HR, 30-03-2012, nr. 11/03045

In subonderdeel 2.1.1 wordt als algemene klacht aangevoerd dat het Hof ten onrechte in rov. 4 vooropstelt dat het appel zich enkel richt tegen de (vraag van) toerekening van de door de man aangegane schulden bij de ING en ABN AMRO in die zin dat de vrouw de helft van die schulden dient te dragen en niet mede inhoudt, zoals in grief IV gedaan, een betwisting van het bestaan van die schulden in de gestelde aard en omvang.

Deze klacht is te verstaan als dat het hof ten onrechte naar aanleiding van grief IV niet heeft onderzocht of wel juist is de vaststelling van de rechtbank dat de man per 1 oktober 2008 aan ING en ABN AMRO een schuld had van € 7.777,04 respectievelijk € 12.554,96. Die klacht treft geen doel. Door de man zijn in eerste aanleg bij zijn verweerschrift en bij zijn brief van 12 november 2009 aan de rechtbank zodanige bankbescheiden in het geding gebracht dat op basis daarvan kon worden aangenomen dat de man met genoemde banken kredietovereenkomsten is aangegaan en dat hij op 1 oktober 2008 uit hoofde van die overeenkomsten voor genoemde bedragen kredietschulden aan de ING en de ABN AMRO had. Er zijn door de vrouw in appel in het kader van grief IV niet zodanige feiten naar voren gebracht dat er voor het hof aanleiding bestond om de juistheid van die vaststelling van de rechtbank nader te onderzoeken. In onderdeel 2.1 wordt ook niet op dergelijke feiten gewezen. Als zodanige feiten zijn zonder nadere toelichting, welke toelichting evenwel ontbreekt, niet te beschouwen het ontbreken van zekere stukken betreffende de ING-schuld of het ontbreken van een geboortedatum op van ABN AMRO afkomstige stukken. Het opperen van de mogelijkheid dat een schuld eigenlijk een schuld van een familielid is, is veeleer op te vatten als dat wellicht een familielid feitelijk belanghebbende bij de door de man met de banken overeengekomen kredietfaciliteiten is maar niet als dat een familielid de contractspartij van de banken zou zijn.

Voor zover in andere subonderdelen ook wordt aangevoerd of verondersteld dat het hof ten onrechte of zonder voldoende motivering is uitgegaan van bovengenoemde krediet-schulden van de man per 1 oktober 2008 aan de ING en de ABN AMRO, stuit dat eveneens op het bovenstaande af.

Het voorgaande betekent dat het in cassatie vooral nog gaat om de vraag of het hof op goede gronden tot bekrachtiging heeft kunnen komen van de beslissing van de rechtbank dat de vrouw voor de helft de door de man aangegane kredietschulden heeft te dragen. Alvorens op die vraag binnen het kader van de overige aangevoerde klachten nader in te gaan, worden eerst nog enkele opmerkingen gemaakt over de positie van schulden bij een algehele huwelijksgemeenschap. Die opmerkingen hebben alleen betrekking op de verhouding tussen de (ex-)echtgenoten onderling en niet op de verhouding tot de derde/schuldeiser. Uitgegaan wordt van het huwelijksvermogensrecht in boek 1 BW zoals het tot 1 januari 2012 luidde.5.

