8.3.4 Samenhang voorlopige hechtenis en straf vanuit verdedigingsperspectief

De in het onderhavige onderzoek betrokken advocaten schetsen tijdens de interviews een beeld van een praktijk waarin de voorlopige hechtenis en de straftoemeting nauw met elkaar zijn verbonden. Hiermee bevestigen deze advocaten in grote lijnen het beeld dat is geschetst in paragraaf 7.4.4.5. Verschillende geïnterviewde advocaten uiten zich kritisch over deze praktijk.

Ook tijdens geobserveerde voorgeleidingen en raadkamerzittingen stelden advocaten zich – onder meer met verwijzing naar rechtspraak van het EHRM – op het standpunt dat het uitgangspunt moet zijn dat verdachten hun proces in vrijheid mogen afwachten, dat de voorlopige hechtenis niet mag worden gebruikt om een voorschot te nemen op de straf, omdat dit strijdig is met de onschuldpresumptie.2 Tijdens de interviews brengen advocaten naar voren dat veronachtzaming van de onschuldpresumptie niet alleen op principiële bezwaren stuit, maar ook daadwerkelijk vergaande nadelige gevolgen kan hebben voor minderjarigen die vooruitlopend op de straf in voorlopige hechtenis hebben gezeten, maar uiteindelijk worden vrijgesproken. In gevallen waarin wel een veroordeling volgt, kan de verdachte nog in hoger beroep. In dit verband wijst een geïnterviewde advocaat erop dat de praktijk, waarin veel minderjarigen hun vrijheidsstraf al in voorlopige hechtenis hebben uitgezeten op het moment dat zij worden veroordeeld, ertoe leidt dat deze cliënten minder geneigd zijn om in hoger beroep te gaan:

De praktijk waarin voorlopige hechtenis wordt gebruikt om vooruit te lopen op de straf – zoals die door verschillende geïnterviewde advocaten wordt omschreven – impliceert dat minderjarigen die in de voorfase van het strafproces een periode in voorarrest hebben doorgebracht bij veroordeling veelal een onvoorwaardelijke jeugddetentie opgelegd krijgen voor exact dezelfde duur als het reeds ondergane voorarrest.3 Meerdere advocaten leggen tijdens de interviews uit dat dit in de praktijk kan leiden tot rechtsongelijkheid, omdat een verdachte die – soms vanwege persoonlijke omstandigheden die aan een schorsing de weg stonden – wel een tijd heeft moeten doorbrengen in voorarrest voor hetzelfde strafbare feit, een zwaardere straf krijgt dan een verdachte die niet in voorarrest heeft gezeten. Hierbij wordt erop gewezen dat een veroordeling tot jeugddetentie zeer nadelige gevolgen kan hebben voor de toekomst van de minderjarige, omdat dit op zijn justitiële documentatie terecht komt en hij daardoor moeilijker een VOG zal krijgen voor opleidingen, stages of werk.

Een exponent van de nauwe samenhang tussen voorlopige hechtenis en straf waar de geïnterviewde advocaten minder moeite mee lijken te hebben, is de vaste praktijk dat als de voorlopige hechtenis van een minderjarige verdachte eenmaal is opgeheven of geschorst, de zittingsrechter in beginsel geen langere onvoorwaardelijke jeugddetentie zal opleggen dan de reeds ondergane voorlopige hechtenis, waardoor de minderjarige na veroordeling dus doorgaans niet zal worden teruggestuurd naar een justitiële jeugdinrichting om nog een restant van zijn straf uit te zitten. Een advocaat legt tijdens een interview uit dat hij hier gebruik van probeert te maken door vol in te zetten op een vroegtijdige schorsing van de voorlopige hechtenis, “want je weet ook: iemand gaat niet meer zo snel het hok in als je hem eenmaal geschorst hebt, als die geproefd heeft van die vrijheid.”5 De betreffende advocaat noemt deze dynamiek “het spel dat we spelen met z’n allen”.6

Een andere geïnterviewde advocaat stelt zelfs dat zijn hele verdedigingsstrategie min of meer is gebaseerd op de wetenschap dat als de voorlopige hechtenis van zijn cliënt vroegtijdig wordt geschorst, dit voor zijn cliënt een positieve uitwerking zal hebben op de uitkomst van de strafzaak.

Aldus komt uit de interviews helder naar voren dat ook onder advocaten het bewustzijn bestaat dat (rechterlijke) beslissingen in het kader van de voorlopige hechtenis cruciaal zijn voor het verdere verloop van de strafzaak van hun minderjarige cliënt. Verschillende geïnterviewde advocaten zijn kritisch op de praktijk van de nauwe samenhang tussen voorlopige hechtenis en straf, maar lijken tegelijkertijd het “spel” mee te spelen als zij hieruit voordeel kunnen halen voor hun cliënt. In elk geval is duidelijk naar voren gekomen dat de verdediging van de minderjarige cliënt tijdens de voorfase van het strafproces, waaronder de voorgeleiding en raadkamerzittingen, een essentieel onderdeel is van de taak van de advocaat in een jeugdstrafzaak.