HR, 08-02-2013, nr. 12/05395

"De advocaat is verder van mening dat de wettelijke aantekeningen te summier zijn en nauwelijks verschillen van die welke in december 2011 zijn opgesteld. Hiermee is volgens de advocaat niet voldaan aan art. 37a Wet BOPZ.

De rechtbank oordeelt dat de wettelijke eis niet met zich meebrengt dat deze aantekeningen zeer gedetailleerd zijn of de bevindingen van dag tot dag moeten bevatten. Een samenvatting die het verloop van het verblijf in het ziekenhuis weergeeft is voldoende op voorwaarde dat de belangrijke ontwikkelingen erin terug zijn te lezen. De wettelijke aantekeningen over betrokkene opgesteld in december 2011 zijn door de behandelaar geactualiseerd. Anders dan de advocaat heeft betoogd is niet slechts een kleine alinea toegevoegd. Het hele stuk is geredigeerd waarin onderdelen die nog steeds actueel zijn, zijn gehandhaafd. Weliswaar wordt door deze wijze van werken niet exact duidelijk op welk moment in de tijd zich welke wijziging heeft voorgedaan, maar voor de beoordeling van de ontwikkeling die betrokkene heeft doorgemaakt acht de rechtbank dit voldoende. De overgelegde wettelijke aantekeningen worden derhalve [geacht, toevoeging A-G] in overeenstemming te zijn met het bepaalde in art. 37a Wet BOPZ."

"Deze gegevens mogen enkel aan de advocaat en de rechter worden verstrekt in de in de wet geclausuleerde omstandigheden. Bovendien wordt een advocaat in het algemeen als de vertegenwoordiger van de patiënt beschouwd (...)."5.

"Het gaat niet om uitvoerige rapportages; het gaat om aantekeningen over de gezondheidstoestand van de patiënt. Die kan kort en bondig worden samengevat. Het gaat ook om de effecten van toegepaste behandelingen. Het is aan de instellingen zelf overgelaten hoe zij dat invullen. In dat artikel [art. 37a, noot A-G] staat namelijk: de aantekening wordt gehouden op een zodanige manier en met zodanige regelmaat dat zij duidelijk inzicht geeft in het ziekteverloop. Ik denk dat dit echt essentieel is."6..

In het thans bij de Tweede Kamer aanhangige, maar vooralsnog in de wachtkamer geplaatste wetsvoorstel Wet verplichte ggz7. keert de bepaling van thans art. 37a Wet Bopz niet terug. In dat wetsvoorstel is een centrale rol toegekend aan een Commissie verplichte ggz (art. 5:1 wetsvoorstel). Bij een verzoek aan de rechter tot afgifte van een zorgmachtiging voegt de commissie in elk geval: de medische verklaring, de zorgkaart, het zorgplan (tenzij het een verzoek betreft voor een zorgmachtiging die strekt tot het opstellen van het zorgplan of een zorgmachtiging die aansluit op een crisismaatregel) en haar advies (art. 5:17 wetsvoorstel). De registratieverplichtingen van de zorgverantwoordelijke zijn geregeld in art. 8:16 en 8:17 van het wetsvoorstel. De informatieverstrekking aan de advocaat van de betrokkene is geregeld in art. 13:3 van het wetsvoorstel, waarvan het eerste lid luidt: "De zorgaanbieder, de geneesheer-directeur en de zorgverantwoordelijke als ook anderen die bij de uitvoering van deze wet betrokken zijn, geven aan de advocaat alle door hem verlangde inlichtingen, voor zover dat redelijkerwijs voor de vervulling van zijn taak noodzakelijk is". Het voorgestelde derde lid luidt: "De zorgaanbieder verleent aan de advocaat inzage van haar dossiers, voor zover dit redelijkerwijs voor de vervulling van zijn taak nodig is en betrokkene of zijn vertegenwoordiger daartegen geen bezwaar kenbaar heeft gemaakt."

