HR, 24-09-2010, nr. 09/03147

Op grond van de Wet van 5 juli 2006 tot samenvoeging van de gemeenten Bergschenhoek, Berkel en Rodenrijs en Bleiswijk, is per 1 januari 2007 de voormalige gemeente Bergschenhoek tezamen met de gemeenten Berkel en Rodenrijs en Bleiswijk opgegaan in de nieuwe gemeente Lansingerland, welke gemeente volledig is getreden in de rechten en verplichtingen van onder meer de voormalige gemeente Bergschenhoek.

[Eiser 1] heeft allereerst een beroep op de nietigheid van de dagvaarding gedaan, omdat de gemeente hem geen aanbod tot schadeloosstelling heeft gedaan, terwijl hij mogelijk een gedeelte van zijn eigendom verliest. Volgens de systematiek van de onteigeningswet dient de onteigenaar het aanbod tot schadeloosstelling te doen aan degene die in het desbetreffende Koninklijk Besluit als eigenaar van de te onteigenen percelen is aangewezen. In dit geval is dat de Staat en niet [eiser 1]. De rechtbank verwerpt mitsdien het beroep op nietigheid.

Bij Koninklijk Besluit van 23 februari 2007 nr. 07.000652, openbaar gemaakt in de Nederlandse Staatscourant van 9 maart 2007 nr. 49 (hierna ‘KB’), is goedgevonden en verstaan het besluit van de gemeenteraad van de voormalige gemeente Bergschenhoek van 25 april 2006, nr. 14, dat in het belang van de ruimtelijke ontwikkeling en de volkshuisvesting van de gemeente ten behoeve van de uitvoering van het bestemmingsplan ‘Parkzoom’ (hierna ‘het bestemmingsplan’) zullen worden onteigend de hieronder vermelde onroerende zaken, aangeduid op de grondtekeningen welke ingevolge artikel 80 Ow in genoemde gemeente ter inzage hebben gelegen:

De gemeente heeft tot schadeloosstelling, alle vergoedingen daarin begrepen, aangeboden:

De rechtbank komt vervolgens toe aan het verweer van [eiser] c.s. dat het KB op onjuiste gronden is genomen op grond waarvan de gemeente niet-ontvankelijk moet worden verklaard. De Kroon had volgens [eiser] c.s. de goedkeuring aan het onteigeningsbesluit van de Raad moeten onthouden nu de gemeente [eiser 1] in strijd met artikel 3:13 Awb, geen ontwerp onteigeningsbesluit heeft toegezonden. De gemeente betwist het door [eiser] c.s. gevoerde verweer.

De rechtbank overweegt als volgt.

De taak van de onteigeningsrechter is in beginsel beperkt tot het beoordelen of de eerdere besluiten in de administratieve onteigeningsfase in redelijkheid zo konden worden genomen, zoals ze zijn genomen.

Ten aanzien van de gevoerde onteigeningsprocedure heeft de Kroon in haar besluit van 23 februari 2007 de ter zake gevoerde bedenking van [eiser 1] verworpen onder de navolgende overwegingen:

Zoals blijkt uit deze overwegingen is [eiser 1], die ten aanzien van de ter onteigening aangewezen gronden een ruilovereenkomst met de Staat had gesloten, door de Kroon aangemerkt als belanghebbende in de administratieve onteigeningsprocedure. Hem had in die hoedanigheid een ontwerp raadsbesluit tot onteigening moeten worden toegezonden. De Kroon heeft, gelet op de omstandigheden van het geval, haar goedkeuring aan het onteigeningsbesluit niet onthouden, omdat [eiser 1] niet in zijn belangen is geschaad. De rechtbank is van oordeel dat de Kroon in redelijkheid tot dit besluit heeft kunnen komen. Het ter zake door [eiser 1] gevoerde verweer wordt mitsdien gepasseerd.

Indien in een onteigeningsgeding het verweer wordt gevoerd dat de noodzaak tot onteigening ontbreekt, heeft de rechter slechts te beoordelen of de gemeente bij het nemen van het onteigeningsbesluit — dan wel de Kroon bij goedkeuring daarvan — in redelijkheid tot het oordeel heeft kunnen komen dat onteigening noodzakelijk is en dient de rechter bij de beantwoording van die vraag alleen acht te slaan op feiten die in de procedure voorafgaande aan het onteigeningsgeding tijdig naar voren zijn gebracht. De wetgever heeft in de Ow aan de burgerlijke rechter die zich over de vordering tot onteigening moet uitspreken, immers een nauwkeurig afgebakende taak opgedragen. Tot die taak behoort niet de beoordeling van de vraag naar de noodzaak tot onteigening over te gaan noch de afweging van de daarbij betrokken belangen. De beoordeling van die vragen is overgelaten aan het bestuur.

