HR, 27-05-2011, nr. 10/02917

Verzoekster tot cassatie, [verzoekster], is een dochter van de op 30 mei 1998 overleden [betrokkene 1] (hierna: de erflater) en de op 6 oktober 2007 overleden [betrokkene 2] (hierna: de erflaatster). Verweerders in cassatie onder 2, 1 en 3 zijn respectievelijk de broer en zusters van [verzoekster]. Erflaters hebben daarnaast nog twee dochters: [betrokkene 3] en [betrokkene 4].

De erflater heeft bij testament zijn nalatenschap tussen de erflaatster en zijn zes kinderen in die zin verdeeld dat hij alle activa en passiva had toegedeeld aan de erflaatster, waartegenover ieder van de kinderen een vordering wegens overbedeling op de erflaatster kreeg die eerst opeisbaar zou zijn bij het overlijden van de erflaatster.

De erflaatster heeft bij testament, op 24 november 2004 verleden voor verweerder in cassatie onder 4 (hierna ook: de notaris), over haar nalatenschap beschikt en heeft — onder uitdrukkelijke uitsluiting van [betrokkene 3] en [betrokkene 4] — [verzoekster] en verweerders in cassatie onder 1–3 tot haar enige erfgenamen benoemd, waarbij zij verweerster in cassatie onder 1, [verweerster 1] (hierna ook: de executeur-testamentair) heeft benoemd tot executeur-testamentair van haar nalatenschap met een afwikkelingsbewind.

[verzoekster] heeft op 22 oktober 2007 een verzoek als bedoeld in art. 672 Rv. ingediend bij de rechtbank Amsterdam, sector kanton, locatie Amsterdam.

Op de mondelinge behandeling van 5 december 2007 heeft zij, onder protest van verweerders in die procedure, zijnde haar broer en haar vier zusters, tevens een verzoek ingediend als bedoeld in art. 4:149 lid 1 onder f BW. Gelet op het protest van verweerders en de verwevenheid van beide verzoeken heeft de kantonrechter bepaald dat deze verzoeken gezamenlijk zullen worden behandeld op een voortgezette mondelinge behandeling. Deze voortgezette mondelinge behandeling heeft plaatsgevonden op 3 januari 2008, bij welke gelegenheid [verweerster 1] een verweerschrift heeft ingediend. Op deze voortgezette mondelinge behandeling zijn [verzoekster] en haar gemachtigde verschenen, alsmede de executeur-testamentair, verweerder in cassatie onder 2 (hierna ook: de broer) en de gemachtigde.

Beide gemachtigden hebben pleitnotities overgelegd.

Bij beschikking van 21 januari 2008 (kenmerk BA 07-3226/3702) heeft de kantonrechter de verzochte boedelbeschrijving bevolen onder aanwijzing van de notaris als boedelnotaris en het meer of anders verzochte, waaronder het ontslag van de executeur-testamentair, afgewezen.

Op 15 september 2008 heeft [verzoekster] wederom bij de sector kanton van de rechtbank Amsterdam een verzoek ingediend tot ontslag van [verweerster 1] uit haar functie van executeur-testamentair en afwikkelingsbewindvoerder, alsmede tot het treffen van passende maatregelen tegen het falende en partijdige optreden van de notaris bij de boedelafwikkeling, althans de notaris op te dragen de buitenlandse boedelbestanddelen van erflater en erflaatster — waar ook ter wereld — te beschrijven en de door [verzoekster] gevraagde informatie aan haar te verstrekken, alsmede erop toe te zien dat de notaris zich houdt aan zijn verplichtingen en toezeggingen bij de uitoefening van zijn taak, dan wel de notaris te ontheffen uit zijn functie en op de voet van art. 672 Rv. notaris M.J. Meijer in zijn plaats te benoemen.

Verweerders in cassatie onder 1–4 hebben ieder een verweerschrift ingediend.

De zaak is op 28 november 2008 mondeling behandeld. Gezien het verloop van de mondelinge behandeling heeft de kantonrechter een voortgezette mondelinge behandeling bepaald, die op 1 april 20093. heeft plaatsgevonden.

Bij beschikking van 11 juni 2009 (kenmerk EA 07-2730) heeft de kantonrechter het verzoek afgewezen om de notaris te veroordelen tot het aan [verzoekster] verschaffen van informatie en heeft hij [verzoekster] niet-ontvankelijk verklaard in de overige onderdelen van haar verzoek.