Indien de officier van justitie heeft nagelaten bij zijn verzoek om een machtiging tot voortgezet verblijf een afschrift van het behandelingsplan en van de in art. 37a Wet Bopz bedoelde aantekeningen over te leggen, is het rechtsgevolg daarvan niet dat de officier van justitie in zijn verzoek niet-ontvankelijk wordt verklaard. In die situatie houdt de rechtbank haar beslissing op het verzoek aan teneinde de officier van justitie in staat te stellen de ontbrekende stukken alsnog in het geding te brengen8.. Over de vraag aan welke eisen de over te leggen aantekeningen ex art. 37a Wet Bopz inhoudelijk moeten voldoen, heeft de Hoge Raad bij mijn weten tot dusver nog geen beslissing gegeven9..

Het middel van cassatie klaagt dat de rechtbank art. 37a Wet Bopz heeft miskend, dat immers bepaalt dat de aantekening wordt gehouden op een zodanige manier en met zodanige regelmaat dat zij duidelijk inzicht geeft in het ziekteverloop. In het cassatierekest wordt vooropgesteld dat de verzameling aantekeningen niet een 'dagboek' behoeft te zijn, waarin van dag tot dag wordt gerapporteerd, maar wel een 'logboek' is, waarin bij benadering tijdstippen worden vermeld van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden. De rechtsklacht houdt in dat de rechtbank, door de verwerping van het verweer op de door haar gebezigde gronden (geciteerd in alinea 1.3 hiervoor), de bedoeling van de wetgever heeft miskend. Anders dan bij een 'logboek' geeft een geactualiseerde conclusie volgens de toelichting op de klacht onvoldoende inzicht in het ziekteverloop: het is daardoor niet mogelijk om bijvoorbeeld te onderzoeken of de conclusie door de gebeurtenissen wordt gedragen. Het is daardoor ook niet goed mogelijk om bijvoorbeeld een contra-expertise te laten uitvoeren. De bedoeling van de wetgever, aldus de toelichting op deze klacht, kan niet zijn dat de wettelijke aantekening telkens wordt geredigeerd: het enkel redigeren geeft, door het ontbreken van een historische verslaglegging, geen duidelijk inzicht in het ziekteverloop; bovendien stelt art. 37a Wet Bopz de eis van regelmaat in de verslaglegging.

In de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen - de naam zegt het al - staat van oudsher de opneming centraal. Hoofdstuk II regelt uitsluitend de opneming. In de procedure waarin over het verzoek om een verblijfsmachtiging wordt beslist, geeft de rechter geen oordeel over de (voorgenomen) wijze van behandelen. De rechtspositie van de onvrijwillig in een psychiatrisch ziekenhuis opgenomen patiënt is geregeld in hoofdstuk III van de Wet Bopz. Indien de ingevolge art. 37a Wet Bopz (het artikel is geplaatst in hoofdstuk III) gemaakte aantekeningen niet aan de daaraan te stellen eisen beantwoorden, kan daarover worden geklaagd op de voet van art. 2 Wet klachtrecht cliënten zorgsector. Tegen de achtergrond van deze taakverdeling (de rechter beslist in de machtigingsprocedure over de opname, niet over de wijze van behandeling in het psychiatrisch ziekenhuis) zijn eventuele gebreken in de verslaglegging na de opneming op zichzelf nog geen reden om de door de officier van justitie gevraagde machtiging te weigeren.

De ratio van het voorschrift dat de officier van justitie een afschrift van de in art. 37a Wet Bopz bedoelde aantekeningen bij het verzoekschrift voegt en dat deze aantekeningen voldoen aan hetgeen daaromtrent in art. 37a is bepaald, is hierin gelegen dat de rechter (en, voor zover nodig de advocaat van de betrokkene) beter wordt geïnformeerd over die aspecten die van belang zijn voor de door de rechter te nemen beslissing. Daarbij gaat het met name om de in art. 15 lid 2 Wet Bopz geformuleerde vraagpunten, kort gezegd: geestelijke stoornis, gevaar, oorzakelijk verband en alternatieve mogelijkheden. Zo beschouwd, past het voorschrift van art. 16 lid 4 Wet Bopz goed bij het voorschrift in art. 8 lid 4 onder f Wet Bopz dat de rechter zich, zo mogelijk, doet voorlichten door de instelling of psychiater die de betrokkene behandelt of begeleidt. Kortom, een inhoudelijke tekortkoming in de op grond van art. 16 lid 4 Wet Bopz over te leggen aantekeningen ex art. 37a Wet Bopz heeft in de machtigingsprocedure uitsluitend betekenis indien de rechtbank (of de advocaat van betrokkene bij de behandeling in eerste aanleg) door het gebrek aan informatie niet in staat wordt gesteld zich een oordeel te vormen over die aspecten van het ziekteverloop welke van belang zijn voor de door de rechter te nemen beslissing.

