HR, 28-11-2008, nr. C06/348HR

‘Tegen deze achtergrond is de rechtbank — met de deskundigen — van oordeel dat er geen goede grond is om de schade voor rekening van [betrokkene 1] te laten in plaats van die te brengen voor rekening van de gemeenschap wier belang met de onteigening is gediend. Het andersluidend oordeel dat erop neer zou komen dat [betrokkene 1] niet vergoed zou krijgen de schade die hij lijdt in verband met de onteigening en die daarvan een rechtstreeks en noodzakelijk gevolg is, zou naar het oordeel van de rechtbank bovendien een niet met artikel I, eerste alinea, Protocol nr. 1 bij het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden te verenigen aantasting van zijn rechten opleveren’

De rechtbank verenigt zich met dit oordeel van de deskundigen.’

Blijkens het — in zoverre — niet bestreden deskundigenbericht geldt op de peildatum ter plaatse het bestemmingsplan Bedrijvenpark Laarakker, vastgesteld door de raad op 20 november 1997 en goedgekeurd door Gedeputeerde Staten op 25 maart 1998. De geldende bestemmingen zijn bedrijfsdoeleinden B (3.2), groenvoorzieningen, verkeersvoorzieningen en water. De onteigening is geschied ter uitvoering van dit bestemmingsplan. Volgens de deskundigen mogen ingevolge dit bestemmingsplan ter plaatse geen bedrijfsgebouwen en geen bedrijfswoningen worden gebouwd. De deskundigen hebben dit gegeven tot uitgangspunt genomen bij de bepaling van de schadeloosstelling in de onderhavige onteigeningszaak.

[eiser] c.s. keert zich tegen dit uitgangspunt. Volgens hem dient het bestemmingsplan Bedrijvenpark Laarakker in het kader van de onderhavige te worden weggedacht en was — uitgaande van het oude bestemmingsplan — agrarische bebouwing wel mogelijk.

Met dit betoog miskent [eiser] c.s. evenwel dat — anders dan bij onteigening ten behoeve van zogenaamde infrastructurele doeleinden waarvan in de door [eiser] c.s. genoemde zaak ‘Staat/Braspenning’ sprake was — bij onteigening ten behoeve van de uitvoering van een bestemmingsplan dit bestemmingsplan (derhalve het bestemmingsplan op grond waarvan onteigend wordt) dient te worden meegenomen. Met de deskundigen is de rechtbank aan ook van oordeel dat in de onderhavige onteigeningszaak tot uitgangspunt de bestemming op de peildatum. Nu door [eiser] c.s. niet is bestreden dat op de peildatum agrarische bebouwing niet mogelijk was, terwijl evenmin is gesteld of gebleken dat er uitzicht bestond op een aanwijzing van het bestemmingsplan of vrijstelling op dit verbod van bebouwing zal ook de rechtbank in het navolgende hiervan uitgaan,’

‘Dienaangaande overweegt rechtbank dat aan [eiser] c.s. kan worden toegegeven dat voortgezette exploitatie van de percelen op de wijze waarop hem dit voor ogen stond onder de door hem geschetste omstandigheden niet steeds mogelijk is geweest. Uit het deskundigenbericht volgt evenwel dat de deskundigen enkel hebben gerekend met verwijdering of verplaatsing en/of verkoop van de opstand die op deze percelen aanwezig was en niet met voorgezette teelt op die percelen (p. 8 van het deskundigenbericht).

Weliswaar heeft [eiser] c.s. in de ‘Reactie op het rapport gedateerd 28 januari 2005’ van mr. Van Heerebeek (bijlage bij de brief van 31 mei 2005 van mr. Smets) doen aanvoeren dat het voor hem onmogelijk was plantenmateriaal te rooien en te verkopen (p. 7), maar uit de laatste pagina van zijn brief van 13 april 2002 aan de deskundigen (bijlage 14bij de brief van 24 mei 2002 van mr. Haccou aan de deskundigen) begrijpt de rechtbank dat hij er niettemin in is geslaagd om de planten van het land of te voeren. Verder volgt ook — door [eiser] c.s. — niet bestreden uit het deskundigenbericht (p. 18–19) dat [betrokkene 1] een deel van dit plantsoen heeft verkocht. Tegen deze achtergrond is de rechtbank van oordeel dat [eiser] c.s. onvoldoende heeft aangevoerd om hieraan de gevolgtrekking te verbinden dat het gedurende de volledige periode van voortgezet gebruik in onvoldoende mate mogelijk is geweest om het perceel te bestreden en de beplanting te rooien. De rechtbank is dan ook van oordeel dat de deskundigen geen onjuist uitgangspunt hebben gehanteerd door bij de bepaling van schadeloosstelling rekening te houden met de opstand die aanwezig was op de percelen in voortgezet gebruik,’

‘Bij de bepaling van de waarde van de onteigende onroerende zaken hebben de deskundigen — met juistheid — tot uitgangspunt genomen dat [betrokkene 1] recht heeft op vergoeding van de hoogste waarde van de onteigende gronden met de als onroerende zaken daarmee verbonden planten. De deskundigen hebben daartoe zowel de agrarische waarde van de onteigende percelen als de waarde van het onteigende als ruwe bouwgrond bepaald,’

‘De rechtbank neemt dit oordeel en de daaraan ten grondslag liggende motivering van de deskundigen over’

De deskundigen schatten de agrarische waarde op € 7,00 per m², derhalve op een bedrag van € 274.260,00. De handelswaarde van het plantsoen op de peildatum wordt op basis van de telling en de waardering van DLV Adviesgroep N.V. te Boxtel (hierna DLV) per begin november gesteld op een bedrag van € 896.590,00 (productie 1 bij het rapport van deskundigen van 28 januari 2005, p. 3). De totale agrarische waarde komt hiermee volgens de deskundigen uit op een bedrag van € 1.170.850,00.

De Gemeente heeft geen bezwaar gemaakt tegen de door de deskundigen begrote waarde van € 7,00 per m². [eiser] c.s. kan zich met deze waarde evenwel niet verenigen.

Aan het bezwaar van [eiser] c.s. dat de deskundigen de onderhavige onroerende zaken ten onrechte niet hebben gewaardeerd als agrarische bouwlocaties gaat de rechtbank voorbij. Naar de rechtbank in rov. 2.16 heeft overwogen, was op de peildatum geen agrarische bebouwing mogelijk, terwijl daarop evenmin uitzicht bestond.

[eiser] c.s. is voorts van mening dat de door de deskundigen geschatte agrarische waarde van het onteigende ook te laag is uitgevallen, indien men de mogelijkheid tot bebouwing buiten beschouwing zou laten. [eiser] c.s. beroept zich in dit verband op diverse transacties.