Vanaf het ogenblik van de huwelijksvoltrekking ontstaat, voor zover bij huwelijkse voorwaarden niet anders is bepaald, tussen de echtelieden een algehele gemeenschap van goederen (artikel 1:93). Die gemeenschap omvat mede alle — dus ook de voorhuwelijkse — schulden van de echtelieden (artikel 1:94 lid 2 BW), behoudens voor zover de bijzondere verknochtheid van een schuld aan een echtgenoot zich daartegen verzet (artikel 1:94 lid 3 BW). Zolang de huwelijksgemeenschap niet is ontbonden, brengt het deel uitmaken van een schuld van die gemeenschap mee, althans tussen de echtelieden onderling, dat die schuld door de gemeenschap, dus door de echtelieden tezamen, moet worden gedragen. Heeft bijvoorbeeld een echtgenoot een gemeenschapsschuld uit privé-middelen voldaan, dan heeft hij hiervoor recht op vergoeding uit goederen van de gemeenschap (artikel 1:95 lid 2 BW). Raakt de algehele huwelijksgemeenschap ontbonden, zoals het geval is bij echtscheiding, dan hebben de echtelieden een gelijk aandeel in de ontbonden gemeenschap (artikel 1:100 lid 1 BW). Voor wat de schulden betreft, betekent dit dat ieder van de echtelieden ten opzichte van de ander gehouden is de helft van de schulden te dragen. Dit laatste geldt niet voor schulden die wegens verknochtheid buiten de gemeenschap en daarmee buiten de voor de gemeenschap geldende regels vallen. Maar ook buiten het geval van verknochtheid kunnen de redelijkheid en billijkheid, die de verhouding tussen deelgenoten van een gemeenschap beheersen (artikel 3:166 lid 3 BW), meebrengen dat een schuld, ook al betreft het op zichzelf een gemeenschapsschuld, aan een van de (ex-)echtgenoten wordt toebedeeld en dat de andere (ex-)echtgenoot ten aanzien van die schuld geen of een geringere draagplicht heeft. Een goed voorbeeld hiervan levert HR 25 juni 1993, LJN ZC1013, NJ 1994, 31, m.nt. WMK op. Een belasting- en premieschuld ter zake van door de man aan de vrouw bij wege van voorlopige voorziening betaalde alimentatie wordt niet aangemerkt als een schuld, die wegens verknochtheid buiten de nog niet ontbonden huwelijksgemeenschap valt. Maar: ‘Dat tijdens het bestaan van de gemeenschap ontstane schulden in beginsel door beide echtgenoten gelijkelijk gedragen worden, staat evenwel niet eraan in de weg dat een van de echtgenoten naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid gehouden kan zijn bepaalde schulden uit de aan deze ter beschikking staande middelen te voldoen, en dat, indien deze echtgenoot dit bij het einde van de gemeenschap niet heeft gedaan, deze schulden niet in het kader van de verdeling van de gemeenschap door middel van verrekening voor de helft ten laste van de andere echtgenoot kunnen worden gebracht. Of een dergelijke gehoudenheid bestaat, hangt in beginsel af van de omstandigheden van het geval. Maar als het, zoals hier, gaat om belastingen en premies over een bij wijze van voorlopige voorziening aan een echtgenoot toegekende bijdrage in zijn of haar levensonderhoud, behoort als uitgangspunt te worden aangenomen dat deze schulden door deze echtgenoot uit die bijdrage moet worden voldaan. Een ander uitgangspunt zou immers naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn.’

In geval van verknochtheid staat een bijzondere, sterk persoonlijk getinte band van de betreffende (ex-) echtgenoot met de schuld eraan in de weg om de schuld deel van de huwelijksgemeenschap te doen zijn. De aanwezigheid daarvan is vast te stellen aan de hand van de naar de maatschappelijke opvattingen te bepalen aard van de schuld. Dat een schuld wegens verknochtheid niet tot een algehele huwelijksgemeenschap behoort, wordt — afgezien van het geval van een schuld die onmiddellijk verbonden is met een buiten de gemeenschap vallend goed — maar zelden aangenomen.6. Dit betekent, praktisch gesproken, dat, indien er sprake is van een algehele huwelijksgemeenschap, de draagplicht ten aanzien van een schuld slechts zelden met succes zal zijn te ontlopen met een beroep op verknochtheid van de schuld.

Voor het afwijken van de draagplicht voor de helft ten aanzien van een gemeenschapsschuld op grond van de redelijkheid en billijkheid bestaat meer ruimte, zij het dat daar, zoals uit het bovenstaande citaat uit het arrest van 25 juni 1993 van de Hoge Raad blijkt, wel de eis geldt dat het vasthouden aan de draagplicht voor de helft naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dient te zijn. Tot onaanvaardbaarheid mag intussen niet te spoedig worden geconcludeerd. Er zal van uitzonderlijke omstandigheden sprake moeten zijn.7.

