Het voorlopig getuigenverhoor (BPP nr. XVII) 2015/2:2 Uitgangspunt 1: waarheidsvinding

Het voorlopig getuigenverhoor (BPP nr. XVII) 2015/2

2 Uitgangspunt 1: waarheidsvinding

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Het eerste uitgangspunt, de modernisering van de verhouding tussen de rechter en partijen, ziet op een minder lijdelijke houding van de rechter in civiele procedures. De afgelopen decennia heeft een verschuiving plaatsgevonden van ‘gelijk krijgen’ naar ‘de waarheid achterhalen’ in een civiele procedure.1 Het achterhalen van de waarheid is belangrijk, omdat beslissingen van (civiele) rechters die niet zijn gebaseerd op ware en volledige feiten als onrechtvaardig worden ervaren door de samenleving. Het toepassen van juiste rechtsregels op onjuiste feiten is daarom niet aanvaardbaar. In een civiele procedure behoort de partij die gelijk heeft, ook gelijk te krijgen en daarvoor is het op tafel krijgen van alle relevante feiten van doorslaggevend belang.2

De waarheidsvinding – “waaronder alle activiteiten van partijen en rechter vallen die erop gericht zijn alle voor de beslissing relevante feiten vast te stellen”3 – heeft in korte tijd een sleutelpositie ingenomen in het procesrecht.4 De wetgever heeft de waarheidsplicht, inhoudende dat de feiten volledig en naar waarheid moeten worden aangevoerd, opgenomen op de derde plaats5 in de lijst met bepalingen met een “algemeen, soms meer principieel karakter” van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering.6 De wetgever heeft hiermee de boodschap dat het in civiele procedures niet meer “aangaat dat partijen relevante feiten bewust achterhouden of onjuist weergeven” duidelijk en zichtbaar gemaakt.7 De WRR concludeerde in 2002 dat het belang van de rechtsstaat onomstreden is, toeneemt nu de samenleving (steeds) meer uiteenlopende levensovertuigingen en levensstijlen kent en een goed functionerende rechterlijke macht een voorwaarde is voor een goed functionerende rechtsstaat.8 Ook de Hoge Raad noemt het belang van de waarheidsvinding in rechte een zwaarwegend maatschappelijk belang.9 In de literatuur is eenzelfde trend zichtbaar. Asser noemt het vinden van de waarheid een “middel tot het doel van de juiste en rechtvaardige beslissing”, een fundamenteel beginsel van burgerlijk procesrecht en een algemeen geuite wens.10 De Bock kwalificeert de waarheidsvinding eveneens als een beginsel van procesrecht, waarbij het volgens haar zowel gaat om “het belang van een correcte vaststelling van de feiten” als om “het belang van een behoorlijk verlopende waarheidsvinding”.11 Drion geeft aan dat de waarheidsvinding van “vitaal belang” is.12 De Groot ten slotte meent dat het in civiele procedures maatschappelijk niet aanvaardbaar is “dat rechten en plichten van een persoon in strijd met de werkelijkheid worden vastgesteld”; het vertrouwen van de burger in het recht, de rechtsgang en de rechtsstaat zou hierdoor ernstige schade oplopen.13

Hoewel in de civiele procedure de waarheidsvinding van essentieel belang wordt geacht, de waarheidsvinding meebrengt dat partijen ook het recht hebben om bewijs te leveren14 en maatregelen zijn genomen om de waarheid te kunnen achterhalen, kent het burgerlijk procesrecht nog steeds de beperking dat de partijautonomie het debat beperkt15 en allerlei regels op basis waarvan de rechter een beslissing kan nemen zonder dat hij de ware en volledige feiten heeft achterhaald.

Het verheffen van de waarheidsvinding tot beginsel van procesrecht en het aan de rechter verschaffen van mogelijkheden om partijen te dwingen de rechter in een vroeg stadium van de ware en volledige feiten te voorzien,16 heeft er ook niet toe geleid dat partijen de rechter in de praktijk van alle informatie voorzien.17 Juist de belangrijkste spelers in een civiele procedure (de rechter, de partijen en hun advocaten) kennen een te lage prioriteit toe aan het achterhalen van de waarheid. De rechter maakt volgens Van Schaick van het getuigenverhoor belemmerende regels gretig gebruik.18 Hoewel naast het belang van de waarheidsvinding ook andere belangen moeten worden gerespecteerd, zoals rechtszekerheid en het nemen van een beslissing op redelijke termijn tegen redelijke kosten,19 beperkt de rechter de verzameling van informatie nog te veel door gebruikmaking van belemmerende procedureregels. Zo wordt een toenemend aantal zaken afgedaan op het niet voldoen aan de stelplicht.20 Volgens Asser moet de moderne rechter zich meer “concentreren op het zo veel en zo snel mogelijk verkrijgen van inzicht in de informatiebronnen die zich aandienen en de informatie die zij zouden kunnen opleveren”.21 Op straat naar zijn mening gevraagd, zal iedere burger beamen dat recht gesproken moet worden op basis van de waarheid. Echter, eenmaal in een geschil verwikkeld, gunt de ene partij de andere partij het licht in de ogen doorgaans niet. In die situatie willen partijen simpelweg winnen; gelijk krijgen staat voorop.22 Ook de advocaten van partijen zijn niet primair gericht op het vinden van de waarheid, maar op gelijk krijgen.23 Advocaten zijn geneigd om voor hun zaak ongunstige feiten te bagatelliseren of zo lang mogelijk onder de pet te houden, om uiteindelijk gelijk te krijgen in de procedure en het wantrouwen van de cliënt niet op te wekken.24

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.