HR, 30-10-2012, nr. 11/04636 E

Het Gerechtshof Amsterdam, nevenzittingsplaats Arnhem, Economische Kamer, heeft verdachte op 14 december 2010 wegens 1. "Medeplegen van overtreding van een voorschrift gesteld bij artikel 10.60, eerste lid van de Wet milieubeheer, opzettelijk begaan door een rechtspersoon" en 2. "Overtreding van een voorschrift gesteld bij artikel 10.44 van de Wet milieubeheer, opzettelijk begaan door een rechtspersoon" veroordeeld tot een voorwaardelijke geldboete van € 650,- met een proeftijd van twee jaar.

Mr. S. de Kruijff, advocaat te Hoorn, heeft namens verdachte beroep in cassatie ingesteld. Mr. R.G.J. Laan, advocaat te Hoorn, heeft een schriftuur ingediend houdende drie middelen van cassatie.1.

Alvorens de middelen te bespreken, geef ik de bewezenverklaring en de bewijsvoering van het hof weer alsook de toepasselijke wet- en regelgeving, voor zover in cassatie van belang.

Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat:

De bewezenverklaring steunt op de volgende bewijsmiddelen:

Bewezenverklaard is, kort gezegd, dat verdachte door zonder kennisgeving aan de autoriteiten en zonder vrachtbrief lege, ongereinigde olievaten van Duitsland naar Nederland te vervoeren 1) tezamen en in vereniging met een ander een handeling heeft verricht als bedoeld in art. 26 lid 1 EVOA, EEG 259/93 en 2) bedrijfsafvalstoffen heeft vervoerd zonder dat hij een begeleidingsbrief als bedoeld in art. 10.39 Wet milieubeheer (Wm) aanwezig had.

De relevante bepalingen luidden op het bewezenverklaarde tijdstip als volgt:

Art. 1.1 Wm

Art. 10.39 Wm

Art. 10.44 Wm

(...)

Art. 10.60 lid 1 Wm

Art. 1 EVOA3.

Art. 2 EVOA

Art. 3 EVOA regelt de kennisgevingsplicht bij het overbrengen van voor verwijdering bestemde afvalstoffen van de ene lidstaat naar de andere. Art. 6 EVOA houdt een vergelijkbare verplichting in voor het overbrengen van in Bijlage III genoemde en voor nuttige toepassing, waaronder dus recycling, bestemde afvalstoffen. De verplichtingen gelden voor de kennisgever als bedoeld in art. 2 onder g EVOA die voornemens is de stoffen over te brengen.

Art. 26 lid 1 EVOA

Bijlage II bij EVOA, 'Groene lijst van afvalstoffen', vermeldt onder "Afval van metalen en legeringen daarvan in metallische, zich niet verspreidende, vorm":

Richtlijn 75/442/EEG, waarnaar art. 2 onder a en onder k (oud) EVOA en art. 1.1 (oud) Wm verwijzen, is vervangen door Richtlijn 2006/12/EG. Deze nieuwe Kaderrichtlijn afvalstoffen is inwerkinggetreden vóór de bewezenverklaarde datum.6.

Art. 1 Richtlijn 2006/12/EG

Bijlage II B bij richtlijn 2006/12/EG noemt onder R 4 als nuttige toepassing:

Art. 1 Beschikking 2005/270/EG7.

Art. 2 Beschikking 2005/270/EG

Art. 3 lid 2 Beschikking 2005/270/EG

Het eerste middel klaagt dat het hof heeft blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, doordat het de vervoerde olievaten heeft aangemerkt als afvalstoffen in de zin van de EG-Verordening overbrenging van afvalstoffen (EVOA) en de Wet milieubeheer. Het hof zou ten onrechte geen acht hebben geslagen op de beschikking van de Europese Commissie 2005/270/EG, althans die beschikking onjuist hebben geïnterpreteerd.

De raadsman heeft, bij "memorie in hoger beroep" en ter zitting van het hof overeenkomstig een overgelegde pleitnota en aanvullend daarop, betoogd dat de lege ongereinigde olievaten die verdachte uit Duitsland naar Nederland heeft vervoerd geen afvalstoffen zijn. Hij heeft dit standpunt gebaseerd op art. 3 lid 2 van de beschikking van de Europese Commissie 2005/270/EG, waarin onder meer is bepaald dat herbruikbare verpakkingen niet als verpakkingsafval worden beschouwd als zij voor hergebruik worden teruggezonden, terwijl herbruikbare verpakkingen die aan het eind van hun nuttige levensduur worden afgedankt wel als verpakkingsafval worden beschouwd.

Ook heeft de raadsman erop gewezen dat volgens SenterNovem, namens de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijk Ordening en Milieubeheer (VROM),8. ingevolge de genoemde beschikking verpakkingsmateriaal dat in omloop is om te worden hergebruikt geen afvalstof is en dat verpakkingen die schud,-, schrap- en schraapleeg zijn en na reiniging zullen worden hergebruikt niet als afvalstof hoeven te worden aangemerkt. De raadsman heeft hierbij verwezen naar een brief van 13 april 2007 - dus daterend van na de bewezenverklaarde feiten - van Ir. J.J.D. van der Steen, Manager EVOA en Besluiten bij SenterNovem, aan de Nederlandse Vereniging van Vatenhandelaren, die zich bij de stukken van het geding bevindt.

In een nadere bewijsoverweging heeft het hof dit verweer als volgt weergegeven en verworpen:

Voorts heeft het hof ten aanzien van het begrip afvalstoffen overwogen:

De raadsman heeft een beroep gedaan op de beschikking van de Commissie van 22 maart 2005 tot vaststelling van de tabellen voor het databanksysteem overeenkomstig Richtlijn 94/62/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende verpakking en verpakkingsafval. Uit de titel, de inleidende overwegingen en art. 1 van deze beschikking volgt dat zij strekt tot het vaststellen van de tabellen voor de databases met betrekking tot verpakking en verpakkingsafval waarin art. 12 van Richtlijn 94/62/EG9. voorziet.

Volgens de steller van het middel heeft de genoemde beschikking van 22 maart 2005 tot doel een verbinding te leggen tussen de Kaderrichtlijn afvalstoffen en de Verpakkingenrichtlijn, waardoor voor herbruikbare verpakkingen die in omloop blijven niet het afvalstoffenregime geldt.

Ten aanzien van het begrip afvalstof als bedoeld in art. 1 lid 1 onder a Richtlijn 2006/12/EG en in art. 1.1 lid 1 Wm stel ik het volgende voorop. Volgens vaste rechtspraak van het Europese Hof van Justitie (HvJ EG/EU) is de in bijlage I (categorieën afvalstoffen) van kaderrichtlijn 2006/12/EG opgenomen lijst van stoffen en voorwerpen die als afvalstof gekwalificeerd kunnen worden louter indicatief. Bovendien omvat de bijlage naast 15 specifiek omschreven categorieën afvalstoffen een vangnetcategorie (Q16) voor alle stoffen, materialen of producten die niet onder één van de andere categorieën vallen. Het begrip kan dus alle voorwerpen en stoffen omvatten waarvan de houder zich ontdoet, zelfs al behouden zij commerciële waarde en worden zij opgehaald voor handelsdoeleinden met het oog op recycling, terugwinning of hergebruik. Hieruit volgt dat de kwalificatie als afvalstof vooral afhangt van het gedrag van de houder en van de betekenis van de term "zich ontdoen van". Dit begrip omvat zowel de verwijdering als de nuttige toepassing van een stof of voorwerp. Het moet worden uitgelegd tegen de achtergrond van de doelstelling van de richtlijn, in het bijzonder de bescherming van de gezondheid van mens en milieu tegen schadelijke invloeden veroorzaakt door het ophalen, transporteren, behandelen, opslaan en storten van afvalstoffen. Het werkwoord "zich ontdoen van", dat het toepassingsgebied van het begrip afvalstof bepaalt, kan derhalve niet restrictief worden uitgelegd. Of sprake is van een afvalstof in de zin van de richtlijn moet worden beoordeeld met inachtneming van alle omstandigheden. Daarbij moet rekening worden gehouden met de doelstelling van de richtlijn en ervoor worden gewaakt dat geen afbreuk wordt gedaan aan haar doeltreffendheid.10. De Hoge Raad heeft zich aangesloten bij de ruime, Europeesrechtelijke uitleg van de term afvalstof.11.

Nu volgens bestendige, Europese rechtspraak alle voorwerpen en stoffen waarvan de eigenaar zich ontdoet onder het begrip afvalstoffen kunnen vallen, ongeacht hun eventuele commerciële waarde en of zij voor recycling of hergebruik worden opgehaald, en in aanmerking genomen dat beschikking 2005/270/EG een uitvloeisel is van art. 12 van Richtlijn 94/62/EG, welk artikel lidstaten verplicht tot het opzetten van en het aanleveren van gegevens voor geharmoniseerde databases over verpakkingen en verpakkingsafval, heeft het hof terecht geoordeeld dat beschikking 2005/270/EG niet ziet op de uitleg van het begrip afvalstoffen. De definitie van verpakkingsafval in beschikking 2005/270/EG an sich staat er niet aan in de weg lege olievaten aan te merken als afvalstoffen in de zin van de EVOA. In dit verband wijs ik er ook nog op dat Richtlijn 94/62/EG van 20 december 1994 betreffende verpakking en verpakkingsafval (PB L 365) in de versie zoals die ten tijde van de bewezenverklaarde gedragingen luidde, in artikel 3 dat definities geeft, sub 2, onder "verpakkingsafval" verstaat alle verpakking of verpakkingsmateriaal waarop de definitie van afvalstoffen in Richtlijn 75/442/EEG van toepassing is met uitzondering van produktiereststoffen. Dat pleit ook tegen het standpunt dat beschikking 2005/270/EG zich zou verwijderen van de omschrijving van "afvalstof" in de Afvalstoffenrichtlijn. De klacht dat het hof voor de invulling van het begrip "afvalstoffen" acht had moeten slaan op de genoemde beschikking of die onjuist heeft geïnterpreteerd treft geen doel. Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt, naar ik begrijp, over het oordeel van het hof dat de olievaten moeten worden aangemerkt als afvalstoffen, niet zijnde groene-lijst afvalstoffen.

Mocht het hof aannemen dat sprake is van een afvalstof, zo heeft de raadsman in hoger beroep bepleit, dan betreft het een zogenaamde groene lijst-afvalstof, waarvoor bij export geen kennisgevingsplicht geldt. Ter onderbouwing van deze stelling heeft de raadsman, kort gezegd, aangevoerd dat het in casu gaat om vaten die zouden worden gereinigd voor hergebruik en die wat betreft de aanwezige restanten smeerolie schud-, schrap- en schraapleeg waren. Ook dit verweer heeft de raadsman mede gebaseerd op informatie verstrekt door het toenmalige SenterNovem.12.

In de bestreden uitspraak is dit verweer als volgt samengevat en verworpen:

De groene lijst, Bijlage II bij verordening 259/93, vermeldt onder GA 430 7204: restanten van ijzer of staal. In de Engelse versie staat hier "iron or steel scrap". De vertaling van het woord 'scrap' luidt volgens Van Dale: schroot, oud ijzer. In de onderhavige zaak heeft het hof in het ongewisse gelaten wat er met de vaten moest gebeuren. Uit de bewijsmiddelen zou zijn af te leiden dat de vaten werden gerecycled, maar in zijn bewijsoverweging blijkt dat het hof ervan uitgaat dat de vaten gereinigd moesten worden. Als de vaten rechtstreeks gerecycled kunnen worden, zou mijns inziens sprake kunnen zijn van schroot of oud ijzer. Als er sprake was van verontreinigd schroot of oud ijzer, bijvoorbeeld omdat op de vaten nog een bewerking van reiniging moest worden toegepast voor met recycling zou kunnen worden begonnen, zou het anders liggen. Het hof had daarom moeten uitleggen waarom de vaten niet als schroot of oud ijzer kunnen worden aangemerkt.

Derhalve slaagt het middel.

Het derde middel valt uiteen in twee klachten. Het middel klaagt ten eerste dat het hof verdachte ten onrechte als (mede)pleger heeft gekwalificeerd, omdat zij als vervoerder niet de normadressaat is van de voorschriften waarvan onder 1 en 2 is bewezenverklaard dat zij die heeft overtreden.

De raadsman heeft ter zitting in hoger beroep ten aanzien van het onder 1 en 2 tenlastegelegde betoogd dat niet verdachte, maar de opdrachtgever/ontdoener, de normadressaat is. Als vervoerder zou verdachte slechts dan strafrechtelijk aansprakelijk zijn, als opdrachtgever [C] aan verdachte een begeleidingsbrief had verstrekt en zij vervolgens die brief niet zorgvuldig bij zich had gehouden.

Het bestreden arrest bevat onder meer de volgende bewijsoverweging van het hof:

's Hofs oordeel ten aanzien van het onder 2 tenlastegelegde, dat art. 10.44 Wm de vervoerder van bedrijfsafvalstoffen een verplichting oplegt, geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Ook overigens getuigt bovenstaande verwerping van het verweer, dat verdachte als vervoerder niet de normadressaat is van de uit art. 26 EVOA voortvloeiende verplichtingen, niet van een onjuiste rechtsopvatting. Het in art. 26 EVOA gegeven verbod op sluikhandel geldt immers voor een ieder, en niet uitsluitend voor de kennisgever als gedefinieerd in art. 2 aanhef en onder g EVOA. Dit volgt uit het gebruik van de woorden "elke overbrenging van afvalstoffen" in art. 26 lid 1 EVOA en uit het feit dat de leden 2, 3 en 4 van dit artikel zien op de situatie dat de sluikhandel de verantwoordelijkheid is van respectievelijk de kennisgever, de ontvanger, en noch de kennisgever noch de ontvanger. Het is een ieder verboden afvalstoffen over te brengen, indien de kennisgever de voorgeschreven kennisgeving niet heeft verricht of de instemming van de bevoegde autoriteiten ontbreekt. Dit brengt mee dat ook verdachte, een vervoerder en niet tevens 'kennisgever', verplicht is zich te onthouden van het overbrengen van afvalstoffen waarvoor geen kennisgeving is gedaan.13.

Het derde middel behelst voorts een klacht over de bewezenverklaring (onder 1) van het opzettelijk medeplegen. Het hof zou het daarvoor vereiste opzet van verdachte niet hebben beoordeeld en het criterium van bewuste en nauwe samenwerking niet hebben toegepast.

Voor medeplegen is vereist dat uit de gebezigde bewijsmiddelen kan volgen dat tussen verdachte en haar mededader sprake is geweest van een bewuste en nauwe samenwerking, gericht op de strafbare gedraging. Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat zij tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk een handeling heeft verricht als bedoeld in art. 26 lid 1 EVOA (EEG 259/93). Hieruit volgt dat het opzet van verdachte al dan niet in voorwaardelijke vorm op de sluikhandel gericht moet zijn geweest.14.

In casu houden de gebezigde bewijsmiddelen, voor zover hier van belang, in dat verdachte in opdracht van [C] zonder kennisgeving lege olievaten heeft vervoerd uit de haven van het Duitse Emden naar de 'thuisbasis' van [C] in Papendrecht. Het was gebruikelijk dat verdachte voor [C] lege vaten mee terugnam. Een chauffeur in dienst bij verdachte heeft de roestige vaten op het laaddeel van de auto geplaatst en tegen de politie verklaard dat hij wist dat de vaten vanaf de vestiging van [C] te Papendrecht zouden worden doorgeleverd om gerecycled te worden en dat de vaten waarschijnlijk restanten smeerolie bevatten. Dit is niet voldoende om, zoals het hof kennelijk en zonder nadere motivering heeft gedaan, aan te nemen dat verdachte niet alleen opzet had op het vervoeren van de vaten maar ook op het achterwege laten van kennisgeving aan de autoriteiten omtrent het overbrengen van afvalstoffen. De bewezenverklaring onder 1 is derhalve niet naar de eis der wet met redenen omkleed.15. Voor zover het middel hierover klaagt, slaagt het.

Het eerste middel faalt. De overige twee middelen slagen. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt ertoe dat de Hoge Raad het bestreden arrest zal vernietigen en de zaak zal terugwijzen naar het Gerechtshof Arnhem, teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.