HR, 18-12-2018, nr. 17/03013

6. Ten laste van de verdachte is onder 10, voor zover relevant voor de beoordeling van het middel, bewezenverklaard dat:

“hij in de periode van januari 2011 tot en met 12 april 2012 te Den Haag en elders in Nederland en Duitsland en België en Hongarije heeft deelgenomen aan een criminele organisatie, onder meer bestaande uit verdachte en [medeverdachte] en [betrokkene 1] en [betrokkene 2] en [betrokkene 3] en een of meer anderen, welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, namelijk het plegen van

- (…) en

- witwassen, als bedoeld in artikel 420bis Wetboek van Strafrecht.”

7. Het hof heeft zijn overtuiging dat de verdachte het onder 10 bewezen verklaarde heeft begaan, gegrond op de feiten en omstandigheden die op de bladzijden 41 tot en met 56 van het door de rechtbank gewezen vonnis waarvan beroep zijn vervat en die reden geven tot de bewezenverklaring.2.De rechtbank concludeert op pagina 54 tot en met 56 van haar vonnis met betrekking tot het bestaan van een criminele organisatie het volgende (onderstreept in het origineel):

“(…)

Op grond van al het voorgaande, in onderlinge samenhang bezien, acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen het bestaan van een criminele organisatie, waarvan het oogmerk was het plegen van mensenhandel, mishandeling, bedreiging en witwassen. Deze organisatie kenmerkt zich door een duidelijke structuur en rolverdeling. Zo heeft de organisatie haar oorsprong en basis in Hongarije, waar jonge vrouwen werden aangeworven om in het buitenland in de prostitutie te werk gesteld te worden, maar waar ook overige taken werden uitgevoerd door in Hongarije (al dan niet permanent) verblijvende personen. Die taken bestonden onder meer uit het in ontvangst nemen van geld dat van misdrijf afkomstig was, het geven van instructies aan de leden van de organisatie die belast waren met het controleren van de vrouwen en het onderhouden van contacten met, en zo nodig controleren en intimideren van, in Hongarije achtergebleven familieleden van de vrouwen.

Een structuur van de activiteiten van de organisatie in de landen waar de prostitutie plaatsvond (met name Nederland) is eveneens duidelijk waarneembaar. Een groep mannen hield zich bezig met het huisvesten en tewerkstellen van de vrouwen, het controleren van hen en het incasseren van (zo goed als al) hun inkomsten. Verschillende vrouwen waren aan verschillende mannen gekoppeld, maar er was onderlinge uitwisseling en behulpzaamheid bij het controleren. Door de rechtbank is bewezenverklaard dat ook feitelijk binnen de organisatie misdrijven op het gebied van mensenhandel zijn gepleegd. De in het kader daarvan verrichte wervings-, intimidatie- en controlewerkzaamheden kenden ook een mate van verdeling tussen de deelnemers. Zo lag de nadruk bij sommigen op het met gebruik van verleidingskunst inpalmen van vrouwen, en bij anderen meer op het uitoefenen van bedreigingen en geweld, ook al is de combinatie daarvan regelmatig waargenomen. Verder werd er op structurele wijze zorggedragen voor vervoer, huisvesting en verder vervoer (bijvoorbeeld naar een ander land) indien de omstandigheden dat naar het oordeel van de organisatie noodzakelijk maakten.

De organisatie legde tenslotte een duidelijke stelselmatigheid aan de dag, mede gelet op het grote aantal zaaksdossiers waartoe het onderzoek heeft geleid en waarin één of meer feiten ter zake van mensenhandel bewezen zijn geacht. Daarbij is gebleken dat de organisatie zo nodig voor haar belangen op gewelddadige wijze opkwam, wat heeft geleid tot een aantal geweldmisdrijven van ernstige aard.

De rechtbank acht bewezen dat van de criminele organisatie – naast mogelijk anderen die (nog) niet als verdachten hebben terechtgestaan – in elk geval deel hebben uitgemaakt verdachte alsmede [betrokkene 3] , [medeverdachte] , [betrokkene 4] , [betrokkene 2] , en [betrokkene 1] . Zij hebben -behalve wat reeds volgt uit hetgeen ten laste van ieder van hen afzonderlijk is bewezenverklaard- op hoofdlijnen de volgende deelname aan de organisatie geleverd:

