HR, 19-11-2010, nr. 09/00229

In paragraaf 23 zijn, zo komt het voor, twee klachten opgenomen tegen rov. 7 van het tussenarrest. In die rechtsoverweging stelt het hof, na erop gewezen te hebben dat onduidelijk is op welke verstopte duiker of duikers [eiseres] het oog heeft, vast aan de hand van een nadere toelichting van een vertegenwoordiger van [eiseres] bij pleidooi dat het gaat om de duiker die het dichtst bij de Rotte is gelegen.

Anders dan in het kader van de eerste klacht wordt aangevoerd, stelt het hof geen te hoge eisen aan de stelplicht te dezen van [eiseres] door te verzoeken aan te geven welke duiker of duikers zij op het oog heeft. Zoals het hof terecht opmerkt, spreekt [eiseres] nu eens van ‘duikers’ dan weer van ‘de duiker’. Het is niet onbegrijpelijk dat het hof van oordeel is dat [eiseres] daarmee een onduidelijkheid schept omtrent de duiker of duikers die volgens haar in aanmerking dienen te worden genomen. Het verzoek aan [eiseres] komt neer op een verzoek om verduidelijking van het door haar ten aanzien van de feiten ingenomen standpunt. Dat vormt niet een stellen van te hoge eisen aan de stelplicht.

Na de verduidelijking door [eiseres] bestond er voor het hof geen aanleiding meer om [eiseres] nog toe te laten tot het leveren van het bewijs van het verstopt zijn van andere duikers. Hierop strandt de tweede klacht over het niet toelaten van [eiseres] tot dat bewijs. Voor zover in dat verband nog gesproken wordt van een verboden prognose, valt niet in te zien waarop dat gebaseerd is.

In de paragrafen 15 t/m 20 en 22 wordt het juridische standpunt ingenomen, kort samengevat, dat uit de verantwoordelijkheid van een waterschap voor de waterhuishouding als dienst aan het algemeen nut een verplichting voor hem jegens de ingelanden voortvloeit tot onderhoud van waterwegen en aangebrachte werken op zodanige wijze dat de goede werking van de waterhuishouding zoveel mogelijk gewaarborgd blijft. Aan het bestaan van die plicht doet niet af dat een waterschap die plicht door een derde laat nakomen. Verwezen wordt naar de artikelen 6:76 en 6:170 e.v. BW. Ook wordt gewezen op de een waterschap ten dienste staande machtsmiddelen om onderhoudswerkzaamheden zelf te kunnen uit te voeren, ook met betrekking tot werken die hem niet in eigendom toebehoren. Het is niet aanvaardbaar dat het bestaan van een onderhoudsplicht van een waterschap ten aanzien van een werk hiervan afhangt of het waterschap de eigendom of een ander gebruiksrecht van dat werk heeft. Dit juridische standpunt ligt mede ten grondslag aan de klacht in paragraaf 24 dat het hof ten onrechte of niet begrijpelijk in rov. 8 van het tussenarrest van 29 maart 2007 heeft beslist om [eiseres] niet toe te laten tot het bewijs dat de onderhoudsplicht van de duiker bij het Hoogheemraadschap berust.

Het hiervoor in 2.3 verkort weergegeven standpunt vindt geen steun in het recht. Het standpunt is ook niet voorzien van enige onderbouwing vanuit de wet, rechtspraak of literatuur.

In artikel 78, lid 2 Waterschapswet is bepaald dat het algemeen bestuur van een waterschap de legger (een register) vaststelt, waarin (concreet) onderhoudsplichtigen of onderhoudsverplichtingen worden aangewezen. Daarbij wordt aangesloten bij een keur van het waterschap, waarin in meer algemene bewoordingen wordt aangegeven op wie welke verplichtingen ten aanzien van het onder het beheer van een waterschap staand watersysteem rusten. Deze keur bouwt weer voort op het door de provincie voor een waterschap vastgesteld reglement. De onderhoudsplicht is niet zonder meer gekoppeld aan het eigendomsrecht van het goed waarop de onderhoudsplicht betrekking heeft. Een en ander vindt men voor de onderhavige zaak geïllustreerd in de bij memorie van antwoord in appel in het geding gebrachte Keur van het Hoogheemraadschap d.d. 1 januari 1998 (productie 4) en blz. 3 van de bij die keur horende Legger (productie 3). Zo is in artikel 4.14 van de Keur voor ‘overige kunstwerken’, waaronder de in geschil zijnde duiker valt, bepaald dat ten aanzien van die werken onderhoudsplichtig zijn de natuurlijke of rechtspersoon die als zodanig in de Legger zijn aangegeven. Voor de in geschil zijnde duiker is dat de Staat (het ministerie van Verkeer en Waterstaat). Van de legger gaat overigens niet een onherroepelijke binding uit; de daarin vermelde natuurlijke personen of rechtspersonen worden vermoed de onderhoudsplichtige te zijn. Er is ruimte voor tegenbewijs, zo volgt uit artikel 68 Waterschapswet.6. Er is niet in de Waterschapswet of in een andere wet bepaald dat op een waterschap een algemene onderhoudsplicht rust naast die, waarvan uit een keur en een legger blijkt. Van rechtspraak van die strekking is evenmin gebleken. Dit laat onverlet dat een waterschap in bijvoorbeeld een noodsituatie of in overleg met de onderhoudsplichtige onderhoudswerkzaamheden kan (doen) uitvoeren.

