) dat evenmin a priori evident is dat als feit van algemene bekendheid heeft te gelden "dat een antenne die volledig inpandig is en dus niet op een balkon is aangebracht, geen satellietsignalen kan ontvangen." In dit verband wijs ik erop dat, anders dan subonderdeel II.2 lijkt te veronderstellen, er geen tegenstelling is tussen inpandige plaatsing en plaatsing op een balkon: volgens de plaatsingseisen voor de schotelantenne27. wordt de schotelantenne bij plaatsing op een balkon inpandig aan de binnenzijde van het balkon aangebracht. In casu lijkt mij niet zozeer het probleem dat [eiser] de schotelantenne inpandig zou moeten plaatsen omdat hij niet over een balkon zou beschikken, maar dat zijn balkon is "dichtgemaakt"28..

Onderdeel III ("Ten aanzien van de concrete belangenafweging") richt zich tegen aspecten van de belangenafweging die het hof heeft verricht. Het onderdeel keert zich tegen rov. 4.10:

Subonderdeel III.1 klaagt dat 's hofs oordeel dat, anders dan in de uitspraak van het EHRM in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden, van een wijk zonder "bijzondere esthetische aspiraties" geen sprake is en dat in casu juist het tegendeel het geval is, nu sprake is van een wijk waarvan SVA de aanblik heeft willen verbeteren door middel van haar beleid om de plaatsing van antennes aan voorwaarden te verbinden, van een onjuiste rechtsopvatting getuigt, omdat het hof daarmee een te ruime uitleg geeft aan het begrip "wijk zonder bijzondere esthetische aspiraties". Volgens het subonderdeel moet de vraag of het een wijk betreft met esthetische aspiraties juist los worden gezien van de aanwezigheid van schotels, waarbij een objectieve maatstaf (de aard van de wijk als zodanig) dient te worden gehanteerd, terwijl het hof juist van een subjectieve maatstaf, gegrond op het beleid van de verhuurder, is uitgegaan. Dit laatste leidt volgens het subonderdeel bovendien tot willekeur, hetgeen in strijd is met het verbod van willekeur, zijnde een algemeen beginsel van behoorlijk bestuur, en daarmee een publiekrechtelijke norm als bedoeld in art. 3:14 BW, welke norm op grond van art. 3:15 BW ook buiten het vermogensrecht toepassing vindt.

Ik kan de rechtsklacht van het subonderdeel met betrekking tot de uitleg van het begrip "wijk zonder bijzondere esthetische aspiraties" niet volgen. De omstandigheid dat in de zaak Kurshid Mustafa en Tarzibachi tegen Zweden van een locatie "with no particular aesthetic aspirations" sprake was (waarbij overigens opmerking verdient dat het EHRM niet van een "suburb of Stockholm" maar van een "tenement house with no particular aesthetic aspirations" heeft gesproken), vormt naar mijn mening geen bestanddeel van een rechtsregel, maar is slechts één van de feitelijke omstandigheden die hebben meegewogen in het oordeel dat van een niet te rechtvaardigen inbreuk op art. 10 lid 1 EVRM sprake was. Uit de desbetreffende overweging van het EHRM valt naar mijn mening geen rechtsregel te destilleren. Evenmin valt staande te houden dat de juiste uitleg van het begrip "with no particular aesthetic aspirations" van een rechtsregel afhankelijk zou zijn.

Bij dit een en ander komt dat niet valt in te zien waarom het hof van een onjuiste rechtsopvatting zou hebben blijk gegeven door een te ruime uitleg van het bedoelde begrip voor te staan. Begrijp ik het subonderdeel goed, dan is het verwijt dat [eiser] het hof wil maken dat het hof dit begrip juist te eng heeft uitgelegd, door in casu géén "wijk zonder bijzondere esthetische aspiraties" aan te nemen. Voorts kan niet worden aangenomen dat, zoals het subonderdeel lijkt te verdedigen, het EHRM heeft willen uitsluiten dat het ter zake van een bepaalde wijk gevoerde (overheids)beleid mede bepaalt of van een wijk zoals hiervoor bedoeld sprake is; integendeel, de term "aspirations" laat juist ruimte voor het meewegen van de ambities (de beleidsdoelstellingen) van de instanties die voor de inrichting van de wijk verantwoordelijk zijn of zich die inrichting aantrekken (in casu SVA).

