HR, 10-08-2001, nr. 36 061

X was in 1995 19 jaar in dienst bij A B.V. In het kader van zijn dienstbetrekking heeft hij met een team van medewerkers onder meer gewerkt aan een procede dat het energieverbuik bij productie van waspoeder met 80% reduceert en het waterverbruik met 200 a 400 liter per ton waspoeder. De belanghebbende is in verband met de ontwikkeling van dit procede door zijn werkgever bij de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen als kandidaat aangemeld voor de Dow Chemical Energieprijs 1995. Het was noch voor zijn kwalificatie als kandidaat, noch voor zijn kans op de prijs van belang dat zijn werkgever hem aanmeldde. Ook een ander had de aandacht op de belanghebbende kunnen vestigen. Evenmin was van belang dat hij in dienstbetrekking was bij een werkgever in de procesindustrie. Hij had ook zelfstandig uitvinder kunnen zijn, of universitair vorser, of contract- of beursvorser betaald uit NWO-gelden. Ik citeer uit de advertentie in het Chemisch Weekblad1 van 1 april 1995, waarin wordt opgeroepen kandidaten aan de selectiecommissie voor te dragen:2

Aan de belanghebbende is de Dow Chemical Energieprijs 1995 toegekend op grond van de aanbeveling van een onafhankelijke selectiecommissie, ingesteld door de afdeling Natuurkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Noch de werkgever, noch de belanghebbende hebben invloed kunnen uitoefenen op de samenstelling of de keuze van de selectiecommissie. De considerans bij de aanbeveling van de commissie luidt als volgt:

Bij deze considerans is een lijst met patenten gevoegd, waarvan het hoofd luidt:

De lijst omvat 15 patenten, gevestigd gedurende de jaren 1981 tot en met 1996.

De inspecteur heeft de door de belanghebbende ontvangen f 30.000 aangemerkt als loon uit dienstbetrekking voor de heffing van de inkomstenbelasting. Omdat de prijs niet is ontvangen van de werkgever maar van een derde, heeft hij het standpunt ingenomen dat de prijs gelijkgesteld moet worden met "fooien en dergelijke prestaties van derden" in de zin van art. 22, lid 1, letter a, Wet IB 1964. De door hem toegepaste verhoging van het onzuiver inkomen heeft de giftenaftekdrempel van art. 47, derde lid, Wet IB, eveneens verhoogd, nl. met f 300.

De belanghebbende meent dat de prijs niet toerekenbaar is aan enige bron van inkomen. Subsidiair betoogt hij dat de prijs niet in de heffing kan worden betrokken als gevolg van de mededeling van de staatssecretaris van Financiën van 7 mei 1992, nr DB92/1828, V-N 1992, blz. 1677 (zie voor de tekst 3.17).

Het Hof Den Haag heeft de inspecteur in het gelijk gesteld op basis van een verwijzing naar de door hem vastgestelde feiten die zijns inziens (r.o. 6.1):

De Hofuitspraak is gepubliceerd in FED 2000/189 en kritisch becommentarieerd door Garssen in de Loonbrief.3

De belanghebbende stelt in cassatie twee middelen voor:

Deze zaak gaat om een vraag van fiscale causaliteit: welk verband bestaat er tussen de ontvangen prijs en belanghebbendes dienstbetrekking, en is dat verband voldoende hecht om de prijs aan te merken als "uit" die dienstbetrekking genoten? Zo neen, is er dan enige andere door de Wet aangewezen bron van inkomen waaraan de prijs causaal toegerekend moet worden? Zo neen, dan is hij niet belast, ook niet met kansspelbelasting, want de jurering voor de prijs is geen kansspel in de zin van art. 2 van de Wet op de kansspelbelasting.

