1.1 Het belang van dit onderzoek

De matroos vertelt. Op volle zee is hij op een schip ten val gekomen. Hij is ziek en doof geworden. Hij houdt de rederij aansprakelijk. Die ontkent de gang van zaken. De matroos vraagt de rederij om het door de kapitein gehouden scheepsjournaal over te leggen: daaruit blijkt, aldus de matroos, precies, wat er is gebeurd. Het is 1869. De rechtbank wijst de vordering tot verstrekking van het scheepsjournaal af.1 De uitkomst laat zich raden: die vordering van de matroos op de rederij, daar is niets van terecht gekomen.

De omvang van opgeslagen informatie is sinds de tijd van de matroos alleen maar toegenomen: andere vormen van communicatie en andere vastlegging van uitgewisselde informatie hebben een grote vlucht genomen. Communicatie vindt veel meer dan in de tijd van de matroos niet meer in direct contact plaats. Voor vastlegging van informatie is het menselijk geheugen niet meer vanzelfsprekend de eerste of eerst aangewezen bron. Na de telefoon volgden onder meer telex, fax, internet en mobiele telefoon elkaar op. Typemachines, kopieerapparaten, computers en servers maken het mogelijk om informatie bewust of onbewust op te slaan en te bewaren.

Niet alleen is er thans veel meer informatie voorhanden dan in de tijd van de matroos. Die informatie is vaker dan toen ook van belang bij de beoordeling van een geschil. De zaak van de matroos speelde immers in een tijd, waarin rechtsregels meer dan nu een ontwapenende eenvoud hadden: ze ademden de liberale geest van de tijd, normen ontbraken of lieten de normadressanten veel vrijheid om naar eigen believen te handelen. De zinsnede in rechtsregels dat rekening gehouden moet worden met alle omstandigheden van het geval, is niet van die tijd, maar een teken van een latere periode. Het zou immers nog vijftig jaar duren, voordat ook strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheid als onrechtmatig werd aangemerkt. Het zou nog minstens zo lang duren, voordat de aanvullende en beperkende werking van redelijkheid en billijkheid tot wasdom gingen komen. Vage normen zoals bijvoorbeeld de maatschappelijke zorgvuldigheid en redelijkheid en billijkheid vergen als vanzelfsprekend dat met alle omstandigheden van het geval rekening gehouden wordt. Rekening houden met alle omstandigheden van het geval betekent, dat feiten en feitenonderzoek belangrijker worden dan bij normen die ontbreken of een eenvoudig zwart/wit model hanteren.

Er is dus én meer informatie beschikbaar én die informatie is van groter praktisch belang dan in de tijd van de matroos. De vraag, welke bescheiden van een ander verkregen kunnen worden, bevindt zich daarmee onverkort en nog meer in het kloppend hart van het procesrecht. Het antwoord op de vraag, welke opgeslagen informatie verstrekt moet worden, kan en zal immers vaak direct van invloed zijn op de uitkomst in een geschil. Toegang tot opgeslagen informatie is, kortom, core business in het procesrecht.