[Eiser] c.s. hebben bij de Kroon hun bedenkingen naar voren gebracht, waarbij zij — voor zover relevant — het volgende hebben aangevoerd:

De Kroon heeft in haar besluit van 23 februari 2007 de bedenkingen van [eiser] c.s. verworpen onder de navolgende overwegingen:

Zoals blijkt uit deze overwegingen heeft de Kroon het raadsbesluit tot onteigening goedgekeurd en geoordeeld dat de onteigening nuttig en noodzakelijk is. Uit het door [eiser] c.s. gestelde is niet gebleken dat de Kroon bij afweging van de bij het onteigeningsbesluit betrokken belangen in redelijkheid niet tot de slotsom heeft kunnen komen dat sprake is van een noodzaak en urgentie tot onteigening. Het plan van [eiser] c.s. met betrekking tot ‘Landgoed [B]’ leidt niet tot uitvoering van de bestemming, zoals door de gemeente met het bestemmingsplan wordt voorgestaan. Op de plek van de woning van [eiser 2] heeft de gemeente een hoogte-element geprojecteerd. Bij de uitvoering van het plan van [eiser] c.s, zal dit hoogte-element niet gerealiseerd kunnen worden, omdat daarin de woning van [eiser 2] wordt gehandhaafd. Van zelfrealisatie door [eiser] c.s. kan dus geen sprake zijn. De rechtbank is daarom van oordeel dat de Kroon in redelijkheid tot goedkeuring van het onteigeningsbesluit heeft kunnen komen.

Voor een zelfstandige beoordeling door de onteigeningsrechter van de noodzaak tot onteigening naar het tijdstip van zijn uitspraak is alleen plaats indien hetgeen de gedaagde aanvoert met betrekking tot de noodzaak tot onteigening, zo dat juist wordt bevonden, meebrengt dat die onteigening, in het licht van na (de goedkeuring van) het onteigeningsbesluit gewijzigde of aan het licht gekomen omstandigheden aan de zijde van de onteigenende partij, in strijd is met het recht omdat de onteigening niet (meer) geschiedt ten behoeve van het doel waarvoor het volgens het onteigeningsbesluit onteigend wordt of omdat tengevolge van gewijzigde inzichten met betrekking tot de uitvoering van een bestemmingsplan of enig ander aan de onteigening ten grondslag liggend besluit of plan niet (meer) kan worden gezegd dat de onteigening geschiedt ter uitvoering van dat plan.

Van dergelijke feiten is de rechtbank niet gebleken, zodat in dit geding geen plaats is voor een zelfstandige beoordeling door de rechtbank van de noodzaak tot onteigening.

Tussen partijen is niet in geschil dat de gemeente Bergschenhoek een zelfstandige bouwverplichting ten behoeve van de Stadsregio Rotterdam had. Volgens [eiser] c.s. is hen na het goedkeuringsbesluit van de Kroon gebleken dat na samenvoeging van de gemeente Bergschenhoek, Berkel en Rodenrijs en Bleiswijk geschoven kan worden met de bouwverplichtingen die de gemeenten voor de samenvoeging in het kader van de Stadsregio Rotterdam hebben gemaakt. De gemeente heeft dit ter gelegenheid van de pleidooizitting betwist. In het midden kan worden gelaten of de stelling van [eiser] c.s. juist is nu dit nog niet betekent dat de gemeente aan haar bouwverplichtingen heeft voldaan. [Eiser] c.s. hebben hun stelling dat dit wel het geval is, naar aanleiding van de gemotiveerde betwisting daarvan door de gemeente, onvoldoende onderbouwd, zodat daaraan voorbij wordt gegaan.

Dit betekent dat er sprake is van een noodzaak tot onteigening. Dit volgt ook uit de ter pleidooizitting door de gemeente overgelegde foto's op grond waarvan genoegzaam is gebleken dat, zonder de verwerving van de gronden, fase 2 van het bestemmingsplan niet kan worden voltooid.

Artikel 17 Ow schrijft de onteigende10. partij gebiedend voor te trachten hetgeen onteigend moet worden bij minnelijke overeenkomst te verkrijgen. Daarbij dient die partij niet te werk te gaan alsof dit voorschrift een te verwaarlozen formaliteit is, in welk geval immers te kort zou worden gedaan aan de strekking van het artikel dat is gericht op het zo mogelijk vermijden van een rechtsgeding. Voorts vereist artikel 17 Ow dat de pogingen om hetgeen moet worden onteigend bij minnelijke overeenkomst moeten worden ondernomen in de periode tussen het definitief worden van het besluit tot onteigening (in casu 25 april 2006) en het uitbrengen van de dagvaarding (in casu 17 augustus 2007). Hierbij verdient opmerking dat tekst, geschiedenis, noch voormelde strekking van artikel 17 Ow zich ertegen verzet dat bij het antwoord van de vraag of de onteigende partij aan het voorschrift van artikel 17 Ow heeft voldaan, mede acht wordt geslagen op hetgeen met betrekking tot de verkrijging in der minne zich voorafgaand aan het definitief worden van het besluit tot onteigening tussen partijen heeft afgespeeld en op het daaruit blijkende standpunt van de eigenaar. Immers, daaruit kan blijken dat hetgeen na het definitief worden van het besluit tot onteigening door de onteigenende partij is ondernomen heeft te gelden als een poging die beantwoordt aan voormelde strekking van artikel 17 en niet louter als een ingevolge de wet te vervullen formaliteit.

