Rb. Rotterdam, 20-12-2018, nr. 10/960262-13

Inleiding

Op grond van informatie uit een Duits onderzoek (‘Zagros’) naar witwassen van uit drugshandel afkomstig geld, is de officier van justitie op 27 februari 2013 een opsporingsonderzoek gestart onder de naam Speedino. Uit opgenomen en afgeluisterde gesprekken en verrichte observaties binnen het onderzoek Speedino is het vermoeden ontstaan dat verschillende personen, waaronder de verdachte, zich in een samenwerkingsverband bezig hielden met het in ontvangst nemen, vervoeren en overdragen van grote uit drugshandel afkomstige geldbedragen. De vermoedelijke leider van dit samenwerkingsverband is [medeverdachte 1] , eigenaar van [bedrijf 1] , een Irakees bedrijf dat handelt in vrachtwagens en bouwmachines, welk bedrijf in 2012 gefuseerd is met het in Duitsland gevestigde [bedrijf 2] . In de periode maart tot en met juli 2013 zijn in onderzoek Speedino verschillende contante geldbedragen in beslag genomen, te weten ₤ 250.000,- (Zaaksdossier, hierna: ZD, UK), € 1.151.105,- (ZD Avenger), € 497.440,- (ZD Duster) en € 204.980,- (ZD Venlo).

De beschuldigingen tegen de verdachte zijn gebaseerd op de feitencomplexen zoals gerelateerd in ZD UK en ZD Avenger en betreffen, kort gezegd: het in de periode van 27 februari 2013 tot en met 31 mei 2013 medeplegen van gewoontewitwassen van geldbedragen met een totaal van ₤ 250.000,- en€ 6.075.900,- (feit 1), het medeplegen van het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener zonder vergunning (feit 2) en het deelnemen aan een organisatie met het oogmerk tot het plegen van misdrijven (feit 3).

ZD UK

Op 20 maart 2013 is de verdachte, samen met zijn echtgenote, de medeverdachte [medeverdachte 2] , op de luchthaven Stansted in het Verenigd Koninkrijk aangehouden op verdenking van witwassen. Verdeeld over twee koffers van de verdachten werd in totaal £ 249.990 aangetroffen en in beslag genomen. De verdachten stonden op het punt om met het vliegtuig naar Boedapest in Hongarije te reizen.

ZD Avenger

Op 14 mei 2013 werd ten tijde van de doorzoeking in de woning van de verdachte,

gelegen aan het [adres] te [woonplaats] , in de garage een kluis aangetroffen. In de kluis

werd een geldbedrag van totaal € 1.152.185,- aangetroffen en in beslag genomen. Ook zijn bij de verdachte handgeschreven aantekeningen aangetroffen met daarop bedragen.

Van de afgeluisterde telefoongesprekken tussen de verdachte en de eerder genoemde [medeverdachte 1] heeft de politie twee tabellen opgesteld met een overzicht van de inkomende en uitgaande geldstromen van/naar de verdachte op verschillende data in de periode van 16 april 2013 tot en met 13 mei 2013.

Medeplegen (gewoonte)witwassen (feit 1)

Standpunt verdediging

De raadsman heeft aangevoerd dat de verdachte van het (gewoonte)witwassen moet worden vrijgesproken. Van een tweetal op de tenlastelegging genoemde bedragen, namelijk de bedragen op 25 april 2013 (€ 1.900.000,- en € 675.000,-) bevat het dossier, behoudens de door de politie opgestelde tabel, geen bewijs dat de verdachte deze specifieke bedragen voorhanden heeft gehad en het bedrag van 14 mei 2013 (€ 1.151.105,-) bevat deels spaargeld van de verdachte zelf waardoor dit bedrag, wat betreft dat deel, niet van misdrijf afkomstig is. De overige in de tenlastelegging opgenomen geldbedragen zijn legaal bedrijfsgeld van [bedrijf 1] en waren bestemd om (onder meer) in Nederland vrachtwagens en machines voor de bouw aan te kopen. De verdachte had met zijn bedrijf [bedrijf 3] een contract met [bedrijf 1] om voor [bedrijf 1] geldtransporten te verzorgen. Indien de rechtbank al zou aannemen dat het geld van misdrijf afkomstig is, dan blijkt in ieder geval niet dat de verdachte dat wist of redelijkerwijs had moeten weten.

Beoordeling

De verdachte wordt, als gezegd, verweten dat hij tezamen en in vereniging met een of meer anderen “van het plegen van witwassen een gewoonte heeft gemaakt” door krachtens die gewoonte (grote) contante geldbedragen voorhanden te hebben en over te dragen. De aan de verdachte onder 1. verweten bedragen zijn gebaseerd op de inbeslagnames in ZD UK en ZD Avenger alsmede op de hiervoor genoemde tabellen van inkomende en uitgaande geldstromen naar/van de verdachte.

“Van het plegen van witwassen een gewoonte maken” heeft feitelijke betekenis (HR 30 juni 2015, ECLI:NL:HR:2015:1770). De in de tenlastelegging genoemde, afzonderlijke bedragen zijn een nadere uitwerking van dat gewoontewitwassen. Dat brengt echter niet mee dat het gewoonte maken tot die bedragen is beperkt. Anders gezegd, “van het plegen van witwassen een gewoonte maken” enerzijds en de bedragen anderzijds zijn steeds afzonderlijke onderdelen van de tenlastelegging.

Een vrijspraak van het voorhanden hebben of overdragen van een of meer van de afzonderlijke bedragen brengt niet zonder meer een vrijspraak mee van het gewoontewitwassen.