Met betrekking tot deze gestelde vergelijkingstransacties hebben de deskundigen — na bespreking van deze transacties — opgemerkt dat deze transacties geen maatstaf zijn voor de waarde van een puur agrarische grond zonder de mogelijkheid van (agrarische) bebouwing. De deskundigen hebben in dit verband opgemerkt dat de gestelde transacties ten dele grond met de mogelijkheid van bebouwing betreffen en overigens zien op (agrarische) grond met een verwachtingswaarde. Anders dan [eiser] c.s. zijn de deskundigen van oordeel dat de onteigende gronden geen verwachtingswaarde hebben. De deskundigen hebben verder nog naar voren gebracht dat de prijzen welke met deze transacties zijn gemoeid op het eerste gezicht al veel te hoog zijn voor agrarische grond zonder bouwmogelijkheid.

De rechtbank neemt dit oordeel en de daaraan ten grondslag liggende motivering van de deskundigen over. Daarbij neemt zij in aanmerking dat dit oordeel is gestoeld op de kennis en ervaring van de deskundigen en op daarmee samenhangend inzicht. Daarnaast is niet gebleken dat de deskundigen van onjuiste feiten zijn uitgegaan of dat zij van belang zijnde feiten over het hoofd hebben gezien.’

Met de deskundigen is de rechtbank van oordeel dat DLV bij de bepaling van de waarde van de opstand wel degelijk rekening heeft gehouden met de door partijen bedoelde reductie, voor onder meer, rooien, transport en uitval. Uit bijlage 4bij het eindrapport van DLV blijkt dat zij heeft gerekend met een aftrek van 35%. Omtrent de hoogte van dit percentage hebben de deskundigen ter gelegenheid van de zitting opgemerkt dat dit percentage hoger is dan normaal in verband met de door de specifieke teeltwijze (het niet verplanten van de buxus) zorgvuldig en derhalve arbeidsintensieve(re) manier van rooien van de buxus door [betrokkene 1] De rechtbank acht deze motivering overtuigend en neemt deze over.

Wat de bepaling van de handelswaarde van het plantsoen door DLV betreft, hebben de deskundigen opgemerkt dat DLV deze handelswaarde heeft bepaald aan de hand van een door hen uitgevoerd marktonderzoek bij twee handelsbedrijven, drie cash & carries en een veiling (bijlage 4 bij het eindrapport van DLV). De rechtbank acht deze benadering van DLV — bij gebreke van andere deugdelijke aanknopingspunten — juist.

Daartoe overweegt de rechtbank dat — naar niet geschil is — bestaande marktgegevens in verband met het ontbreken van (geregistreerde) handel niet voorhanden zijn. De door de Gemeente voorgestane benadering, door bij het bepalen van de handelswaarde aan te knopen bij de zogenoemde ‘kwekersprijzen’, acht de rechtbank minder juist. Daargelaten dat — naar de Gemeente zelf heeft aangevoerd — ten aanzien van een groot gedeelte van de afmetingen van de planten die op het onteigende stonden geen kwekersprijzen beschikbaar zijn, betreft het hier prijzen waarvoor boomkwekers met elkaar handel drijven, welke naar het oordeel van de rechtbank niet op één lijn gesteld kunnen worden met handelsprijzen. Evenmin acht de rechtbank de door [eiser] c.s. bepleite benadering, te weten het bij het bepalen van de handelswaarde aanknopen bij de door hem aan zijn afnemers feitelijk in rekening gebrachte bedragen, juist. Daartoe overweegt de rechtbank dat bij deze methode de voor de bepaling van de handelswaarde vereiste objectivering van handelsprijzen ontbreekt. Dat in het verleden voor beplanting bepaalde prijzen zijn betaald, brengt niet zonder meer mee dat dergelijke prijzen voor beplanting ook in de toekomst kunnen worden gerealiseerd.

Ten aanzien van het bezwaar van de Gemeente dat alleen de handelswaarde van de buxus voor vergoeding in aanmerking komt en dat de waarde van de overige opstand op nihil moet worden gesteld, hebben de deskundigen in hun (definitieve) bericht opgemerkt dat ook de andere plantensoorten een handelswaarde hebben en daarmee bijdragen tot de koopsom waarop een agrarische koper met teeltambities en de verkoper elkaar in het vrije verkeer, zouden vinden. De deskundigen baseren zich bij dit oordeel op het advies van DLV. De rechtbank acht dit oordeel van de deskundigen juist en zij neemt dit — mede bij gebreke van verdere betwisting hiervan door de Gemeente — over. Wat de door de Gemeente geplaatste vraagtekens bij het verschil tussen de door de deskundigen vastgestelde handelswaarde enerzijds en de liquidatiewaarde anderzijds betreft, hebben de deskundigen opgemerkt dat bij de bepaling van de handelswaarde de volledige beplanting is meegenomen, terwijl bij de bepaling van de liquidatiewaarde enkel de buxus is meegenomen, nu de overige beplanting bij versnelde verkoop niets oplevert. De rechtbank — acht deze — door de Gemeente niet bestreden — motivering overtuigend. De rechtbank gaat — tot slot — voorbij aan het betoog van mevrouw [eiseres 2] ter zitting dat door DLV en de deskundigen diverse telfouten zijn gemaakt. Dit betoog is door [eiser] c.s. niet nader onderbouwd, terwijl eerder tijdens de zitting en ook eerder namens [eiser] c.s. is aangevoerd dat [eiser] c.s. zich kan verenigen met de telling van de aantallen en de maten van de planten (Pleitnota van mr. Smets, punt 24, reactie op het rapport gedateerd 28 januari 2005, p. 23, het Rapport van expertise van 26 mei 2005 van H. de Bakker, p. 4).

Omtrent het betoog van de Gemeente dat de door de deskundigen vastgestelde waarde van het plantsoen van € 896.590,00 nog contant dient te worden gemaakt (pleitnota p. 9), overweegt de rechtbank dat de deskundigen de koopsom van het op de peildatum aanwezige plantsoen hebben begroot waarop naar redelijke verwachting een agrarische koper met teeltambities en de verkoper elkaar in het vrije verkeer zouden vinden. De stelling dat het begrote bedrag nog contant gemaakt zou moeten worden, is derhalve onjuist. Van — contant te maken — schade die pas na de peildatum zou worden geleden, is immers geen sprake.

De rechtbank verenigt zich mitsdien met de begroting van de agrarische waarde door de deskundigen op een bedrag van € 1.170.850,00 en maakt die tot de hare.’

[eiser] c.s. heeft de begroting door de deskundige van de waarde van het onteigende als ruwe bouwgrond bestreden. Hij beroept zich hierbij op de transacties die de Gemeente in 2000 met [naam 1] en [naam 2] heeft gesloten en voorts op de transacties [naam 3]/[naam 4] in het gebied Katsbogten te Tilburg.

Hij beroept zich ook op de exploitatieopzet van het bestemmingsplan Bedrijvenpark Laarakkers per 1 januari 2000. [eiser] c.s. heeft voorts opgemerkt dat de ligging van de percelen [A] [001] en [A] [002] aan openbare wegen reden is om te werken met (duurdere) voorstroken.

Wat de transacties die de gemeente in 2000 met [naam 1] en [naam 2] heeft gesloten betreft, hebben de deskundigen opgemerkt dat deze transacties betrekking hebben op percelen die de betrokken eigenaren zelf verder in exploitatie brengen. Volgens de deskundigen is daarbij geen sprake van een omslag van bestemmingen zoals voorgeschreven in artikel 40 d Ow en zijn de transacties in zoverre niet maatgevend. [eiser] c.s. heeft uit deze transacties nog afgeleid dat het vast beleid van de Gemeente is om gronden bestemd voor openbare voorzieningen in te kopen voor ƒ 45,00 per m² en grond bestemd voor bebouwing te verkopen voor ƒ 45,00 per m², vermeerderd met een bedrag van ƒ 91,00 per m². De deskundigen hebben deze conclusie onjuist genoemd. Volgens hen kan een dergelijk financieel beleid niet kloppen, nu een complexprijs van ƒ 45,00 per m² alleen verantwoord is als tegenover de gronden die niet uitgeefbaar zijn en die niets opbrengen, andere gronden staan die wel uitgeefbaar zijn en meer opbrengen.

Omtrent de transactie [naam 3]/[naam 4] in het gebeid Katsbogten in Tilburg hebben deskundigen opgemerkt dat het ook hier grond betreft die indertijd wegens zelfrealisatie buiten de onteigening is gebleven. Volgens de deskundigen omvat deze grond daarin meer dan gemiddeld gunstige bestemmingen die de koper zelf kan benutten. Daarnaast onderscheidt het complex in Tilburg zich qua ligging en uitstraling gunstig van het onderhavige complex Laarakkers, aldus de deskundigen.’

Ten aanzien van de door [eiser] c.s. genoemde exploitatieopzet hebben de deskundigen opgemerkt dat de omstandigheden dat deze opzet een royaal positief saldo laat zien, is verdisconteerd in de door hen genoemde prijs van €24,00 per m². Verder hebben de deskundigen erop gewezen dat een exploitatieopzet geen hard gegeven is als het gaat om de bepaling van de grondwaarde.

Tegenover hetgeen [eiser] c.s. heeft aangevoerd ten aanzien van de voorstroken hebben de deskundigen opgemerkt dat onder omstandigheden ruimte bestaat voor een hogere waarde van voorstroken in verstroken in verband met natuurlijke geschiktheid voor bebouwing, maar dat in dit geval een sprake is van een zo gunstige ligging dat (delen van) de onteigende percelen hoger dienen te worden gewaardeerd dan de complexprijs.

Dienaangaande overweegt rechtbank dat de deskundige door bij de onderhavige waardebepaling acht te slaan op de door de Gemeente gehanteerde gronduitgifteprijzen en vastgestelde exploitatiebijdragen geen regel van onteigeningsrecht hebben geschonden. De rechtbank is voorts van oordeel dat de deskundigen evenmin een regel van onteigeningsrecht hebben geschonden door deze prijzen en bijdrage niet zonder meer maatgevend te achten, maar bij de bepaling van de grondwaarde tevens — op hun kennis, ervaring en intuïtie gebaseerde — andere factoren te betrekken. Aan [eiser] c.s. kan worden toegegeven dat aan het aldus door de deskundigen begrote bedrag van €24,00 per m² geen uitgebreide motivering door de deskundigen te grondslag ligt, maar daarbij dient te worden bedacht dat dergelijke (op kennis, ervaring en intuïtie gebaseerde) factoren zich ook niet lenen voor een uitgebreide motivering.

De rechtbank verwerpt de tegen deze waardebepaling aangevoerde bezwaren van [eiser] c.s. Met deskundigen is de rechtbank van oordeel dat transacties waarbij sprak is van zelfrealisatie — waarbij veelal sprake is van meer gunstige bestemmingen en waarbij geen sprake is van een omslag van bestemmingen als in artikel 40d Ow bedoeld — niet als maatstaf kunnen dienen voor de waardebepaling van de onderhavige gronden. De rechtbank verenigt zich voorts hetgeen de deskundigen hebben overwogen omtrent de door [eiser] c.s. gestelde hogere waarde van voorstroken. De rechtbank acht deze weerlegging overtuigend en maakt deze tot de hare.

[eiser] c.s. heeft daarnaast bezwaar gemaakt tegen de begroting van de opstand Volgens [eiser] c.s. dient, anders dan de deskundigen hebben gedaan, ook bij de waardering van de grond als ruwe bouwgrond de beplanting tegen handelswaarde te worden vergoed. [eiser] c.s. heeft in dit verband betoogd dat aan hem de werkelijke waarde van de opstand dient te worden vergoed en dat hij, de onteigening weggedacht, zijn opstand redelijk had kunnen verkopen en daarmee een opbrengst had kunnen realiseren die vele malen hoger zou liggen dan de nu getaxeerde liquidatiewaarde.

De deskundigen hebben daarover opgemerkt dat zij bij het bepalen van de waarde van de opstand toepassing hebben gegeven aan de hoofdregel dat het gaat om de prijs die een redelijk handelende koper in het vrije verkeer voor grond en opstand zou betalen. Naar het oordeel van de deskundigen zal een koper die het te doen is om de bebouwing van de percelen, weinig of niets willen bij betalen voor de ten tijden van de koop op deze percelen aanwezige beplanting. Eerder ligt volgens de deskundigen voor de hand dat de koper zou bedingen dat de verkoper de opbrengsten van de beplanting zou kunnen behouden. De waarde van dit beding in het vrije verkeer is naar de mening van de deskundigen niet meer dan de liquidatiewaarde van de buxusplanten. Ter gelegenheid van de zitting hebben de deskundigen verder nog aangevoerd dat een koper de grond snel zelf zal willen gebruiken hetgeen consequenties heeft voor de verkoopprijs van de buxusplanten.

Met deskundigen is de rechtbank van oordeel dat een koper van bouwgrond deze grond doorgaans op korte termijn zal willen gaan exploiteren. Anders dan [eiser] c.s. — niet nader onderbouwd — heeft aangevoerd (reactie op het rapport gedateerd 28 januari 2005, p. 24), acht rechtbank dan ook onvoldoende aannemelijk dat [eiser] c.s. bij verkoop van de grond aan, bijvoorbeeld, een projectontwikkelaar steeds een nieuwe ruime periode — [eiser] c.s. heeft in dit verband een periode van 6 tot 8 maanden genoemd — van voorgezet gebruik zou kunnen bedingen. Dit brengt meet dat de opstand versneld op de markt zal dienen te worden gebracht, hetgeen een negatieve invloed heeft op verkoopprijs van de beplanting. Tegen deze achtergrond is de rechtbank dan ook van oordeel dat de deskundigen bij de bepaling van de waarde van de beplanting terecht is uitgegaan van de liquidatiewaarde en niet van de handelswaarde.

De rechtbank verenigt zich derhalve met de door de deskundigen vastgestelde waarde van € 1.135.960,00 van het onteigende als ruwe bouwgrond.

Nu de agrarische waarde mitsdien de hoogste waarde vertegenwoordigt, stelt de rechtbank de werkelijke waarde van het onteigende vast op basis van deze waarde, derhalve op ene bedrag van € 1.170.850,00.

De Gemeente heeft nog aangevoerd dat het verschil tussen enerzijds de agrarische waarde en anderzijds de waarde van het onteigende als ruwe bouwgrond gering is, maar dat de belastingschade die zal optreden indien wordt uitgegaan van waarde van de grond als agrarische waarde vele malen hoger is dan indien wordt uitgegaan van de waarde van het onteigende als ruwe bouwgrond. De Gemeente ontleent hieraan een argument om niettemin uit te gaan van de waarde van de grond als ruwe bouwgrond. Wat er ook zij van dit door de gemeente genoemde argument, de onteigende wordt uitgegaan van de hoogste waarde. Dat is in dit geval de agrarische waarde. Dit laat onverlet dat bij de fiscale verwerking van de onteigening de ruwe bouwgrondwaarde een relevante factor kan zijn.’

De deskundigen hebben in hun bericht geconcludeerd dat er geen overblijvende is dat in waarde vermindert.

[eiser] c.s. heeft hiertegen aangevoerd dat het bedrijf van [betrokkene 1] — in ruil voor stek — gebruik maakt van de bedrijfsopstallen en werktuigen van zijn ouders. Doordat er circa 3,9 ha van het bedrijf wordt opgehaald, kunnen deze bedrijfsopstallen en werktuigen minder worden benut en zal [eiser] c.s. minder stek ontvangen, terwijl bij verkoop van deze bedrijfsopstallen een redelijk handelende koper minder voor deze opstellen zal willen betalen omdat er minder cultuurgrond bij het bedrijf zit. aldus [eiser] c.s.

Volgens [eiser] c.s. brengt dit een en ander mee dat wel degelijk sprake is van waardevermindering van het overblijvende.

Dit betoog dient te worden verworpen Met de deskundigen is rechtbank van oordeel dat — naar door [eiser] c.s. ook niet is bestreden — [eiser] c.s. en [betrokkene 1] te onderscheiden ondernemingen te hebben, hetgeen in de weg staat aan vergoeding van een veronderstelde waardevermindering van de eigendom van de ouders tengevolge van de onteigening van de (economische) eigendom van de zoon. Door de overdracht van de (economische) eigendom van de onteigende gronden van de ouders aan de zoon was de grond immers al niet langer (economisch) verbonden met de gebouwen van de ouders. Dit wordt door de onteigening, waardoor de gronden opnieuw in eigendom overgaan, niet anders, terwijl de door [eiser] c.s. gestelde schade ook overigens niet als onteigeningsgevolg kan worden aangemerkt.’

Bij de begroting van de bijkomende vergoedingen hebben de deskundigen tot uitgangspunten genomen dat de (onderliggende) schade moet worden berekend op de peildatum, 9 oktober 2001, terwijl tevens maatgevend is hoe [betrokkene 1] zich als redelijk handelende ondernemer op die datum aan de onteigening zou hebben aangepast. De deskundigen hebben afstand genomen van de jaarcijfers van [betrokkene 1], omdat diens onderneming niet op continuïteit was gericht en omdat onvoldoende inzicht was verkregen in de verwevenheid met het bedrijf van zijn ouders. De deskundigen zijn er bij de berekening van de (bijkomende) schadeloosstelling verder van uitgegaan dat het bedrijf [betrokkene 1] kan worden verplaatst. Voorts hebben zij hierbij in aanmerking genomen het aanbod van de Gemeente tot voorgezet gebruik van een deel van het onteigende.

Tegen deze achtergrond hebben de deskundigen DLV verzocht een tweetal (fictieve) bedrijfsbegrotingen te maken, waarbij tot uitgangspunt is genomen;

Een eerste versie van deze bedrijfsbegroting is de door de deskundigen met partijen tijdens een speciaal belegde hoorzitting besproken. Ter gelegenheid van deze hoorzitting heeft [betrokkene 1] een eigen bedrijfsbegroting en diverse teeltplannen gepresenteerd. Mede naar aanleiding van deze begroting en plannen hebben de deskundigen aan DLV verzocht nieuwe bedrijfsbegrotingen te maken op basis van enerzijds voortgezet gebruik op de 3,9 ha die [betrokkene 1] tot de onteigening in gebruik had (met tussentijdse huur van ruim 1,5 ha) en op basis van anderzijds onteigening (met tussentijdse huur van 5,2 ha en later vervangende koop van circa 4 ha). Als algemeen uitgangspunt van deze begroting heeft, onder meer, gediend een bedrijfsplan met een dertienjarige cyclus opgesteld door DLV en gerelateerd aan de teeltwijze van [betrokkene 1]

Zowel de Gemeente als [eiser] c.s. heeft bezwaar gemaakt tegen de door DLV opgestelde (bijgestelde) bedrijfsbegroting en de daaraan ten grondslag liggende uitgangspunten.

De bezwaren van [eiser] c.s. richten zich allereerst tegen de hiervoor in rov. 2.54 weergegeven uitgangspunten. Tot de kern teruggebracht, betoogt [eiser] c.s. dat DLV ten onrechte een fictief bedrijfsplan heeft geschreven, waar zij had moeten uitgaan van feitelijk door [betrokkene 1] uitgeoefende bedrijf. Volgens [eiser] c.s. wordt hierdoor niet reëel vergeleken. [eiser] c.s. betwist in dit verband dat het bedrijf van [betrokkene 1] niet op continuïteit was gericht; volgens hem valt niet in te zien waarom niet zou kunnen worden uitgegaan van de — goedgekeurde — jaarcijfers van het bedrijf van [betrokkene 1] [eiser] c.s. heeft voorts naar voren gebracht dat het onmogelijk is vervangende grond aan te kopen, zodat, anders dan de deskundigen hebben aangenomen, het bedrijf niet verplaatst kan worden. [eiser] c.s. heeft daarnaast aangevoerd dat de deskundigen bij de bepaling van de bijkomende schadeloosstelling ten onrechte rekening hebben gehouden met het aanbod tot voortgezet gebruik van een deel van het onteigende door de Gemeente. De Gemeente en [eiser] c.s. hebben daarnaast bezwaar gemaakt tegen de veronderstelling dat [betrokkene 1] in zowel de situatie zonder onteigening als de situatie met onteigening tijdelijk grond zou bij huren.

Ten aanzien van de vraag of het bedrijf van [betrokkene 1] op de peildatum al dan niet op continuïteit was gericht, hebben de deskundigen overwogen dat de samenstelling van het plantsoen, zoals dat in het najaar van 2001 ter plaatse aanwezig was, zich niet leende voor een geruisloze voortzetting van het bedrijf en dat relatief ingrijpende maatregelen nodig zouden zijn geweest om het bedrijf op een normaal teeltspoor te krijgen. De deskundigen hebben verder aangevoerd dat de omzetten die volgens de jaarcijfers kort voor de onteigening zijn behaald niet te rijmen zijn met de opstand zoals die in het najaar van 2001 aanwezige plantmateriaal voor een groot deel bestond uit planten die zo zouden kunnen worden verkocht, er veel coniferen waren, er relatief weinig jong plantmateriaal was en de planafstanden op veel plaatsen te klein waren voor een reguliere doorgroel.

De rechtbank verenigt zich met de overwegingen van de deskundigen en maakt die tot de hare. De rechtbank neemt hierbij in aanmerking dat ter gelegenheid van de zitting door [betrokkene 1] is erkend dat zijn bedrijf op peildatum nog niet zat op het spoor van een dertienjarige teeltcyclus, waarvan volgens de eigen begroting en teeltplannen van [betrokkene 1] dient te worden uitgegaan en waarvan DLV bij het opstellen van haar (bijgestelde) bedrijfsbegrotingen uiteindelijk ook is uitgegaan. Met de deskundigen is rechtbank dan ook van oordeel dat op de peildatum geen sprake was van een op continuïteit gericht bedrijf, uitgaande van regelmatige teeltcyclus van 13 jaar. Dit brengt mee dat de deskundigen eveneens met juistheid hebben overwogen dat bij het bepalen van de (vermogens)toestand van [betrokkene 1] in het geval dat de onteigening moet worden weggedacht niet maatgevend zijn de jaarcijfers die zijn behaald in de jaren kort voor de onteigening, waaraan niet kan afdoen dat deze cijfers op zichzelf zijn goedgekeurd door een accountant.’

Aan het bezwaar van [eiser] c.s. dat het bedrijf van [betrokkene 1] niet kan worden verplaatst, heeft [eiser] c.s. ten grondslag gelegd dat er geen vervangende grond beschikbaar is. Volgens [eiser] c.s. zijn er in de periode van 2000 tot 2002 nauwelijks gronden publiekelijk aangeboden of verkocht in een straal van 10 kilometer van het onteigende perceel en brengt daarnaast verplaatsing van het bedrijf veel nadelen en kosten met zich. [eiser] c.s. heeft verder aangevoerd dat ‘junior’ een perceel grond heeft aangekocht van zijn vader dat nagenoeg een gelijk oppervlakte heeft als het onteigende, met dien verstande dat junior (een deel van) de grond pas in 2005 feitelijk in gebruik kan nemen. [eiser] c.s. stelt dat junior na de onteigening begonnen is met het opnieuw opkweken van stekmateriaal voor de doorstart van zijn bedrijf welke hij zal gaan uitplanten op het gedeelte van de grond van senior dat hij reeds in gebruik heeft. [eiser] c.s. heeft bepleit dat bij het bepalen van de (bijkomende) schadeloosstelling van deze feitelijke situatie dient te worden uitgegaan; derhalve de situatie dat [betrokkene 1] zijn bedrijf zal liquideren om vervolgens in 2005 op de aangekochte percelen van zijn vader een doorstart te maken.

De deskundigen hebben overlegd een bodemkaart waarop vermeld staan gronden die qua geschiktheid voor de onderhavige teelt vergelijkbaar zijn met het onteigende. Veel van de gronden liggen op een afstand van minder dan vijf kilometer van [vestigingsplaats]. De deskundigen hebben opgemerkt dat het niet noodzakelijk is dat de vervangende grond kan worden bebouwd, zodat een algemene agrarische bestemming voldoende basis is voor het opzetten van een vervangend bedrijf. Volgens de deskundigen hebben verder opgemerkt dat het niet reëel is om uit te gaan van de liquidatie van het bestaande bedrijf en te wachten met het opstarten van een nieuw bedrijf tot 2005. Volgens deskundigen liggen de plannen van [betrokkene 1] ook daarom niet in de rede, omdat de aankoopprijs voor de grond die hij van zijn vader heeft gekocht (ƒ 35,00 per m²) veel hoger is dan voor vervanging van het onteigende nodig is. De deskundigen concluderen dat ook dat de aankoop door Junior van de grond van senior niet schadebeperkend is, omdat de aankoopprijs van de grond te hoog is, terwijl bovendien de wachttijd voordat junior (volledig) aan het werk gaat lang is en hij weinig of geen plantmateriaal van zijn vader zal kunnen overnemen.

Naar de rechtbank in rov. 2.16 heeft overwogen, dient in de onderhavige onteigeningszaak tot uitgangspunt de bestemming van de grond op de peildatum, te weten agrarische bestemming zonder de mogelijkheid van (agrarische) bebouwing. Tegenover hetgeen de deskundigen gemotiveerd hebben opgemerkt omtrent de aanwezigheid van gronden met een dergelijke — voor de buxusteelt geschikte — algemene agrarische bestemming binnen een straal van 10 kilometer van het onteigende heeft [eiser] c.s. onvoldoende aangevoerd op grond waarvan moet worden aangenomen dat het niettemin onmogelijk was geschikte vervangende grond te verkrijgen. [eiser] c.s. onvoldoende aangevoerd op grond waarvan moet worden aangenomen dat het niettemin onmogelijk was geschikte vervangende grond te verkrijgen. [eiser] c.s. heeft weliswaar in algemene zin ontkend dat er geschikte grond te koop of te huur is, maar hij heeft niet ontkend de juistheid van de opmerking van de deskundigen ter terechtzitting dat hij enkel heeft gezocht naar agrarische grond met de mogelijkheid van bebouwing terwijl hij voorts onvoldoende gemotiveerd heeft bestreden het door de rechtbank juist geachte betoog van de deskundigen dat er in de directe omgeving van [vestigingsplaats] veel grond met een agrarische bestemming aanwezig is die voor de teelt van planten en bomen kan worden gebezigd, en dat regelmatig dergelijke percelen grond worden aangeboden. Met de deskundigen is rechtbank dan ook van oordeel dat er geschikte vervangende grond aanwezig is en dat het bedrijf van [betrokkene 1] mitsdien verplaatst kan worden.

Anders dan [eiser] c.s. heeft aangevoerd, is rechtbank verder van oordeel dat bij de bepaling van de (bijkomende) schadeloosstelling niet dient te worden uitgegaan van de situatie waarin [betrokkene 1] zijn bedrijf eerst liquideert en vervolgens in 2005 opnieuw opstart. [eiser] c.s. mag worden verwacht dat hij zich bij de onteigening gedraagt als een redelijk handelende ondernemer. Naar het oordeel van de rechtbank mag van een dergelijke ondernemer worden verwacht dat hij gebruikt maakt van de mogelijkheid om zijn bedrijf te verplaatsen naar geschikte vervangende gronden om het daar (aansluitend) voort te zetten, in plaats van zijn bedrijf eerst (gedeeltelijk) te liquideren en daarmee tijdelijk stil te leggen om vervolgens — naar [betrokkene 1] niet heeft bestreden — duurdere vervangende grond bij zijn vader aan te kopen waarop hij eerst jaren later zijn bedrijf opnieuw (volledig) zal opstarten.

Op dezelfde grond gaat de rechtbank voorbij aan het bezwaar van [eiser] c.s. dat de deskundigen bij de bepaling van de bijkomende schadeloosstelling ten onrechte rekening hebben gehouden met het aanbod tot voorgezet gebruik van een deel van het onteigende door de Gemeente. De rechtbank is van oordeel dat van [betrokkene 1] als redelijk handelende ondernemer ook mocht worden verwacht dat hij van dit aanbod tot voortgezet gebruik als bedoeld in rov. 2.19 gebruik zou maken. Het verweer van [eiser] c.s. dat hij van dit aanbod geen gebruik heeft kunnen maken, dient naar de rechtbank in de overweging heeft overwogen, te worden verworpen.

Het bezwaar van de Gemeente en [eiser] c.s. tegen de veronderstelling dat [betrokkene 1] in de situatie zonder en met onteigening tijdelijk grond zou bijhuren, is voor de deskundigen aanleiding geweest om hun eerdere uitgangspunt in zoverre bij te stellen dat in de situatie zonder onteigening niet langer wordt gerekend met een huur van tijdelijk grond voor een periode van zes jaar, maar met een huurperiode van vijfjaar in plaats van zes jaar. De deskundigen hebben de noodzaak tot bijhuren van aanvullende gronden in beide situaties gemotiveerd door te verwijzen naar de bijzondere situatie die zich op de peildatum voordeed en die gelegen is in de aard en omvang van het in november 2001 aanwezige plantmateriaal. Volgens de deskundigen zou [betrokkene 1] gelet op het aanwezige plantmateriaal, onteigening weggedacht, als redelijk handelende ondernemer gedurende enige tijd grond hebben ‘bijgehuurd’ om zonder te veel nadeel toe te werken naar een regelmatige cyclus van dertien jaar, toegespitst op het product buxus.

De rechtbank acht dit oordeel van de deskundigen juist en maakt dit tot de hare. Daarbij neemt rechtbank ook hier in aanmerking dat [betrokkene 1] heeft erkend dat zijn bedrijf op de peildatum nog niet op het spoor van een dertienjarige teelt zat.

Het vorenstaande voert mitsdien tot de conclusie dat de deskundigen bij het doen opstellen van de (fictieve) bedrijfsbegrotingen zijn uitgegaan van juiste uitgangspunten.’

[eiser] c.s. heeft daarnaast — mede onder verwijzing naar de bij brief van 31 mei 2005 van mr. Smets toegezonden rapporten — diverse meer Inhoudelijke bezwaren tegen de door DLV opgestelde bedrijfsbegrotingen geuit. Samengevat komen deze bezwaren erop neer dat in de bedrijfsbegrotingen:

Dienaangaande hebben de deskundigen tijdens de zitting opgemerkt dat DLV de aanvankelijk door haar opgestelde bedrijfsbegrotingen heeft aangepast aan de door [eiser] c.s. opgestelde bedrijfsbegroting en teelplannen, zoals deze tijdens meerbedoelde hoorzitting door hem zijn overgelegd Bij de aangepaste bedrijfsbegrotingen heeft DLV volgens de deskundigen mitsdien dezelfde uitgangspunten betroffen onder meer de dertienjarige teeltcyclus, de plantafstanden, de door [betrokkene 1] gehanteerde prijzen en het rooien na twee jaar van 70% van het plantmateriaal, zodat de planten niet verplaatst behoeven te worden gedurende de gehele teeltcyclus.

[eiser] c.s. heeft dit een en ander niet betwist, zodat moet worden aangenomen dat de thans door [eiser] c.s. betwiste uitgangspunten door [betrokkene 1] destijds zelf zijn aangeleverd. In dit licht gaat de rechtbank voorbij aan de kritiek van [eiser] c.s. op de definitieve bedrijfsbegrotingen van DLV, nu onder deze omstandigheden niet kan worden geoordeeld dat sprake is van rechtens te honoreren bezwaren. Naar het oordeel van de rechtbank gaat het niet om eerder zelf aangebrachte uitgangspunten te bekritiseren indien de uitkomst waartoe deze uitgangspunten aanleiding geeft — klaarblijkelijk — achteraf niet bevalt. Voor zover deze uitgangspunten achteraf onjuist blijken te zijn, valt dit in de risicosfeer van [betrokkene 1], die immers bij uitstek heeft te gelden als kenner van zijn eigen specifieke teeltwijze.

De rechtbank verenigt zich dan ook met de beide door DLV opgestelde bedrijfsbegrotingen.’

Aan de hand van vergelijking van beide bedrijfsbegrotingen concluderen de deskundigen dat het inkomen van [betrokkene 1] na onteigening € 359.340,00 (contant) lager is dan diens inkomen zonder onteigening zou zijn geweest (p. 30 en 31 van het bericht).

De rechtbank verenigt zich met deze, door partijen verder niet bestreden, begroting en maakt die tot de hare.’

Volgens de deskundigen doet zich zogenoemde omrijschade voor omdat de vervangende grond naar verwachting (maximaal) 10 km verder van de bedrijfsgebouwen afligt. De deskundigen begroten deze schade op een (contant gemaakt) bedrag van € 100.920,00 (p. 31 van het bericht).

Ter gelegenheid van de zitting hebben de deskundigen deze schadepost nader toegelicht. Volgens hen behoeft voor een goede bedrijfsvoering niet meer dan één keer per dag te worden gereisd naar de vervangende percelen. Anders dan [eiser] c.s. heeft opgemerkt is volgens hen de bedrijfsvoering in redelijkheid zodanig in te richten dat het niet nodig is om elke dag met zowel de tractor als de personenauto naar de vervangende percelen te rijden. De deskundigen hebben verder aangevoerd geen aanleiding te zien voor het opnemen van extra ritten in hun berekening voor het thuis kunnen nuttigen van de maaltijd door [betrokkene 1]

De rechtbank verenigt zich met de berekening van de omrijschade door de deskundigen en de daaraan ten grondslag liggende motivering. De rechtbank acht de bezwaren van [eiser] c.s. tegen deze berekening door de nadere toelichting van de deskundigen voldoende weerlegd en ziet hierin verder geen aanleiding om tot een ander oordeel te komen.’

De deskundigen hebben de rente van het vrijkomend kapitaal berekend op een bedrag van (afgerond) € 461.450,00 (p. 31 van het deskundigenbericht).