Tussen partijen staat als niet weersproken vast dat vanaf 16 september 2003 daadwerkelijk sprake was van overleg dat zich (ook) uitdrukkelijk heeft gericht op minnelijke verwerving vooruitlopend op een eventuele onteigeningsprocedure. Zowel in de periode daarvoor als daarna zijn partijen met elkaar in gesprek geweest over bedrijfsverplaatsing en planologische inpassing van de woning van [eiser 2]11., hetgeen op niets is uitgelopen. De gemeente heeft op 9 december 2005 (na de eerste tervisielegging van het ontwerp raadsbesluit) haar eerste schriftelijke concrete bod gedaan, dat zij gecorrigeerd opnieuw heeft uitgebracht op 1 maart 2006.

Uit de processtukken en het verhandelde ter zitting is genoegzaam gebleken dat [eiser] c.s. niet bereid zijn om de ter onteigening aangewezen percelen in der minne te verkopen. In een dergelijk geval kan worden volstaan met één duidelijke ‘laatste aanbodsbrief’. De situatie waar [eiser] c.s. op doelen in de zaak Deutz/Kerkrade (Hoge Raad 6 juni 1962, NJ 1962/280), waarin werd volstaan met het doen van een aanbod bij dagvaarding, is hier niet aan de orde.

De rechtbank is van oordeel dat het op 9 augustus 2007 gedane bod van de gemeente niet op voorhand als kennelijk onwerkelijk en onredelijk moet worden aangemerkt. Gelet ook op de voorgeschiedenis heeft de gemeente voldoende serieus met [eiser] c.s. onderhandeld. De gemeente heeft niet in strijd met art 17 Ow gehandeld.

Nu voor het overige de bij de wet voorgeschreven termijnen en formaliteiten in acht zijn genomen en de verweren tegen de vordering tot vervroegde onteigening worden verworpen, is de vordering voor toewijzing vatbaar.

[Eiser] c.s. hebben de aangeboden schadeloosstelling uitdrukkelijk verworpen, zodat omtrent de hoogte van de aan hen toe te kennen bedragen van de schadeloosstelling een bericht van deskundigen moet worden ingewonnen. De rechtbank zal daartoe overeenkomstig het bepaalde bij het artikel 54j lid 1 Ow beslissen.

(…)

De Gemeente heeft gevorderd om het bedrag van het voorschot als bedoeld in artikel 54i Ow vast te stellen op 100% van de aan [eiser 2] en [eiser 1] aangeboden schadeloosstellingen. De rechtbank zal dienovereenkomstig het voorschot vaststellen op het aan [eiser 2] aangeboden bedrag, zijnde € 1.110.000,-- en het voorschot vaststellen op het aan [eiser 1] aangeboden bedrag, zijnde € 52.000,--. Gelet hierop kan het bepalen van zekerheid voor de voldoening van de schadeloosstelling achterwege blijven.

De rechtbank zal de beslissing omtrent de kosten van de incidenten tot tussenkomst van [eiser 1] en [eiser 2] aanhouden tot de einduitspraak.’

De rechtbank beslist in het in cassatie bestreden vonnis als volgt:

Het dictum van het vonnis is als gevolg van de gebrekkige dagvaarding op een aantal punten onjuist. Eisers tot cassatie hebben immers steeds gesteld dat de dagvaarding gebrekkig is. Zoals is bepaald in artikel 111, tweede lid, sub d, van het Rv dient de dagvaarding de eis en de gronden daarvan te bevatten. In de literatuur wordt deze eis zo uitgelegd dat de dagvaarding duidelijk moet aangeven wat van de gedaagde gevorderd wordt en waarom.

De onderhavige inleidende dagvaarding voldoet niet aan het vereiste van artikel 111, tweede lid, sub d, van het Rv. Eisers tot cassatie konden uit de dagvaarding niet afleiden van welke (delen van) hun gronden de onteigening werd gevorderd. Verweerster in cassatie heeft hiertoe nota bene een antwoordakte in moeten dienen om enige duidelijkheid op dit punt te creëren, maar blijkens het in cassatie bestreden vonnis waren zowel de inleidende dagvaarding als de antwoordakte onvoldoende duidelijk om als basis van het dictum te dienen. (Ten overvloede wordt opgemerkt dat verweerster in cassatie inmiddels verzocht heeft om wijziging van het vonnis met toepassing van artikel 31 Rv.)