[verzoekster] is, onder aanvoering van zes grieven, van de beschikkingen van de kantonrechter van 21 januari 2008 en van 11 juni 2009 in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof te Amsterdam. Zij heeft het hof daarbij verzocht de beschikkingen waarvan beroep te vernietigen, de boedelbeschrijving van 3 februari 2009 te vernietigen en het volledige dossier opnieuw in behandeling te nemen, alsmede de executeur-testamentair en de notaris te ontslaan, met benoeming van notaris M.J. Meijer op de voet van artikel 672 Rv., met de uitdrukkelijke opdracht om:

zulks onder verbeurte van een daartoe te stellen dwangsom bij gebreke daarvan.

Verweerders in cassatie onder 1, 2 en 4 hebben een verweerschrift ingediend.

Vervolgens heeft het hof de zaak ter terechtzitting van 15 februari 2010 behandeld, in aanwezigheid van [verzoekster], bijgestaan door haar advocaat en [verweerster 1], de broer en de notaris alsmede hun advocaat. Verweerster in cassatie onder 3 is, hoewel behoorlijk opgeroepen, niet verschenen.

Bij beschikking van 13 april 2010 heeft het hof [verzoekster] niet-ontvankelijk verklaard in haar hoger beroep voor zover gericht tegen de beschikking van de kantonrechter van 21 januari 2008, voorts de beschikking van de kantonrechter van 11 juni 2009 bekrachtigd en het in hoger beroep meer of anders gevorderde afgewezen.

[verzoekster] heeft tegen de beschikking van 13 april 2010 tijdig4. beroep in cassatie ingesteld.

Verweerders hebben bij brief van 22 juli 2010 meegedeeld af te zien van het voeren van verweer.

Het verzoekschrift tot cassatie bevat zeven cassatiemiddelen.

Middel 1 is gericht tegen rechtsoverweging 4.1, waarin het hof de ontvankelijkheid van [verzoekster] in haar hoger beroep van de beschikking van 21 januari 2008 als volgt heeft beoordeeld:

Het middel klaagt dat dit oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, dan wel niet begrijpelijk is gemotiveerd, nu het karakter van een eindbeslissing niet uitsluitend wordt bepaald door het dictum en in dit geval de beslissing van de kantonrechter om de executeur-testamentair en de notaris te handhaven tezamen en in verband met de aan de notaris gegeven onderzoeksopdracht onder de geschetste omstandigheden slechts als een tussenbeschikking kan worden aangemerkt.

Het middel faalt.

De kantonrechter heeft in zijn beschikking van 21 januari 2008 — in cassatie niet bestreden — in rechtsoverweging 2 het door [verzoekster] gedane verzoek omschreven als

Vervolgens heeft het hof daarover in de rechtsoverwegingen 4.2 en 4.3 als volgt beslist:

Nu in het dictum uitdrukkelijk wordt beslist op het verzochte: het eerste verzoek wordt toegewezen en het tweede verzoek wordt afgewezen, is sprake van een eindbeschikking5..

Voor zover het middel klaagt dat ‘de beslissing van de kantonrechter om de executeur en de boedelnotaris te handhaven tezamen en in verband met de aan de notaris gegeven onderzoeksopdracht in dit geval slechts als een tussenbeschikking kan worden aangemerkt’, gaat het middel uit van een onjuist uitgangspunt. Het bevel tot boedelbeschrijving en de aanwijzing van de notaris bedoeld in art. 672 Rv. dienen blijkens art. 676 Rv. los te worden gezien van de uitvoering van de boedelbeschrijving door deze notaris: de aanwijzing van de notaris en opdracht tot boedelbeschrijving zijn op grond van art. 672 Rv. overgelaten aan de kantonrechter, terwijl geschillen over de boedelbeschrijving op grond van art. 676 Rv. aan de kortgedingrechter moeten worden voorgelegd6.. Tegen het bevel tot boedelbeschrijving is voorts geen hogere voorziening toegelaten (art. 672 lid 1 Rv.).

Hierop stuit ook middel 5 af, dat is gericht tegen rechtsoverweging 5.2 waarin het hof als volgt heeft beslist:

Volgens het middel miskent het hof dat het tot de taak van de kantonrechter behoort om toe te zien op de uitvoering van een expliciet door hem gegeven opdracht aan een op de voet van art. 672 Rv. door hem benoemde notaris, hetgeen zou blijken uit HR 18 mei 2001, NJ 2002, 478.

Voor zover het middel al voldoet aan de eisen van art. 426a lid 2 Rv. — het verzuimt aan te geven waarin de onjuistheid van de bestreden rechtsopvatting is gelegen7. — miskent het zoals gezegd dat de wetgever de berechting van geschillen inzake verzegeling, ontzegeling en boedelbeschrijving heeft overgelaten aan de kortgedingrechter, en niet aan de kantonrechter. Het genoemde arrest biedt hieromtrent geen andere gezichtspunten.

