2.4.8 Enkele lijnen

De onderzochte Angelsaksische rechtsstelsels onderscheiden zich op het onderhavige terrein in zoverre fundamenteel van de continentale stelsels, dat zij binnen het civiele aansprakelijkheidsrecht naast de vergoeding van vermogensschade en immateriële schade een andere sanctie kennen in de vorm van betaling van een geldsom die gericht is op vergelding en preventie van ongewenst gedrag. De voorwaarden waaraan de toekenning van dergelijke 'damages' is verbonden lopen per rechtsstelsel uiteen. In de meeste staten van de Verenigde Staten vormt meer in het algemeen een tamelijk ernstige mate van schuld van de laedens het aanknopingspunt voor de toekenning van punitive damages. In het Engelse recht is de toekenning van exemplary damages - vooralsnog - beperkt tot bepaalde betrekkelijk willekeurig gekozen 'torts', maar wordt er ook in de besproken voorstellen van uitgegaan dat de toekenning van punitive damages slechts op zeer beperkte schaal zal plaatsvinden. De vaststelling van de omvang van punitive damages blijkt moeilijk, enerzijds doordat omstreden is welke factoren daarbij bepalend dienen te zijn, anderzijds doordat de aard van de factoren en de doeleinden van de sanctie weinig hanteerbare aanknopingspunten bieden voor waardering in geld.

Met name in het Engelse recht komt tot uitdrukking dat het onderscheid tussen compensatie en straf niet steeds scherp is aan te brengen. Zo kunnen de motieven en handelwijze van de laedens zowel vanuit compensatoir als vanuit punitief perspectief worden benaderd, door enerzijds aan te nemen dat zij de immateriële schade kunnen 'verzwaren' en anderzijds dat zij uit preventief oogpunt een rechtvaardiging kunnen bieden voor een extra sanctie. Voorts komt in de Engelse rechtspraak tot ultdnikking dat aan de compensatoire vergoedingen als zodanig reeds een preventieve werking wordt toegedacht.

Ook in de rechtsstelsels waarin punitive damages een eigen plaats hebben staat deze voortdurend ter discussie. Zij worden enerzijds gezien als nuttige aanvulling op het strafrechtelijke sanctie-arsenaal, anderzijds worden zij gekwalificeerd als wezensvreemd aan het civiele recht. Daarbij wordt vooral gewezen op het verschil in aard van beide rechtssferen en op het gebrek aan waarborgen voor de laedens in het civiele recht. Naast andere bezwaren wordt voorts het in de vorm van punitive damages verkregen voordeel voor de 'gelaedeerde' als 'onverdiend' aangemerkt en wordt de effectiviteit van de sanctie in twijfel getrokken.

De opgeworpen bezwaren hebben in de Verenigde Staten aanleiding gegeven tot allerlei concrete hervormingen en verdere voorstellen daartoe. In het Engelse recht is de toekenning van exemplary damages recentelijk fundamenteel ter discussie gesteld en is na ampel beraad voorgesteld de mogelijkheid van toekenning van exemplary damages onder omstandigheden en op beperkte schaal te handhaven en opnieuw vorm te geven. Daarbij heeft vooral een rol gespeeld dat met name de handhaving van bepaalde 'personality interests' door de (compensatoire) sancties van het schadevergoedingsrecht en door andere sancties, zoals een verbod of bevel, onvoldoende is gewaarborgd.