Werven van vrouwen

Organiseren van reizen

Bedreigen van vrouwen en hun familie

Organiseren van huisvesting en tewerkstelling

Geweldpleging jegens vrouwen

Organiseren van geldstromen

Sturen vanuit het buitenland

Organiseren in geval van problemen

Werven van vrouwen door inpalmen

Vervoeren van vrouwen van land tot land en het afhalen

Organiseren van huisvesting en tewerkstelling

Bedreigen van vrouwen

Organiseren van geldstromen

Geweldplegingen jegens vrouwen

Gewelddadig optreden tegen derden in geval van vermeende inbreuk op belangen van de organisatie

Kontakten met veel vrouwen Inpalmen, controleren, zo nodig bedreigen

Vervoeren van vrouwen van land tot land en het afhalen van vrouwen Organiseren van huisvesting en tewerkstelling

Organiseren van geldstromen

Inpalmen van vrouwen

Bedreigen van vrouwen

Geweldpleging jegens vrouwen

Vervoer en organisatie vanuit het buitenland

Geweld jegens vrouwen

Gewelddadig optreden tegen derden in geval van vermeende inbreuk op de belangen van de organisatie

[betrokkene 1]

Controleren van vrouwen Verlenen van facilitaire diensten

(…)”3.

8. Het hof heeft het bewezenverklaarde gekwalificeerd als “deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven”.4.

9. De steller van het middel klaagt dat het hof ondanks een verandering in de wetgeving ná het tijdstip waarop het feit is begaan, heeft nagelaten de voor de verdachte gunstigere (nieuwe) strafbepaling van art. 420bis.1 Sr (eenvoudig witwassen) toe te passen, terwijl de bewezenverklaring en strafmotivering impliceren dat het witwassen van de verdachte en van de betrokken organisatie bestond uit het verwerven of voorhanden hebben van door prostituees verdiende geldenbedragen en aldus betrekking had op geldbedragen die onmiddellijk afkomstig zijn uit enig eigen misdrijf. Dit handelen is sinds 1 januari 2017 in art. 420 bis.1 Sr strafbaar gesteld als eenvoudig witwassen en bedreigd met een maximum gevangenisstraf van zes maanden, terwijl witwassen in art. 420bis Sr wordt bedreigd met een maximum gevangenisstraf van zes jaren.

10. Ik kan de steller van het middel hierin niet volgen. Het hof heeft onder 10 bewezenverklaard dat de verdachte heeft deelgenomen aan een criminele organisatie, welke organisatie het oogmerk had op het plegen van misdrijven, waaronder witwassen als bedoeld in art. 420bis Sr. Als ik het goed begrijp, wordt door de steller van het middel betoogd dat het hof bij de bepaling van de straf wegens overtreding van artikel 140 Sr (deelneming aan een criminele organisatie) rekening had moeten houden met de strafmaat voor een misdrijf waarop het oogmerk van de organisatie volgens de bewezenverklaring niet was gericht en welk misdrijf ten tijde van de bewezenverklaarde feiten nog niet bestond, maar later is gecreëerd om bepaald handelen dat niet kan worden gekwalificeerd als witwassen in de zin van art. 420bis Sr, toch strafbaar te stellen. Deze opvatting vindt geen steun in het recht. Voorts merk ik op dat het hof er zowel in zijn bewezenverklaring als in zijn strafmotivering van heeft kunnen uitgaan dat het oogmerk van de organisatie onder meer was gericht op het misdrijf witwassen als bedoeld in art. 420bis Sr. Daarvoor is immers niet vereist dat de uit eigen misdrijf verkregen gelden reeds waren overgedragen, omgezet of gebruikt.

11. Het tweede middel faalt.

12. Het eerste middel komt op tegen ’s hofs verwerping van het door de verdediging gevoerde verweer ten aanzien van de strafvermindering vanwege een overschrijding van de redelijke termijn.

13. Het in het middel bedoelde verweer luidt (met weglating van een voetnoot) als volgt (onderstreept en dikgedrukt in het origineel):

159. De advocaat-generaal begon het onderdeel 11.2 met de opmerking: “Dan nog iets over de redelijke termijn. Tuurlijk we zijn een tijdje verder.” Die vooropmerking doet volstrekt geen recht aan de positie van een ontkennende verdachte die jarenlang in voorlopige hechtenis in onzekerheid verkeert over de afdoening van zijn strafzaak.

