HR, 04-06-2013, nr. 11/02674

Het Gerechtshof te 's-Gravenhage heeft verzoeker bij arrest van 26 april 2011 niet-ontvankelijk verklaard in zijn hoger beroep tegen het vonnis van de Rechtbank te 's-Gravenhage van 24 november 2009, waarbij verzoeker wegens - dagvaarding I - 1 primair "poging tot zware mishandeling", 2. "feitelijke aanranding van de eerbaarheid" en 4. "schennis van de eerbaarheid op een niet openbare plaats, terwijl een ander daarbij zijns ondanks tegenwoordig is", en - dagvaarding II - 1. "mishandeling", 2. "eenvoudige belediging, meermalen gepleegd", 3. "schennis van de eerbaarheid op of aan een plaats, voor het openbaar verkeer bestemd" en 4 primair "poging tot zware mishandeling", en - dagvaarding III - primair impliciet primair "poging tot doodslag", is veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 12 maanden en tot de maatregel van terbeschikkingstelling met verpleging van overheidswege.

Namens verzoeker heeft mr. R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt over de afwijzing door het Hof van het ter terechtzitting in hoger beroep van 26 april 2011 door de verdediging gedane verzoek om de psychiater die het NIFP-rapport van 21 april 20111. heeft opgesteld, als getuige op te roepen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2010 houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, in:

Voornoemde - in het procesdossier gevoegde - pleitnota van de raadsman houdt het volgende in:

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 15 februari 2011 houdt in, voor zover hier relevant:

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 26 april 2011 houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat het Hof het verzoek van de verdediging om de psychiater die het NIFP-rapport van 21 april 2011 heeft opgesteld als getuige op te roepen, ten onrechte heeft getoetst aan het (strengere) criterium of het horen in het belang van de verdediging noodzakelijk is te achten, althans dat het Hof de afwijzing onvoldoende met redenen heeft omkleed, nu de raadsman van verzoeker uitdrukkelijk ter terechtzitting heeft aangegeven waarom het horen van de psychiater noodzakelijk is te achten in het belang van de verdediging.

Het door de raadsman ter terechtzitting in hoger beroep van 26 april 2011 gedane verzoek om de behandeling van de zaak aan te houden teneinde de psychiater die het NIFP-rapport van 21 april 2011 heeft opgesteld als getuige op te roepen, is een verzoek in de zin van art. 328 Sv in verbinding met art. 331, eerste lid, Sv om toepassing te geven aan art. 315 Sv.2. Deze bepalingen zijn ingevolge art. 415 Sv in hoger beroep van overeenkomstige toepassing. Maatstaf bij de beslissing op een zodanig verzoek is of de noodzaak daarvan is gebleken. Het Hof heeft het verzoek afgewezen op de grond dat het horen van voornoemde psychiater als getuige in het belang van de verdediging niet noodzakelijk wordt geacht. Uit de bewoordingen "niet noodzakelijk wordt geacht" kan in voldoende mate blijken dat het Hof het verzoek heeft beoordeeld aan de hand van het noodzaakcriterium. Overigens merk ik op dat het in de belangenafweging betrekken van het verdedigingsbelang eerder ten voordele van de verzoeker zou zijn, nu dit criterium immers ruimer van strekking is dan het noodzaakcriterium.3.

Door de verdediging is aangevoerd dat verzoeker in de periode tussen 24 november 2009 en 25 januari 2010 - dat is de periode tussen het wijzen van het vonnis in eerste aanleg en het instellen van het hoger beroep - mogelijk een psychose had, en zodoende niet in staat zou zijn geweest om te beoordelen of hoger beroep diende te worden ingesteld. Het Hof heeft deskundigen onderzoek doen verrichten naar de vraag of en, zo ja, gedurende welke periode na de uitspraak verzoeker niet in staat was te beoordelen of hoger beroep diende te worden ingesteld. Het daarover uitgebrachte rapport van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP), locatie Utrecht (Pieter Baan Centrum) d.d. 21 april 2011, houdt als conclusie in dat er geen aanwijzingen zijn dat verzoeker in de periode na 24 november 2009 (datum vonnis) aan een zodanige psychische stoornis leed dat hij niet in staat was te beoordelen of een rechtsmiddel moest worden ingesteld. De raadsman heeft ter terechtzitting van 26 april 2011 gesteld dat het NIFP-rapport geen duidelijk antwoord op de onderzoeksvraag inhoudt, en heeft gelet op die onduidelijkheid aan het Hof verzocht de psychiater als getuige op te roepen. Ter onderbouwing van het standpunt dat het NIFP-rapport onvoldoende duidelijkheid zou bieden over de vraagstelling, is naar voren gebracht dat de gesprekken met verzoeker weinig bruikbare gegevens hebben opgeleverd, terwijl er weinig informatie over verzoeker beschikbaar was over de periode na overplaatsing vanuit het PBC tot aan plaatsing in FPC Oldenkotte.

