HR, 10-02-2012, nr. 10/05194

Toelichting:

—1—

circa 20 kamers die worden gebruikt als woonruimte ten behoeve van de bewoners. Deze kamers hebben alle een zit- en slaapgedeelte en een wastafel;

—2—

algemene ruimten, zoals de gezamenlijke huiskamers en eetkeukens, de gangen, liften en trappartijen, de strijk- en waskamers en de algemene toilet- en doucheruimten;

—3—

buitenruimten (tuin, terras en buitenbergingen);

—4—

ruimten die uitsluitend benut worden door personeel cq. dienstbaar zijn aan de facilitaire functie (zoals technische ruimten, de kamer voor noodopvang, provisiekamers, de personeelskamers en de slaapkamer voor de nachtwacht).

—1—

Ik ben van oordeel dat in de onroerende zaken geen sprake is van delen die dienen tot woning dan wel volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden (als bedoeld in het tweede lid van artikel 220a Gw) aangezien de delen die het Hof als zodanig aanmerkt naar objectieve, kwalitatieve kenmerken niet als zodanig kunnen worden beschouwd. De onroerende zaken zijn in deze visie voor 100% een niet-woning.

Voor de vraag wat onder een woning, in het begrip ‘dienen tot woning’, moet worden verstaan kan —aangezien een definitie van het begrip woning in de wet of de wetsgeschiedenis ontbreekt— mijns inziens onderstaande definitie worden gehanteerd. Deze definitie komt van W.G. van den Ban, uit: ‘Wanneer is bij de OZB en WOZ eigenlijk sprake van een woning?, Belastingblad 2004, blz. 315 e.v.’.

‘In het spraakgebruik kan een woning worden omschreven als een bouwwerk of bouwsel dat door de geboden beschutting tegen weersinvloeden geschikt is om te dienen voor enigszins duurzaam, menselijk verblijf. Voor enigszins duurzaam verblijf door mensen is vereist dat men over enkele basisvoorzieningen kan beschikken terwijl men in de ruimte ook als individu (of in eigen gezinsverband) vrijelijk kan leven. Tot de basisvoorzieningen horen blijkens de jurisprudentie een slaapgelegenheid, sanitair, een kookgelegenheid alsmede relevante nutsvoorzieningen. De geschiktheid voor individuele bewoning komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de afsluitbaarheid van de ruimte.‘

Advocaat-Generaal Niessen geeft in zijn zeer lezenswaardige conclusie aan uw Raad van 26 december 2006, nr. 40 847 (opgenomen onder LJN: AZ9075) aan dat bovenstaande definitie zijns inziens als uitgangspunt bruikbaar is, al tekent hij daarbij aan dat het ontbreken van één van deze basisvoorzieningen niet onmiddellijk leidt tot diskwalificatie van de ruimte als woning.

Uit de feiten blijkt dat in ieder geval in 51 van de 59 woonkamers in de onroerende zaken van belanghebbende de vereiste basisvoorzieningen niet althans niet in voldoende mate aanwezig zijn. Kamers die noch over een toilet, noch over een douche, bad of anders wasgelegenheid, noch over enige keukenvoorziening —hoe summier ook— beschikken hebben onvoldoende zelfstandigheid om als woning in de zin van artikel 220a lid 2 Gw te kunnen worden gekwalificeerd.

Ook ten aanzien van de vereiste afsluitbaarheid ben ik van mening dat hiervan geen sprake is. Vast staat dat de kamers desgewenst door de bewoners kunnen worden afgesloten, maar tevens heeft belanghebbende aangegeven dat het personeel, ten einde 24-uurszorg te kunnen bieden, zichzelf te allen tijde toegang tot de kamers kunnen verschaffen. Ik concludeer hieruit dat de kamers niet afsluitbaar zijn, in die zin dat hierdoor de privacy door de bewoners zelf volledig kan worden gewaarborgd. In de uitspraak van de rb Zutphen van 10 juni 2009, LJN BI8742, werd hieromtrent het navolgende geconcludeerd:

‘De rechtbank acht in dit verband de niet-afsluitbaarheid van de kamers doorslaggevend. Dat het verplegend personeel te allen tijde toegang tot de kamers heeft, duidt er immers op dat de kamers in hoofdzaak dienen tot verpleging en dat het wonen daaraan ondergeschikt is. De rechtbank merkt daarbij op dat ‘wonen’ veronderstelt dat men zich op eigen terrein kan afzonderen, zonder door anderen gehinderd te worden in zijn privacy.’

Het feit dat hierover het betreden van de kamers afspraken zijn gemaakt die vastliggen in een zgn. begeleidingsplan maakt dit niet anders.

Het oordeel van het Hof, inhoudende dat ‘de feiten geen andere gevolgtrekking toe(laten) dan dat in ieder geval de eigen, afsluitbare kamers van de bewoners (inclusief het zit-, slaap-, en wasgedeelte en, in voorkomende gevallen, inclusief douche, toilet en eenvoudige kookgelegenheid) moeten worden aangemerkt als delen van de onroerende zaak die dienen tot woning dan wel volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden’ is mijns inziens gelet op het bovenstaande onjuist, dan wel onbegrijpelijk.

—2—

Onverminderd het bovenstaande ben ik van oordeel dat de kamers van de bewoners tevens niet dienen tot woning dan wel volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden, aangezien in deze delen de woonfunctie niet overheerst. Ter ondersteuning van deze stelling moge het volgende dienen.

Ik ben van mening dat het verblijf van de bewoners in de onroerende zaken weliswaar kenmerken draag van een woonfunctie, maar tevens van een zorgfunctie (i.c. opvang, zorg en begeleiding) en dat deze zorgfunctie overwegende betekenis heeft.

Ter ondersteuning van deze stelling verwijs ik allereerst naar de jurisprudentie ter zake, zoale deze in de reeds eerder genoemde conclusie van AG Niessen door hem is samengevat. Deze luidt als volgt:

‘3.17

Dit de jurisprudentie ontstaat het volgende casuïstische beeld.

Een verzorgingstehuis dat uitsluitend in gebruik is voor de opvang en verzorging van ouderen, is een niet-woning. [voetnoot auteurs: Hof 's‑Gravenhage 19 december 2000, nr. 99/01738, E XII, Belastingblad 2003, blz. 749.] Ook bij een centrum voor verzorging en verpleging van geestelijk gehandicapten bleek de verzorgings- en verplegingsfunctie belangrijker dan de woonfunctie, waardoor het niet-woningtarief van toepassing was. [voetnoot auteurs: Hof Leeuwarden 2 juli 2004, nr. 1946/02, M II, Belastingblad 2004, blz. 1001.]

(…)

3.29

‘2. Verzorgingtehuizen

Het kan voorkomen dat zelfstandig wonen voor iemand (steeds meer) problemen oplevert. Nederland kent daarom een rijke schakering aan instellingen die een waaier aan zorgfaciliteiten bieden. Bij instellingen waarbij die zorg de hoofdfunctie vormt, is geen sprake van een woning of woondeel. Zo zijn revalidatiecentra, verpleegtehuizen of tehuizen voor verstandelijk en lichamelijk gehandicapten geen woningen.

De noodzakelijke zorg staat hier voorop en de inrichting van de onroerende zaken is hierop afgestemd. Voor de betrokken patiënten bestaat niet de mogelijkheid om zelfstandig te leven ook al probeert men de patiënten zoveel mogelijk privacy te bieden. Dit is niet anders als deze zorg in enige mate met een woonachtige opzet is gecombineerd. Zo blijft een tehuis voor gehandicapten ook een niet-woning als de gehandicapten in groepsverband een paviljoen bewonen waarbij men er naar streeft zoveel mogelijk een thuis te realiseren. Daarbij spelen onder andere de omvang van de instelling, de personele wisselingen en de externe bemoeienis van leidinggevenden een rol. [voetnoot auteur: Een illustratief voorbeeld waarbij wel sprake is van een woning, vindt men in de uitspraak Hof Arnhem 25 juni 2004, nr. 03/01877.’

De rechtbank te Utrecht bezigde in de —nadien verschenen— uitspraak van 9 december 2009, SBR 08/2308 (LJN: BK7329) de navolgende formulering: :

‘over de feitelijke inrichting van de kamers van de bewoners en de gemeenschappelijke voorzieningen bestaat tussen partijen geen verschil van mening. De kamers van de bewoners zijn, ten einde 24-uurszorg te kunnen bieden, niet afsluitbaar. Het verplegend personeel kan te allen tijde de kamers binnen en van privacy voor de bewoners is nauwelijks sprake. Ten aanzien van de kamers van de bewoners kan heruit worden afgeleid dat niet de woonfunctie overheerst, maar ondergeschikt is aan de ook de in de kamers dominante verpleegfunctie. In de kamers van de bewoners zijn bovendien geen sanitaire voorzieningen aanwezig en evenmin is een kookgelegenheid aanwezig. De kamers bieden ruimte voor een bed, een bureau en een tafel, en verder is een wasbakje aanwezig. Op basis van deze feitelijke situatie is de rechtbank van oordeel dat het bieden van medische zorg ook voor wat betreft de kamers van de bewoners en, in het verlengde daarvan, ook de huiskamers de hoofdfunctie vormt.’

