HR, 08-01-2010, nr. 08/02129

De verweerder in cassatie, [verweerder], was sedert 1996 als contract(voetbal)speler in dienst van de eiseres tot cassatie, (de voetbalclub) AZ.

Het thans in cassatie aanhangige geschil vindt zijn oorsprong in een tussen DSB Beheer B.V. en DSB Media B.V.2. en de op Jersey (Kanaaleilanden) gevestigde vennootschap Global Images Ltd. gesloten overeenkomst, waarin aan DSB c.s. door Global Images het recht werd verstrekt om de persoonlijkheids- en imagerechten van [verweerder] commercieel uit te baten tegen een jaarlijkse betaling aan Global Images van NLG 1.500.000,-- (exclusief omzetbelasting). Deze overeenkomst was aangegaan omstreeks dezelfde tijd als de arbeidsovereenkomst tussen [verweerder] en AZ en, naar in de rede ligt, ook in verband met die overeenkomst. De eerstgenoemde overeenkomst gold voor een periode van tien jaar. Global Images betaalde aan [verweerder] een vergoeding op basis van wat DSB c.s. aan haar betaalden.

De belastingdienst heeft de betalingen van DSB c.s. aan Global Images aangemerkt als onderdelen van het ten gunste van [verweerder] bedongen loon, waarover AZ als [verweerder]' werkgeefster (aos ‘inhoudingsplichtige’) loonbelasting verschuldigd is. Aan AZ zijn over de jaren 1998 tot en met 2003 naheffingsaanslagen loonbelasting met boetes opgelegd. Daartegen is, daar komt het op neer, door AZ grotendeels tevergeefs ten opzichte van de fiscus bezwaar gemaakt.

AZ heeft naar aanleiding van de genoemde naheffingsaanslag(en) in 2003 een arbitrageverzoek ingediend bij de Arbitragecommissie van de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond. Zij vorderde daarin veroordeling van [verweerder] tot betaling van het bedrag dat met de door de belastingdienst aan AZ opgelegde naheffingsaanslagen gemoeid was (ruim € 1.400.000,-, later vermeerderd tot ruim € 1.800.000,-).

Bij vonnis van 8 augustus 2003 heeft de Arbitragecommissie deze vordering afgewezen.

De hieronder weergegeven overwegingen uit de uitspraak van de Arbitragecommissie hebben betrekking op het onderwerp van het thans in cassatie aanhangige geschil:

In deze procedure vordert AZ vernietiging van het arbitrale vonnis. Daartoe voert AZ vooral aan dat de Arbitragecommissie is uitgegaan van een verkeerde uitleg van art. 27 lid 6 van de destijds geldende Wet op de Loonbelasting (Wet LB)3.. Daarom zou de motivering die de Arbitragecommissie op deze uitleg laat rusten, moeten worden aangemerkt als dusdanig gebrekkig, dat daarin enige steekhoudende verklaring voor de daarop berustende beslissing niet valt te onderkennen4..

Zowel in de eerste aanleg als in appel werd de vordering van AZ als niet-toewijsbaar beoordeeld, en werd (dus) het zojuist zeer kort samengevat weergegeven standpunt van AZ verworpen.

Namens AZ is tijdig5. en regelmatig cassatieberoep ingesteld. Van de kant van [verweerder] is tot verwerping geconcludeerd. De partijen hebben hun standpunten schriftelijk laten toelichten.

In de afgelopen jaren is de vraag welke ruimte er bestaat om een arbitrale beslissing ten overstaan van de burgerlijke rechter aan te vechten, een aantal malen in cassatie beoordeeld. Daarbij is ook een aantal malen geoordeeld over de vraag die ook in dit cassatiegeding in het middelpunt staat, en die ik parafraseer als: welke motiveringseisen gelden voor de arbitrale beslissing, en wanneer kan vernietiging van een arbitrale beslissing wegens gebrekkigheid van de motivering (met succes6.) worden gevorderd?