In aanmerking genomen dat het NIFP-rapport van 21 april 2011 een duidelijk antwoord inhoudt op de voor de beslissing over de ontvankelijkheid van het hoger beroep relevante vraag of verzoeker binnen de beroepstermijn in staat was te beoordelen of hoger beroep diende te worden ingesteld, en door de verdediging niet is aangevoerd dat het door de psychiater verrichte onderzoek onvolledig zou zijn geweest c.q. de psychiater op basis van de gegevens die hem ter beschikking stonden niet tot de in het NIFP-rapport opgenomen conclusie is kunnen komen, terwijl evenmin door de raadsman is aangegeven waarover de psychiater zou dienen te worden gehoord, komt het kennelijke oordeel van het Hof dat het zich op basis van het NIFP-rapport voldoende voorgelicht heeft geacht over de vraag of al dan niet sprake is geweest van een zodanige psychische stoornis waardoor verzoeker niet in staat was om te beoordelen of hoger beroep diende te worden ingesteld, en dat het horen van de getuige zodoende niet van belang is voor de te nemen beslissing over de ontvankelijkheid van het hoger beroep, mij niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd voor.

Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt over de verwerping door het Hof van het verweer van de verdediging dat de termijnoverschrijding bij het instellen van het hoger beroep wegens een psychische stoornis bij verzoeker verschoonbaar moet worden geacht.

Het bestreden arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, onder het hoofd "Ontvankelijkheid van het hoger beroep", het volgende in:

In de toelichting op het middel wordt naar voren gebracht dat het Hof de verwerping van het verweer onvoldoende met redenen heeft omkleed, nu niet duidelijk is op welke mededeling het Hof precies het oog heeft in zijn overweging "dat de mededeling in het rapport zoals hiervoor is weergegeven door beiden (lees: verzoeker en zijn raadsman, AG) ook niet is weersproken.". Indien het Hof met deze overweging bedoeld heeft te verwijzen naar de in het rapport van 21 april 2011 opgenomen mededeling van de rapporteurs dat er geen aanwijzingen zijn dat verzoeker in de periode na 24 november 2009 aan een zodanige psychische stoornis leed dat hij niet in staat was te beoordelen of een rechtsmiddel moest worden ingesteld, is dat onbegrijpelijk, nu de raadsman van verzoeker ter terechtzitting in hoger beroep expliciet heeft verwezen naar de omstandigheid dat in de strafzaak is vastgesteld dat verzoeker aan een psychische stoornis lijdt, te weten schizofrenie, en dat tijdens de detentie van verzoeker sprake is geweest van meerdere relatief langdurige psychoses. Indien het Hof met genoemde overweging beoogd heeft aan te geven dat verzoeker en/of zijn raadsman niet hebben weersproken dat in het rapport is vermeld dat verzoeker met zijn raadsman na de uitspraak heeft gesproken over het al dan niet instellen van hoger beroep, is dat onbegrijpelijk, nu voornoemd rapport daaromtrent niets inhoudt. Daarbij komt nog dat alsdan ook niet vaststaat dat verzoeker in staat is geweest om te beoordelen of hoger beroep moest worden ingesteld, aldus de steller van het middel.

Vooropgesteld dient te worden dat in een situatie waarin door de verdediging een beroep is gedaan op verontschuldigbare termijnoverschrijding wegens het bestaan van een psychische stoornis, de rechter moet doen blijken een onderzoek te hebben ingesteld naar de vraag of en zo ja gedurende welke periode na het vonnis de verdachte in een zodanige psychische gesteldheid verkeerde dat hij niet in staat was te beoordelen of hoger beroep diende te worden ingesteld. Een termijnoverschrijding gedurende een zodanige periode zou de verdachte immers niet kunnen worden toegerekend. In een dergelijk geval is de verdachte ontvankelijk in het door hem ingestelde rechtsmiddel indien hij, nadat een verhindering als hiervoor is bedoeld is opgeheven, alsnog zo spoedig mogelijk hoger beroep heeft ingesteld of doen instellen.4.

Door de verdediging is ter terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2010 primair het standpunt ingenomen dat verzoeker als gevolg van een psychose niet in staat was om te beoordelen of een rechtsmiddel moest worden ingesteld. Daartoe is aangevoerd dat uit de Pro Justitia Rapportage en het vonnis van de Rechtbank blijkt dat gesteld wordt dat verzoeker vanaf 2006 aan schizofrenie lijdt, dat tijdens het onderzoek sprake zou zijn van psychotische symptomen, dat verzoeker tijdens de detentie meerdere relatief langdurige psychoses heeft gehad, dat er cognitieve stoornissen zijn vastgesteld, dat er bij verzoeker geen ziektebesef/inzicht is, en dat de appelmemorie inhoudt dat verzoeker heeft medegedeeld dat hij geen stoornis heeft, hetgeen een indicatie voor een psychose zou kunnen zijn. Subsidiair is, gelet op de omstandigheid dat de Pro Justitia rapportage inhoudt dat verzoeker lijdt aan schizofrenie, het verzoek gedaan door een deskundige te laten onderzoeken of en, zo ja, gedurende welke periode na het uitspreken van het vonnis er bij verzoeker sprake was van een psychose en hij als gevolg daarvan niet in staat was om te beoordelen of hoger beroep moest worden ingesteld.