Voorts is voor deelname aan gewoontewitwassen geen actieve handeling vereist (HR 5 april 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP0294). Gelet op het bovenstaande brengt dit mee dat voor het bewijs van gewoontewitwassen, naast zelfstandig bewijs voor dit onderdeel, slechts behoeft te worden vastgesteld dat de verdachte betrokken is geweest bij het voorhanden hebben en/of overdragen van het in het bijzonder genoemde bedrag.

Een en ander brengt mee, dat de rechtbank eerst zal onderzoeken of er sprake is geweest van medeplegen van gewoontewitwassen; daarna of de verdachte een van die medeplegers is geweest, meer in het bijzonder of hij geweten heeft dat misdaadgeld werd witgewassen; en, tenslotte, of hij betrokken is geweest bij het voorhanden hebben en/of overdragen van de apart genoemde bedragen in de tenlastelegging. Van de overige onderdelen van de tenlastelegging die zien op witwashandelingen wordt de verdachte vrijgesproken.

Toetsingskader

Bij de beantwoording van de vraag of wettig en overtuigend kan worden bewezen dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan (gewoonte)witwassen van de in de tenlastelegging opgenomen geldbedragen staat de rechtbank allereerst voor de vraag of er een rechtstreeks verband kan worden vastgesteld tussen de in de tenlastelegging opgenomen geldbedragen en een concreet misdrijf. Indien dat laatste niet kan worden vastgesteld, kan (gewoonte)witwassen niettemin bewezen worden indien op grond van de vastgestelde feiten en omstandigheden in redelijkheid kan worden geconcludeerd dat het niet anders kan, dan dat de tenlastegelegde geldbedragen uit enig misdrijf afkomstig zijn. Allereerst moet in zo’n geval worden vastgesteld of de door de officier van justitie aangedragen feiten en omstandigheden van dien aard zijn dat deze zonder meer een vermoeden van witwassen rechtvaardigen. Voor de vaststelling dat sprake is van een dergelijk vermoeden van witwassen kan gebruik worden gemaakt van zogenoemde witwastypologieën. Dit zijn min of meer objectieve kenmerken die, naar de ervaring heeft geleerd, duiden op het witwassen van opbrengsten van misdrijven. Als er sprake is van een vermoeden van witwassen, mag van de verdachte worden verlangd dat hij een verklaring geeft voor de herkomst van de geldbedragen. Indien de verdachte een concrete, min of meer verifieerbare en niet op voorhand hoogst onaannemelijke verklaring heeft gegeven over de herkomst, dan ligt het vervolgens op de weg van de officier van justitie om hiernaar nader onderzoek te doen.

Toepassing op de onderhavige zaak

De officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld dat er sprake is van een direct brondelict, nu de tenlastegelegde geldbedragen afkomstig waren uit de handel in verdovende middelen. Uit andere opsporingsonderzoeken blijkt namelijk dat de medeverdachte [medeverdachte 3] contacten onderhield met personen die zich bezighielden met drugshandel.

De rechtbank volgt dat standpunt niet. Een rechtstreeks verband tussen de handel in verdovende middelen en de in de tenlastelegging opgenomen geldbedragen is op basis van de thans bekende gegevens niet vast te stellen. Het dossier bevat onvoldoende informatie op dat punt. [medeverdachte 3] is in de door de officier van justitie aangehaalde onderzoeken (Loet, Morane, Schelp, Satsuma en Duck) ook nooit vervolgd. De door de officier van justitie uit deze onderzoeken aangedragen informatie speelt naar het oordeel van de rechtbank wel een rol bij de beantwoording van de vraag of er sprake is van een gerechtvaardigd vermoeden van witwassen. Voornoemde onderzoeken leveren immers wel een gegronde verdenking op dat [medeverdachte 3] zich in de maanden maart tot en met juli 2013 bezig hield met het verplaatsen van geld dat afkomstig was uit drugshandel. [medeverdachte 3] ging overigens kennelijk ook zelf van die herkomst uit, gelet op zijn (primaire) reactie in zijn verhoor bij de rechter-commissaris op 18 juli 2017, dat het contante geld waarover hij in Nederland de beschikking had, drugsgeld was.

Vastgesteld kan worden dat [medeverdachte 3] bovendien in elk ZD van het onderzoek Speedino als (mede)verdachte wordt aangemerkt en hij direct in contact stond met de verdachten in onderzoek Speedino. De verdachte heeft hierover zelf ook verklaard, namelijk dat hij al het geld van [medeverdachte 3] kreeg en dat [medeverdachte 3] hem belde alvorens hij geld van [medeverdachte 3] kreeg of hem geld moest geven. Gelet op deze bemoeienis van [medeverdachte 3] en zijn rol in voornoemde druggerelateerde zaken rechtvaardigt dat het vermoeden dat de geldbedragen in onderzoek Speedino van drugshandel afkomstig zijn. Dit vermoeden wordt nog versterkt doordat elke aannemelijke legale herkomst van de tenlastegelegde geldbedragen ontbreekt. Dat het geld uit legale bedrijfsvoering van [bedrijf 1] en/of [bedrijf 2] afkomstig is, is niet aannemelijk geworden. Uit het dossier blijkt weliswaar dat [bedrijf 1] en [bedrijf 2] (bouw)voertuigen in Nederland aankochten en dat deze aankopen deels met contant geld werden betaald, maar dit ontzenuwt het vastgestelde vermoeden van witwassen van de hier tenlastegelegde geldbedragen niet, nu het als zodanig niets zegt over de herkomst van dit geld. In dit verband is van belang dat door of namens geen van de verdachten in het onderzoek Speedino gegevens zijn verstrekt die een legale herkomst van de voormelde geldbedragen aannemelijk (kunnen) maken. In het bijzonder is door of namens de verdachte geen informatie verstrekt waaruit onomstotelijk blijkt dat de hem verweten geldbedragen zijn te herleiden tot de legale bedrijfsvoering van één van eerdergenoemde bedrijven. Zo zijn geen boekhoudkundige bescheiden (kasadministratie en dergelijke) van deze bedrijven overgelegd. Daarnaast ontbreken douanepapieren betreffende de invoer van de onder hen inbeslaggenomen geldbedragen. Tot slot ontbreekt elke informatie waardoor de tenlastegelegde geldbedragen zijn terug te voeren naar identificeerbare personen en/of concrete onderliggende (commerciële) transacties die de herkomst van de geldbedragen kunnen verklaren en is er ook geen specifieke informatie omtrent de bestemming van die geldbedragen ingebracht.