Het Hof heeft de prijs aangemerkt als loon uit de dienstbetrekking en, nu de prijs door een derde en niet voor rekening van de werkgever is uitgekeerd, hem gebracht onder de omschrijving "fooien en dergelijke prestatie van derden" in de zin van art. 22, tweede lid, onderdeel a, Wet IB 1964. Deze bepaling ontkoppelt, uitsluitend voor wat betreft de "fooien en dergelijke prestaties van derden," de begripsvorming in de inkomstenbelastingwetgeving - die overigens in beginsel slaafs de loonbelastingwetgeving volgt op het punt van de loondefinitie - van de begripsvorming in de loonbelastingwetgeving. In de loonbelastingwetgeving worden dergelijke voordelen van derden in beginsel buiten het loonbegrip geplaatst indien bij de bepaling van het loon dat de werkgever betaalt geen rekening is gehouden met het ontvangen van die voordelen van derden. Art. 22, lid 2, onderdeel a, Wet IB 1964 dient er toe om in de inkomstenbelasting alsnog in de heffing te betrekken hetgeen in de loonbelasting om praktische redenen - de werkgever kent de (omvang van de) fooien niet - buiten het loonbegrip werd gelaten. U zie het historische overzicht van de A.-G. Van Soest in zijn conclusie voor HR 20 juli 1990, BNB 1990/318, met noot Brunt.

Voor de inkomstenbelastingheffing moet daarom zelfstandig beoordeeld worden of het voordeel dat door derden verstrekt wordt loon uit dienstbetrekking vormt, onafhankelijk van hetgeen de Wet LB bepaalt.

De regelgever heeft bij "fooien en dergelijke prestaties van derden" vermoedelijk niet zo zeer gedacht aan geldprijzen als de onderhavige. Art. 12 van de Wet op de loonbelasting 1964 luidt als volgt:

De bedoelde ministeriële regeling is opgenomen in art. 9 Uitvoeringsregeling LB 1990, dat als volgt luidt:

Art. 7 van de Coördinatiewet Sociale Verzekeringen (CSV) luidt als volgt:

Art. 1 van het Fooienbesluit4 luidt als volgt:

De rest van het Fooienbesluit geeft regels voor de waardering van fooien van het civiele personeel van zee- en kustvaartschepen en van werknemers in het horeca- en aanverwante bedrijf. Ook de toelichting op het Besluit bevat wezenlijk slechts uiteenzettingen in verband met dagloon voor zeevarenden en bedieningsgeld in de (CAO voor de) Horeca.

Dit geeft weliswaar een indruk van hetgeen de regelgever voor ogen staat bij "fooien en dergelijke prestaties van derden", maar het raakt alleen de heffing van loonbelasting en premies. Voor de heffing van de inkomstenbelasting moeten voordelen afkomstig van anderen dan de eigenlijke werkgever (bij werknemers) of opdrachtgever (bij free lancers), zoals gezegd, zelfstandig beoordeeld worden op hun causale verband met enige inkomensbron.

Oeuvreprijzen, oeuvredeelprijzen, prijzen die de persoon van de belastingplichtige eren (als kunstenaar, als wetenschapper, als goed mens, etc.) en ontvangen bedragen die geen vergelding voor verrichte werkzaamheden zijn (maar overwegend een andere causaliteit hebben, bijvoorbeeld sympathie), zijn volgens vaste jurisprudentie niet belast in de inkomstenbelasting. Ik geef een bloemlezing uit de casuïstiek, met enig commentaar:

HR 15 februari 1950, B. nr. 8782, betrof de ontvangst, door een gepensioneerde, van een geldbedrag van derden uit erkentelijkheid voor jarenlange aangename samenwerking. U oordeelde dat onder de belaste prestaties van derden slechts vallen prestaties die kunnen worden beschouwd als vergelding - in ruime zin genomen - voor hetgeen de werknemer als zodanig heeft verricht of verwacht wordt te zullen verrichten, inclusief remuneratoire schenkingen, doch niet een schenking waarbij de beweegreden tot de schenking ligt in de wens uiting te geven aan de sympathie voor de persoon van de scheidende functionaris. Eenzelfde formulering ("prestaties die kunnen worden beschouwd als vergelding - in ruime zin genomen - voor hetgeen de werknemer als zodanig heeft verricht of verwacht wordt te zullen verrichten") gebruikte u in HR 7 oktober 1959, BNB 1959/344, over (de niet-belastbaarheid van) een voordeel op verkoop van aandelen dat een saneerder ener NV kon realiseren doordat hij bij aanvang zijner werkzaamheden opties had bedongen op een (veel) lagere koers.