De rechtbank heeft het vereiste van een duidelijke dagvaarding in zoverre miskend door de dagvaarding niet nietig te verklaren, terwijl artikel 120, eerste lid, van het Rv bepaalt dat het niet voldoen aan de (onder meer) in artikel 111 Rv beschreven eisen wordt bestraft met nietigheid. De rechtbank heeft aldus blijk gegeven van een onjuiste rechtstoepassing door de dagvaarding niet nietig te verklaren en de onteigening uit te spreken.

Onteigeningsrechtelijk is echter van groter belang dat de rechtbank het voorschot op de schadeloosstelling voor eiser tot cassatie sub 1 vaststelt op € 52.000,-.

Verweerster in cassatie heeft zulks niet gevorderd. In de dagvaarding heeft verweerster in cassatie immers (voor zover relevant) het volgende gesteld:

In punt 8 van de inleidende dagvaarding zijdens verweerster in cassatie worden de minnelijke verwervingspogingen als volgt beschreven:

In de inleidende dagvaarding is aldus geen aanbod gedaan aan eiser tot cassatie sub 1 (zijnde [eiser 1]). Verweerster in cassatie heeft aldus ook niet gevorderd om ten behoeve van eiser tot cassatie sub 1 een voorschot vast te stellen, althans verweerster in cassatie heeft niet meer gevorderd dan het vaststellen van het voorschot voor eiser tot cassatie sub 1 op nihil.

De rechtbank heeft in het dictum van het in cassatie bestreden vonnis het voorschot in afwijking van het door verweerster in cassatie gevorderde vastgesteld op € 52.000. Op welke gronden de rechtbank tot dit besluit is gekomen is onduidelijk en rechtens onjuist. Mitsdien verzoeken eisers tot cassatie uw Raad het in cassatie bestreden vonnis te vernietigen en alsnog rechtdoende de inleidende dagvaarding nietig te verklaren.

Mocht uw Raad menen dat de rechtbank niet op onjuiste wijze het recht heeft toegepast, dan stellen eisers tot cassatie dat in ieder geval het in cassatie bestreden vonnis in het licht van het in eerste aanleg zijdens eisers tot cassatie aangevoerde niet voldoende is gemotiveerd en dat ook om die reden het in cassatie bestreden vonnis niet in stand kan blijven.

De rechtbank overweegt in het in cassatie bestreden vonnis in rechtsoverweging 4.2. als volgt:

De rechtbank Rotterdam heeft in rechtsoverweging 4.2. het recht onjuist toegepast door het beroep op nietigheid van de dagvaarding te verwerpen, althans zij heeft deze beslissing niet voldoende gemotiveerd. Eiser tot cassatie sub 1 voert hiertoe het navolgende aan.

De Onteigeningswet (hierna: ‘Ow’) verplicht in artikel 17 de onteigenende partij tot het ondernemen van reële pogingen tot minnelijke verkrijging van de te onteigenen gronden. Pas indien deze pogingen vruchteloos blijken, kan de onteigenende partij toepassing geven aan artikel 18 Ow. De ingevolge artikel 18 Ow uit te brengen dagvaarding moet conform artikel 22 Ow de som, welke als schadeloosstelling aangeboden wordt, vermelden.

De rechtbank overweegt dat het aanbod (ex artikel 17 en 22 Ow) enkel gedaan hoeft te worden aan de in het desbetreffende Koninklijk Besluit aangewezen eigenaar.

Eiser tot cassatie sub 1 kan zich met deze overweging niet verenigen. In artikel 18 Ow is — blijkens de wetsgeschiedenis — om praktische redenen opgenomen dat de onteigenende partij de in het desbetreffende Koninklijk Besluit aangewezen eigenaar dagvaart. Zodoende wordt de onteigende12. partij van de taak gekweten om bij elke proceshandeling de op dat moment geldende eigendomssituatie te controleren.

In het onderhavige geval was verweerster echter reeds op de hoogte van de gewijzigde eigendomssituatie.

Eisers tot cassatie zijn reeds eerder — ten behoeve van de aanleg van de HogeSnelheidsLijn (hierna: ‘HSL’) door de Staat der Nederlanden (hierna: ‘de Staat’) — onteigend. Daar na aanleg van de HSL bleek dat niet alle onteigende gronden nodig waren voor de aanleg heeft (voor zover relevant) eiser tot cassatie sub 1 op 30 oktober 2006 een ruilovereenkomst gesloten met de Staat teneinde de (ten onrechte) onteigende gronden teruggeleverd te krijgen. Op 16 maart 2007 is uitvoering gegeven aan deze overeenkomst door het opmaken en ondertekenen van de leveringsakte en op 19 maart 2007 is de akte door de notaris ingeschreven in de openbare registers.