Integendeel, uit het dossier komt naar voren dat de verdachte samen met medeverdachten na inbeslagneming van geldbedragen (pro forma) facturen heeft verzameld dan wel heeft samengesteld als legitimatie voor deze inbeslaggenomen contante gelden, alsmede dat door hem en/of medeverdachten geprobeerd is om personen te vinden die zich als eigenaar van het geld bij de politie zouden kunnen melden. Dit alles maakt dat geenszins aannemelijk is geworden dat de tenlastegelegde geldbedragen afkomstig zijn van de legale bedrijfsvoering van [bedrijf 1] of [bedrijf 2] .

Ook indien de door de verdediging geponeerde stelling dat het banksysteem in Irak niet naar behoren werkt, waardoor het Irakese bedrijf [bedrijf 1] genoodzaakt was met cash geld te handelen, feitelijk al juist zou zijn, maakt zulks dat niet anders. Deze omstandigheid verklaart dan immers nog steeds niet waarom, zoals aan de orde in ZD’s UK, Duster en Venlo, binnen Europa transporten van contant geld zouden moeten plaatsvinden. Het argument van de verdediging, dat een bank provisie zou berekenen, treft geen doel nu de wijze van geldtransporten zoals hier aan de orde is, blijkens het dossier, eveneens gepaard ging met provisies en kosten en het niet aannemelijk is dat deze minder bedroegen dan de provisie die een bank berekent. In dit verband is van belang dat verschillende verdachten hebben verklaard over het maatschappelijk aanzien dat de directeur van [bedrijf 1] , eerdergenoemde medeverdachte [medeverdachte 1] , in Irak zou genieten en het feit dat [bedrijf 1] in Irak een miljoenenbedrijf is. Bij deze achtergrond en statuur zou het veeleer passen dat [bedrijf 1] , zo al niet in Irak, dan toch zeker in Europa, gebruik maakt van regulier bancair betalingsverkeer, in plaats van te kiezen voor de risicovolle weg van het in tassen heen en weer slepen van grote contante geldbedragen.

Naast het ontbreken van concrete aanwijzingen voor de legale herkomst van de in de tenlasteleggingen bedoelde geldbedragen, voldoen de feiten en omstandigheden waaronder de in het onderzoek Speedino inbeslaggenomen geldbedragen voorhanden van de verdachte en zijn medeverdachten zijn geweest, onmiskenbaar aan de zogenoemde typologieën van witwassen.

Het gaat hier om zeer grote geldbedragen, tien- tot honderdduizenden euro’s, in contanten en (deels) kleine coupures. Deze bedragen zijn (deels) vervoerd en afgegeven maar werden ook thuis in de woningen van verschillende verdachten bewaard. Voor zover geldbedragen werden onderschept, werden deze door de geldkoeriers vervoerd in een plastic tas, sporttas of, zoals in ZD UK, in een handdoek in een koffer. Overdracht van geldbedragen vond bovendien veelal plaats op ongebruikelijke locaties, zoals in woningen, op straat of in restaurants, onder meer in restaurant

[restaurant] in [plaats 1] . Het op deze manier bewaren en vervoeren van grote hoeveelheden chartaal geld is hoogst ongebruikelijk en gaat gepaard met aanzienlijke veiligheidsrisico’s. Bovendien werd door de verdachten over de telefoon in versluierde taal over geldbedragen en het transport hiervan gesproken; kennelijk om te verhullen dat er over geld werd gesproken. Ook werd, in tegenstelling tot wat gebruikelijk is bij legale geldtransacties, geen bewijsstuk opgemaakt van een geldoverdracht of werd geld na afgifte en ontvangst nageteld.

Gelet op al deze omstandigheden is er zonder meer sprake van een gerechtvaardigd vermoeden van witwassen. Van de verdachte is hier tegenover geen concrete, verifieerbare verklaring gesteld die de officier van justitie tot nader onderzoek had moeten nopen. Dat geldt evenzeer voor het gehele inbeslaggenomen bedrag op 14 mei 2013. Weliswaar heeft de verdachte verklaard dat een deel van dit geld van hemzelf zou zijn, maar de verdachte heeft ook die stelling slechts en daarmee onvoldoende onderbouwd door naar de omzet van zijn bedrijf te verwijzen. Gelet op het voorgaande acht de rechtbank bewezen dat de tenlastegelegde geldbedragen onmiddellijk of middellijk uit enig misdrijf afkomstig zijn.

Medeplegen verdachte

De rechtbank is van oordeel dat de verdachte ook wist, in termen van voorwaardelijk opzet, dat de geldbedragen die hij in de tenlastegelegde periode voorhanden heeft gehad van misdrijf afkomstig waren.

Allereerst verwijst de rechtbank in dit verband naar de feiten en omstandigheden die tot het oordeel hebben geleid dat het geld dat de verdachte voorhanden heeft gehad van misdrijf afkomstig was. Dat de verdachte niet beter wist dan dat het geld van (de legale bedrijfsvoering van) [bedrijf 1] was, acht de rechtbank gelet op die omstandigheden reeds ongeloofwaardig. Het beeld dat uit de, zich in het dossier bevindende, tapgesprekken naar voren komt, draagt verder aan dit oordeel bij. De verdachte toont zich in deze gesprekken immers van meet af aan geenszins verrast bij de voorstellen van [medeverdachte 1] om de herkomst van het inbeslaggenomen geld te construeren en toont hiertoe zelfs initiatief. Deze reactie zou niet in de rede liggen als de verdachte er, zoals hij stelt, vanuit ging met legaal geld van [bedrijf 1] van doen te hebben.