160. Volgens vaste rechtspraak heeft als hoofdregels te gelden dat een zaak waarin een verdachte in voorlopige hechtenis verkeert binnen 16 maanden wordt afgedaan. Cliënt op 12 april 2012 is aangehouden. De op redelijkheid te beoordelen termijn in eerste aanleg is gelet op de vonnisdatum van 6 december 2013: 20 maanden. In hoger beroep wordt op z’n vroegst een einduitspraak op 31 mei 2017 (de datum is met pen verbeterd in 14 juni 2017, D.P.) — ruim 42 maanden na vonnisdatum — verwacht. Aldus heeft een dubbele en zeer forse overschrijding van de op redelijkheid te beoordelen termijn plaatsgevonden van in eerste aanleg 4 maanden en in hoger beroep 26 maanden (totaal: 30 maanden overschrijding).

161. De afdoening van de zaak in eerste aanleg heeft veel vertraging opgelopen doordat de rechter-commissaris eerst vanaf januari 2013 getuigenverzoeken in behandeling heeft genomen, terwijl daar door de verdediging reeds bij de eerste pro forma zitting van 12 juli 2012 (met een beroep op de maatstaf van het verdedigingsbelang) om was verzocht. Uit oogpunt van proces-efficiency heeft de rechtbank de getuigenverzoeken herhaaldelijk afgewezen, maar feit blijft dat cliënt de dupe is geworden van deze vertraging waar hij zelf part noch deel aan heeft gehad. Dat steeds maar uitstellen van getuigenverzoeken is simpelweg niet wat de wetgever voor ogen heeft gestaan. Met andere woorden: in de eerste 8 maanden is sprake geweest van inactiviteit en heeft vanuit verdedigingsoogpunt bekeken de zaak min of meer stilgelegen.

162. In hoger beroep is eerst ter uitvoering van de regiebeslissingen van 17juni 2014 op 19 augustus 2015 een RHV aan de Hongaarse autoriteitenuitgegaan. Het is de verdediging een volstrekt raadsel waarom dat zolang heeft geduurd. Dat het opsporen van een aantal getuigen een lastigeen tijdrovende klus bleek, zoals de advocaat-generaal heeft aangevoerd,is niet aan de orde in de zaak van [verdachte] . Het RHV is simpelwegeerst na 14 maanden na toewijzing uitgegaan en de verzoeken zijnonvoldoende voortvarend ter hand genomen. Na het RHV van 19 augustus 2015 volgde tot aan november 2017 (het jaartal is met pen verbeterd in 2016, D.P.) opnieuw een lange periode van inactiviteit.

163. [verdachte] is eerst op 11 april 2016 door Uw hof in vrijheid gesteld (VI-datum). Hij verkeerde dus het grootste gedeelte van de op redelijkheid te beoordelen termijn in voorlopige hechtenis. Anders gezegd: de termijnoverschrijding in de appelfase vond plaats toen hij nog in VH zat, zodat ten aanzien van hem (ook in hoger beroep) uitgegaan moet worden van de hoofdregel van afdoening binnen 16 maanden.

164. Conclusie: een termijnoverschrijding met 4 maanden (bij rechtbank) en een termijnoverschrijding met 26 maanden (bij het hof): totaal 30 maanden. De wijze waarop de zaak door de bevoegde justitiële autoriteiten wordt behandeld heeft in de rechtspraak als argument te gelden voor een onredelijke termijn. Die wijze was in de voorliggende zaak onnodig traag en niet voortvarend.

165. Kortom, aan het in art. 6, lid 1 EVRM gewaarborgde recht van cliënt op behandeling van zijn strafzaken binnen een redelijke termijn is tekortgedaan. Gelet op het arrest van HR 17 juni 2008, BD2578, zeer nog eens herhaald in HR 4 november 2014, ECLI:NL:HR:2014:3092, is een aanzienlijke strafkorting op z’n plaats. ECLI:NL:HR:2008:BD2578: “In de gevallen waarin de redelijke termijn met meer dan twaalf maanden is overschreden handelt de Hoge Raad naar bevind van zaken.” Gelet op deze overweging is een strafkorting van tenminste 25% op z’n plaats (5 % bij niet meer dan 6 maanden, 10% bij 6 tot 12 maanden (...) 25 % bij 24 tot 30 maanden).”5.

14. Het hof heeft, voor zover relevant voor de beoordeling van het middel, het volgende overwogen (onderstreping in het origineel)6.:

Het hof gaat uit van de volgende feiten en omstandigheden:

1. De verdachte is aangehouden op 12 april 2012 en heeft in voorlopige hechtenis verbleven tot II april 2016. Hij wordt verdacht van mensenhandel ten aanzien van een flink aantal vrouwen, afkomstig uit Hongarije. Ook wordt hij verdacht van lidmaatschap van een criminele organisatie. Het onderzoek naar deze feiten is langdurig, omvangrijk en gecompliceerd geweest.