Op de in de ruilovereenkomst betrokken gronden (die ook onderdeel zijn van onderhavige onteigeningsprocedure) was door verweerster in cassatie een gemeentelijk voorkeursrecht als bedoeld in de Wet voorkeursrecht gemeenten gevestigd. Verweerster in cassatie heeft bij brief van 8 februari 2007 aangegeven geen gebruik te zullen maken van het voorkeursrecht: verweerster in cassatie verleende haar medewerking aan de uit de ruilovereenkomst voortvloeiende grondtransactie tussen eiser tot cassatie sub 1 en de Staat. Zonder deze verklaring van verweerster had de levering geen doorgang kunnen hebben, daar de notaris niet de ingevolge artikel 24 van de Wet voorkeursrecht gemeenten vereiste voetverklaring had kunnen plaatsen onder de leveringsakte.

Toen op 23 februari 2007 het Koninklijk Besluit tot goedkeuring van het raadsbesluit tot onteigening werd genomen, had verweerster in cassatie aldus recentelijk medewerking verleend aan de ruil van de in de ruilovereenkomst tussen eiser tot cassatie sub 1 en de Staat betrokken gronden, alsmede aan de levering van een gedeelte van de te onteigenen percelen aan eiser tot cassatie sub 1.

Verweerster in cassatie was bij het uitbrengen van de inleidende dagvaarding op de hoogte van de (ten opzichte van het KB) gewijzigde eigendomssituatie. Deze wetenschap heeft er vermoedelijk toe geleid dat op de valreep, namelijk op 9 augustus 2007, verweerster in cassatie een brief aan eiser tot cassatie sub 1 heeft gezonden.

Met deze brief heeft verweerster in cassatie inzicht willen geven in de verdeling van de aangeboden schadeloosstelling naar perceel. Het aanbod was echter gericht tot de Staat en niet tot eiser tot cassatie sub 1. Eiser tot cassatie sub 1 werd niet in de gelegenheid gesteld het aangebodene te aanvaarden. Dit zou blijkens voornoemde brief slechts kunnen na tussenkomst in de gerechtelijke onteigeningsprocedure.

Eiser tot cassatie sub 1 meent dat in onderhavig feitencomplex de rechtbank niet vast heeft kunnen houden aan een legistische interpretatie van de Onteigeningswet door de inleidende dagvaarding niet nietig te verklaren.

Ingevolge artikel 17 van de Onteigeningswet is de onteigenende partij verplicht te trachten de te onteigenen gronden minnelijk te verkrijgen. Op grond van artikel 22 Ow dient de inleidende dagvaarding van de onteigeningsprocedure op straffe van nietigheid de som, welke als schadeloosstelling wordt aangeboden, te vermelden.

De samenhang tussen voornoemde artikelen volgt uit het arrest van uw Raad d.d. 28 november 1956 (NJ 1956, 15), waarin is overwogen dat het aanbod in de inleidende dagvaarding als bedoeld in artikel 22 Ow gezien moet worden als het laatste aanbod van de onteigenende partij ter verkrijging van het te onteigenen buiten verdere gedingvoering en dus als de ultieme poging te voldoen aan artikel 17 Ow.

Eiser tot cassatie sub 1 stelt dat verweerster in cassatie deze verplichtingen niet in acht heeft genomen. Eiser tot cassatie sub 1 heeft nimmer een passend aanbod tot minnelijke verkrijging van het te onteigenen perceelsgedeelte van verweerster in cassatie ontvangen, bij welk aanbod ook een redelijke termijn was gesteld voor de reactie. Mitsdien kan geen sprake zijn van een reële poging tot minnelijke verkrijging die voldoet aan artikel 17 Ow, nu verweerster in cassatie geen passend en aanvaardbaar aanbod heeft gedaan aan degene die rechtens in staat was medewerking te verlenen aan de minnelijke overdracht van de te onteigenen gronden. Derhalve voldoet de inleidende dagvaarding eveneens niet aan artikel 22 Ow.

Uit artikel 80, lid 1 en 3, van Boek 3 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: ‘BW’) volgt dat men goederen onder bijzonder titel kan verkrijgen, onder meer voor overdracht. Voor de overdracht van een goed is ingevolge artikel 84, lid 1, van Boek 3 BW een levering krachtens geldige titel vereist, waarbij de leveringshandeling dient te geschieden door een beschikkingsbevoegde.

De geldige titel, als bedoeld in artikel 84, eerste lid, van Boek 3 BW, kan bestaan uit een overeenkomst. Een overeenkomst ontstaat volgens artikel 217 van Boek 6 BW door aanbod en aanvaarding.

Een overeenkomst tot minnelijke onteigening komt aldus tot stand door het aanbod tot volledige schadeloosstelling conform artikel 40 Ow e.v. zijdens de onteigenende partij en aanvaarding van voornoemd aanbod door de te onteigenen partij.