Gezien het in 2.4 gestelde, faalt de klacht in paragraaf 24 over het niet toelaten van [eiseres] tot het bewijs dat met betrekking tot de in geschil zijnde duiker de onderhoudsplicht op het Hoogheemraadschap rust. Overigens, indien het door [eiseres] ingenomen standpunt juist zou zijn, zou er geen noodzaak voor bewijsvoering zijn. Dan zou al uit het recht zonder nader bewijs van feiten voortvloeien dat het Waterschap onderhoudsplichtig is.

Ook in paragraaf 8 wordt als onjuist of onbegrijpelijk bestreden het oordeel van het hof in rov. 7 van het tussenarrest d.d. 29 maart 2007 dat vanwege onvoldoende stellingen dienaangaande [eiseres] niet wordt toegelaten tot het bewijs van haar stelling dat de onderhoudsplicht met betrekking tot de in geschil zijnde duiker op het Hoogheemraadschap rust. Ter onderbouwing van de klacht wordt verwezen naar een groot aantal stellingen van [eiseres] in de vorige instanties, die in de paragrafen 10 t/m 14 worden opgesomd. Uit al die stellingen valt echter niet af te leiden dat de onderhoudsplicht met betrekking tot de in geschil zijnde duiker bij het Hoogheemraadschap ligt en niet, zoals uit de overgelegde Keur en blz. 3 van de Legger volgt, bij de Staat. Dus ook de klacht in paragraaf 8 is gedoemd te falen.

In de paragrafen 9 en 25 wordt als onjuist en/of onbegrijpelijk bestreden de beslissing van het hof in rov. 9 van het tussenarrest van 29 maart 2007 om [eiseres] niet toe te laten tot het bewijs dat het Hoogheemraadschap tekort is geschoten in de uitoefening van zijn algemene taak toezicht te houden op de toestand van het watersysteem, waarvan de duiker onderdeel uitmaakt, nu een verdere specificatie, waaruit het gebrekkige toezicht blijkt, ontbreekt. Ter onderbouwing van deze klacht wordt, met name in paragraaf 25, aangevoerd dat het hof aldus ten onrechte heeft geoordeeld, immers ‘in strijd met de zorgplicht en in strijd met bovenstaande en of in strijd met de eisen van de stelplicht’, althans dat het hof aldus onbegrijpelijk heeft geoordeeld ‘in het licht van boven aangehaalde stellingen van [eiseres] in de feitelijke instanties’. Aanvullend wordt nog opgemerkt: ‘[eiseres] heeft gesteld dat 14 jaar niet is onderhouden en derhalve ook 14 jaar gebrekkig gecontroleerd’ en ‘De eis dat uit de stellingen van [eiseres] noodzakelijk zou moeten voortvloeien dat het bewijs geleverd is (14 jaar geen onderhoud hoeft niet bewijs te zijn van gebrekkig toezicht), is een te hoge eis aan de stelplicht’.

De hiervoor in 2.7 vermelde klacht geeft aanleiding om eerst de volgende opmerkingen van meer algemene aard over de in die klacht aan de orde zijnde algemene controleplicht van een waterschap te maken.

De waterstaatkundige verzorging van een bepaald gebied, die blijkens lid 1 van artikel 1 van de Waterschapswet het doel van een waterschap vormt, omvat blijkens lid 2 van dat artikel onder meer de zorg voor of het beheer van het watersysteem van dat gebied. Een dergelijk systeem bestaat uit diverse bestanddelen, waarbij te denken valt aan waterlopen, waterbergingsgebieden, waterkeringen, kunstwerken als sluizen, duikers, gemalen e.d. en eventueel ook wegen. De aan een waterschap toebedeelde zorg voor of het beheer van het watersysteem in een bepaald gebied strekken ertoe dat het watersysteem naar behoren de functies vervult en blijft vervullen, die aan het systeem zijn toebedacht. Het naar behoren functioneren van het gehele systeem is afhankelijk van het naar behoren functioneren van de afzonderlijke bestanddelen van het systeem. Aan te nemen valt dat het uitoefenen van controle op het goed functioneren van een bestanddeel deel uitmaakt van de onderhouds-plicht met betrekking tot dat bestanddeel. Op iedere onderhoudsplichtige rust dus mede een plicht om het bestanddeel, dat hij heeft te onderhouden, op het naar behoren functioneren te controleren. Omdat het zorgdragen voor het onderhoud van afzonderlijke bestanddelen als regel over vele personen verspreid zal zijn en er rekening mee dient te worden gehouden dat niet ieder zijn onderhoudsplicht steeds naar behoren naleeft, zal evenwel ter waarborging van het naar behoren blijven functioneren van het gehele systeem ook een controle van de goede werking van de afzonderlijke bestanddelen mede vanuit een centraal punt onontbeerlijk zijn. Daar het waterschap de verantwoordelijkheid draagt voor het watersysteem in het gehele verzorgingsgebied, is het waterschap het aangewezen lichaam om die centrale controle uit te oefenen. Voorzien van de bevoegdheid tot uitoefening van bestuursdwang (artikel 61 Waterschapswet), kan het ook het benodigde onderhoud van een individuele onderhoudsplichtig zo nodig afdwingen. Kortom, het verrichten van controle op het goed functioneren van de bestanddelen van het watersysteem naast de individuele onderhoudsplichtigen mag worden gerekend tot een van de taken van een waterschap uit hoofde van de waterstaatkundige verzorging van een bepaald gebied.

Met het aanvaarden van een controleplicht van het waterschap met betrekking tot ook die bestanddelen van het watersysteem waarvan hij niet de onderhoudsplichtige is, is echter nog niet gezegd hoe aan die plicht uitvoering moet worden gegeven.7. Er zijn meer varianten denkbaar: controleren op eigen initiatief, controleren na een klacht of een mengvorm van beide wijzen van optreden. Het verdient, zo komt het voor, aanbeveling om hier ook te kiezen voor de benadering waarvoor de Hoge Raad in zijn arrest Waterschap Bargerbeek/ Juurlink van 9 oktober 19818. voor de naleving van de onderhoudsplicht van een waterschap kiest in een situatie, waarin het waterschap (nog) geen klachten hebben bereikt9.. In het betrokken geval was laag gelegen land onder water gelopen, doordat een bij het Waterschap in onderhoud zijnde sloot wegens overdadige plantengroei overvloedig regenwater onvoldoende afvoerde. Het hof had een plicht van het waterschap tot het op vrij grote hoogte waarborgen tegen het niet voldoende afvoeren van regenwater aangenomen. De relevante overwegingen van het hof luiden: ‘dat, zodra tengevolge van de door het niet tijdig schoonmaken veroorzaakte aanwezigheid van plantengroei in de sloot de afvoer van het water niet normaal kan plaatsvinden en een en ander wateroverlast op de aan de sloot grenzende gronden en daarmede schade voor de gebruikers van die gronden tengevolge heeft, de in de verplichting tot beheer en onderhoud voor de gebruikers gelegen waarborg medebrengt, dat het Waterschap aansprakelijk is voor de door de grondgebruikers geleden schade, waaraan niet afdoet dat het waterschap ter regeling van zijn werkzaamheden een systeem van controle, verzorging en onderhoud toepast, dat in het algemeen voldoet; dat zulks naar het oordeel van het hof anders kan worden, indien ondanks juiste naleving van voormelde rechtsplicht de wateroverlast toch zou zijn opgetreden met het oog op de in de onderhavige zaak door het Waterschap gestelde lage ligging van het bij Juurlink in gebruik zijnde perceel land, en voorts, indien de neerslag van zo'n abnormale omvang is geweest, dat het Waterschap daarmede bij de vervulling van de onderhoudsplicht redelijkerwijs geen rekening behoefde te houden.’ De Hoge Raad overwoog hieromtrent: ‘Hoever de onderhoudsplicht van het Waterschap gaat ter vermijding van het onder water lopen van laag gelegen gronden door verstopping van waterwegen, hangt van verschillende factoren af, zoals in het bijzonder:

Welke betekenis aan deze en dergelijke factoren in een gegeven geval moet worden toegekend, zal veelal slechts met behulp van deskundigen kunnen worden vastgesteld, terwijl dienaangaande een zekere marge van beleidsvrijheid aan het Waterschap niet kan worden ontzegd.’ Deze factoren zijn ook relevant te achten voor het bepalen van de wijze waarop een waterschap uitvoering heeft te geven aan zijn taak om centraal controle uit te oefenen op de staat van de bestanddelen van het watersysteem en mede zo te waken voor een naar behoren functioneren van dat systeem.10. Deze factoren laten ruimte om op een genuanceerde wijze invulling te geven aan de centrale controletaak. Bij de minder vitale bestanddelen kan eerder worden volstaan met een minder frequente controle of zelfs met slechts een controle op basis van een klacht. Bij de meer vitale bestanddelen zal een controle met een hogere frequentie en op eigen initiatief meer in de reden liggen.

Voor zover de hiervoor in 2.7 genoemde klacht hiermee wordt onderbouwd dat het oordeel van het hof ‘in strijd met de zorgplicht en in strijd met bovenstaande’ (waarschijnlijk een referte naar de paragrafen 15 t/m 20) is, faalt de klacht omdat met een dergelijke algemene, ongespecificeerde onderbouwing niet (voldoende) duidelijk wordt gemaakt waarom de beslissing van het hof om [eiseres] niet tot het bewijs van het tekortschieten van het Hoogheemraadschap in zijn controleplicht onjuist is. Daarbij komt nog dat de paragrafen 15 t/m 20 strekken tot onderbouwing van de klacht dat het hof ten onrechte geen onderhoudsplicht van het Hoogheemraadschap met betrekking tot de duiker heeft aangenomen.

Voor zover de hiervoor in 2.7 genoemde klacht wordt onderbouwd met ‘in het licht van boven aangehaalde stellingen van [eiseres] in de feitelijke instanties’ (naar valt aan te nemen een referte naar de in de paragrafen 10 t/m 14 genoemde stellingen), treft zij evenmin doel. Ook voor deze onderbouwing van de klacht geldt dat deze te ongespecificeerd is. Er wordt in de paragrafen 10 t/m 14 op vele stellingen van [eiseres] gewezen, maar welke van die vele stellingen waarom meebrengen dat onbegrijpelijk is dat het hof haar niet toelaat tot het bewijs van het tekortschieten van het Hoogheemraadschap in zijn controleplicht vanwege onvoldoende stellingen dienaangaande, wordt niet uit de doeken gedaan. Dat mag wel worden verlangd, mede gelet op wat hierboven in 2.8.1 en 2.8.2 over de algemene controleplicht van een waterschap is opgemerkt. Van een klacht met een zodanige onderbouwing dat het aan de wederpartij en de Hoge Raad is om zelf de beweerde onbegrijpelijkheid uit te zoeken, kan niet worden gezegd dat deze voldoet aan de aan een cassatieklacht te stellen eisen.

Ter onderbouwing van de hiervoor in 2.7 genoemde klacht wordt wel nog op een specifieke stelling van [eiseres] gewezen, te weten de stelling dat de in geschil zijnde duiker 14 jaar niet is onderhouden. Die stelling komt op meer plaatsen in de processtukken van [eiseres] voor; zie in dit verband de verwijzingen in paragraaf 10 sub 5, paragraaf 11 sub 11 en paragraaf 14 sub 5. Maar in verband met die stellingen verdient in de eerste plaats opmerking dat bij die stellingen telkens wordt uitgegaan van een door het Hoogheemraadschap verzaakte onderhoudsplicht met betrekking tot de in geschil zijnde duiker. Zoals hierboven al uiteengezet, kan dat uitgangspunt niet worden aangehouden. Verder wordt op die stellingen niet een beroep gedaan, ook in cassatie niet, binnen het hiervoor in 2.8.1 en 2.8.2 ter zake van de algemene controleplicht van een waterschap geschetste juridische kader. Daardoor levert het beroep op die stellingen niet een voldoende grondslag op voor de klacht dat het hof ter zake van de algemene controleplicht van het Hoogheemraadschap met betrekking tot de in geschil zijnde duiker een onjuist of onbegrijpelijk oordeel heeft gegeven.

Bovenstaande beschouwingen met betrekking tot het principaal cassatieberoep voeren tot de slotsom dat geen van de aangevoerde klachten doel treft.