Representatief voor deze rechtspraak zijn, denk ik, de arresten HR 22 december 2006, NJ 2008, 4 m.nt. H.J. Snijders (hiervóór al even genoemd) en HR 9 januari 2004, NJ 2005, 190 m.nt. HJS. In die arresten vinden wij — in rov. 3.3 en 3.5.2 respectievelijk — een aantal voor de onderhavige zaak relevante overwegingen, die ik als volgt parafraseer:

Onderdeel 1 van het middel in de onderhavige zaak betoogt, in het licht van het hiervóór (zeer kort) weergegeven argument dat namens AZ in de feitelijke instanties was benadrukt en in het licht van de zojuist aangehaalde rechtsleer, dat het hof — in rov. 4.6 — ten onrechte zijn oordeel heeft gevormd aan de hand van de overweging dat zonder enige inhoudelijke toets gezegd zou moeten kunnen worden dat het aangevochten arbitrale oordeel op onjuiste uitgangspunten is gebaseerd. Om te kunnen vaststellen of een steekhoudende verklaring voor het oordeel ontbreekt kan immers, aldus het middelonderdeel, niet voorbij worden gegaan aan (enige) inhoudelijke waardering van de rechtsopvatting waarvan de motivering blijk geeft. Ik zeg het in mijn eigen woorden: als bij toetsing blijkt dat arbiters van een volstrekt onzinnige rechtopvatting zijn uitgegaan en dat zij daaraan hun hele verdere motivering hebben ‘opgehangen’, kán er sprake zijn van de zojuist in alinea 8 uit de rechtspraak aangehaalde grond voor vernietiging.

Ik denk dat de opvatting waar het middel op berust wel juist is; maar ik denk niet dat het hof dat heeft miskend. Ik denk daarentegen dat het hof met de formulering waartegen het middel zich keert hetzelfde bedoeld heeft, als het middel als juist aanbeveelt: als het hof spreekt van ‘enige inhoudelijke toets’ bedoelt het volgens mij enige ‘echte’ inhoudelijke toetsing: toetsing van de juistheid van een rechtsopvatting die niet meteen als een absurditeit ‘door de mand valt’8..

Toetsen van een dergelijke rechtsopvatting van arbiters mag de burgerlijke rechter inderdaad niet (zoals uit de in alinea 8 aangehaalde bronnen blijkt). Zijn ‘marge’ is beperkt tot het onderzoeken of de rechtsopvatting die uit de arbitrale beslissing blijkt er zo evident en radicaal ‘naast is’ dat de daarop gebaseerde gedachtegang niet meer kan worden gekwalificeerd als ‘enige steekhoudende verklaring voor de beslissing’. En dat laatste deed zich, zo heeft het hof tot uitdrukking gebracht, in deze zaak niet voor.

Gelezen zoals ik dat zojuist heb aanbevolen, berust dit oordeel op een juiste opvatting ten aanzien van de in alinea 8 hiervóór kort weergegeven rechtsleer; en als men het zo leest is het ook, met de omstandigheden van het onderhavige geval voor ogen, alleszins begrijpelijk. Want ik zei het zojuist in voetnoot 3 al even: van de kant van AZ zijn de gedachten van arbiters over de uitleg van art. 27 lid 6 Wet LB weliswaar meer dan eens krachtig als ‘volstrekt onjuist’ of dergelijke gekwalificeerd — maar een inhoudelijk krachtige (steekhoudende, om een in dit verband wat beladen aanduiding te ‘lenen’) onderbouwing van deze kwalificatie is in de feitelijke instanties niet gegeven, en daarnaar wordt in cassatie (dan ook) niet verwezen.

Om het zojuist gezegde iets verder toe te lichten: het destijds geldende art. 27 lid 6 Wet LB zag op het geval dat de werknemer een belangrijk deel van zijn voor de loonbelasting relevant loon niet van de werkgever (in geld) kreeg uitbetaald, maar langs andere weg ontving. Er worden dan twee gevallen genoemd: loonbetaling in natura, en verstrekkingen van derden. Bij dat laatste is dan vooral te denken aan fooien9..

In dat geval kan het zijn dat de totale loonsom zodanig is dat de door de werkgever af te dragen loonbelasting méér bedraagt dan het in geld verschuldigde loon. De verrekening van de ingehouden belasting (en premies) met het uit te betalen loon is dan in zoverre niet mogelijk. Voor dát geval voorzag deze bepaling in een (bijzonder) verhaalsrecht voor de werkgever.