Teneinde de minnelijke verkrijging als bedoeld in artikel 17 Ow te bewerkstelligen dient aldus een overeenkomst gesloten te worden en dient de leveringshandeling verricht te worden door de beschikkingsbevoegde partij.

Ten tijde van de inleidende dagvaarding was de Staat, waaraan het aanbod ingevolge artikel 22 Ow is gedaan, niet meer beschikkingsbevoegd over de in de onteigening betrokken gronden. Aanvaarding van het in de dagvaarding gestelde aanbod tot volledige schadeloosstelling had dus geen goederenrechtelijk effect kunnen sorteren.

Ter onderbouwing van voornoemd standpunt zij verwezen naar het arrest van uw Raad van 1 februari 2002 (NJ 2002, 561), waarin uw Raad heeft overwogen dat geen aanbod gedaan hoeft te worden aan degene die voor het verschijnen van het Koninklijk Besluit tot goedkeuring van het raadsbesluit tot onteigening de eigendom van de te onteigenen gronden overdraagt. Dit is ook niet verwonderlijk, aangezien die partij geen schade lijdt ten gevolge van de onteigening.

Niettemin vereist de Onteigeningswet dat een finaal aanbod ter minnelijke verkrijging wordt gedaan. De enige conclusie kan dan ook zijn dat — in ieder geval — het aanbod in de inleidende dagvaarding gedaan moet worden aan de partij die bij aanvaarding van het aanbod volledige schadeloos gesteld wordt én vervolgens het gewenste goederenrechtelijke effect kan sorteren door als beschikkingsbevoegde partij medewerking te verlenen aan de overdracht van de te onteigenen gronden.

Nu verweerster in cassatie op de hoogte was van de gewijzigde eigendomssituatie vóór het uitbrengen van de inleidende dagvaarding én zij bewust haar medewerking heeft verleend aan het bewerkstelligen van deze veranderde situatie, brengt een redelijke interpretatie van de Onteigeningswet met zich dat verweerster in cassatie niet kon volstaan met het doen van een finaal aanbod in de inleidende dagvaarding aan de Staat der Nederlanden. Bij gebreke van een aanbod dat het beoogde effect wat betreft schadeloosstelling en goederenrechtelijke consequenties teweeg kon brengen, heeft verweerster in cassatie niet voldaan aan artikel 22 Ow en heeft de rechtbank aldus blijk gegeven van een onjuiste rechtstoepassing door de inleidende dagvaarding niet nietig te verklaren.

Mocht uw Raad menen dat de rechtbank niet op onjuiste wijze het recht heeft toegepast, dan stellen eisers tot cassatie dat in ieder geval het in cassatie bestreden vonnis in het licht van het in eerste aanleg zijdens eiser tot cassatie sub 1 aangevoerde niet voldoende is gemotiveerd en dat ook om die reden het in cassatie bestreden vonnis niet in stand kan blijven.

Immers, de rechtbank stelt in rechtsoverweging 4.2. van het in cassatie bestreden vonnis enkel dat het aanbod tot schadeloosstelling gedaan dient te worden aan de in het Koninklijk Besluit genoemde eigenaar. De rechtbank miskent hiermee de leer die getrokken moet worden uit het in punt 18 genoemde arrest van uw Raad (NJ 2002, 561), welke leer in eerste instantie door eiser tot cassatie sub 1 aan de rechtbank is voorgelegd. De aan het arrest ontleende argumenten en de unieke feitelijke situatie van onderhavige casus worden in het in cassatie bestreden vonnis niet besproken, waardoor geen sprake is van een voldoende gemotiveerd vonnis.’

Eisers tot cassatie hebben gemotiveerd gesteld dat het Koninklijk Besluit d.d. 23 februari 2007 tot goedkeuring van het raadsbesluit tot onteigening d.d. 25 april 2006 niet op goede gronden tot stand is gekomen. Hiertoe hebben zij aangevoerd dat:

In rechtsoverweging 4.6. overweegt de rechtbank Rotterdam in het in cassatie bestreden vonnis als volgt:

Eisers tot cassatie kunnen zich met deze zeer beperkte uitleg van de bevoegdheid van de onteigeningsrechter, zoals de rechtbank Rotterdam deze blijkens voornoemde rechtsoverweging voorstaat, niet verenigen.

Eisers tot cassatie wijzen hiertoe op artikel 1 en 5 van het Eerste Protocol van het Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (hierna: ‘EVRM’). Uit deze artikelen volgt dat op de ontneming van eigendom artikel 6 EVRM onverkort van toepassing is. Er is immers sprake van de vaststelling van de burgerlijke rechten van eisers tot cassatie, bij welke vaststelling volgens artikel 6 EVRM eisers tot cassatie recht hebben op een eerlijke en openbare behandeling van de zaak door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht.