De verdachte heeft, na inbeslagname van de ₤ 249.990 op luchthaven Stansted op 20 maart 2013, verschillende telefoongesprekken gevoerd met medeverdachten waarin gesproken wordt over het terugkrijgen van dit geldbedrag door middel van het opvoeren van personen die het bedrag kunnen claimen en documenten die hiervoor moeten worden opgemaakt. In een telefoongesprek met [medeverdachte 3] van 21 maart 2013 geeft de verdachte aan dat hij is vrijgelaten en dat dat betekent dat de politie zijn verhaal heeft geloofd. De verdachte stelt vervolgens voor om bij elkaar te gaan zitten om de verklaringen op elkaar af te stemmen. In een telefoongesprek van 24 maart 2013 tussen de verdachte en [medeverdachte 1] , stelt [medeverdachte 1] aan de verdachte voor om met drie of vier personen de zaak rond te krijgen. Deze personen kunnen zeggen dat het geld van hen is en dat zij het hebben gegeven. Hierop reageert de verdachte goedkeurend. Ook in latere telefoongesprekken tussen [medeverdachte 1] en de verdachte, spreken zij over de zoektocht naar personen die zich als eigenaar van het geldbedrag kunnen melden. In een gesprek van 17 april 2013 zegt de verdachte bijvoorbeeld tegen [medeverdachte 1] dat [medeverdachte 4] tegen de politie moet zeggen dat hij eigenaar is van een gedeelte van het geld, dat het geld van zijn rekening is of van zijn werk. Deze telefonische uitlatingen van de verdachte vallen niet te rijmen met de verklaring van de verdachte dat hij in de veronderstelling verkeerde dat het inbeslaggenomen geld van [bedrijf 1] was. Integendeel, de inhoud van de gesprekken wijst erop dat de verdachte wist, in termen van onvoorwaardelijk opzet, dat het geld dat hij in zijn koffer bij zich had en waarmee hij wilde uitreizen naar Hongarije, niet van [bedrijf 1] was. Daar komt nog bij dat, eerst na de inbeslagname van bedoeld bedrag, een samenwerkingsovereenkomst (zogenoemde cooperation agreement) tussen de verdachte ( [bedrijf 3] ) en [bedrijf 1] is opgemaakt waarin staat dat [bedrijf 1] gebruik maakt van de diensten van [bedrijf 3] ten behoeve van het verplaatsen van bedrijfsgeld. Dat deze samenwerkingsovereenkomst, zoals de verdachte heeft gesteld, al voor de reis naar Engeland zou hebben bestaan, is niet aannemelijk geworden gelet op de zich in het dossier bevindende tapgesprekken en de in de computer van de verdachte aangetroffen digitale versie van de samenwerkingsovereenkomst met een aanmaakdatum van 27 maart 2013.

Vervolgens zijn er, na de inbeslagname van het geldbedrag in de kluis van de verdachte op 14 mei 2013, wederom telefoongesprekken gevoerd over de legitimatie van de herkomst van dit geld. In een gesprek van 14 mei 2013, direct na de inbeslagname, spreekt de verdachte met [medeverdachte 1] over personen die een deel van het geld zouden kunnen opeisen. De verdachte stelt voor om te zeggen dat één van hem is maar vraagt zich af wat hij over de rest moet zeggen. [medeverdachte 1] stelt voor dat 150 van [medeverdachte 5] (medeverdachte [medeverdachte 5] ) is en vraagt aan de verdachte of hij verder dan geen vrinden heeft. In de hierop volgende telefoongesprekken probeert de verdachte zoveel mogelijk facturen te krijgen van [bedrijf 1] om aan te kunnen tonen dat [bedrijf 1] handel drijft en hiervoor cash betaald krijgt. Uit de gesprekken blijkt dat de facturen nog moeten worden opgemaakt en dat de verdachte meedenkt over wat en welke datum hierop moet komen te staan. Ook deze telefoongesprekken maken zonneklaar dat de verdachte wist dat de tenlastegelegde geldbedragen niet uit de legale bedrijfsvoering van [bedrijf 1] kwamen. De reactie van de verdachte in de afgeluisterde gesprekken, zowel na de inbeslagname op 20 maart 2013 als na 14 mei 2013, spreekt immers boekdelen. De verdachte heeft, gezien de hiervoor beschreven van toepassing zijnde witwastypologieën, bovendien duidelijk willens en wetens rekening gehouden met de reële, niet onwaarschijnlijke mogelijkheid dat het geld van misdrijf afkomstig was (HR 29 mei 2018, ECLI:NL:HR:718).

Dat de verdachte zich, in enkele telefoongesprekken na inbeslagname van het geld op 14 mei 2013, ook wel verontwaardigd zou hebben getoond naar [medeverdachte 3] en [medeverdachte 1] , leidt niet tot een ander oordeel. Uit de inhoud van de door de raadsman aangehaalde gesprekken kan, mede gezien het hiervoor overwogene, niet de conclusie worden getrokken dat die verontwaardiging, zoals de verdachte stelt, veroorzaakt werd doordat hij door [medeverdachte 3] en [medeverdachte 1] onwetend was gehouden over de illegale herkomst van de geldbedragen.