Zoals hierboven in 1.8 opgemerkt, zijn in grief IV ook vragen opgeworpen als wanneer precies gelden onder de door ING en ABN AMRO verstrekte kredietfaciliteiten zijn opgenomen en waarvoor die gelden zijn aangewend. Zijn met die gelden zaken aangekocht of zijn de gelden ter beschikking van een ander, bijvoorbeeld een familielid, gesteld?8. Aan die vragen schenkt het hof in zijn beschikking geen, althans geen kenbare aandacht. Wel merkt het hof in rov. 12 op dat, gezien de mondelinge toelichting die de vrouw heeft gegeven op haar appel alsmede op hoe de grieven dienen te worden gelezen en de eis, het overige dat in het appelschrift is geschreven buiten beschouwing dient te worden gelaten. Indien hierin de verklaring moet worden gezocht voor het feit dat het hof bij de zojuist genoemde, in grief IV opgeworpen vragen niet nader stil staat9., dan wordt in subonderdeel 2.1.2, mede gelet op wat in het aanvullend verzoekschrift tot cassatie wordt aangevoerd, terecht erover geklaagd dat het hof in rov. 12 zijn oordeel onvoldoende motiveert. Zo blijft onverklaard waarom de lezing van de grieven en de eis meebrengt dat de in grief IV opgeworpen vragen buiten beschouwing kunnen blijven. Ook de verwijzing naar de mondelinge toelichting die de vrouw op haar appel heeft gegeven, biedt niet de vereiste helderheid. Onvermeld blijft welke toelichtende opmerkingen van de vrouw tijdens de terechtzitting het hof aanleiding hebben gegeven om geen aandacht meer te schenken aan de in grief IV aan de orde gestelde vragen. In het proces-verbaal van de terechtzitting zijn dergelijke toelichtende opmerkingen niet opgenomen. Veeleer is het zo dat in het proces-verbaal uitlatingen van de advocaat van de vrouw voorkomen die wijzen op vasthouden aan de in grief IV opgeworpen vragen. Opgetekend is onder meer: ‘Het is niet te beoordelen hoe de schulden gezien moeten worden, alleen dat ze van voor het huwelijk dateren’ en ‘In aanvulling op het eerdere merk ik nog het volgende op over het feit dat wij van de man geen informatie hebben verkregen over de leningen en het verloop van de schulden. Hij kan van dat geld bijvoorbeeld auto's hebben gekocht die in de verdeling moeten worden betrokken. Het is ook niet ongebruikelijk in een Marokkaans huwelijk dat er een woning in Marokko is gekocht. Er staan eventuele baten tegenover de schulden.’ Deze laatste uitlating treft men ook aan in de toelichting op grief IV; zie blz. 5 van het Beroepschrift.

Indien de verklaring voor het ontbreken van aparte aandacht van het hof voor de in het kader van grief IV opgeworpen vragen niet in rov. 12 moet worden gezocht, dan kan het zijn dat het hof, zij het dan impliciet, de door de vrouw in het kader van grief IV opgeworpen vragen van geen betekenis heeft geacht voor de vragen van verknochtheid van de schulden aan de man of van het in strijd zijn van de draagplicht van de vrouw ten aanzien van die schulden in strijd met de redelijkheid en billijkheid. In subonderdeel 2.1.4 wordt er (mede) over geklaagd dat het hof heeft miskend dat bij het beoordelen van de vragen inzake de verknochtheid van de schulden aan de man en de draagplicht van de vrouw ten aanzien van de schulden ook dienen mee te wegen hoe en wanneer de bewuste kredietschulden zijn ontstaan en ook waarvoor het opgenomen geld is aangewend, en dat derhalve het hof ten onrechte afwijzend heeft beslist zonder een onderzoek naar de feiten en omstandigheden ter zake te doen.

De klacht komt gegrond voor, meer in het bijzonder voor zover de klacht zich richt tegen het — zoals hier verondersteld — impliciete oordeel van het hof dat, ondanks dat wat door de vrouw in het kader van grief IV is aangevoerd, de redelijkheid en billijkheid zich er niet tegen verzetten dat de vrouw voor de helft een draagplicht ten aanzien van de schulden heeft. Weliswaar kan niet spoedig op grond van de redelijkheid en billijkheid tot afwezigheid van die draagplicht worden geconcludeerd, maar dat neemt niet weg dat bij de bepaling of er sprake is van zodanige omstandigheden dat de redelijkheid en billijkheid zich tegen het aannemen van een draagplicht verzetten, van belang kan zijn wanneer en hoe de schulden zijn ontstaan en vooral hoe de in verband met de schulden verkregen gelden zijn besteed. De man heeft wel op de bij de rechtbank gehouden terechtzitting aangevoerd dat de schulden voor gemeenschappelijke uitgaven, waaronder de bruiloft, zijn aangegaan, maar van de juistheid van die stelling kan niet worden uitgegaan. De stelling is door de vrouw gemotiveerd betwist. Voor wat de besteding van de gelden betreft, het zou tegenover de vrouw bepaald niet redelijk zijn om haar voor de helft de kredietschulden van de man te laten dragen, indien de man de opgenomen gelden heeft benut voor aankoop van zaken die door zijn zwijgen buiten de verdeling blijven, of indien hij de gelden op verzoek van bijvoorbeeld familieleden heeft opgenomen en die familieleden tegenover hem gehouden zijn om hem in staat te stellen de leenschulden af te lossen. Dit krijgt nog een extra accent indien juist is, zoals door de vrouw gesteld en door de rechtbank en het hof in het midden gelaten, dat de man tegenover de vrouw over de schulden heeft gezwegen bij het aangaan van het huwelijk, dat niet of nauwelijks tot een samenleving of gemeenschappelijke huishouding heeft geleid. Kortom, nu de vrouw in het kader van grief IV vragen had opgeworpen over wanneer en hoe de door de man opgevoerde schulden zijn ontstaan en ook over hoe de in verband met de schulden verkregen gelden zijn besteed en dit relevante vragen zijn, had het hof in ieder geval over het vraagpunt of de redelijkheid en billijkheid zich verzetten tegen het aanvaarden van een draagplicht van de vrouw niet een oordeel moeten geven dan na kenbaar op de door de vrouw in het kader van grief IV opgeworpen vragen te zijn ingegaan.