De Kroon is geen onafhankelijk en onpartijdig gerecht in de zin van artikel 6 EVRM, zoals uitdrukkelijk bepaald door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in het arrest Benthem tegen Nederland d.d. 23 oktober 1985 (NJ 1986, 102). De toetsing van het raadsbesluit tot onteigening en het Koninklijk Besluit tot goedkeuring daarvan kan dus niet beperkt zijn tot de door de rechtbank voorgestane marginale toetsing.

De rechtbank dient (indien door de onteigende partij betwist) zich ervan te vergewissen of de onteigenende partij voldaan heeft aan de formaliteiten van de administratieve onteigeningsprocedure en dient ex nunc te beoordelen of de noodzaak tot onteigening ter uitvoering van het bestemmingsplan nog aanwezig is.

De rechtbank Rotterdam had bij een juiste rechtstoepassing niet tot het oordeel kunnen komen dat het Koninklijk Besluit tot goedkeuring als rechtsgrondslag voor de gevorderde onteigening kan dienen. Bij een juiste rechtstoepassing had zij de vordering tot onteigening van verweerster in cassatie om navolgende redenen niet-ontvankelijk moeten verklaren.

De rechtbank Rotterdam overweegt in rechtsoverweging 4.8 (voor zover relevant) als volgt:

Eisers tot cassatie stellen dat de Kroon de geconstateerde gebreken in de totstandkoming van het raadsbesluit tot onteigening niet had mogen sauveren door te stellen dat eiser tot cassatie sub 1 niet in zijn belangen is geschaad, omdat hij tijdig zienswijzen heeft ingediend.

Blijkens de memorie van toelichting op artikel 3:13 van de Algemene wet bestuursrecht (hierna: ‘Awb’) is de toezending van het ontwerpbesluit (en bijbehorende stukken) ‘een essentiële rechtswaarborg’. Een dergelijk essentiële rechtswaarborg kan bij toepassing van een zeer ingrijpend instrument als het onteigeningsrecht niet lichtvaardig worden gepasseerd.

De rechtbank dient in dit geval niet enkel te beoordelen of de Kroon in redelijkheid tot haar besluit heeft kunnen komen, maar dient desgevraagd zelfstandig te toetsen of voldaan is aan de vereisten van de administratieve onteigeningsprocedure. In casu is daar gezien de schending van artikel 3:13 van de Awb geen sprake van. Bovendien is het oordeel dermate ongemotiveerd — enkel wordt gesteld dat de rechtbank van oordeel is dat de Kroon in redelijkheid tot dit besluit heeft kunnen komen — dat geen sprake is van een vonnis dat aan de daaraan te stellen motiveringseisen voldoet.

Zulks klemt temeer in het onderhavige geval, daar de Kroon na haar besluit te dezer zake zeer consequent goedkeuring heeft onthouden aan raadsbesluiten tot onteigening, waarbij in de totstandkoming gebreken zijn geconstateerd. In het Koninklijk Besluit van 14 september 200713. wordt goedkeuring aan het raadsbesluit tot onteigening onthouden omdat het belanghebbende-begrip niet juist is toegepast. En ook in het Koninklijk Besluit van 18 april 200714. wordt gedeeltelijk goedkeuring onthouden aan het raadsbesluit tot onteigening, omdat niet aan iedere belanghebbende een ontwerpbesluit is toegezonden. Eisers tot cassatie kunnen uit het laatstgenoemde KB niet afleiden dat de belanghebbende in kwestie meer in haar belangen geschaad zou zijn dan eiser tot cassatie sub 1, terwijl zulks ook tot niet-controleerbare, onaanvaardbare rechtsongelijkheid zou leiden.

Nu de rechtbank (onder meer) de taak heeft om te beoordelen of aan de formele vereisten van de onteigeningsprocedure is voldaan, hier in casu niet aan voldaan is en de Kroon zulks ook in latere besluiten als grond voor onthouding van goedkeuring heeft aangenomen, had de rechtbank bij een juiste toepassing van het recht behoren te oordelen dat het KB gebrekkig is en aldus niet als grondslag voor de onteigening kan dienen.

De rechtbank Rotterdam overweegt in rechtsoverweging 4.14 als volgt:

Eisers tot cassatie stellen voorop dat er geen sprake is van een gemotiveerde betwisting ter gelegenheid van de pleidooizitting zijdens verweerster in cassatie wat betreft de overgang van de verplichtingen op de op 1 januari 2007 ontstane gemeente en wat betreft het voldoen aan de bouwverplichtingen. Uit het in cassatie bestreden vonnis kan ook niet afgeleid worden op welke wijze verweerster in cassatie de onderbouwde stellingen van eisers tot cassatie heeft betwist.