HR 4 februari 1959, BNB 1959/111, betrof een kunstenaar (fiscaalrechtelijk een ondernemer) die een prijs van een gemeente kreeg. U overwoog:

Ik vraag mij af of het criterium "beweegredenen van zakelijke aard" (bij de prijsinsteller) op haar plaats is. De omstandigheid dat een prijsinsteller mogelijk (mede) beoogt zijn naamsbekendheid als commerciële organisatie te vergroten of juist probeert zijn naam te associëren met andere grootheden dan zijn commerciële activiteiten (zoals kunst, milieu, vrede, recht of broederschap), zegt mijns inziens weinig over de vraag of de prijs causaal verbonden geacht moet worden met de onderneming, de dienstbetrekking of het overige resultaat van de winnaar ervan. De eventuele belastbaarheid van de Nobelprijs lijkt mij niet bepaald te (moeten) worden door de vraag of de ondernemer Alfred Bernhard Nobel destijds zijn naamsbekendheid na zijn dood bepaald wenste te zien door associaties met literatuur, wetenschap en vrede of met dynamiet en rookzwak kruit, omdat zulks nauwelijks licht werpt op de vraag of sprake is van economisch verkeer tussen de winnaar en de insteller. Het laat zich horen dat een prijsinsteller zo nu en dan een winnaar nodig heeft om zijn - mogelijk commerciële - motieven te kunnen realiseren, maar dat zegt weinig over het causale verband tussen enerzijds het winnen van de prijs en anderzijds de dienstbetrekking, de onderneming of de free lance activiteiten van de winnaar. Meer van belang dan de eventuele motieven van de insteller, die naast of in plaats van commercie of betrokkenheid bij de medemend immers ook ijdelheid, schuldgevoel of megalomanie kunnen behelzen, lijkt mij het concrete toekenningscriterium volgens het reglement (waarvoor krijgt de winnaar de prijs exact?). Als een landmijnenfabrikant een vredesprijs (of een sigarettenfabrikant een Moeder-Theresaprijs) instelt uit puur commerciële overwegingen, dan lijken mij die commerciële overwegingen fiscaalrechtelijk niet ter zake te doen indien de toekenning van de prijs maar daadwerkelijk geschiedt op basis van een reële en onafhankelijke beoordeling van de vredesbijdragen c.q. de zieken- en stervendenzorg van de winnaar. Andersom wordt een prijs mijns inziens niet minder belastbaar - niet minder causaal verbonden met een bron van inkomen van de winnaar - als hij is ingesteld door een niet-commerciële organisatie. Ik zie niet in waarom alleen niet-commerciële organisaties prijzen kunnen uitreiken die een "bovenbronnelijke" causaliteit hebben. Ik acht, kortom, het onderscheid tussen commerciële prijsinstellers en niet-commerciële prijsinstellers van weinig belang voor de voorliggende vraag, te meer niet gezien de nadruk die is komen te liggen op "maatschappelijk ondernemen" en op corporate governance, alsmede gezien het steeds commerciëlere optreden van de overheid, al dan niet in publiek-private projecten. Beslissend zijn het toekenningscriterium en de overwegingen van de jury, niet zo zeer de mogelijke motieven van de insteller.