Op 6 december 2013 heeft de rechtbank vonnis, gewezen. Op 16 juni 2014 heeft het hof - voor zover van belang - beslist dat de zaak naar de raadsheer-commissaris wordt verwezen teneinde:

a. te beoordelen of de getuige [betrokkene 5] medisch en psychisch in staat is als getuige te worden gehoord en haar te horen indien uit dit onderzoek blijkt dat een verhoor medisch en anderszins verantwoord is,

b. [betrokkene 1] , [betrokkene 4] en [betrokkene 6] als getuigen te horen.

2. Op 10 maart 2015 heeft een nadere regiezitting bij het hof plaatsgevonden, waar onder meer het gebrek aan voortgang in het onderzoek besproken is.

3. Uit het dossier blijkt dat op 19 augustus 2015 een rechtshulpverzoek is uitgegaan naar de Hongaarse autoriteiten. Voorts blijkt het navolgende.

a. Voor wat betreft de voortgang ten aanzien van [betrokkene 5] en [betrokkene 6] verwijst het hof naar hetgeen ter zake in de bewijsoverwegingen is vastgesteld.

b. [betrokkene 4] is op 2 juni 2015 gehoord als getuige.

c. Blijkens het proces-verbaal van bevindingen d.d. 1 maart 2017 van de raadsheer-commissaris is [betrokkene 1] onvindbaar.

Ook wanneer gelet wordt op de ingewikkeldheid van het onderzoek en de vertraging die kan ontstaan als gevolg van internationale hulp in strafzaken behoeft het bij de hiervoor beschreven gang van zaken geen betoog dat sprake is van onverklaarbare periodes van inactiviteit, de redelijke termijn voor berechting van de zaak overschreden is en dat de op te leggen straf verminderd dient te worden met.de maximaal toe te passen vermindering, te weten zes maanden (HR 17 juni 2008, ECLI: NL : HR:2008 :BP5361) . De stelling van de verdediging dat een strafkorting van tenminste 25% op zijn plaats is, vindt geen steun in het recht.

Het hof zal voormelde overschrijding van de redelijke termijn verdisconteren in de strafmaat en de beoogde op te leggen gevangenisstraf voor de duur van 6 jaren, met aftrek van voorarrest, bekorten tot een gevangenisstraf voor de duur van 5 jaren en 6 maanden, met aftrek van voorarrest.”7.

15. Het middel klaagt dat ’s hofs oordeel dat de maximaal toe te passen vermindering van een gevangenisstraf bij overschrijding van de redelijke termijn zes maanden bedraagt, blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, dan wel onbegrijpelijk is gemotiveerd. Immers, uit het arrest van de Hoge Raad van 17 juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BP5361, waar het hof in dit kader naar verwijst, kan deze maximaal toe te passen vermindering niet volgen nu de redelijke termijn met meer dan twaalf maanden is overschreden en de Hoge Raad in dat geval naar bevind van zaken handelt. De steller van het middel betoogt dat die straftoemetingsvrijheid bij een extreme termijnoverschrijding, zoals in onderhavig geval, gelet op de Wet RO en art. 350 Sv ook de lagere rechter toekomt. Gelet op de onderhavige overschrijding had die strafkorting tenminste 25% moeten bedragen, aldus het middel.

16. De Hoge Raad heeft in zijn overzichtsarrest van 17 juni 2008,8.de regels inzake de overschrijding van de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM herijkt.

17. Over de toetsing door de Hoge Raad als cassatierechter heeft de Hoge Raad in dit overzichtsarrest het volgende overwogen:

“3.7. Als cassatierechter onderzoekt de Hoge Raad het oordeel van de feitenrechter inzake het tijdsverloop vóór de uitspraak waartegen beroep in cassatie is ingesteld. Dat onderzoek wordt als volgt begrensd:

a. Het oordeel van de feitenrechter inzake de redelijke termijn kan in cassatie slechts in beperkte mate worden getoetst, in die zin dat de Hoge Raad alleen kan onderzoeken of het oordeel geen blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting en niet onbegrijpelijk is in het licht van alle omstandigheden van het geval. Van onbegrijpelijkheid zal overigens niet licht sprake zijn omdat een dergelijk oordeel sterk verweven pleegt te zijn met waarderingen van feitelijke aard die zich onttrekken aan een beoordeling door de cassatierechter.

b. Ook het rechtsgevolg dat de feitenrechter heeft verbonden aan de door hem vastgestelde overschrijding van de redelijke termijn, kan slechts op zijn begrijpelijkheid worden getoetst.