Gelet op het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan gewoontewitwassen. De verdachte heeft geldbedragen voorhanden gehad en overgedragen. Zoals hiervoor beschreven, heeft hij hiertoe samengewerkt met in ieder geval [medeverdachte 3] en [medeverdachte 1] . Uit de afgeluisterde telefoongesprekken is daarnaast gebleken dat de verdachte eveneens in dit verband nauw heeft samengewerkt met de medeverdachte [medeverdachte 5] [medeverdachte 2] . De verdachte heeft aan [medeverdachte 2] onkosten uitgekeerd als deze geldbedragen ontving of wegbracht en zij pleegden overleg met elkaar over welke bedragen aan wie waren uitgekeerd. Het onderdeel “tezamen en in vereniging met anderen van het plegen van witwassen een gewoonte maken” door samen met anderen “krachtens die gewoonte grote contante geldbedragen voorhanden te hebben en over te dragen” is derhalve bewezen.

De bedragen op 25 april 2013 (€ 675.000,- en € 1.900.000,-)

Door de raadsman is betwist dat de verdachte deze specifieke geldbedragen voorhanden heeft gehad.

Hierover overweegt de rechtbank als volgt.

Beide bedragen staan genoemd op de zich in het dossier bevindende tabel met mutaties A tot en met TT. Deze tabel geeft de in-en uitkomende geldstromen vanuit de verdachte weer in de periode van 16 april 2013 tot en met 7 mei 2013. Bij mutatie L staat het uitgaande geldbedrag van € 675.000. Dit bedrag wordt door de verdachte genoemd in zijn telefoongesprek met [medeverdachte 1] op 7 mei 2013 als uitgaand bedrag naar [medeverdachte 3] (bijnaam van [medeverdachte 3] ). In de tabel staat bij mutatie K het inkomende geldbedrag van € 1.900.000. Dat bedrag wordt letterlijk door de verdachte genoemd in een telefoongesprek met [medeverdachte 1] op 25 april 2013.

De bevestiging van de juistheid van de tenlastegelegde bedragen vindt de rechtbank tot slot in de resultaatsberekening van de tabel. Het eindsaldo, zoals uitgerekend in genoemde tabel bij transactie TT is op € 10 na het door de verdachte genoemde bedrag aan het eind van het tapgesprek van 7 mei 2013. Om die reden verwerpt de rechtbank het verweer dat het dossier onvoldoende bewijs biedt voor deze bedragen en acht de rechtbank bewezen dat de verdachte ook deze geldbedragen voorhanden heeft gehad.

Conclusie

Het tenlastegelegde onder 1 is bewezen. De verweren worden verworpen.

Medeplegen van het zonder vergunning uitoefenen van bedrijf van betaaldienstverlener

Met betrekking tot het medeplegen van het zonder vergunning uitoefenen van bedrijf van betaaldienstverlener is vrijspraak bepleit. Aangevoerd is dat de verdachte geen bedrijf heeft gemaakt van het verlenen van betaaldiensten.

De rechtbank oordeelt hierover als volgt.

Onder 2. is, kort gezegd, ten laste gelegd het medeplegen van het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener zonder vergunning van de Nederlandse Bank, door samen met zijn mededaders betalingsdiensten, te weten geldtransfers te verrichten. De tenlastelegging is toegesneden op artikel 2.3a van de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft). Daarom dienen de in de tenlastelegging voorkomende onderdelen “bedrijf van betaaldienstverlener”, “betaaldienst” en “geldtransfer” geacht te worden te zijn gebezigd in dezelfde betekenis als daaraan toekomt in de desbetreffende wet.

Bedrijf van betaaldienstverlener, betaaldienst en geldtransfers: over de wet

Artikel 1.1 Wft definieert betaaldienstverlener als degene die zijn bedrijf maakt van het verlenen van betaaldiensten. Wat betreft betaaldienst verwijst artikel 1.1 Wft naar de definitie van betaaldiensten in de Richtlijn 2007/64/EG van het Europese Parlement en de Raad van 13 november 2007 betreffende betalingsdiensten (hierna: de Richtlijn betalingsdiensten). Volgens de bijlage bij deze richtlijn zijn geldtransfers betalingsdiensten. Een geldtransfer wordt in artikel 4 onder 13 van de Richtlijn betalingsdiensten gedefinieerd als“ een betalingsdienst waarbij, zonder opening van betaalrekeningen op naam van de betaler of de begunstigde, van een betaler geldmiddelen worden ontvangen met als enig doel het daarmee corresponderende bedrag over te maken aan een begunstigde of aan een andere, voor rekening van de begunstigde handelende betalingsdienstaanbieder en/of waarbij de geldmiddelen voor rekening van de begunstigde worden ontvangen en aan de begunstigde beschikbaar worden gesteld”. In de preambule van de richtlijn wordt onder 7 opgemerkt dat een geldtransfer een eenvoudige betalingsdienst is, doorgaans op basis van contanten welke door een betaler worden verstrekt aan een betalingsdienstaanbieder die het overeenkomstige bedrag, bijvoorbeeld via een communicatienetwerk, overmaakt aan een begunstigde of aan een andere, voor rekening van de begunstigde handelende, betalingsdienstaanbieder.

Om van geldtransfer te kunnen spreken is niet vereist dat het geld van de ene betaaldienstaanbieder naar de andere wordt overgemaakt, gelet op de preambule van de Richtlijn betalingsdiensten, waar onder 17 wordt opgemerkt dat tot de betalingssystemen behoren geldtransferdiensten waarbij de exploitant van het systeem de betalingsdienstaanbieder is van zowel de betaler als de begunstigde.

Evenmin is vereist dat de betaler en de begunstigde twee verschillende personen zijn. Dit blijkt uit het volgende.