Hof Amsterdam 15 december 1967, BNB 1968/130, overwoog over een door een gemeente aan een schrijver toegekende poëzieprijs:

De Staatssecretaris heeft zich blijkens een brief (van 2 februari 1968, no. B. 68/865) verenigd met het oordeel dat ook een prijs voor een min of meer zelfstandig deel van een oeuvre, zoals in casu slechts het poëziedeel, onbelast is. Ik citeer uit het onderschrift in BNB1968/130, waarin de brief geciteerd wordt:

Hetzelfde Hof deed een half jaar later (14 mei 1968, BNB 1969/29) hetzelfde voor het proza wat het eerder voor de poëzie had gedaan: het achtte ook een gemeentelijke romanprijs onbelast:

Ook onder die uitspraak is in BNB een naschrift van de staatssecretaris weergegeven (brief van 2 juli 1968, no. B. 68/8313):

Maar als de prijs niet in de eerste plaats de persoon of (een zelfstandig deel van) zijn oeuvre betreft, slaat de belastingheffing toe. Hof Amsterdam, 24 augustus 1992, VN 1993, blz. 1586, betrof een beroepsauteur (en -journalist) die fiscaalrechtelijk als ondernemer gold (hetgeen de causaliteitsbeoordeling in die zin beïnvloedt dat zijn auteursrechten ondernemingsvermogen vormen) en die de AKO Literatuur Prijs (f 50.000) won. Het reglement van de Prijs bepaalt dat jaarlijks een op het tijdstip van de jurybeslissing nog levende auteur wordt bekroond wiens literaire kwaliteiten hem in staat hebben gesteld in dat jaar het - naar het oordeel van een daartoe door het Bestuur van de Stichting benoemde onafhankelijke jury - beste van de in aanmerking komende boeken te schrijven. Het Hof stelde feitelijk vast dat de totale kosten van de prijstoekenning en -uitreiking (galadiner etc.) een veelvoud bedroegen van de prijs zelf, dat de Stichting niet onafhankelijk was van AKO BV en dat AKO BV commerciële motieven had met de instelling van de prijs (naamsbekendheid). Ik proef uit de uitspraak dat het Hof het hele prijsgebeuren nogal een AKO-show vindt waarin de winnaar een soort (betaalde) bijrol speelt. Beslissend achtte het Hof echter dat de belanghebbende ondernemer was, dat het bekroonde boek binnen die onderneming tot stand was gebracht en het auteursrecht ondernemingsvermogen vormde, en dat de prijs in de eerste plaats ertoe strekt om een produkt (dat ene boek) te loven en niet in de eerste plaats de schrijver als literator of zijn oeuvre. Het Hof achtte niet van belang dat de jury onafhankelijk is en overwoog als volgt:

Het Hof wees voorts een beroep op het vertrouwens- en gelijkheidsbeginsel af hoewel de Inspecteur van een andere eenheid bij brief aan een andere winnaar had meegedeeld dat de AKO Literatuur Prijs die die andere auteur gewonnen had niet belast was voor de inkomstenbelasting. Het Hof overwoog daartoe dat die andere winnaar geen beroepsauteur was en dat een andere Inspecteur de bevoegde Inspecteur niet kan binden.

Ook in een uitspraak van 3 september 1996, VN 1997, blz. 1210, oordeelde Hof Amsterdam dat een gerichte prijs voor één bepaald werk (in casu een biografie) van een beroepsauteur belast is:

De achtergrond van het fiscaal cruciale onderscheid tussen min of meer persoonsgerichte eerbetonen (oeuvreprijzen, deeloeuvreprijzen en dergelijke) en prijzen voor een concrete prestatie is in de jurisprudentie niet geëxpliciteerd. Ik zoek die achtergrond in de algemene bronvereisten van deelname aan het economische verkeer en van finaliteit. Een min of meer op de persoon gericht eerbetoon - ook al wordt de persoonlijke verdienste (als literator, wetenschapper, artiest of medemens) bepaald aan de hand van de kunstzinnige, wetenschappelijke, of andere concrete resultaten van werkzaamheden van die persoon - vloeit onvoldoende voort uit deelname aan het economische verkeer en op-voordeel-gerichtheid, althans de verklaring voor het ontvangen voordeel ligt niet in overwegende mate in de deelname aan het economische verkeer of voordeelgerichtheid van de betrokkene, maar in de niet-economische betekenis van zijn of haar (resultaten van) bezigheden voor de mensheid in het algemeen (kunst, wetenschap, vrede, naastenliefde, natuurbehoud, etc.). Deze benadering verklaart ook de belastbaarheid van prijzen waarnaar door de winnaar werd gedongen: meedingen impliceert dat de belanghebbende (mede) meedoet op grond van het in het economische verkeer te behalen voordeel (waaronder ik begrijp naamsbekendheid die tot opdrachten kan leiden).