Eiseres heeft ter onderbouwing van haar stelling, verwezen naar de informatiebrochure van [naam verpleeghuis]. Uit de brochure blijkt dat er naar wordt gestreefd de bewoners een zo prettig mogelijke leefomgeving en een huiselijke sfeer te bieden. De rechtbank acht het begrijpelijk en voor de hand liggen dat in de — toch ook wervend bedoelde — brochure de nadruk wordt gelegd op het leven en wonen in [naam verpleeghuis]. Dit brengt echter niet mee dat de kamers van de bewoners en de huiskamers primair een woonfunctie hebben en verzorging en verpleging daarbij aanvullend zijn, zoals eiseres stelt.

2.8

Op grond van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat de kamers van de bewoners en de huiskamers geen gedeelten zijn die in hoofdzaak dienen tot woning dan wel in hoofdzaak dienstbaar zijn aan woondoeleinden. Op grond van de feitelijke situatie is het tegendeel het geval. Men verblijft in [naam verpleeghuis] immers primair om te worden verpleegd. Dat men er (noodgedwongen) ook woont maakt niet dat reeds daarom [naam verpleeghuis] (of delen daarvan) per definitie ook hoofdzakelijk een woonfunctie heeft. Verweerder heeft dan ook terecht geen toepassing gegeven aan het bepaalde in artikel 220e van de Gemeentewet en heeft de heffingsmaatstaf voor de gebruikersbelasting voor belastingjaar 2008 juist vastgesteld.’

In bovenstaande uitspraak oordeelde de rechtbank derhalve dat de betreffende kamers van de bewoners niet in hoofdzaak dienen tot woning dan wel in hoofdzaak dienstbaar zijn aan woondoeleinden als bedoeld in artikel 220 e lid 2 Gw. Dit betekent mijns inziens a fortiori dat dergelijke kamers zeker niet voldoen aan de (zwaardere) eis van artikel 220a lid 2 Gw, waarbij de woonruimte moeten dienen tot woning dan wel volledig dienstbaar moeten zijn aan woondoeleinden.

Door mij is in hoger beroep aangevoerd dat de selectie van de bewoners en de in- en uitplaatsing primair bepaald wordt door de vraag of belanghebbende de kandidaat-bewoners in een bepaalde onroerende zaak, gelet op hun persoonlijke zorgbehoefte, passende zorg en begeleiding kan bieden. De vraag of de specifieke woonkamer die daarbij aan een kandidaat kan worden aangeboden toegesneden is op zijn/haar woonwensen cq. woonbehoefte is daarbij van secundair belang.

Dit wordt bevestigd door de feiten. In r.o. 2.3. vermeldt het Hof namelijk dat belanghebbende toekomstige bewoners vooraf screent, waarbij het voor kan komen dat de beperkingen van een kandidaat zodanig zijn dat belanghebbende geen woonruimte aanbiedt en verwijst naar een instelling met een hoger verzorgingsniveau. Dit duidt erop dat ten aanzien van de kamers van de bewoners (hoe zeer ook bewoond), de woonfunctie niet domineert.

Naar mijn mening verleent belanghebbende in de onroerende zaken voornamelijk bedrijfsmatige verzorging en begeleiding aan de bewoners. De omvang en inrichting van de panden is hierop afgestemd. Zij biedt in elke onroerende zaak meer dan 300 uur per week begeleiding aan de bewoners (exclusief aanvullende specialistische hulp). Uit deze feiten kan n.m.m. niet worden afgeleid dat andere functies dan ‘wonen’ een ondergeschikte rol hebben in de dienstverlening die belanghebbende biedt. De bewoners, op hun beurt, nemen in deze onroerende zaken primair zorg en begeleiding af. Hun verblijf in één van de panden van belanghebbende is daar een logisch gevolg van.

Het verblijf van de bewoners in de panden van belanghebbende is m.i. vooral ingegeven door hun behoefte aan ondersteuning en zorg. Zonder deze behoefte zouden zij daar niet verblijven, en zonder de permanent aanwezige ondersteuning kunnen zij daar ook niet verblijven.

De selectie van de bewoners wordt m.i. niet primair ingegeven door hun woonbehoefte, maar door de vraag of belanghebbende aan de zorgbehoefte van de mogelijke kandidaten tegemoet kan komen.

Ik concludeer uit het bovenstaande dat de voorziening in de opvang, de zorg en de begeleiding aan de bewoners van de onroerende zaken een overwegende betekenis heeft, waardoor de onroerende zaken niet dienen tot woning, noch volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden als bedoeld in artikel 220a lid 2 Gw. Het Hof heeft dit miskend. Met haar andersluidende conclusie geeft het Hof blijk van een onjuiste rechtsopvatting en heeft zij dit artikel van de Gemeentewet geschonden, althans verkeerd toegepast.

—3—

Tevens ben ik van oordeel dat in woonvormen als de onderhavige niet wordt voldaan aan het vereiste van een enigszins duurzaam, individueel en vrijelijk menselijk verblijf.

Naar mijn oordeel dient een ruimte aan twee vereisten te voldoen om als woonruimte te kunnen worden gekwalificeerd. In de eerste plaats moet de ruimte geschikt zijn voor menselijk hoofdverblijf, en in de tweede plaats moet de ruimte geschikt zijn voor individuele bewoning. Daarbij geldt als voorwaarde dat de bewoner de vrijheid heeft om zijn leven daar naar eigen wensen en vermogen in te richten zonder dat zijn doen en laten wordt afgewongen door anderen. Het enigszins duurzaam, individueel en vrijelijk menselijk verblijf is hiervan de verwoording, en is zo essentieel dat het niet opzij kan worden gezet bij de invulling van het begrip woning of bij afgeleide begrippen (vgl. W.G. vdBan , ‘Eigen kamer in verpleeghuis is geen woondeel’. Belastingblad 2007/743).

De selectie van de bewoners en de in- en uitplaatsing wordt primair bepaald door de vraag of belanghebbende in de onroerende zaak deze bewoners, gelet op hun persoonlijke zorgbehoefte, (nog) passende zorg kan bieden. De vraag of de woonruimte die kan worden aangeboden in de onroerende zaak toegesneden is op de wensen cq. de behoefte van de bewoners lijkt daarbij van secundair belang.

De woonkamers in de onroerende zaken kunnen niet worden beschouwd als woning, omdat de keuzevrijheid van de bewoners om hier al dan niet te verblijven wordt ingeperkt door belanghebbende. Ook hieraan heeft het Hof ten onrechte niet de gevolgtrekking toegekend dat hierdoor de woonkamers niet dienen tot woning, noch volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden.

—4—

In r.o. 4.1 heeft het Hof aangenomen dat ten aanzien van de woonkamers de woonfunctie dominant is, gelet op de aard van de delen en het feitelijk gebruik ervan, en dat de zorgfunctie met betrekking tot deze delen niet meer dan complementair is. In dezelfde rechtsoverweging heeft zij geoordeeld dat hetzelfde te gelden heeft voor de gezamenlijke huiskamers, badkamers en tuinen.

In r.o. 4.2 van de uitspraak van het Hof wordt aangegeven dat niet in geschil is dat de waarde die aan de in 4.1. genoemde delen moet worden toegerekend meer dan 70% van de totale waarde van de gehele onroerende zaak bedraagt, zodat vaststaat dat de onroerende zaak in hoofdzaak tot woning dient, als bedoeld in artikel 220a, tweede lid van de Gemeentewet. Tegen dit laatste oordeel kom ik in deze grief op.

Indien in rechte komt vast te staan dat (in weerwil van bovenstaande grieven) alle kamers van de bewoners dienen tot woning, danwel dienstbaar zijn aan woondoeleinden, dan volgt hieruit mijns inziens nog niet dat de waarde die op grond van hoofdstuk IV van de Wet WOZ is vastgesteld voor deze onroerende zaken in hoofdzaak kan worden toegerekend aan delen van de onroerende zaak die dienen tot woning dan wel volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden. Ik licht deze subsidiaire grief als volgt toe.

In hoger beroep heb ik aangevoerd dat de oppervlakte van de woon-/zit-/ slaapkamers die aan de bewoners ter beschikking staan, inclusief de oppervlakte van de op vervolgvel —1— vermelde acht ‘eigen’ badkamers c.a., slechts 37% (voor het pand [C-STRAAT 1] ) resp. 46% (voor zowel [A-STRAAT 1] als [B-STRAAT 1] ) van de totale bebouwde oppervlakte uitmaken. Dit is beduidend minder dan de vereiste 70%.