De Wft is de juridische opvolger van de Wet geldtransactiekantoren (Wgt). In de memorie van toelichting bij de Wft heeft de regering opgemerkt dat “de geldtransfer bedoeld in artikel 1, onderdeel c, onder 3°, van de Wgt, een betaaldienst is in de zin van artikel 1:1 van de Wft” (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 892, nr. 3, p. 46). Artikel 1, onderdeel c, onder 3°, van de inmiddels vervallen Wgt gebruikte de term “geldtransactie” en omschreef dit als (kort gezegd) een geldelijke overmaking. In de memorie van toelichting bij de oorspronkelijke Wgt heeft de regering opgemerkt dat de geldelijke overmaking naar een derde bewerkstelligd wordt doordat het geldtransactiekantoor dat de transactie uitvoert een betalingsinstructie doet toekomen aan het kantoor dat de uitbetaling aan de begunstigde zal uitvoeren. “De begunstigde, zijnde degene aan wie de gelden of geldswaarden worden betaald of betaalbaar worden gesteld, kan een ander zijn, maar ook dezelfde persoon als de opdrachtgever (curs./de rechtbank)”. (Kamerstukken II 2001-2002, 28 229, nr. 3, memorie van toelichting, p. 7).

Al met al is de kern – al is het daartoe niet beperkt – van de geldtransfer het overmaken van geld dat doorgaans contant wordt aangeboden aan de betaaldienstverlener. Dat overmaken kan geschieden door een girale overboeking, door een systeem van vereffening of anderszins. Alleen de overdracht van geldmiddelen van de betaler aan de begunstigde of het transport ervan dat uitsluitend in de vorm van bankbiljetten en munten plaatsvindt is, gelet op het gestelde onder 6. van de preambule van de Richtlijn betaaldiensten, uitgezonderd.

Over de feiten: Hawala-bankieren als betaaldienst

Op 17 juli 2017 heeft de eerder genoemde [medeverdachte 1] tegenover de rechter-commissaris verklaard: “Het geld dat in mijn opdracht van Nederland naar Duitsland werd gebracht, was afkomstig van Hawala-bankieren” (p. 4 van de Nederlandse vertaling). Hawala-bankieren wordt omschreven als een informele vorm van het verrichten van geldtransacties die berust op het principe van verrekening, binnen een vaak grensoverschrijdende kring van vertrouwenspersonen, die allen hun eigen rol vervullen. Kort gezegd komt het systeem erop neer, dat tegen verrekening van de geldende wisselkoers, zonder gebruik te maken van een betaalrekening, door een “bankier” en met behulp van een of meer tussenpersonen een geldbedrag betaalbaar wordt gesteld, dat op een eerder moment elders is ingebracht. De hierdoor ontstane schuld bij de uitkerende bankier wordt voldaan door (latere) onderlinge verrekening tussen de bankiers. Het systeem minimaliseert de noodzaak van de fysieke verplaatsing van geld, maar uiteindelijk wordt bij de daadwerkelijke uitbetaling wel vaak gebruik gemaakt van geldkoeriers (aldus vaste jurisprudentie van het Hof Amsterdam, onder andere 30 januari 2015, ECLI:NL:GHAMS:2015:250)).

Het is overigens de vraag of in het Speedino-onderzoek sprake is van een dergelijke vorm van Hawala-bankieren. In het bijzonder worden veel contante bedragen verplaatst en verder is niet zichtbaar dat er sprake is van vereffening tussen verschillende “bankiers”, zijnde betaaldienstverleners in de zin van de Wft. In het Nederlandse onderzoek is wel zicht gekomen op een aantal betalers (personen uit de onderzoeken Loet, Morane, Schelp, Satsuma en Duck), maar niet op begunstigden van die betalingen. Maar, als gezegd, om van geldtransfers te kunnen spreken is het niet nodig dat verschillende betaaldienstenaanbieders betrokken zijn of dat de begunstigde iemand anders is dan de betaler. Het kan dus in het midden blijven of de overmaking is geschied door vereffening tussen verschillende betaaldienstaanbieders en of de begunstigde een ander is dan de betaler. Kern is de overmaking anders dan door een geldtransport. Dat daarvan sprake is geweest lijdt geen twijfel. De van misdaad afkomstige gelden werden onder meer ingebracht via [medeverdachte 3] . Voor het overmaken diende een provisie te worden betaald. Zo heeft de eerder genoemde [medeverdachte 3] op 18 juli 2017 tegenover de rechter-commissaris verklaard dat hij samen werkte met [medeverdachte 1] (p. 8 van de Nederlandse vertaling) en dat zij (de rechtbank begrijpt: [medeverdachte 3] en [medeverdachte 1] ) geld verdienden aan de provisie bij het Hawala-bankieren (p. 13 van de Nederlandse vertaling). Hieruit leidt de rechtbank af dat de gelden die in Nederland werden ingebracht via een systeem van vereffening binnen de organisatie van [medeverdachte 1] c.s. elders konden worden opgenomen. Gesteld noch gebleken is dat er ten aanzien van de aangetroffen contante gelden of de gelden waarvan een boekhouding is gevonden alleen maar sprake is geweest van een geldtransport.

De conclusie is, dat de groep rond [medeverdachte 1] en [medeverdachte 3] geldtransfers heeft verricht. Nu onder het uitoefenen van bedrijf van betaaldienstverlener dient te worden gerekend het meer dan incidenteel uitvoeren van geldtransfers (vergelijk HR 18 mei 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO4054) en daarvan in het Speedino-onderzoek zonder twijfel sprake is geweest, rijst de vraag of ook de verdachte heeft deelgenomen aan de uitoefening van het bedrijf van betaaldienstverlener.