Dit roept de vraag op, welk belang in rechte betrokkene heeft bij het voorgedragen cassatiemiddel. De uitdrukkelijke vaststelling in de beschikking van de rechtbank dat betrokkene lijdende is aan een stoornis van de geestvermogens (schizofrenie van het paranoïde type, zwakzinnigheid en cannabismisbruik), dat deze stoornis ook na het verloop van de geldigheidsduur van de lopende machtiging aanwezig zal zijn, dat deze stoornis betrokkene ook dan gevaar voor zichzelf en voor anderen zal doen veroorzaken, zoals door de rechtbank nader omschreven, en dat dit gevaar niet door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend, is in cassatie niet bestreden. Als dit alles in cassatie onherroepelijk vaststaat, kan een eventuele tekortkoming in de (historische) verslaglegging in de aantekeningen ex art. 37a Wet Bopz niet meer leiden tot een andere beslissing op het verzoek van de officier van justitie. Mijn slotsom is dat de klacht faalt.

Ook los van het eventuele belang in cassatie beschouwd, leidt het cassatiemiddel niet tot vernietiging van de bestreden beslissing. De rechtbank heeft de in dit geding voorhanden informatie (geneeskundige verklaring, overgelegde aantekeningen ex art. 37a, mondelinge toelichting van de behandelend psychiater ter zitting), ondanks het daaraan klevende gebrek dat niet exact duidelijk is op welk tijdstip zich welke wijziging heeft voorgedaan, als voldoende inzichtelijk aangemerkt om de ontwikkeling die betrokkene heeft doorgemaakt te kunnen beoordelen. Deze beslissing is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt en behoefde geen nadere motivering om voor de lezer begrijpelijk te zijn.

Daarnaast signaleer ik het hoor en wederhoor-aspect. In het algemeen leert de ervaring dat de presentatie van onbewerkt onderzoeksmateriaal (zoals gegevens over toegepaste behandelingen en de effecten ervan, voorvallen op de afdeling waarbij de patiënt was betrokken, gespreksverslagen en andere van belang zijnde informatie) meer mogelijkheden biedt tot het (laten) doen van eigen onderzoek en het trekken van eigen conclusies - met andere woorden: meer mogelijkheden biedt voor tegenspraak door een advocaat - dan een bewerkt verslag waarin de actuele situatie wordt geschetst. Bij het herredigeren van eerder gemaakte aantekeningen of een samenvatting aan de hand van de actuele toestand bestaat de kans dat gebeurtenissen uit en behandelingen in het verleden, al dan niet bewust, met 'hindsight bias' gekleurd worden weergegeven. Uit de parlementaire geschiedenis van deze wettelijke bepaling volgt evenwel, dat een "korte en bondige samenvatting" toelaatbaar werd geacht en dat de instellingen een betrekkelijk grote vrijheid genieten in de wijze waarop de aantekeningen worden ingericht.

In de toelichting in het cassatierekest (blz. 2) is een aantal concrete bezwaren opgeworpen. Hoewel uit de beschikking en uit het proces-verbaal van de mondelinge behandeling niet blijkt dat deze bezwaren in eerste aanleg (in deze vorm) alle aan de rechtbank zijn voorgelegd, wil ik - omdat discussie daarover zou kunnen bijdragen tot een beter inzicht in de eisen die art. 37a Wet Bopz aan de aantekeningen stelt - daar toch op ingaan. In dit gedeelte van het cassatierekest is telkens een vergelijking gemaakt met de aantekeningen die in deze en in de twee hieraan voorafgaande machtigingsprocedures10. zijn overgelegd.