De door de Rijksoverheid aan een (niet bij het Rijk aangestelde) onderwijzer verstrekte bonus voor het behalen van een LO-akte Duits behoorde volgens u niet tot de fooien en dergelijke prestaties van derden, omdat de studie niet tot de werkzaamheden van de belanghebbende in zijn betrekking van onderwijzer behoorde (HR 16 maart 1960, BNB 1960/126, met noot Den Boer). Het was, met andere woorden, geen vergelding voor verrichte werkzaamheden. De door de overheid aan een (niet bij die overheid aangestelde) leraar verleende kwijtschelding van een studieschuld is volgens u evenmin een belaste prestatie van derden indien de kwijtschelding niet strekt ter vergoeding van de in die functie verrichte werkzaamheden, maar in het algemeen tot het verminderen van het lerarentekort (HR 22 juni 1960, BNB 1960/259, met noot Van Dijck).

Ik wijs ook op de jurisprudentie over gratis reizen die aan autoverkopers of andere werknemers verstrekt worden door hun leveranciers of andere handelsrelaties. Dergelijke voordelen worden belast geacht als loon dat door derden wordt verstrekt. U zie bijvoorbeeld Hof Leeuwarden 12 oktober 1979, V-N 1980, blz. 899, HR 5 maart 1980, BNB 1980/106, Hof Amsterdam 17 april 1980, V-N 1981, blz. 1936 en Hof Amsterdam 11 oktober 1991, FED 1992/5).

Voor de toepassing van de Coördinatiewet sociale verzekeringen (CSV) oordeelde u als volgt in HR 2 december 1992, BNB 1993/52:

Er bestaat een Mededeling van de Staatssecretaris van Financiën van 7 mei 1992, nr. DB92/1828, Infobulletin 92/322, V-N 1992, blz. 1677, over prijzen, toegekend aan wetenschappelijke onderzoekers, waarop de belanghebbende zich voor het Hof heeft beroepen (zie punt 4.2 van de uitspraak) en waarop het Hof volgens middel 2 onvoldoende is ingegaan. Deze mededeling houdt in:

Het Hof kan geacht worden belanghebbendes beroep hierop verworpen te hebben met zijn overweging (6.1) dat "niet aannemelijk is geworden dat de uitkering berust op (...) waardering voor de persoon van belanghebbende als wetenschapper." Ik acht daarom middel 2 ongegrond, althans zonder zelfstandige betekenis naast middel 1.

Ik heb toevallig lang geleden zelf een prijs gewonnen: de Staatsprijs voor fiscaal-wetenschappelijke publicaties. Nu de navorderingstermijn is verstreken en het er tot mijn spijt niet in zit dat ik nog eens een fiscaal mogelijk relevante prijs win, meen ik voldoende vrij te staan van het verschijnsel prijswinnen om er een conclusie over te schrijven. Ik wijs wel - de eisen van accountability indachtig - op het volgende: enerzijds zou ik beïnvloed kunnen zijn pro belanghebbende (als prijswinnaars onder elkaar, hoe lang geleden mijn geval ook is), anderzijds zou ik beïnvloed kunnen zijn pro Staatssecretaris, nu hij de functionaris is die mijn prijs heeft ingesteld5 en hem aan mij heeft uitgereikt.6 De Staatsprijs voor fiscaal-wetenschappelijke publicaties wordt toegekend voor publicaties gedurende een periode van twee jaren. In de praktijk blijkt het met name te gaan om een in die periode verschenen boek. Onder de prijswinnaars is C. van Raad die, blijkens het verslag van de uitreiking aan hem,7 in zijn dankwoord de volgende opmerkingen maakte over de fiscale relevantie van deze Staatsprijs (destijds f 2.500; in mijn tijd opgetrokken naar f 5.000):