De middelen 2 en 3 richten zich kennelijk tegen hetgeen het hof in de navolgende rechtsoverweging 4.1 heeft overwogen:

Middel 2 klaagt dat het hof grief 1 in het beroepschrift van 10 september 2009 ten onrechte zowel formeel als inhoudelijk onbehandeld heeft gelaten, nu deze grief zich richtte tegen de beschikking van de kantonrechter van 11 juni 2009 en het hoger beroep daartegen tijdig was ingediend. Middel 3 voegt daaraan toe dat het hof met de onder cassatiemiddel 1 vermelde beslissing heeft miskend dat het beroep op het gezag van gewijsde van de kantonrechter in zijn beschikking van 11 juni 2009 onterecht was.

De toelichting op middel 3, die m.i. ook betrekking heeft op middel 2, bevat vervolgens de volgende klachten:

De onder (i) genoemde klacht faalt. Volgens vaste rechtspraak en opvatting komt ook aan beslissingen in beschikkingen gezag van gewijsde toe8..

Voor zover het middel betoogt dat geen sprake is van een geschil maar van een maatregel, zijnde een ‘puur feitelijke aangelegenheid, ten dienste van de verdeling van de internationale boedel (ontslag executeur en boedelnotaris)’ en dat het nemen van de gevorderde maatregelen onmogelijk kan vallen onder het begrip ‘geschil’ in de zin van art. 236 Rv., getuigt het van een onjuiste rechtsopvatting, althans voldoet het niet aan de eisen van art. 426a lid 2 Rv. Een beschikking gegeven op grond van art. 672 Rv. is geen ordemaatregel maar een beslissing op een verzoek. Voorshands valt derhalve niet in te zien waarom aan een dergelijke beschikking geen gezag van gewijsde zou toekomen; het middel licht deze klacht ook niet nader toe.

Met betrekking tot de onder (ii) bedoelde grondslag van het in de eerste procedure verzochte ontslag van de executeur-testamentair heeft de kantonrechter in zijn beschikking van 21 januari 2008 als volgt geoordeeld:

Met betrekking tot de grondslag van het in de tweede procedure opnieuw verzochte ontslag van de executeur-testamentair heeft de kantonrechter in zijn beschikking van 11 juni 2009 als volgt geoordeeld:

De bindende kracht die ingevolge art. 236 lid 1 Rv. aan in kracht van gewijsde gegane beslissingen toekomt, brengt mee dat een partij een eerder door de rechter beslist geschilpunt niet telkens opnieuw aan de orde kan stellen, zich daarbij beroepend op nieuwe juridische en feitelijke stellingen op grond waarvan thans anders zou moeten worden geoordeeld. Hiervan moet worden onderscheiden het geval dat de vordering wordt herhaald op een andere feitelijke grondslag waarover de rechter zich eerder nog niet had uitgelaten9..

De in de toelichting op middel 3 onder (ii) aangevoerde nieuwe feitelijke grondslag kan echter niet als zodanig dienen nu de door de kantonrechter in rechtsoverweging 7, tweede alinea van zijn beschikking van 21 januari 2008 gegeven ‘onderzoeksopdracht’ de drie punten (a t/m c) betreffen die de op de voet van art. 672 Rv. aangewezen notaris in zijn onderzoek dient te betrekken en derhalve niets met de taakvervulling van de executeur-testamentair uitstaande hebben.

Voor het overige bevat het cassatieverzoekschrift geen nadere onderbouwing van het verschil tussen het in de eerste en in de tweede procedure verzochte, zodat het in zoverre niet aan de eisen van art. 426a lid 2 Rv. voldoet. Wat er verder zij van het door het hof onderschreven oordeel van de kantonrechter dat nieuwe feiten en omstandigheden zouden moeten afstuiten op het gezag van gewijsde, geeft het oordeel dat in dit geval het oordeel over het ontslag van de executeur-testamentair in de tweede procedure afstuit op het gezag van gewijsde in de eerste procedure niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

De klacht onder (iii) bouwt voort op het hiervoor besproken onjuiste uitgangspunt van de middelen 1 en 5. Het derde middel faalt derhalve, terwijl het tweede middel gezien het voorgaande feitelijke grondslag mist.

Middel 4 klaagt dat het hof niet heeft beslist inzake het gevorderde ontslag van de notaris, zulks ten onrechte omdat de vordering voor het eerst werd ingesteld bij tweede verzoekschrift van 15 september 2008 (gedingstuk 20 onder ‘Weshalve’) en voorts ook in hoger beroep (gedingstuk 40 onder ‘Mitsdien’). Derhalve heeft de vordering geen betrekking op het niet-ontvankelijk verklaarde beroep inzake de beschikking van 21 januari 2008 doch op de beschikking van de kantonrechter van 11 juni 2009 waarin [verzoekster] volgens het middel wel degelijk ontvankelijk is.