Het (medeplegen van het) uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener

Om te beginnen heeft de rechtbank de vraag onder ogen gezien of de medeverdachten gezamenlijk een bedrijf hebben gevoerd of dat één persoon, in het bijzonder [medeverdachte 1] , het bedrijf heeft uitgeoefend, waar de medeverdachten aan hebben deelgenomen als bedoeld in Titel V van het Eerste Boek van het Wetboek van Strafrecht. Het antwoord op die vraag is van meer dan academisch belang. In het eerste geval kunnen, gelijk de deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven als bedoeld in artikel 140 Sr, ook hand-en-spandiensten tot de uitoefening van het bedrijf worden gerekend. In laatste geval zouden hand-en-spandiensten wellicht slechts een niet ten laste gelegde vorm van medeplichtigheid kunnen inhouden.

De rechtbank komt, analoog aan de uitleg van het bepaalde in artikel 140 Sr, tot het oordeel dat onder het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener dient te worden verstaan de samenwerking van allen die betrokken zijn bij de desbetreffende betaaldiensten. In casu betekent dit: allen die betrokken zijn bij de geldtransfers als bedoeld in het Speedino-onderzoek hebben gezamenlijk het bedrijf van betaaldienstverlener uitgeoefend. Dit is alleen anders als die betrokkenheid incidenteel is en min of meer toevallig tot stand is gekomen. Het maakt voor de bewijsbaarheid van het feit onder 2. derhalve niet uit of de verdachte geld heeft opgehaald, geld heeft bewaard, verplaatsingen van geld heeft georganiseerd, die verplaatsingen heeft uitgevoerd of hoe vaak hij of zij dit heeft gedaan. In alle gevallen is er sprake van het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener, tenzij de betrokkenheid van de verdachte, als gezegd, incidenteel is geweest en min of meer toevallig tot stand in gekomen.

Conclusie

Onduidelijk is of de in de tenlastelegging onder 2. genoemde bedragen betrekking hebben op de geldtransfers zelf; met name of deze op de een of andere wijze betrekking hebben op een vereffening en aldus onderdeel zijn van niet nader te concretiseren geldtransfers of dat de gelden in kwestie slechts werden bewaard ten behoeve van later uit te voeren geldtransfers. De rechtbank zal om die reden van deze onderdelen van de tenlastelegging vrijspreken.

Gelet op de bewijsoverwegingen onder 4.2.4. en 4.2.5. met betrekking tot het witwassen komt de rechtbank tot de conclusie dat de verdachte, met in elk geval [medeverdachte 3] , [medeverdachte 1] en [medeverdachte 5] [medeverdachte 2] het bedrijf van betaaldienstverlener heeft uitgeoefend. Hij noch zijn mededaders hadden daarvoor een vergunning.

Deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven (feit 3)

De verdachte wordt, kort gezegd, verweten dat hij heeft deelgenomen aan een criminele organisatie met het oogmerk tot het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener zonder vergunning, het gewoontewitwassen en het plegen van valsheid in geschrift/gebruiken van een vals of vervalst geschrift.

Partiële vrijspraak

Met de officier van justitie en de raadsman is de rechtbank van oordeel dat partiële vrijspraak moet volgen van het tenlastegelegde oogmerk van het plegen van valsheid in geschrift en/of het opzettelijk gebruik maken van een vals of vervalst geschrift, als bedoeld in artikel 225 lid 1 van het Wetboek van strafrecht, als ware het echt en onvervalst.

Het zonder vergunning uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener

In de tenlastelegging is het oogmerk tot het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener zonder vergunning omschreven als het opzettelijk overtreden van het voorschrift gesteld bij artikel 2:3a, eerste lid van de Wft. Behalve de onder 4.3. besproken bestanddelen, bevat deze wettelijke bepaling ook als bestanddeel dat het bedrijf zijn zetel in Nederland heeft. Eerder is reeds bewezen dat de verdachte zonder vergunning het bedrijf van betaaldienstverlener heeft uitgeoefend. De vraag of het bedrijf van betaaldienstverlener dan zijn zetel in Nederland heeft gehad is onbeantwoord gebleven, omdat dit onderdeel niet is opgenomen in de tenlastelegging onder 2. De rechtbank beantwoordt die vraag, anders dan de officier van justitie die van oordeel is dat het bedrijf zijn zetel in het buitenland heeft, thans bevestigend.

Artikel 1:1 van de Wft bepaalt dat de zetel de plaats is waar een onderneming volgens haar statuten of reglementen is gevestigd of, indien zij geen rechtspersoon is, de plaats waar die onderneming haar hoofdvestiging heeft. De memorie van toelichting bij de oorspronkelijke Wft merkt in dit verband het volgende op:

“(E)en rechtspersoon (heeft) zijn zetel daar (…) waar deze volgens zijn statuten of reglementen is gevestigd. Het is – voor zover het om EU-ondernemingen gaat – van belang in welke lidstaat de zetel zich bevindt, omdat de lidstaat van de zetel toezicht moet houden op bepaalde activiteiten die de rechtspersoon binnen de Unie verricht. Een rechtspersoon kan immers slechts één zetel hebben, maar wel meer vestigingen. Eenzelfde duidelijkheid moet bestaan ten aanzien van de activiteiten verricht door niet-rechtspersonen. Zij zullen veelal geen zetel hebben. Toch moet ook in zo’n geval eenduidig worden vastgesteld welke lidstaat toezicht moet houden op de activiteiten. Daarom is bij niet-rechtspersonen bepalend de plaats waar de financiële onderneming haar hoofdvestiging heeft. Dit zal kunnen blijken uit het handelsregister” (Tweede Kamer, vergaderjaar 2003–2004, 29 708, nr. 3, p. 27/28).