Niet zelden is de winnaar van de fiscale Staatsprijs een persoon wiens dienstbetrekking hem mede in staat stelde tot het schrijven van de bekroonde publicatie(s): een voltijdse of deeltijdse aanstelling aan een universiteit, uitdrukkelijk mede gericht op wetenschappelijk onderzoek en de verslaglegging en publicatie daarvan (publish or perish). Bij mijn weten heeft de fiscus nooit de neiging gehad deze Staatsprijs te belasten en is er (dus) ook nooit een procedure over gevoerd. Niettemin acht ik de overeenkomst met de litigieuze prijs vrij treffend. De fiscale Staatsprijs wordt uitgereikt voor wetenschappelijke publicaties over een periode van twee jaar (al gaat het feitelijk veelal om één boek). De prijs van de belanghebbende ziet op onderzoeksresultaten over een nog (veel) langere periode(het procédé is ontwikkeld in vijf jaar; de volgens de KNAW-commissie tot de prijs leidende patenten beslaan een periode van vijftien jaar). De winnaar van de fiscale Staatsprijs is niet zelden geheel of deeltijd in dienstbetrekking bij een wetenschappelijke instelling met (mede) als taak fiscaal-wetenschappelijk onderzoek. De belanghebbende was in dienst bij A met mede als taak datgene uit te vinden waarvoor hem de prijs is toegekend. Noch naar de fiscale Staatsprijs, noch naar de litigieuze prijs kan gedongen worden. In beide gevallen beoordeelt een onafhankelijke jury de prestaties. In beide gevallen volgt de insteller van de prijs het juryrapport.

De belangrijkste verschillen tussen de fiscale Staatsprijs en de litigieuze prijs zijn mijns inziens dat (i) voor de litigieuze prijs mede per advertentie in relevante periodieken opgeroepen wordt tot het voordragen van personen en in casu belanghebbendes werkgever de aandacht van de jury op hem heeft gevestigd (voor de fiscale Staatsprijs wordt bij mijn weten niet opgeroepen: de jury beoordeelt de publicaties ex officio), (ii) dat de belanghebbende niet op de hoogte was van het bestaan van de prijs totdat hij hem won (onder fiscalisten is het bestaan van de fiscaal-wetenschappelijke Staatsprijs wel min of meer bekend, al is de bekendheid naar mijn indruk afgenomen door de versobering van de uitreiking) en (iii) dat de litigieuze prijs is ingesteld door een commercieel bedrijf dat zelf ook in de procesindustrie zit, terwijl de fiscale Staatsprijs door een vertegenwoordiger van de Staat, nl. de Staatssecretaris van Financiën is ingesteld. Het laatste verschil dient mijns inziens, zoals reeds betoogd, geen rol van betekenis te spelen; bij de fiscale Staatsprijs al helemaal niet: de insteller van de fiscale Staatsprijs zit zelf ook in de fiscale techniek. Men kan niet zeggen dat Financiën geen belang heeft bij fiscaal-wetenschappelijk onderzoek, zelfs niet dat het departement daar minder belang bij zou hebben dan Dow belang heeft bij de uitvindingen zoals die van de belanghebbende. Het gebruik van fiscaal-wetenschappelijke publicaties door anderen dan de schrijver wordt niet bemoeilijkt door patenten en ook niet door het auteursrecht voor zoveel het gaat om het gebruik dat Financiën van die publicaties maakt voor zijn wetgeving, beleidsvorming, kennisgroepen, etc. Ik acht de eerste twee verschillen evenmin wezenlijk. Zij doven elkaar trouwens min of meer uit.