[eiser] c.s. heeft bezwaar gemaakt tegen het door de deskundigen bij deze berekening gehanteerde rentepercentage van 5%. Volgens hem is het op dit moment onmogelijk om een rendement van 5% te verkrijgen op een waardevaste, risicoloze belegging. Daarbij veronachtzamen de deskundigen dat over de rente inkomstenbelasting moet worden betaald en over het vrijkomend kapitaal vermogensbelasting, aldus [eiser] c.s. [eiser] c.s. heeft er verder op gewezen dat blijkens het bedrijfsplan van DLV een deel van de beplanting niet wordt verkocht, maar wordt gebruikt voor het opzetten van een nieuw bedrijf, zodat niet het gehele vermogen vrijkomt. De deskundigen hebben, aldus [eiser] c.s., niettemin de renteopbrengst berekend over de gehele vergoeding voor de beplanting. Tot slot is, aldus nog steeds [eiser] c.s., geen rekening gehouden met de inflatie die de laatste jaren erg hoog is.

De rechtbank gaat aan deze bezwaren voorbij. Met de deskundigen acht de rechtbank een rentepercentage van 5%, waar het gaat om rente over de opbrengsten van de grond én de opstand, gebruikelijk en redelijk Voorts geldt dat het negatieve effect van de inflatie, dat eigen is aan toekenning van een schadeloosstelling in geld, niet als nadelig gevolg van de onteigening voor vergoeding in aanmerking komt (HR 15 mei 1974, NJ 1975, 26). Voor zover [eiser] c.s. betoogt dat hij aanspraak kan maken op vergoeding ‘belastingschade’ die verder gaat dan een vergoeding voor in aanmerking komend nadeel, bestaande uit het vanwege het ineens ontvangen van de schadeloosstelling eerder over meer verschuldigd zijn aan belasting in vergelijking met de situatie zonder onteigening, vindt deze opvatting geen steun in het recht. De stelling van [eiser] c.s. dat niet het gehele geïnverteerde kapitaal vrijkomt, miskent dat de volledige waarde van het onteigende (inclusief de gehele waarde van de opstand) wordt vergoed. Dat [betrokkene 1] als gevolg van het aanbod tot voortgezet gebruik niettemin een relevant deel van de opstand had kunnen aanwenden voor continuatie van zijn bedrijf op een ander locatie, zoals het uitgangspunt is van de berekingen van DLV, doet hieraan niet af.

De rechtbank verenigt zich dan ook met het door de deskundigen berekende bedrag aan rent van het vrijkomend kapitaal. Dit brengt mee dat de inkomensschade ten bedrage van € 359.340,00 en de omrijschade van € 100.920,00 volledig worden gecompenseerd door de rente van het vrijkomend kapitaal ten bedrage van € 461.450,00, zodat per saldo geen inkomensschade en omrijschade voor vergoeding in aanmerking komen Hetgeen na aftrek van beide schadeposten aan rente van het vrijkomend kapitaal resteert, €1.190,00, dient te worden verrekend met de overige schade, niet zijnde de vergoeding van de waarde van het onteigende zelf.’

Volgens de deskundigen komen alle kosten in verband met het verweren van het hiervoor in rov. 2.56 bedoelde huurperceel van 5,2 ha in beginsel voor vergoeding in aanmerking (definitief rapport, p. 29). Op deze kosten strekken, aldus de deskundigen wel in mindering de kosten van het huurperceel van 1,5 ha dat [betrokkene 1] ook zonder onteigening tijdelijk in zijn bedrijfsvoering zou hebben betrokken (rov. 2.56). De constante waarde per datum onteigening van het saldo van deze kosten bedraagt een bedrag van € 17.870,00, aldus nog steeds de deskundigen.

De rechtbank acht deze begroting door de deskundigen juist en maakt die tot de hare. [eiser] c.s. heeft weliswaar nog enige opmerkingen gemaakt ten aanzien van hetgeen de deskundigen hebben overwogen omtrent de zogenoemde beregingsputten, maar nu [eiser] c.s. heeft nagelaten voldoende concreet aan te geven of en in welke mate de door de deskundigen ter zake daarvan vastgestelde schadeloosstelling bijstelling behoeft, gaat de rechtbank aan deze opmerkingen voorbij. Voor vergoeding van eenmalige meerkosten huur komt mitsdien een bedrag van € 17.870,00 in aanmerking.

De deskundigen begroten de kosten om de in rov. 2.56 bedoelde 4 ha vervangende grond aan te kopen op een bedrag van € 21.100,00.

De rechtbank acht deze begroting van de deskundigen juist en maakt die tot de hare, Voor vergoeding in verband met eenmalige kosten koop van vervangende grond komt een bedrag van € 21.100,00 in aanmerking.’

Ten aanzien van de door [betrokkene 1] te lijden belastingschade hebben de deskundigen bij brief van 1 februari 2006 een drietal berekeningen gemaakt, te weten een aanvullende berekening (agrarische benadering, plantsoen), een alternatieve berekening (benadering ruwe bouwgrond) en een vereenvoudigde berekening (agrarische benadering, plantsoen). De deskundigen adviseren, na bespreking van de deze berekeningen, de toepassing van laatstgenoemde (vereenvoudigde) berekening, bij welke benadering zij uitkomen op een belastingvoordeel van €2.070,00.

De Gemeente heeft in haar reactie op het nader deskundigenrapport opgemerkt in te kunnen stemmen met het advies van de deskundigen. [eiser] c.s. heeft in zijn reactie op het nadere deskundigenbericht bezwaar gemaakt tegen de door de deskundigen geadviseerde berekening van de belastingfraude.

Van de zijde van de Gemeente is ter gelegenheid van het pleidooi gesteld (conclusie na deskundigenbericht tevens pleitnota van mr. Claassen, p. 11–12): ‘Het voorschot ad ƒ 1.793.790,00 (= € 813.986,41) dus inclusief de vergoeding voor plantopstand is blijkens de boekhouding van [B] (eenmanszaak) volledig aangewend voor investeringen in een vervangend object (grond in december 2001 aangekocht van ouders) en voor zover nog boekwinst overbleef is deze als een vervangingsreserve geboekt. Op dezelfde wijze kan de totale schadeloosstelling behandeld worden. Dan ontstaat er in het geheel geen verplichting op vennootschapsbelasting te betalen.’

[eiser] c.s. heeft deze stellingen van de Gemeente, ook bij conclusie na nader deskundigenrapport, niet weersproken. Evenmin is de rechtbank gebleken van feiten of omstandigheden waaruit zou kunnen worden afgeleid dat [betrokkene 1] naar redelijke verwachting belastingschade worden toegewezen. De rechtbank ziet evenmin aanleiding enig fictief belastingvoordeel te verrekenen met de schadeloosstelling. Niet is gebleken dat [betrokkene 1] door de wijze waarop hij feitelijk gebruik heeft gemaakt of kan maken van voornoemde fiscale mogelijkheden enig relevant belastingvoordeel geniet.

