1.3 Belang van een onderzoek naar de eisen van een goede procesorde

10. De eisen van een goede procesorde zijn in de loop der tijd, zoals gezegd, een steeds meer prominente rol gaan spelen als bron van burgerlijk procesrecht. Voor een ieder die het procesrecht wil kennen, is het dan ook van belang die eisen en de daaruit voortvloeiende regels te kennen. Die kennis is voor procespartijen, dan wel hun procesvertegenwoordigers, en de rechter van essentieel belang. De wijze waarop zij hun processuele bevoegdheden dienen uit te oefenen, wordt immers mede door de eisen van een goede procesorde bepaald. Veronachtzaamt de rechter die eisen, dan kan dat leiden tot vernietiging van zijn uitspraak in hogere instantie. Veronachtzamen partijen of hun procesvertegenwoordigers die eisen, dan leidt dat in het uiterste geval tot verlies van de procedure.

Het toegenomen belang van de goede procesorde als normatief begrip creëert een bepaalde mate van onzekerheid voor procespartijen. Wat een goede procesorde inhoudt, wat een goede procesorde eist, is immers lang niet altijd op voorhand duidelijk. De jurisprudentie biedt tal van voorbeelden waarin zowel voor de uiteindelijke, op de eisen van een goede procesorde gegronde beslissing, als voor een daarvan afwijkende beslissing goede argumenten konden worden aangevoerd, een verschijnsel dat niet exclusief is voor de toepassing van de eisen van een goede procesorde, maar daarbij wel in het bijzonder naar voren treedt.

Kenbaarheid van het geldende procesrecht en, daarmee, de voorspelbaarheid van rechterlijke beslissingen is echter bepalend voor de rechtszekerheid van procespartijen. Het stelt procespartijen in staat de sterkte of zwakte van hun positie in een procedure juist in te schatten en kan hen daardoor behoeden voor onaangename verrassingen en nodeloze kosten. Onduidelijkheid over de inhoud van het procesrecht kan ook leiden tot een toename van het aantal hoger beroepen en beroepen in cassatie, niet alleen omdat partijen door die onduidelijkheid eerder kunnen denken goede gronden te hebben om de gegeven uitspraak te bestrijden, maar ook omdat de kans dat de uitspraak op processuele gronden wordt vernietigd, daadwerkelijk groter is. Die onduidelijkheid leidt immers gemakkelijk tot verschillende opvattingen tussen rechters onderling over hetgeen een goede procesorde eist. Hieruit volgt ten slotte dat bij een dergelijke onduidelijkheid ook het gevaar van een ongelijke behandeling van soortgelijke zaken door verschillende rechters, het gevaar van rechtsongelijkheid dus, op de loer ligt.

De rechtszekerheid, die juist in het procesrecht zozeer is gewenst, nu een veronachtzaming van de daarin vervatte eisen kan leiden tot verlies van een procedure, en daarmee tot verlies van de mogelijkheid om een aan het materiële recht ontleende aanspraak te verwezenlijken, is kortom bij toepassingen van de eisen van een goede procesorde in het geding. Datzelfde geldt voor de rechtsgelijkheid, en uiteindelijk ook voor het vertrouwen van rechtsgenoten in de rechtspraak. Reden genoeg om de betekenis van de eisen van een goede procesorde in en voor het geldende procesrecht aan een nader onderzoek te onderwerpen.

11. Uit de hiervoor weergegeven opvattingen in de rechtsliteratuur blijkt dat over de aard van de eisen van een goede procesorde, in het bijzonder de argumentatieve kracht van een verwijzing naar die eisen, de relatie met de eisen van redelijkheid en billijkheid en de relatie met beginselen van procesrecht, geen overeenstemming bestaat. Het gebruik van het begrip in de rechtspraak wordt bovendien verschillend gewaardeerd. Gaat het om een duidelijk richtsnoer of om een nietszeggend machtswoord, om een processuele toepassing van de eisen van redelijkheid en billijkheid, om beginselen van procesrecht, om het 'doorhakken van een knoop', of in het ene geval om het een, in het andere geval om het ander? Ook vanuit dogmatisch oogpunt is er daarom reden om nader te onderzoeken welke plaats de goede procesorde als normatief begrip in ons rechtstelsel inneemt, en die plaats te evalueren. Het dogmatisch kader kan de rol en betekenis van de goede procesorde als normatief begrip ophelderen, wat in het bijzonder voor de rechtspraktijk van belang is. Een heldere begripsvorming draagt bovendien bij aan een 'verantwoord' gebruik van de goede procesorde in de rechtspraktijk.