Het middel mist feitelijke grondslag, want ziet er aan voorbij dat het hof in rechtsoverweging 5.2 heeft geoordeeld dat het tekort schieten door de notaris in diens taakvervulling in een andere procedure aan de orde moet worden gesteld (zie ook hiervoor bij de bespreking van de middelen 1 en 5).

Middel 6 klaagt dat het hof heeft miskend dat de executeur en de notaris in de nalatenschap van erflaatster in het bijzonder ook een informatieverplichting hebben op de voet van art. 4:16 lid 4 BW en art. 3:187 lid 2 BW voor wat betreft de vaststelling van de nalatenschap van erflater; dat het hof heeft miskend dat [verzoekster] in het kader van de boedelafwikkeling als belanghebbende recht heeft op informatie (artikel 843a Rv.) en voorts dat rechtsoverweging 5.4 niet begrijpelijk is. In deze rechtsoverweging heeft het hof als volgt geoordeeld:

Het middel voldoet niet aan de eisen van art. 426a lid 2 Rv. nu niet wordt aangevoerd waarom het hof de informatieverplichting van de executeur-testamentair en de notaris zou hebben miskend. Het hof heeft feitelijk en in cassatie niet voldoende bestreden geoordeeld dat [verzoekster] haar verzoek tot inzage en/of afgifte van stukken onvoldoende heeft gespecificeerd. Dat zij recht heeft op inzage en/of afgifte van stukken wordt daarbij niet miskend. Het hof overweegt immers dat [verzoekster] aan de notaris gespecificeerd inzage respectievelijk — tegen vergoeding — kopieën kan vragen van stukken die bij de notaris in bezit zijn en waarvan zij niet eerder een kopie heeft gekregen. In dit oordeel ligt het oordeel besloten dat [verzoekster] een rechtmatig belang heeft in de zin van art. 843a lid 1 Rv. bij inzage van op de nalatenschap ziende bescheiden, welk rechtmatige belang op grond van art. 3:187 lid 2 en 4:16 lid 4BW in beginsel is gegeven10..

Dat het hof specificatie van de stukken wenst, geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

Art. 843a Rv. bepaalt dat hij die daarbij rechtmatig belang heeft, op zijn kosten inzage, afschrift of uittreksel van bepaalde bescheiden aangaande een rechtsbetrekking kan vorderen van degene die deze bescheiden te zijner beschikking of onder zijn berusting heeft. Voor het vorderen van inzage, een afschrift of een uittreksel van bepaalde informatie geldt dus als één van de drie cumulatieve voorwaarden dat het moet gaan om bepaalde bescheiden die een (rechts)persoon te zijner beschikking of onder zijn berusting heeft. Deze bepaaldheidseis brengt onder meer mee dat met voldoende zekerheid moet kunnen worden vastgesteld dat het stuk waarvan inzage wordt gevraagd bestaat11.. Niet vereist is dat ieder opgevraagd stuk met naam en datum wordt gespecificeerd, maar in het licht van de vordering moet voldoende duidelijk zijn om welke bescheiden het gaat en om welke reden zij van belang zijn, alsmede dat de verzochte inzage niet verder strekt dan noodzakelijk is12.. De vraag of een vordering op grond van art. 843a Rv. voldoende bepaald is, is dus mede afhankelijk van de omstandigheden van het geval, en in zoverre in cassatie beperkt toetsbaar.

De brief van 13 september 200813. waarmee verzoekster een ‘herhaald verzoek om informatie aan de notaris en de executeur’ deed, omvat drieëndertig bladzijden en bevat een zeer groot aantal verzoeken van verschillende aard. Niet alle verzoeken zien op de exhibitie van stukken14.; van veel informatie en bescheiden is gesteld noch gebleken dat zij aan de notaris en/of executeur ter beschikking staan of zich onder hun berusting bevinden15., en van een aantal bescheiden is minstgenomen onzeker dat zij bestaan16..

Het oordeel van het hof dat [verzoekster] haar verzoek onvoldoende heeft gespecificeerd is mitsdien eveneens voldoende begrijpelijk gemotiveerd.

Middel 7 klaagt dat het hof ten onrechte niet heeft beslist op de in rechtsoverweging 3.2 vermelde voor het eerst in hoger beroep ingestelde vorderingen tot vernietiging van de boedelbeschrijving van 3 februari 2009 en tot het opnieuw in behandeling te nemen het volledige dossier.

Het middel stuit af op rechtsoverweging 5.2 van de bestreden beschikking en hetgeen hiervoor bij de bespreking van de middelen 1 en 5 is vermeld.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G