Bij de mondelinge behandeling van het hoger beroep is namens mij, in antwoord op vragen van het Hof, het standpunt ingenomen dat ingeval moet worden geoordeeld dat, als uitsluitend de technische ruimtes en de ruimte van de nachtwacht als niet-wonen wordt aangemerkt dit neerkomt op minder dan 30% van het geheel. Indien ook de keuken de functie niet-wonen heeft blijft het percentage minder dan 30%. Als (tevens) de gangen de kwalificatie niet-wonen krijgen wordt wel boven de 30% uitgekomen. Ik verwijs hiervoor naar pagina 3 van het proces-verbaal van deze zitting.

Hiermee is bedoeld te stellen dat de niet-woondelen slechts dan minder dan 30% van de waarde van het geheel uitmaken, als hieronder worden verstaan de ruimten die uitsluitend benut worden door personeel cq. dienstbaar zijn aan de facilitaire functie. Dit is het geval als de delen, genoemd onder —1— tot en met —3— in de derde alinea van vervolgvel 1 van dit geschrift alle beschouwd moeten worden als dienende tot woning, dan wel volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden.

Daarvan is mijns inziens geen sprake, omdat de gezamenlijke keukens en de gangen mede door het personeel en bezoekers worden gebruikt. Dit geldt naar mijn huidig inzicht evenzeer voor de trappartijen en liften, de gezamenlijke huiskamers en de gemeenschappelijke toiletpartijen en douches op de gangen. Ook de ruimten waar kleding wordt gewassen zijn naar mijn huidig inzicht niet volledig dienstbaar aan woondoeleinden, omdat deze ruimten tevens door het personeel wordt gebruikt (zie p.v. pagina 3) . Deze delen dienen mitsdien niet tot woning, noch zijn volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden.

In het jurisprudentieoverzicht van A-G Niessen, waarnaar ik op vervolgvel 2 reeds verwees, duidde hij het begrip ‘volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden’, als volgt:

‘Echter, de verkeersruimten en alle op de verzorging en verpleging gerichte overige ruimten zijn met name ook dienstbaar aan de bedrijfsmatige verzorging van de bewoners en daartoe mede in gebruik bij het personeel van het zorgcentrum. Al die delen kunnen niet worden aangemerkt als dienend tot woning dan wel volledig dienstbaar aan woondoeleinden. [voetnoot auteurs: Hof Amsterdam 20 augustus 2004, nr. 03/01805, M IV, Belastingblad 2005, blz. 11.] Bij een verzorgingstehuis dat zowel appartementen als gemeenschappelijke ruimten en verblijven voor de verpleging van zieken omvat, wordt voor de bepaling van het voldoen aan het ‘in hoofdzaak’-criterium van 70%, gekeken naar de bruto vloeroppervlakte van de delen. Slechts delen die volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden worden meegerekend in het criterium. [voetnoot auteurs: Hof 's‑Gravenhage 21 april 2004, nr. 03/02582, M III, Belastingblad 2004, blz. 606.]’

In het Belastingblad (2006/915) merkte J.A. Monsma in zijn bijdrage met de toepasselijke titel ‘Woning of niet-woning, geen eenvoudige kwestie’ het volgende op:

‘In de vierde plaats is van belang dat delen van een onroerende zaak die op zichzelf bezien zowel voor woondoeleinden als voor andere doeleinden dienen, niet meetellen als woondeel. Het criterium is immers: tot woning dienen dan wel volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden. Hieruit valt op te maken dat bijvoorbeeld een garage waarin naast huishoudelijke zaken of persoonlijke eigendommen van de bewoners ook bedrijfsactiva worden bewaard, niet meetelt als woondeel. De garage is immers, zij het wellicht in geringe mate, mede dienstbaar aan andere dan woondoeleinden. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de gangen van een verzorgingshuis. Zodra die gangen mede dienstbaar zijn aan verzorgingsdoeleinden kan niet worden volgehouden dat ze volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden.’

Naar mijn oordeel worden de algemene ruimten en/of de buitenruimten, zoals bedoeld in de derde alinea van vervolgvel —1— niet exclusief voor woondoeleinden gebruikt. Deze delen zijn tevens dienstbaar aan de bedrijfsmatige verzorging van de bewoners. Tevens worden deze delen mede gebruikt door het personeel van belanghebbende. Daardoor kan niet staande worden gehouden dat alle door het Hof in r.o. 4.1 bedoelde ruimten dienen tot woning of volledig dienstbaar zijn aan woondoeleinden.