Ter terechtzitting van 6 juni 2005 is verder aan de orde geweest of van het bedrijf van [betrokkene 1] — [A] B.V. — dat onder de landbouwregeling valt, als redelijk handelende ondernemer mag worden verwacht dat zij ter zake van de verrichte investeringen kiest voor het normale BTW-regime.

In hun nader deskundigenbericht hebben de deskundigen hieromtrent naar voren gebracht dat een redelijk handelende onteigende in de positie van [A] B.V., niet zou opteren voor het normale BTW-regime. Volgens de deskundigen zou een dergelijke keuze slechts een beperkt bedrag aan omzetbelasting ter zake van de verrichte investeringen verrekenbaar maken. Een dergelijke keuze zou daartegenover extra kosten van facturering, administratie en belastingaangifte meebrengen, en voorts een druk leggen op de opbrengstprijzen van de door hem te leven producten, aldus de deskundigen. Volgens de deskundigen dient bij de begroting van de te verrichten investeringen en de te maken kosten dan ook te worden uitgegaan van de landbouwregeling.

De Gemeente heeft zich hiertegen niet verzet. Volgens [eiser] c.s. zijn de deskundigen ten onrechte gekomen tot een begroting van de te verrichten investeringen en kosten inclusief BTW.

De rechtbank verwerpt dit verweer. Waar de deskundigen — onbestreden — hebben overwogen dat van het bedrijf van [betrokkene 1] niet verwacht mag worden dat zij zou kiezen voor het normale omzetbelastingregime dient voor de omzetbelasting te worden uitgegaan van de landbouwregeling. Van een verrekening van de omzetbelasting onder het normale BTW-regime is derhalve geen sprake. Dit brengt mee dat deskundigen in hun begroting van de te verrichten investeringen en te maken kosten dan ook terecht zijn uitgegaan van bedragen inclusief BTW.’

Gelet op het vorenstaande dient de schadeloosstelling te worden vastgesteld op een bedrag van (alle bedragen inclusief omzetbelasting):

De rechtbank zal het nadeel dat [betrokkene 1] lijdt doordat hij niet direct per datum van eigendomsovergang over de uiteindelijk door de rechtbank vast te stellen schadeloosstelling kan beschikken, stellen op de samengestelde wettelijke rent over het verschil tussen de schadeloosstelling en het betaalde voorschot (€394.643,59 = € 1.208.630,00 -/- € 813.986,41 [ƒ 1.793.790,00]) vanaf de datum van inschrijving van het vonnis houdende vervroegde onteigening in de registers, 9 oktober 2001, tot de datum van het eindvonnis over de schadeloosstelling.

Op grond van art. 55Ow. is de gemeente over genoemd verschil inclusief rente de wettelijk rente verschuldigd vanaf de dag van het eindvonnis tot de dag van betaling. De rechtbank zal de Gemeente dienovereenkomstig veroordelen.’

De rechtbank overweegt ten aanzien van de advocaatkosten dat niet is bestreden dat de door de drie advocaten van [eiser] c.s. bestede tijd in redelijke verhouding tot de complexiteit van de zaak staat, terwijl ook de door de hen gehanteerde tarieven als redelijk dienen te worden beschouwd. Aan het bezwaar van de Gemeente dat ter zake van diverse declaraties van mr. Nysingh een specificatie van de bestede tijd ontbreekt, gaat de rechtbank voorbij. Aan de hand van het door mr. Nysingh gehanteerde uurtarief kan de bestede tijd in verband met deze declaraties immers eenvoudig worden herleid. Het door de deskundigen genoemde totaalbedrag van € 54.009,92 zal worden verhoogd met een bedrag van € 46,29, nu dit laatste bedrag kennelijk ten onrechte niet bij de advocaatkosten is betrokken. Daarmee komen de advocaatkosten op een totaalbedrag van € 54.056,2. Op dit bedrag dient een korting plaats te vinden in verband met het tot tweemaal toe wisselen van advocaat door [eiser] c.s. Aangenomen moet worden dat door deze wisseling extra advocaatkosten zijn gemaakt. Feiten of omstandigheden op grond van waarvan deze kosten ten laste van de Gemeente dienen te worden gebracht, zijn door [eiser] c.s. niet gesteld en ook niet gebleken. Gelet op de aard en de omvang van het onderhavige geding begroot de rechtbank deze kosten in redelijkheid op een bedrag van € 5.000,00, zodat ter zake de advocaatkosten voor vergoeding in aanmerking komt een totaalbedrag van € 49.056,21.

Ten aanzien van de kosten van andere deskundige bijstand overweegt de rechtbank dat het door de deskundigen genoemde totaalbedrag aan declaraties van € 68.333,72 niet door de partijen is betwist, zodat ook de rechtbank van dit bedrag zal uitgaan. Partijen hebben evenmin bestreden dat de onderhavige kosten de zogenoemde dubbele redelijkheldstoets kunnen doorstaan. De rechtbank neemt over het advies van de deskundigen om 10% van deze kosten niet voor vergoeding in aanmerking te laten komen. Uit de door [eiser] c.s. overgelegde rapporten volgt dat verschillende van de door [eiser] c.s. ingeschakelde deskundigen hebben gerapporteerd omtrent hetzelfde onderwerp. Feiten of omstandigheden die deze gang van zaken rechtvaardigen, zijn door [eiser] c.s. niet gesteld en ook niet gebleken. Dit brengt mee dat ter zake van deze kosten voor vergoeding in aanmerking komt een totaalbedrag van € 61.500,35.

Wat de opgevoerde kosten van [A] B.V. P betreft, overweegt de rechtbank dat door [eiser] c.s. niet is bestreden dat het hier kosten betreft in verband met de tijd die de heer en mevrouw [eiseres 2] hebben besteed aan bijstand aan hun zoon. In de ‘reactie op het rapport gedateerd 28 januari 2005’ wordt hieromtrent opgemerkt (p. 49) dat de ouders [betrokkene 1] hebben begeleid bij de onderhavige onteigeningszaak. Naar moet worden aangenomen betreft het hier mitsdien bestede tijd in verband met besprekingen met de diverse deskundigen en advocaten, lezing en overleg omtrent de diverse rapporten en processtukken en het bijwonen van zittingen.

Met de deskundigen is de rechtbank van oordeel dat deze kosten dienen te worden aangemerkt als kosten wegens de door de onteigende zelf aan de procedure besteden tijd. Ten aanzien van dergelijke kosten heeft te gelden dat art. 50 Ow geen recht geeft op vergoeding ervan.

Het vorenstaande voert dan ook tot de conclusie dat de aan de zijde van [eiser] c.s. gevallen kosten van het geding voor een totaalbedrag van € 110.556,56 (inclusief omzetbelasting) ten laste van de Gemeente moeten worden gebracht. Anders dan de Gemeente ziet de rechtbank in de uitkomst van het onderhavige geding geen aanleiding deze kostenveroordeling (verder) te matigen, althans toepassing te geven aan het bepaalde in art. 50, derde lid, OW.’