4.4.6.3 Wet collectieve afwikkeling massaschade

173. De procedure van artikel 3:305a BW kan een voortraject zijn voor een collectieve schikking op basis van de WCAM. De WCAM is een aanvulling op de mogelijkheid tot het instellen van een collectieve actie (3:305a BW). De WCAM heeft geleid tot de artikelen 7:907-7:910 BW en de artikelen 1013-1018 Rv en is op 27 juli 2005 in werking getreden.1 Op 1 juli 2013 is de aangepaste WCAM in werking getreden.2 Op grond van de WCAM kan het Hof Amsterdam een schikking tussen de veroorzaker(s) van de schade en een organisatie die de belangen van slachtoffers behartigt, algemeen verbindend verklaren.3 Die belangenorganisatie moet wel voldoende representatief zijn met betrekking tot de belangen van degenen ten behoeve van wie de overeenkomst is gesloten.4 Zodra de overeenkomst verbindend is verklaard, heeft zij tussen partijen de gevolgen van een vaststellingsovereenkomst waarbij iedere gerechtigde tot schadevergoeding als partij geldt.5 Alle gedupeerden, ook de benadeelden die niet betrokken waren bij de totstandkoming van de overeenkomst, zijn aan de regeling gebonden en kunnen hieraan rechten ontlenen. Indien benadeelden niet gebonden wensen te zijn aan de verbindend verklaarde besluiten, kunnen ze gebruikmaken van hun ‘opt-out’ mogelijkheid.6 De opt-out mogelijkheid van de WCAM is uitzonderlijk in Europa.7 De WCAM heeft voor de schadeveroorzaker( s) het voordeel dat een veelheid aan schadeclaims in één keer kan worden afgedaan en dat hij in grote mate zekerheid krijgt over zijn financiële verplichtingen. Voor de gedupeerden geldt dat zij zonder een jarenlange juridische procedure binnen afzienbare tijd uitzicht hebben op een schadevergoeding.8

174. Zoals vermeld, kunnen de veroorzaker(s) van de schade en een organisatie die de belangen van slachtoffers behartigt een tussen hen gesloten overeenkomst tot vergoeding van schade, verbindend laten verklaren door het Gerechtshof Amsterdam. Het Amsterdamse Hof is hiertoe bij uitsluiting bevoegd.9 In het kader van mijn proefschrift is de rechtsmacht van het Amsterdamse Hof ten aanzien van buitenlandse benadeelden een interessant punt. Daarnaast doet zich de vraag voor of een WCAM-beschikking van het Hof Amsterdam in het buitenland wordt erkend en kan worden afgedwongen. Als dat niet het geval is, zijn buitenlandse benadeelden niet gebonden aan de schikking en is de WCAM slechts bruikbaar als de gedupeerden van Nederlandse afkomst zijn. Aan beide kwesties is in de literatuur aandacht besteed.10 Logischerwijs onderzoek ik eerst de vraag naar de rechtsmacht van het Amsterdamse Hof. In het kader van de bevoegdheid van het Amsterdamse Hof moeten buitenlandse benadeelden worden onderverdeeld in EU-benadeelden en benadeelden buiten de EU.11 In Shell en Converium baseerde het hof zijn bevoegdheid ten aanzien van EU-benadeelden mede op artikel 4 (oud: artikel 2) juncto artikel 8 (oud: artikel 6) EEX-Verordening.12 Op grond van artikel 4 van de EEX-Verordening kan een persoon worden opgeroepen voor het gerecht van de lidstaat waar hij woont. Indien er meer verweerders zijn, kan een persoon op grond van artikel 8 lid 1 EEX-Verordening worden opgeroepen voor het gerecht van één van de verweerders indien tussen de vorderingen een zo nauwe band bestaat dat een goede rechtsbedeling vraagt om hun gelijktijdige behandeling en berechting. Hierbij gaat het hof ervan uit dat de belanghebbenden moeten worden gezien als verweerder in de zin van de EEX-Verordening.13 In de literatuur wordt deze benadering van het hof, mijns inziens terecht, bekritiseerd onder andere omdat het hof op die manier al bevoegdheid kan aannemen zodra één belanghebbende (benadeelde) in Nederland woont.14 Ten aanzien van niet-EU-benadeelden baseerde het Hof Amsterdam zijn bevoegdheid op artikel 3 sub a en c Rv.15 Indien de horde van de bevoegdheid van het hof is genomen, bestaat nog de vraag of de door het Hof Amsterdam gehomologeerde schikkingen worden erkend en kunnen worden afgedwongen in het buitenland. Het antwoord op deze vraag is ja ten aanzien van lidstaten van de EU en landen die het EVEX hebben geratificeerd.16 De erkenning en tenuitvoerlegging worden gebaseerd op artikel 36 (oud: artikel 32) van de EEX-Verordening.17

Het grootste kritiekpunt op de WCAM is dat de regeling een vrijwillig karakter heeft. Indien partijen niet willen schikken, schiet de WCAM tekort omdat het instellen van een collectieve claim ter vergoeding van massaschade niet mogelijk is in het Nederlandse systeem. Volgens Ozmis en Tzankova hoeft deze beperking geen hinderpaal te vormen, omdat empirische studies uitgewezen hebben dat in de meeste gevallen van massaschade het geschil kan worden afgehandeld met een schikking tussen de betrokken partijen.18

175. Afhankelijk van hoe de Europese discussie over collectieve acties zich ontwikkelt, kan het zo zijn dat de WCAM en artikel 3:305a BW moeten worden aangepast aan de eisen van Unierecht. Zo is het onzeker of de optout mogelijkheid kan blijven of dat er een opt-in mogelijkheid voor in de plaats moet komen.19 Naast de onzekerheid over de opt-out mogelijkheid, baart de manier waarop het Amsterdamse Hof zijn internationale rechtsmacht creëert zorgen. In de jaren 90 speelde een soortgelijke kwestie ten aanzien van grensoverschrijdende octrooiprocedures. Het Hof ’s-Gravenhage hanteerde de zogenaamde ‘spin in het web’ theorie. Het nam (internationale) rechtsmacht aan indien de gedaagden (i) behoorden tot één concern, (ii) identieke producten op de markt brachten, en (iii) handelden op basis van een gemeenschappelijk plan.20 Het HvJ EU overwoog in Roche/Primus dat artikel 8 (oud: artikel 6) EEX:

Het is interessant of het Hof Amsterdam in de toekomst een prejudiciële vraag zal stellen ten aanzien van zijn rechtsmacht bij een WCAM-beschikking en wat het antwoord van het HvJ EU zal zijn in een dergelijk geval. Gezien de hierboven weergegeven redenering van het Hof in Roche/Primus, vermoed ik dat het HvJ EU ten aanzien van WCAM-beschikkingen indien er meer dan één schadeveroorzaker is een soortgelijk oordeel zal geven als in Roche/Primus. Daarnaast is het de vraag of tussen de vorderingen van de verschillende benadeelden een zo nauw verband bestaat dat een goede rechtsbedeling vraagt om gelijktijdige behandeling en berechting.22