8 De open normen van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn

Art. 14 van de IE-Handhavingsrichtlijn (‘Hrl’) over de kosten van IE-procedures wordt gekenmerkt door een aantal open geformuleerde normen:

Wie voor de invulling van de open normen ‘redelijk en evenredig’ en ‘billijk’ aanknopingspunten probeert te vinden in de richtlijn en de considerans, stuit op nog meer open begrippen. In art. 3 lid 1 IE-Handhavingsrichtlijn is bepaald dat de maatregelen, procedures en rechtsmiddelen ter waarborging van IE-rechten ‘niet onnodig ingewikkeld of kostbaar’ mogen zijn. In het tweede lid staat dat deze tevens ‘doeltreffend, evenredig en afschrikkend’ moeten zijn. Een ander voorbeeld vormt ov. 17 van de considerans, waarin staat ‘dat de maatregelen, procedures en rechtsmiddelen waarin de richtlijn voorziet in elk afzonderlijk geval zodanig moeten worden vastgesteld dat naar behoren rekening wordt gehouden met de specifieke kenmerken van dat geval, waaronder de specifieke kenmerken van elk intellectuele- eigendomsrecht en in voorkomend geval de opzettelijke of onopzettelijke aard van de inbreuk’. Wat deze begrippen inhouden en wat zij betekenen voor de invulling van de open normen van art. 14, laat de richtlijn in het midden.

De niet-optionele aard van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn brengt mee dat het nationale recht van de lidstaten daarmee in overeenstemming moet zijn. Dat betekent dat de bepaling moet worden omgezet naar nationaal recht, voor zover het nationale recht niet voorziet in een redelijke en evenredige proceskostenvergoeding. De open normen van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn geven de lidstaten echter veel vrijheid bij de keuze voor middelen ter omzetting daarvan.1 Dat geldt temeer nu de Handhavingsrichtlijn strekt tot minimumharmonisatie.2 Lidstaten mogen in dat geval verdergaande maatregelen ter bescherming van IE treffen dan waarin de Handhavingsrichtlijn voorziet. Zoals elders in dit boek nader aan de orde zal komen, heeft deze ruime beoordelingsmarge geleid tot aanzienlijke interpretatieverschillen binnen de EU.3 De meeste lidstaten hebben geen aanleiding gezien tot aanpassing van de geldende (onderling sterk verschillende) proceskostenregels, omdat werd verondersteld dat deze regels reeds in overeenstemming waren met de richtlijnbepaling.4 In Nederland daarentegen is spoedig na de aanname van de richtlijn besloten tot invoering van geheel nieuwe titel in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, inclusief afwijkende proceskostenbepaling, die in beginsel uitsluitend van toepassing is op procedures die onder het toepassingsbereik van de Handhavingsrichtlijn vallen.5

De beoordelingsmarge ten aanzien van de uitleg van open normen als ‘redelijk’ en ‘evenredig’ moge ruim zijn; vogelvrij zijn de lidstaten niet bij de keuze voor de vorm en middelen van implementatie. Het bestaan van een richtlijn brengt immers mee dat de nationale wetgever regelgeving moet garanderen die de realisering van het doel en inhoud van de richtlijn mogelijk maakt.6 De nationale rechter is op zijn beurt verplicht het gehele nationale recht – de nationale regels ter omzetting van een richtlijn in het bijzonder – zoveel mogelijk uit te leggen in het licht van de bewoordingen en het doel van de betreffende richtlijn, teneinde het hiermee beoogde resultaat te bereiken.7 Rechtspraak van het HvJ EU over de uitleg en de doelstelling van een richtlijn(bepaling) kan aanleiding geven voor een lidstaat om deze anders toe te passen dan tot dan toe werd gedaan, of (alsnog) zorg te dragen voor specifieke omzettingswetgeving.8

Ten slotte heeft de bescherming en handhaving van IE-rechten in toenemende mate een grondrechtelijke dimensie.9 Uit rechtspraak van het HvJ EU volgt dat de omzetting van de richtlijnbepalingen zich moet verdragen met de grondrechten en beginselen van de EU. De rechter dient nationaal recht te interpreteren op zodanige wijze dat dit niet alleen consistent is met de richtlijn, maar ook dat dit niet in conflict komt met de grondrechten en beginselen van de EU.10 In de context van proceskostenveroordeling en -vergoeding zijn met name art. 6 EVRM en art. 47 Handvest relevant, omdat deze verdragsbepalingen specifieke eisen stellen aan processuele regels die een (financiële) drempel kunnen opwerpen in de toegang

tot de rechter.11 Hetzelfde geldt voor het beginsel van rechtszekerheid, dat volgens rechtspraak van het HvJ EU in het bijzonder dwingend is indien een regeling financiële consequenties kan hebben, zoals een veroordeling in de proceskosten van de wederpartij.12 De uitleg en toepassing van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn worden dus mede gekleurd door de relevante grondrechten en beginselen van de EU.

De contouren van de open normen van art. 14 zullen moeten worden geschetst in het licht van de doelstelling van de richtlijn, en binnen de kaders van de grondrechten en beginselen van het EU-recht. Daartoe zal in de eerste plaats moeten worden vastgesteld wat het doel is van de richtlijnbepaling, en welke Europese interpretatie daaraan wordt gegeven. In dit hoofdstuk zullen daartoe de totstandkomingsdocumentatie, de beleidsdocumentatie van de Europese wetgever, de relevante rechtspraak van het HvJ EU en de literatuur worden geraadpleegd.13 Op basis daarvan zal worden vastgesteld, welke minimumvereisten de Handhavingsrichtlijn stelt aan nationale proceskostenregelingen in IE-zaken. Vervolgens zal in hoofdstuk 3 worden onderzocht welke nadere, uit de grondrechten en beginselen van EU-recht voortvloeiende vereisten gelden voor nationale regels over proceskosten. Op basis daarvan kan het normatief beoordelingskader worden vastgesteld waaraan de omzetting van art. 14 IE-Handhavingsrichtlijn dient te voldoen.