Anderzijds hebben eisers tot cassatie uitvoerig onderbouwd dat de gemeente reeds aan al haar bouwverplichtingen heeft voldaan. De samenvoeging van de voormalige gemeenten heeft ingevolge artikel 44 van de Wet algemene regels herindeling tot gevolg dat de rechten en verplichtingen van de op te heffen gemeente over[gaan, RIJ] op de te creëren gemeente zonder enige nadere akte. De woningbouwverplichtingen ingevolge de gemeentelijke convenanten met de gemeenten uit de Stadsregio Rotterdam van de voormalige gemeenten zijn aldus per 1 januari 2007 van rechtswege overgegaan op de gemeente Lansingerland.

Uit de Woningbouwmonitor 2006 blijkt dat Bleiswijk en Berkel en Rodenrijs hun verplichtingen reeds zijn nagekomen, althans deze ruimschoots na zullen komen. Hoewel ook uit de monitor is af te leiden dat Bergschenhoek nog niet het overeengekomen niveau heeft bereikt, doet zulks gezien de productie van de twee andere samengevoegde gemeenten niet meer terzake. De verplichtingen gelden immers voor de gemeente Lansingerland als zodanig, zeker nu de voormalige gemeenten Bleiswijk, Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs geen rechtspositie meer hebben.

Daarmee is de noodzaak aan de uitvoering van het bestemmingsplan op de door de gemeente voorgestane wijze komen te ontvallen. Nu in rechtsoverweging 4.14 — op zichzelf terecht — besloten ligt dat bij voldoening aan de gemeente rustende bouwverplichtingen, de noodzaak tot uitvoering van het bestemmingsplan op de door de gemeente voorgestane wijze, ontbreekt, en de rechtbank aldus heeft miskend dat het Koninklijk Besluit niet kan dienen als grondslag voor de onteigening, had de rechtbank rechtdoende verweerster in cassatie niet-ontvankelijk in haar vordering dienen te verklaren.

Mocht uw Raad menen dat de rechtbank niet op onjuiste wijze het recht heeft toegepast, dan stellen eisers tot cassatie dat in ieder geval het in cassatie bestreden vonnis in het licht van het in eerste aanleg zijdens eisers tot cassatie aangevoerde niet voldoende is gemotiveerd en dat ook om die reden het in cassatie bestreden vonnis niet in stand kan blijven.’

Eisers tot cassatie hebben gemotiveerd gesteld dat onvoldoende is onderhandeld door verweerster in cassatie teneinde de in de onteigening betrokken gronden minnelijk te verkrijgen.

De rechtbank Rotterdam heeft in rechtsoverwegingen 4.16 en 4.17 van het in cassatie bestreden vonnis als volgt overwogen:

Eisers tot cassatie kunnen zich met deze rechtsoverwegingen en het oordeel van de rechtbank niet verenigen. Onder verwijzing naar het arrest van uw Raad van 8 april 1998 (NJ 1999, 24) stellen eisers tot cassatie dat de rechtbank bij een juiste rechtstoepassing de brief van 9 augustus 2007 niet had kunnen beoordelen als zijnde een ‘niet op voorhand als kennelijk onwerkelijk en onredelijk bod’.

Op dit punt dient het namens eiser tot cassatie sub 1 gestelde in het eerste middel als herhaald en ingelast beschouwd te worden.

In aanvulling hierop wordt namens eisers tot cassatie gesteld dat de brief van 9 augustus 2007 om navolgende redenen niet aan de eisen van artikel 17 Ow voldoet:

Bovendien wordt de noodzaak tot onteigening door eisers tot cassatie betwist.

De rechtbank overweegt in het in cassatie bestreden vonnis in rechtsoverweging 4.12 voor zover relevant het volgende:

Uit deze overweging blijkt dat slechts het deel van het zelfrealisatieplan van eisers tot cassatie dat ziet op de woning van eiser tot cassatie sub 2 niet overeenkomstig de wensen van verweerster in cassatie zou worden gerealiseerd. Voor het overige hetgeen nagenoeg het gehele plangebied beslaat — zulks is ook nimmer betwist door verweerster in cassatie — leidt het plan wel tot uitvoering van het bestemmingsplan ‘Parkzoom’.

De rechtbank heeft zulks miskend en aldus het recht onjuist toegepast althans haar oordeel onjuist en/of onvoldoende gemotiveerd door te oordelen, dat het gehele beroep op zelfrealisatie moet worden verworpen. Zulks terwijl door verweerster in cassatie niet aannemelijk wordt gemaakt dat het plandeel ooit zal worden gerealiseerd.

Mocht uw Raad menen dat de rechtbank niet op onjuiste wijze het recht heeft toegepast, dan stellen eisers tot cassatie dat in ieder geval het in cassatie bestreden vonnis in het licht van het in eerste aanleg zijdens eisers tot cassatie aangevoerde niet voldoende is gemotiveerd en dat ook om die reden het in cassatie bestreden vonnis niet in stand kan blijven.’