De argumentatie van de kant van AZ berustte er vooral op10. dat de via Global Images naar [verweerder] doorbetaalde gelden als ‘verstrekkingen van derden’ moesten worden beschouwd, vergelijkbaar met een inkomstenbron als fooien. Het lijkt mij echter duidelijk dat zowel arbiters als het hof ervan uit zijn gegaan dat de betalingen die van DSB c.s. via Global Images naar [verweerder] toevloeiden mochten worden toegerekend aan AZ (en ‘de haren’); en dat die betalingen daarom in de context van art. 27 lid 6 Wet LB niet als ‘verstrekkingen van derden’ konden gelden11..

De Arbitragecommissie laat in de in alinea 4 hiervóór aangehaalde overweging 14 van haar vonnis duidelijk genoeg blijken hoe zij hierover denkt: óf er is sprake van aan AZ toe te rekenen betaling van loon voor een (aanmerkelijk) hoger bedrag dan de in rekening gebrachte loonbelasting (hier rekenen de arbiters de betalingen van DSB c.s. klaarblijkelijk als loonbetalingen aan AZ toe); of er is ‘echt’ sprake van een relatie (tussen DSB c.s., Global Images en [verweerder]) die als apart en zelfstandig van de arbeidsovereenkomst tussen AZ en [verweerder] mag worden aangemerkt. In dat geval mogen de betalingen uit deze relatie niet als ‘loon’ uit de dienstbetrekking worden aangemerkt, maar komt ook heffing van loonbelasting niet in aanmerking. In beide gevallen is er geen grond voor verhaal op [verweerder].

Wij hebben hier onmiskenbaar te doen met een gedachtegang — en een motivering waarin die gedachtegang is neergelegd — die misschien wel rechtens (of feitelijk) onjuist kan zijn, maar die bij verre niet zó ‘volstrekt’ of ‘evident’ onjuist is dat de daarop voortbouwende overwegingen niet meer ‘enige steekhoudende verklaring voor de desbetreffende beslissing’ opleveren.

Dat heeft het hof in de hier bestreden overweging tot uitdrukking gebracht; en, als gezegd, dat geeft blijk van de juiste rechtsopvatting en is helemaal niet onbegrijpelijk.

Onderdeel 2 klaagt dat het hof drie producties die van de kant van AZ bij de pleidooien in appel werden ‘aangeboden’ heeft geweigerd uit overweging dat die later werden overgelegd dat het rolreglement voorschrijft. Volgens de klacht zou het hof daarbij hebben miskend dat art. 85 lid 4 Rv. en/of de daarin besloten liggende regel van goede procesorde, een uitzondering bieden voor korte en eenvoudig te doorgronden producties12..

Ik denk dat voor deze klacht vooral de beslissing uit HR 7 december 2007, NJ 2008, 554 m.nt. H.J. Snijders richtinggevend is. Uit de feitenweergave in rov. 3.1 – 3.3 van deze beschikking haal ik aan dat het een echtscheidingsprocedure betrof waarin vooral de alimentatie in geschil was; dat een mondelinge behandeling in appel op verzoek van de partijen was aangehouden; dat acht dagen voor de nader bepaalde mondelinge behandeling opnieuw aanhouding werd verzocht (waarmee de andere partij instemde), maar door het hof werd geweigerd; en dat zes dagen voor de mondelinge behandeling — naar in de rede ligt: in reactie op de weigering van de verzochte aanhouding — producties werden ingediend, die op dezelfde dag door de griffie zijn geretourneerd; terwijl tenslotte het standpunt van de partij in kwestie in appel werd verworpen op de grond dat deze had verzuimd tijdig financiële bescheiden over te leggen (ik denk dat men mag uitgaan van de veronderstelling dat de geweigerde producties (zeer wel) de bedoelde financiële bescheiden kunnen hebben omvat).

De Hoge Raad vernietigde de beslissing van het hof. Rov. 3.5 van de beschikking van de Hoge Raad luidt:

Ik denk, met de steller van het middel, dat de reikwijdte van deze beslissing van de Hoge Raad niet beperkt is tot rekestprocedures of tot procedures in familierechtelijke zaken. Voor andere procedures geldt immers evenzeer dat de mondelinge behandeling bij het hof gewoonlijk de laatste stap in de feitelijke aanleg betekent. Dan zal voor die procedures uit de eisen van een goede procesorde (goeddeels) hetzelfde voortvloeien als voor rekestprocedures, ook als het desbetreffende procesreglement daar niet expliciet in voorziet13..