De conclusie is duidelijk: het gaat er om of de door de belanghebbende gewonnen prijs hem overwegend als werknemer of overwegend als wetenschapsman toekomt. Moeilijk ontkoombaar lijkt mij voorts dat als belanghebbendes prijs belast is, de Staatsprijs voor fiscaal-wetenschappelijke publicaties dat ook is.

Beoordeling

De beoordeling of het voordeel overwegend causaal verbonden is met de dienstbetrekking (het als werknemer leveren van prestaties) of overwegend verbonden is met een "bovenbronnelijke" causa (het leveren van een bijdrage aan de wetenschappelijke canon op het gebied van de energie-efficiëntie in de procesindustrie die werkgevers- en werknemersbelang overstijgt) is voor een groot deel afhankelijk van waardering van feiten, welke waardering in cassatie in beginsel niet ten toets kan komen, behoudens voor zover 's Hofs beslissing onvoldoende gemotiveerd zou zijn. Gesteld noch gebleken is dat de belanghebbende naast zijn dienstbetrekking zelfstandig, als ondernemer of free lancer aan de bekroonde procédés heeft gewerkt, zodat wij ons kunnen beperken tot de vraag of voldoende causaal verband met de dienstbetrekking bestond.

Het oordeel van het Hof bestaat uit een ongespecificeerde verwijzing naar vastgestelde feiten met de toevoeging dat die feiten naar 's Hofs oordeel geen andere conclusie toelaten dan ... (etc.). U zie r.o. 6.1. Deze motivering is in elk geval zeer mager. 's Hofs gedachtengang blijkt er niet uit.

Vast staat dat de dienstbetrekking geen conditio sine qua non was voor de prijs. Overigens is een conditio sine qua non verband, als het er wél is, op zichzelf onvoldoende voor kwalificatie als loon. U zie bijvoorbeeld uw arrest over verduistering in dienstbetrekking.8 Het staat voorts vast dat belanghebbendes werkzaamheden geenszins waren gericht op het behalen van de prijs, van het bestaan waarvan hij immers niet op de hoogte was. Vast staat ook dat de prijs niet ziet op één afzonderlijke uitvinding, maar op een reeks van oplossingen van allerlei problemen die energie-efficiënte waspoederproductie in de weg stonden. Het Hof heeft overwogen, op basis van de considerans van de KNAW-commissie, dat de ontwikkeling van het continu-productieproces vijf jaar in beslag heeft genomen. De ontwikkeling van dat productieproces is dus kennelijk, mede gezien het aantal patenten, niet één prestatie. Daarop wijst ook de omstandigheid dat de belanghebbende met verschillende teams van medewerkers werkte, die hij uitdrukkelijk heeft betrokken in het eerbetoon. Ik merk voorts op dat de lijst van patenten bij de considerans van de KNAW-commissie een nog veel langere periode omvat (15 jaren) en dat die considerans vermeldt dat de "X (...) in de 19 jaar van zijn dienstverband met A een schat aan ervaring in de poedertechnologie (heeft) opgebouwd, die thans de bekroning heeft gevonden in een spectaculaire procesvoering."

Niet gesteld of gebleken is dat de werkgever aanspraak kon maken op de prijs, hetzij contractueel (zoals vermoedelijk wél op de patenten), hetzij anderszins. Het mogen behouden van de prijs kan dus niet als loon uit dienstbetrekking worden beschouwd op de grond dat de werkgever zou hebben afgezien van zo'n (niet-bestaande) aanspraak.

