Inleiding

In het licht van de in hoofdstuk 4, § 4.1.1 als uitgangspunt genomen relatieve, materiële autonomie van het belastingrecht, dient allereerst te worden bezien of binnen dit rechtsgebied of binnen de daarvan deel uitmakende sub-rechtsgebieden begripsconvergentie voor wat betreft waarde bestaat.

Literatuuronderzoek leidt al spoedig tot de constatering dat aan de verschillende belastingwetten geen algemeen waardebegrip ten grondslag ligt.1

Niessen formuleert de noodzaak van een gedifferentieerd waardebegrip als volgt:

Van Dijck spreekt in dit kader over differentiatie van het waardebegrip met het oog op doel en strekking van een concrete wet.3 Van Dijck en Meussen schrijven verder nog dat met betrekking tot iedere belastingwet afzonderlijk bezien zal moeten worden of voor het begrip waarde (in het economische verkeer) een eigen – binnen de doelstelling van iedere concrete wet – passende betekenis gevonden kan worden. Met betrekking tot de Wet IB 2001, waar de term ‘waarde in het economische verkeer’ op verschillende plaatsen voorkomt, nemen zij het standpunt van de staatssecretaris van financiën over dat men niet op voorhand moet aannemen dat een enkelvoudig waardebegrip bestaat, maar telkens bezien moet worden welke functie het waardebegrip op die plaats in de wet moet vervullen.4

Zij citeren de staatssecretaris:

en de Hoge Raad:

Wat derhalve resteert is een caleidoscopisch beeld van waardebegrippen, waarin, zo blijkt uit de literatuur, niettemin enige ordening is aan te brengen.7

Van Dijck en Meussen gebruiken een hoofdindeling naar waarde in objectieve zin en waarde in subjectieve zin. Parallel daaraan loopt de – doelstelling-afhankelijke – indeling naar belastingen in objectieve en subjectieve belastingen, al naar gelang het object of het subject als uitgangspunt voor de belastingheffing wordt genomen.8 Ondanks het feit dat een doelstelling of het karakter van een belastingwet veelal moeilijk is vast te stellen en dat een belastingwet zowel objectieve als subjectieve ‘trekken’ kan vertonen, acht Van Dijck het praktische belang van het juridisch-technische onderscheid gelegen in de mogelijkheid vanuit het doel van een belastingwet een oplossing te vinden voor de interpretatieve problemen die het waardebegrip oproept. Indien een formulering van het waardebegrip in een belastingwet achterwege blijft, zal men volgens hem immers door interpretatie van het begrip tot een invulling moeten komen. Dit begrip heeft in een objectieve belasting een andere functie dan in een subjectieve belasting.9

Terzijde zij nog eens opgemerkt dat waarde dient te worden onderscheiden van tegenprestatie en prijs. Economische waarde is volgens Meussen de op een abstracte markt bedingbare prijs, terwijl de prijs de op een werkelijke markt tot stand gekomen tegenprestatie in geld is.10