Het subonderdeel kan niet tot cassatie leiden, ook niet voor zover het subonderdeel het hof een met het verbod van willekeur strijdig oordeel verwijt. Dat, zoals het subonderdeel kennelijk veronderstelt, de beoordeling van de esthetische aspiraties van een wijk aan de hand van het ter zake door een (mede) voor de inrichting verantwoordelijke instantie gevoerde beleid noodzakelijkerwijs tot willekeur leidt, kan in zijn algemeenheid niet worden aanvaard.

Subonderdeel III.2 voegt aan het voorgaande toe dat 's hofs oordeel dat in casu sprake is van een wijk met bijzondere esthetische aspiraties, daarnaast ook niet concludent is, omdat het in de eigen staart grijpt, waardoor de motivering ook apert onbegrijpelijk is. Die "bijzondere esthetische aspiraties" die het hof aanneemt, zijn immers uitsluitend en alleen gelegen in het laten verwijderen en verwijderd houden van schotelantennes, met als gevolg dat zodra er in de wijk weer schotelantennes verschijnen, het weer een wijk zonder esthetische aspiraties wordt.

Voorts is onbegrijpelijk, aldus het subonderdeel, 's hofs overweging dat [eiser] de schotel niet nodig heeft om informatie uit zijn moedertaal te kunnen ontvangen of voeling te houden met zijn moederland en dat evenmin van enig ander specifiek belang is gebleken. Daaruit volgt immers dat, in de visie van hetzelfde hof, bepaalde specifieke belangen van de huurder, waaronder de ontvangst van informatie uit het moederland, de doorslag kunnen geven boven het belang van de verhuurder om de wijk schotelvrij te houden, waardoor langs die weg de wijk, althans in de visie van het hof, haar "bijzondere esthetische aspiraties" weer verliest.

Ten slotte klaagt het onderdeel dat aldus eveneens apert onbegrijpelijk is hetgeen het hof aan het slot van rov. 4.10 heeft overwogen, te weten dat het belang van SVA mede in het voorkomen van precedentwerking is gelegen. Zodra immers wel sprake is van situaties waarin de specifieke belangen van de huurder zwaarder wegen dan die van de verhuurder, ontstaat ook precedentwerking.

Het hof heeft, overigens zonder in positieve zin te beslissen dat in dit geval van een wijk met "bijzondere esthetische aspiraties" sprake is, ieder ontbreken van zulke aspiraties van de hand gewezen, mede29. op grond van de inzet van SVA om de aanblik van de wijk te verbeteren door de plaatsing van schotelantennes aan voorwaarden te verbinden. In de kennelijke gedachtegang van het hof doet het incidenteel weer verschijnen van enkele schotelantennes aan die inzet (en aan de esthetische aspiraties van de wijk) niet af, zeker niet als een en ander zonder medewerking en goedvinden van SVA gebeurt, maar ook niet als SVA in uitzonderingsgevallen (bijvoorbeeld het door het subonderdeel bedoelde geval waarin een vreemdeling een schotelantenne behoeft om een zekere band met zijn moederland te kunnen onderhouden) plaatsing van een schotelantenne toestaat. Die gedachtegang is niet onbegrijpelijk, evenmin als de overweging van het hof dat SVA belang erbij heeft geen precedenten te laten ontstaan. Die laatste overweging (in rov. 4.10) is niet in strijd met de door het hof (in rov. 4.11) kennelijk aanvaarde mogelijkheid dat in bijzondere omstandigheden het belang van een huurder bij de plaatsing van een schotelantenne boven het door SVA gevoerde beleid kan prevaleren. Een incidentele en gemotiveerde uitzondering die onder bijzondere omstandigheden wordt toegestaan, levert geen precedent op dat in strijd met het beleid van SVA tot een ongebreidelde toename van het aantal in strijd met de voorwaarden geplaatste schotelantennes aanleiding zou kunnen geven.

Onderdeel IV klaagt dat gegrondbevinding van een of meer van de klachten van de onderdelen II en III de rov. 4.12-4.13, alsmede het dictum raakt.

Nu geen van de bedoelde klachten tot cassatie kan leiden, houden ook de rov. 4.12-4.13 en dictum stand.

De conclusie strekt tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal