9.3.3.2 Beslag, uitwinning en 'bijzondere' gemeenschap, art. 733

537. Uit hetgeen in § 933.1 is besproken inzake beslag en uitwinning bij een eenvoudige gemeenschap volgt, dat de problemen die zich reeds dáárbij voordoen, zich in nog versterkte mate zullen doen gelden bij beslag en uitwinning in geval van een bijzondere gemeenschap. Is het reeds niet eenvoudig voor een privé-schuldeiser van een deelgenoot zich te verhalen op diens

(art. 3:175 lid 3), nog veel moeilijker ligt dat voor zo'n schuldeiser bij een bijzondere gemeenschap. Behoudens toestemming van alle overige deelgenoten - die wel zelden zal worden verkregen - kunnen privé-schuldeisers van een deelgenoot1 immers uitsluitend diens

uitwinnen (art. 3:191 lid 1). Het zal in de praktijk echter vrijwel onmogelijk zijn een koper voor zo'n aandeel in de volledige algemeenheid van goederen te vinden2 (die bovendien kan bestaan in zeer uiteenlopende goederen als roerende en onroerende zaken, vorderingsrechten op naam, aandelen in vennootschappen, octrooi- en merkenrechten, enz.). Die koper wordt immers in plaats van de deelgenoot/schuldenaar zelf deelgenoot in de ontbonden (maar nog niet verdeelde) bijzondere gemeenschap (bijv. een nalatenschap, huwelijksgemeenschap of maatschap), hetgeen - óók voor de andere deelgenoten - in de meeste gevallen geen aanlokkelijk vooruitzicht is. Het heeft dan ook niet zo heel veel zin hier uitvoerig stil te staan bij de vraag op welke wijze de uitwinning van zo'n aandeel in een algemeenheid van goederen dient plaats te vinden. Bij gebreke van een bijzondere bepaling daarvoor, zal ook hier de vrij omslachtige weg van art. 474bb bewandeld moeten worden, waarbij echter bedacht dient te worden dat deze bepaling alléén ziet op de uiteindelijke executie van het aandeel. Dat betekent dat eerst voor elk goed afzonderlijk (executoriaal of conservatoir) beslag gelegd zal moeten worden op de wijze als voor dat goed specifiek in de wet is geregeld.3 Zoals in § 9.33.1 (nr. 534) reeds onder ogen is gezien is - in geval het aandeel mede gemeenschappelijke vorderingsrechten omvat - het leggen van derdenbeslag daartoe niet de geëigende figuur. Dat beslag leidt immers niet tot executie (= verkoop) van het aandeel in de gemeenschappelijke vorderingsrechten, maar alleen tot inning er van (zie nr. 534, tweede alinea, voor de verdere gang van zaken). Het voorgaande komt er dan ook op neer dat het voor een schuldeiser van een deelgenoot/schuldenaar in een bijzondere gemeenschap, veel aantrekkelijker is om eerst verdeling van die gemeenschap te vorderen, en zich daarna te verhalen op die goederen die in dat kader aan 'zijn' deelgenoot zullen worden toebedeeld. De schuldeiser kan in dat verband ook nog trachten (zie hierna nr. 538) zijn rechten zo mogelijk veilig te stellen door het leggen van conservatoir deelgenoten(derden)beslag.

538 Ingevolge art. 3:180 lid 1 (eerste volzin) kan een

Daarnaast kunnen uiteraard ook de deelgenoten zelf verdeling van de gemeenschap vorderen (art. 3:179 lid 1), terwijl zij, alsmede hij die een beperkt recht op een aandeel heeft - schuldeisers dus niet - óók alleen verdeling van één gemeenschappelijk goed kunnen vorderen (art. 3:178 lid 1). Aan schuldeisers is voormelde bevoegdheid met name toegekend opdat zij zich uiteindelijk, nadat gehele of gedeeltelijke verdeling heeft plaats gevonden (vgl. de art. 3:181 e.v.), op een gemakkelijker manier kunnen verhalen op de aan htín schuldenaar/deelgenoot toegedeelde goederen. Het wettelijk systeem komt er dan ook - aldus de MvA I lnv bij het Opschrift van Boek 24 -

Het hier bedoelde conservatoir beslag - ook wel genoemd: deelgenotenbeslag of verdelingsbeslag - zal met name door een deelgenoot (kunnen) worden gelegd, omdat hij - aldus de MvT lnv bij art. 7336 -

De schuldeiser van de betreffende deelgenoot kan uiteraard wachten totdat zijn schuldenaar het betreffende goed - bijv. een vorderingsrecht - aldus toegedeeld heeft gekregen, teneinde daarop dan vervolgens onder de schuldenaar van die vordering derdenbeslag te leggen. Hij loopt op die manier echter ook het risico achter het net te vissen, bijv. omdat die deelgenoot het betreffende goed inmiddels met (stil) pandrecht heeft bezwaard of eventueel zelfs heeft vervreemd. Deze schuldeiser kan dus ook het heft in eigen hand nemen, en zélf - bijv. op voormeld vorderingsrecht conservatoir deelgenoten(derden)beslag leggen. Hij zal dit beslag dan, na ingevolge art. 700 lid 1 verkregen verlof van de voorzieningenrechter, in elk geval moeten leggen ten laste van de deelgenoot/schuldenaar - maar zekerheidshalve ook ten laste van de overige deelgenoten7 - en onder de schuldenaar van de vordering, en vervolgens vorderen dat het aldus beslagen gemeenschappelijk vorderingsrecht zal worden toegedeeld - in de woorden van art. 733 lid 1 'aan de deelgenoot voor wiens aandeel hij optreedt.'

Als 'eis in de hoofdzaak' (art. 700 lid 3) zal door de schuldeiser/beslaglegger tegen alle deelgenoten (waaronder dus ook de deelgenoot/beslagdebiteur) de verdelingsvordering moeten worden ingesteld.8 De derde-beslagene (als schuldenaar van het aan de gemeenschap toekomend vorderingsrecht) zal overeenkomstig art. 476a lid 1 (jo. art. 720 en 734 lid 1) schriftelijk aan de beslaglegger Verklaring moeten doen van hetgeen hij verschuldigd is en/of zal worden aan de gemeenschap. Voor het geval de beslagleggende schuldeiser nog geen executoriale titel jegens de deelgenoot/schuldenaar mocht hebben, zal hij - aldus terecht Stein/Van Mierlo9 -

Aangezien bij het conservatoir deelgenotenbeslag van art. 733 geen sprake is van een verhaalsbeslag - het kent immers ook geen tegenhanger in de regeling van het executoriaal beslag - behoeft de beslagleggende schuldeiser voor het instellen van voormelde betalingsvordering tegen de deelgenoot/schuldenaar ook geen afzonderlijk verlof van de voorzieningenrechter. Een en ander betekent tevens dat een gelegd conservatoir deelgenotenderdenbeslag niet zal overgaan in een executoriaal verhaalsbeslag, maar als 'zuiver reëel beslag'10 zal (moeten) uitmonden in verkrijging door de deelgenoot/schuldenaar van het in beslag genomen (gemeenschappelijk) vorderingsrecht. Ingevolge art. 735 blijft het deelgenotenderdenbeslag van art. 733 onder meer van kracht

Aangezien het hier om levering (door de overige deelgenoten) van een vordering op naam (aan de deelgenoot/schuldenaar) gaat, zal een en ander volgens de regels van art. 3:94 lid 1 moeten geschieden (akte én mededeling daarvan aan de schuldenaar van de vordering). Pas zodra dit alles is geëffectueerd, is de deelgenoot/schuldenaar als enige eigenaar van de - oorspronkelijk gemeenschappelijke - vordering(en) geworden. Ook pas dán zal de schuldeiser van de deelgenoot - zie ook de eerder geciteerde passage uit de MvA I lnv - daadwerkelijk die vordering, door het leggen van (conservatoir11 of executoriaal) verhaalsderdenbeslag daarop, kunnen uitwinnen.

Daarbij is het in verband met het blokkeringseffect van belang dat beide beslagen conservatoir deelgenotenderdenbeslag en verhaalsderdenbeslag - indien mogelijk, op elkaar aansluitend worden gelegd. Een mogelijke betaling of andere rechtshandeling in weerwil van een der gelegde beslagen, zal dan minder eenvoudig aan de beslaglegger - in beide gevallen dezelfde schuldeiser - kunnen worden tegengeworpen (art. 475h lid 1). Om hier ieder mogelijk 'gat' te dichten, zou de schuldeiser van de deelgenoot/schuldenaar het te leggen conservatoir deelgenotenderdenbeslag kunnen 'versterken', door tegelijkertijd alvast - ervan uitgaande dat het vorderingsrecht uiteindelijk aan de deelgenoot/schuldenaar zal worden toegedeeld - te zijnen laste onder de derde óók conservatoir verhaalsbeslag te leggen. Op deze wijze zou dan bereikt worden dat het zuivere reële of leveringsbeslag van art. 733, feitelijk tóch 'over gaat' in een verhaalsbeslag. Van een overgang als bedoeld in art. 704 lid 1 is hier echter geen sprake.12