Het verband met de dienstbetrekking bestaat hierin dat het belanghebbendes werk was om uit te vinden hetgeen hij met medewerking van zijn team heeft uitgevonden en dat belanghebbendes werkgever de aandacht van de jury op hem heeft gevestigd. Voor zijn werk in dienstbetrekking kreeg hij echter al het loon c.a. van zijn werkgever. De voordracht had voorts door ieder ander kunnen geschieden, bijvoorbeeld door zijn promotor, door de overheid, een collega-chemicus, een studievriend of een milieu-organisatie. Er is geen aanwijzing, althans het Hof heeft niets van dien aard vastgesteld, dat slechts werknemers en uitsluitend door hun eigen werkgevers worden voorgedragen en dat er een patroon zou bestaan inhoudende dat de procesindustrieën aan elkaars werknemers prijzen uitreiken voor hun werkzaamheden als werknemer. Gezien de boven weergegeven jurisprudentie en beleid en gezien de considerans van de KNAW-aanbevelingscommissie, die belanghebbendes uitvinding(en) van "mondiale relevantie" noemt, zou ik menen dat het Hof aan de vastgestelde feiten het vermoeden had moeten ontlenen dat de prijs een (deel)oeuverprijs is (een prijs voor een "min of meer afgerond gedeelte van een oeuvre"; vergelijk de boven weergegeven jurisprudentie en beleidsuitlatingen), die de belanghebbende dus toegekend is, niet in de eerste plaats in zijn hoedanigheid van werknemer van A, maar in de eerste plaats in zijn hoedanigheid van wetenschappelijk onderzoeker op het gebied van besparing van energie en vermindering van milieubelasting bij de productie van waspoeders.

Een dergelijke prijs is volgens heersende leer onbelast. Het Hof had naar mijn mening daarom de inspecteur moeten belasten met de bewijslast om het vermoeden van een (deel)oeuvreprijs te ontzenuwen. Ik acht de door het Hof toegepaste verdeling van de bewijslast zoals deze blijkt uit r.o. 6.1 (de belanghebbende moet bewijzen dat de prijs niet overwegend de werknemer, maar overwegend de wetenschapper raakt) in het licht van de vaststaande feiten niet redelijk. De inspecteur heeft in beginsel de belastingverhogende feiten te bewijzen (wie stelt, bewijst). Het is onduidelijk waarom het Hof kennelijk, maar stilzwijgend, meent dat de inspecteur initieel aan die bewijslast heeft voldaan, althans waarom de vastgestelde feiten zouden rechtvaardigen dat er een rechtens relevant vermoeden van overwegend causaal verband met de dienstbetrekking wordt gevestigd dat door de belanghebbende ontzenuwd moet worden.

Wellicht vond het Hof het bereik van de prijs (de bevordering van duurzame ontwikkeling in de procesindustrie waarbij gedacht wordt aan een efficiëntere benutting of omzetting van energie en/of van grondstoffen en aan terugdringing van belasting van het milieu) te beperkt om hem van bovenbronnelijke aard te achten (de ene procesindustrie kent een prijs toe aan de werknemer van de andere procesindustrie voor uitvindingen waar de procesindustrie belang bij heeft). Dat had het Hof dan echter mijns inziens moeten expliciteren en motiveren, mede in het licht van de gegevens dat het niet aannemelijk is dat de KNAW zich voor zo'n kar laat spannen, dat de prijs expliciet (mede) de algemene belangen van energie- en milieubesparing dient en dat de KNAW-commissie belanghebbendes verdienten van mondiale betekenis acht.

Ik acht het eerste middel gegrond. Ik geef u primair in overweging de uitspraak van het Hof te vernietigen en de zaak terug te wijzen naar dat Hof en subsidiair, indien u meent dat de kans op nieuw feitelijk licht op de zaak verwaarloosbaar is, om de uitspraak van het Hof en die van de inspecteur te vernietigen en de zaak zelf af te doen door het belastbare inkomen met f 30.000 te verlagen en de giftenaftrekdrempel met f 300 te verlagen.

De Procureur-generaal bij

De Hoge Raad der Nederlanden

Deze naam lijkt mij taalkundig een misnomer.