Het kan zijn dat bij het impliciete oordeel van het hof over de in het kader van grief IV opgeworpen vragen heeft meegewogen dat naar het oordeel van het hof dat wat in het kader van grief IV door de vrouw is aangevoerd te weinig concreet is en teveel het karakter van gissen heeft. In subonderdeel 2.1.3 wordt het hof het verwijt gemaakt blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting ter zake van de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de achtergrond van de schulden zoals in grief IV aan de orde gesteld.

Naar het voorkomt wordt ook deze klacht terecht voorgedragen. De man heeft zich op de draagplicht van de vrouw ten aanzien van de twee schulden beroepen. Die draagplicht heeft de vrouw bestreden. Daarbij kon de vrouw niet concreet zijn. Het gaat immers om schulden, waarover — naar de door de feitenrechters niet onjuist bevonden en dus in cassatie voor juist te houden stelling van de vrouw — de man bij het aangaan van het huwelijk heeft gezwegen, terwijl verder die schulden blijkens de door de man verstrekte gegevens (vrijwel geheel) stammen uit de tijd vóór het huwelijk10., terwijl bovendien het huwelijk niet alleen niet van lange duur is geweest maar ook niet of nauwelijks tot een samenwoning en gemeen-schappelijke huishouding heeft geleid. Deze bijzondere omstandigheden, die impliceren dat alleen de man wetenschap van de achtergrond van de schulden heeft, doen het redelijk zijn niet alleen dat de vrouw de draagplicht op basis van onbekendheid met de achtergrond van de schulden betwist, maar ook dat de man zowel zich concreet en duidelijk over die achtergrond uitlaat als zijn stellingen dienaangaande aantoont of ten minste aannemelijk maakt voor zover bestreden.

De klacht in subonderdeel 2.1.5 stoelt, ook voor zover daarbij van het bestaan van de schulden van de man per 1 oktober 2008 als door de rechtbank vastgesteld wordt aangenomen, op de grond dat de man in appel onduidelijkheid heeft laten bestaan over de aard en omvang van de schuld. Betoogd wordt dat, nu er sprake is geweest van een kortdurend huwelijk zonder samenwoning en gemeenschappelijke huishouding, die onduidelijkheid ten nadele van de man moet strekken of voor zijn risico dient te komen in die zin dat het niet verstrekken van de in grief IV verlangde informatie met betrekking tot de schulden een bewijsvermoeden oplevert van de verknochtheid dan wel van de strijd met de redelijkheid en billijkheid.

De klacht slaagt, naar het voorkomt, niet. Aan het gegeven alleen dat er sprake is geweest van een kortdurend huwelijk zonder samenwoning en gemeenschappelijke huishouding, is rechtens niet reeds zonder meer het gevolg te verbinden dat het ervoor moet worden gehouden dat de twee schulden aan de man verknocht zijn of dat zij om redenen van redelijkheid en billijkheid niet voor verdeling bij helfte in aanmerking komen. Dat wordt niet anders door het feit dat de man in appel niet op de met grief IV opgeworpen vraagpunten heeft gereageerd. Die vraagpunten zijn door de vrouw reeds in eerste aanleg aan de orde gesteld. Tijdens de terechtzitting bij de rechtbank heeft de man, zo blijkt uit het proces-verbaal van die zitting, zich — in enige mate — over de tijdstippen van het ontstaan van de kredietfaciliteiten uitgelaten en ook over de besteding van de onder die kredietfaciliteiten opgenomen gelden. Aan het feit dat de man vervolgens in appel niet is verschenen, is niet de gevolgtrekking te verbinden dat de man geacht moet worden die uitlatingen te hebben ingetrokken. Dit betekent dat van een geheel niet reageren door de man op de met grief IV opgeworpen vraagpunten niet kan worden uitgegaan. Of de man afdoende heeft gereageerd, mede in het licht van de gemotiveerde betwisting van de vrouw van de stellingen/uitlatingen van de man terzake van de schulden, is een andere vraag. Die vraag van feitelijke aard is door de rechtbank en het hof nog niet, althans nog niet op voldoende kenbare wijze beantwoord.

In onderdeel 2.2 wordt rov. 13 en het dictum bestreden, waarbij geheel wordt voortgebouwd op de klachten uit onderdeel 2.1. Nu om de hierboven uiteengezette redenen de subonderdelen 2.1.2, 2.1.3 en 2.1.4 doel treffen, treft ook onderdeel 2.2 doel.