Ik wijk echter van het door de steller van het middel uitgezette pad af, waar c.q. omdat ik denk dat de aangehaalde beslissing van de Hoge Raad niet zo mag worden begrepen dat het hof altijd en onder alle omstandigheden gehouden is om ambtshalve te onderzoeken, wat blijkens het slot van de eerste subalinea van de aangehaalde rov. 3.5 onderzocht moet worden.

Het geval waarin de Hoge Raad de beschikking van 7 december 2007 gaf, wordt er mede door gekenmerkt dat de weigering van producties in feite al beklonken was door de terugzending door de griffie vóór de mondelinge behandeling (en dus zonder dat de partijen zich daarover hadden uitgelaten); en misschien ook door het feit dat er in de omstandigheden van dat geval gerede aanleiding kon zijn om te vermoeden dat de andere partij zich niet tegen de overlegging van de producties zou kunnen of willen verzetten. Bij aanwezigheid van die omstandigheden kan men zich voorstellen dat ‘bewaking’ van de juiste toepassing van de hier door de Hoge Raad aangewezen normen van goede procesorde, ook eigen initiatief van het hof vergt.

Dat is niet, of niet in vergelijkbare mate, het geval als er geen voorgeschiedenis is die de suggestie wekt dat het late overleggen van producties gebillijkt zou kunnen worden, dan wel door de andere partij wordt aanvaard14.; en dat geldt ook niet, of niet in vergelijkbare mate, als de vraag van de toelaatbaarheid van de producties op de zitting van het hof zelf aan de orde komt, en partijen zich daarover dus rechtstreeks kunnen uitspreken (en dat ook doen). In het laatste geval denk ik dat het hof, overeenkomstig wat in het algemeen ten aanzien van de ‘lijdelijkheid van de rechter’ wordt aangenomen, ervoor kan kiezen om af te wachten of de in aanmerking komende partij wil aanvoeren dat er, wegens de specifieke omstandigheden van het geval, aanleiding is om (veel) te laat ingebrachte producties wél toe te laten; en dat het hof wanneer iets dergelijks niet wordt aangevoerd, die vraag niet ambtshalve onder ogen hoeft te zien (misschien zelfs: niet ambtshalve onder ogen mág zien).

Dat geldt dan allicht in versterkte mate wanneer het gaat om toelating van producties die ‘prima facie’ niet voldoen aan de omschrijving ‘kort en eenvoudig te doorgronden’ (zie voetnoot 11): dan geldt eens te meer dat van de partij die het aangaat mag worden verlangd dat die uiteenzet waarom, in weerwil van het ‘prima facie’ bestaande beletsel, deze producties toch voor toelating in aanmerking komen15..

Het dossier geeft er geen blijk van dat argumenten van de hier bedoelde strekking namens AZ zijn aangevoerd, en in cassatie wordt daarop dan ook geen beroep gedaan.

Van het ‘spiegelbeeldige’ geval — ik bedoel dan het geval dat er laattijdig producties of dergelijke worden ingebracht, maar de rechter besluit om daar wél kennis van te nemen — is uit de rechtspraak bekend dat de rechter weliswaar gehouden is om ambtshalve rekening te houden met de mogelijkheid dat de andere partij onvoldoende gelegenheid heeft gekregen om zich op het laattijdig ingebrachte materiaal voor te bereiden16.; maar dat daarbij betekenis toekomt aan de vraag of de laatstbedoelde partij, waar dat in de rede lag, van bezwaar tegen de gang van zaken heeft laten blijken17..

Ik denk dat de regels van goede procesorde zoals die uit deze rechtspraak blijken, in dezelfde richting wijzen als in het vandaag ter beoordeling staande geval: afhankelijk van de context kán het feit dat de in aanmerking komende partij geen beroep op miskenning van de goede procesorde heeft gedaan, meebrengen dat het hof daaraan zonder expliciete motivering voorbij mag gaan.

Zo kom ik ertoe ook onderdeel 2 als niet-doeltreffend aan te merken.

Aangezien er verder geen klachten worden aangevoerd, brengt dit mij tot de hieronder weergegeven conclusie.

Ik concludeer tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden