3.3.4 Deskundigenbewijs

Of de Romeinen ten tijde van het legisactieproces en het formulaproces andere vormen van deskundigenbewijs dan voorlichting door juristen hebben gekend, is onzeker. Volgens Visky en Nagel heeft er toen geen (behoefte aan) deskundigen-onderzoek als bewijsmiddel bestaan, omdat als iudex een persoon kon worden gekozen met kennis van het vakgebied waarop de in geschil zijnde feiten betrekking hadden.1 Broggini daarentegen ziet een nauw verband tussen het Romeinsrechtelijke deskundigenbewijs en de gerechtelijke plaatsopneming, omdat de rechter zich soms liet bijstaan door deskundigen als hij een situatie ter plaatse ging aanschouwen en de rechter zich bovendien bij een plaatsopneming kon laten vervangen door een deskundige.2 Kaser/Hackl plaatst evenals Broggini de plaatsopneming en het deskundigenbewijs naast elkaar, en bespreekt die los van de overige bewijsmiddelen van het Romeinse recht.3

Als door de rechter ingeschakelde deskundigen worden wel genoemd landmeters, medici, vroedvrouwen, architecten, ambachtslieden, personen die konden rekenen, personen die konden schrijven en personen die bedreven waren in hand-schriftvergelijking.4 Ook in relatie met het klassieke en het naklassieke cognitie-proces wordt melding gemaakt van handschriftvergelijking door deskundigen.5 Landmeters konden hetzij worden aangewezen om een geschil te beslissen, hetzij als deskundige door de rechter worden ingeschakeld.6 Ulpianus7 beschrijft een grensregelingsactie waarbij de landmeter werd ingeschakeld in de hoedanigheid van deskundig adviseur van de rechter. De rechter moest onderzoek ter plaatse door een landmeter laten verrichten en zonodig ook met eigen ogen de plaats bezichtigen. De rechter diende met behulp van de bevindingen van de landmeter en zijn eigen waarneming te oordelen naar billijkheid.8