Bovenstaande toelichting is geschreven met legale bedrijven, met zichtbare activiteiten voor ogen. Het toezicht ziet voor een belangrijk deel op vergunningverlening en toezien op naleving van de vergunningsvoorwaarden. Als het gaat om ondergronds bankieren zal het niet gaan om bovenbedoeld toezicht maar om strafrechtelijk onderzoek. Het zal niet gaan om een bedrijf met zichtbare activiteiten maar om lieden die zich juist aan het zicht willen onttrekken. Het gaat in deze context niet aan van een ander land van de Europese Unie (hierna: EU) te verwachten dat deze in Nederland toezicht komt houden op de naleving van de Richtlijn betalingsdiensten. Voor de beoordeling van de plaats van de zetel zal in zaken als de onderhavige niet moeten worden gekeken naar statuten of een inschrijving in de kamer van koophandel. Gekeken moet worden naar de plaats waar de werkzaamheden feitelijk plaatsvinden.

[medeverdachte 1] heeft verklaard dat hij drie gelduitgiftepunten had. Het derde en belangrijkste gelduitgiftepunt was de medeverdachte [medeverdachte 6] in Nederland, bij wie hij steeds grotere geldbedragen contant zou hebben vergaard en bewaard. Dit betekent dat de kern van de bedrijvigheid van de betaaldiensten in Nederland is uitgevoerd. Gelet daarop dient te worden aangenomen dat het onderhavige bedrijf van betaaldiensten (zelfs) de “hoofdvestiging” en alleen al daarom zijn zetel in Nederland heeft gehad. Tezamen met de overwegingen onder 4.2. en 4.3. is het onderdeel van het opzettelijk overtreden van het voorschrift gesteld bij artikel 2:3a, eerste lid van de Wft daarmee bewezen.

Opzet: onvoorwaardelijk weten

Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad kan deelname aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven voorwaardelijk opzettelijk geschieden maar de verdachte dient wel te weten, in termen van onvoorwaardelijk opzet, dat de organisatie het plegen van misdrijven tot oogmerk had. Voorwaardelijk opzet volstaat niet (HR 8 oktober 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE5651). Gelet op de bewijsoverwegingen onder 4.2.5. met betrekking tot het witwassen en onder 4.3. met betrekking tot het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener zonder vergunning, komt de rechtbank tot het oordeel dat dit onvoorwaardelijk weten wel is bewezen wat betreft het uitoefenen van het bedrijf van betaaldienstverlener, maar niet wat betreft het gewoontewitwassen, nu de rechtbank wat dat feit betreft voorwaardelijk opzet heeft bewezen.

Conclusie

Bewezen is dat de verdachte heeft deelgenomen aan een organisatie die tot oogmerk had het plegen van misdrijven. Aan deze criminele organisatie hebben, behalve de al genoemde [medeverdachte 3] , [medeverdachte 1] en de verdachte, deelgenomen de personen tegen wie de rechtbank heden vonnis heeft gewezen en in wier zaken een veroordeling is gevolgd voor deelname aan deze criminele organisatie: [medeverdachte 6] , [medeverdachte 5] [medeverdachte 2] en [medeverdachte 7] .

Vrijspraak zonder nadere motivering (feiten 4 en 5)

Met de officier van justitie en de verdediging is de rechtbank van oordeel dat het onder 4. en 5. ten laste gelegde niet wettig en overtuigend is bewezen, zodat de verdachte daarvan zonder nadere motivering zal worden vrijgesproken.

Bewezenverklaring zonder nadere motivering (feit 6)

Het onder 6. ten laste gelegde is door de verdachte bekend. Dit feit zal zonder nadere bespreking bewezen worden verklaard.

Bewezenverklaring

In bijlage II heeft de rechtbank de inhoud van wettige bewijsmiddelen opgenomen, houdende voor de bewezenverklaring redengevende feiten en omstandigheden. Op grond daarvan, en op grond van de redengevende inhoud van het voorgaande, is wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het onder 1, 2 primair, 3 en 6 ten laste gelegde heeft begaan op die wijze dat:

1.

hij,

in de periode van 27 februari 2013 tot en met 31 mei 2013,

te [plaats 2] en [plaats 1] en Duitsland en het Verenigd Koninkrijk,

(telkens) tezamen en in vereniging met anderen,

van het plegen van witwassen een gewoonte heeft gemaakt,

immers hebben hij, verdachte, en zijn mededaders (krachtens die gewoonte) (telkens) meerdere contante geldbedragen,

voorhanden gehad en/of overgedragen

te weten:

terwijl hij wist dat deze geldbedragen - onmiddellijk of middellijk – (mede) afkomstig waren uit enig misdrijf;

2.

op tijdstippen omstreeks de periode van 27 februari 2013 tot en met 31 mei 2013,

te [plaats 2] en/of [plaats 1] en/of Duitsland enhet Verenigd Koninkrijk,

opzettelijk zonder vergunning van de Nederlandsche Bank het bedrijf van betaaldienstverlener heeft uitgeoefend als bedoeld in artikel 2:3a lid 1 van de Wet op het Financieel Toezicht,

immers hebben hij, verdachte, en/of zijn mededader(s) betalingsdiensten, te weten geldtransfers, uitgevoerd

3.

hij

in de periode van 1 december 2012 tot en met 31 oktober 2013

te [plaats 2] en/of [plaats 1] en/of elders in Nederland en/ofin Duitslanden/of het Verenigd Koninkrijk

heeft deelgenomen aan een criminele organisatie die bestond uit hem, verdachte, en [medeverdachte 3] en [medeverdachte 5] enen [medeverdachte 7] en [medeverdachte 6] en [medeverdachte 1] ,

welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, te weten:

het opzettelijk overtreden van het voorschrift gesteld bij artikel 2:3a, eerste lid van de Wet op het financieel toezicht en

6.

hij,

op 14 mei 2013,

te [plaats 2] ,

wapens als bedoeld in artikel 2 lid 1 categorie I van de Wet wapens en munitie,

te weten:

voorhanden heeft gehad;

Hetgeen meer of anders is ten laste gelegd is niet bewezen. De verdachte moet ook daarvan worden vrijgesproken.