Het Hof heeft het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2011 voor onbepaalde tijd geschorst, teneinde een psychiater onderzoek te laten doen naar de vraag of en, zo ja, gedurende welke periode na de uitspraak verzoeker niet in staat was te beoordelen of hoger beroep diende te worden ingesteld, dit mede gelet op de omstandigheid dat de raadsman van verzoeker niet aanwezig was op de dag van de uitspraak. Dit onderzoek heeft geresulteerd in meergenoemd NIFP-rapport van 21 april 2011. In dit rapport wordt de onderzoeksvraag aldus beantwoord dat er geen aanwijzingen zijn dat verzoeker in de periode na 24 november 2009 aan een zodanige psychische stoornis leed dat hij niet in staat was te beoordelen of een rechtsmiddel moest worden ingesteld. Het Hof heeft voornoemde conclusie tot de zijne gemaakt, en overwogen dat het op grond van het verhandelde ter terechtzitting in hoger beroep geen aanleiding heeft gevonden om aan deze conclusie te twijfelen. In het licht van laatstgenoemde overweging begrijp ik de aangevallen overweging van het Hof "dat de mededeling in het rapport zoals hiervoor is weergegeven door beiden ook niet is weersproken" aldus, dat door verzoeker noch door zijn raadsman, hoewel het er op grond van het NIFP-rapport voor moet worden gehouden dat verzoeker na de uitspraak van het vonnis met zijn raadsman heeft gesproken over het al dan niet instellen van hoger beroep5., geen omstandigheden zijn aangevoerd waaruit zou kunnen volgen dat verzoeker bij de uitspraak en gedurende de termijn van appel in verband met een psychische stoornis niet in staat was te beoordelen of een rechtsmiddel moest worden ingesteld.

Blijkens het verhandelde ter terechtzitting in hoger beroep van 23 november 2010 heeft verzoeker aangegeven dat de mededeling dat hij binnen 14 dagen hoger beroep tegen het vonnis kon instellen niet tot hem is doorgedrongen, maar dat hij niet weet waarom dit niet tot hem doordrong, en heeft de raadsman van verzoeker in algemene zin opgemerkt dat hij (na de uitspraak in eerste aanleg) warrige berichten van verzoeker kreeg, niet met verzoeker kon overleggen en geen helder standpunt van hem vernam, terwijl de raadsman ter terechtzitting van 26 april 2011 heeft verklaard dat hij na de uitspraak in eerste aanleg verzoeker weliswaar heeft uitgelegd welke mogelijkheden er zijn, maar hij verzoeker niet heeft geadviseerd over het al dan niet instellen van hoger beroep. Hieruit blijkt niet dat verzoeker gedurende de termijn van appel in verband met een psychische stoornis (psychose) niet in staat was te beoordelen of een rechtsmiddel moest worden ingesteld. Dat de raadsman warrige berichten van verzoeker kreeg en geen helder standpunt van hem vernam over het instellen van hoger beroep, kan er wellicht ook mee te maken hebben gehad dat de raadsman verzoeker niet heeft geadviseerd over het al dan niet instellen van hoger beroep, maar wel de mogelijkheid van hoger beroep aan verzoeker heeft medegedeeld. Over het gedrag van verzoeker tijdens het gesprek met zijn raadsman, duidend op mogelijke psychotische symptomen, houden de processen-verbaal van de terechtzittingen in hoger beroep evenwel niets in. Dat het Hof in het verhandelde ter terechtzitting geen aanleiding heeft gezien om aan de conclusie van het rapport te twijfelen, komt mij daarom niet onbegrijpelijk voor.

Het voorgaande brengt mee dat het bestreden oordeel van het Hof - inhoudend dat niet aannemelijk is geworden dat verzoeker bij de uitspraak en gedurende de termijn van appel niet in staat was om te beoordelen c.q. te begrijpen binnen welke termijn zijn eventuele hoger beroep diende te worden ingesteld, en dat de geconstateerde termijnoverschrijding bij het instellen van het hoger beroep daarom niet verontschuldigbaar is, hetgeen ertoe leidt dat verzoeker op grond van het bepaalde in art. 408, eerste lid aanhef en onder b, Sv, niet-ontvankelijk wordt verklaard in zijn hoger beroep - niet onbegrijpelijk is en voorts toereikend is gemotiveerd.

Het middel faalt.

De middelen zijn tevergeefs voorgesteld en kunnen mijns inziens beide worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Ambtshalve vraag ik aandacht voor het volgende. Namens verzoeker, die in verband met de onderhavige zaak in het forensisch psychiatrisch centrum Oldenkotte verblijft, is op 10 mei 2011 beroep in cassatie ingesteld. De Hoge Raad zal uitspraak doen nadat meer dan zestien maanden na het instellen van het cassatieberoep zijn verstreken. Dit moet leiden tot vermindering van de aan verzoeker opgelegde gevangenisstraf.

Andere gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest voor wat betreft de opgelegde straf. De Hoge Raad kan de hoogte daarvan verminderen naar de gebruikelijke maatstaf. Voor het overige dient het beroep te worden verworpen.