HR, 18-06-2010, nr. 10/01162

De officier van justitie in het arrondissement Assen heeft de rechtbank aldaar verzocht een machtiging te verlenen tot voortgezet verblijf van verzoeker tot cassatie (hierna: betrokkene) in een psychiatrisch ziekenhuis voor de duur van twee jaren. Bij het verzoek was onder meer een geneeskundige verklaring gevoegd. Betrokkene verbleef op dat moment in de zwakzinnigeninrichting Hoeve Boschoord, krachtens een op 17 juli 2009 verleende rechterlijke machtiging1..

De rechtbank heeft de officier van justitie, betrokkene en zijn raadsman gehoord alsmede de behandelend psychiater. Bij beschikking van 16 februari 2010 heeft de rechtbank (meervoudige kamer) de verzochte machtiging tot voortgezet verblijf verleend voor de duur van twee jaren. Volgens de rechtbank is voldaan aan de vereisten van art. 15 Wet Bopz. De rechtbank besprak uitvoerig het risico dat betrokkene als gevolg van de gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens2. ontucht met kinderen zal plegen. Als het te duchten gevaar zag de rechtbank:

In reactie op de kritiek van de raadsman4. op de behandeling in dit psychiatrisch ziekenhuis overwoog de rechtbank dat indien gevaar voor derden noopt tot voortzetting van de gedwongen opneming, zoals in dit geval, voor toe- of afwijzing van het verzoek niet relevant is of in het ziekenhuis daadwerkelijk behandeling plaatsvindt en wat de kwaliteit van die behandeling is. In een overweging ten overvloede ging de rechtbank toch inhoudelijk in op die kritiek (blz. 3 – 4 Rb).

Namens betrokkene is — tijdig — beroep in cassatie ingesteld. In cassatie is geen verweerschrift ingediend.

Het middel keert zich in de eerste plaats tegen de overweging van de rechtbank, dat het wel of niet plaatsvinden van behandeling en de kwaliteit van die behandeling niet relevant zijn voor de beoordeling of de verzochte machtiging zal worden verleend. Deze overweging is volgens de klacht in strijd met art. 5, lid 1 onder e, EVRM5.. Volgens het middel is (psychiatrische) behandeling een vereiste voor rechtmatigheid van een gedwongen opname in een psychiatrisch ziekenhuis. In dit verband wijst het cassatierekest op EHRM 24 oktober 1979 (Winterwerp/Nederland), NJ 1980, 114 m.nt. EAA, EHRM 28 mei 1985 (Ashingdane/Verenigd Koninkrijk), NJ 1991, 623 m.nt. EAA en EHRM 30 juli 1998 (Aerts/België), NJ 2000, 416. Tevens dient het effect van de behandeling te worden betrokken bij de beoordeling van de proportionaliteit van de gedwongen opneming, de mate van gevaar en/of de kans op recidive. In dit verband wijst het cassatierekest erop dat ook het gerechtshof te Arnhem, bij de beoordeling van vorderingen tot verlenging van de terbeschikkingstelling van zgn. longstayers, aan de maatstaf van proportionaliteit pleegt te toetsen6.. Subsidiair noemt het middel deze overweging van de rechtbank onbegrijpelijk, aangezien het effect van de (psychiatrische) behandeling van belang moet worden geacht voor de inschatting van het gevaar, de kans op herhaling en de beoordeling van de proportionaliteit7..

Art. 15 lid 2 Wet Bopz houdt in dat een machtiging tot voortgezet verblijf slechts kan worden verleend indien naar het oordeel van de rechter:

Volgens de rechtbank is aan deze vereisten voldaan.

Het cassatierekest (onder 2) stelt terecht voorop dat een machtiging als de onderhavige onder de werkingssfeer van art. 5, lid 1 onder e, EVRM valt. In beginsel is een vrijheidsbeneming van geesteszieken op de grond als bedoeld in art. 5, lid 1 onder e, EVRM slechts rechtmatig indien zij ten uitvoer wordt gelegd in een ziekenhuis, kliniek of andere voor dat doel geschikte inrichting. Onverlet dat uitgangspunt, heeft art. 5 EVRM verder geen betrekking op de medische behandeling of de wijze waarop de vrijheidsbeneming ten uitvoer wordt gelegd8.. Een voorbeeld van een geval waarin zelfs niet aan de minimumeis (ziekenhuis, kliniek of andere voor dat doel geschikte inrichting) werd voldaan, is EHRM 30 juli 19989.. In die zaak werd de geschiktheid van de vleugel van een bepaalde gevangenis in België voor de detentie van geesteszieken getoetst:

Dit is verklaarbaar vanuit het doel van de rechterlijke machtiging tot onvrijwillige opneming in een psychiatrisch ziekenhuis. Het doel van de machtiging is per slot van rekening niet het behandelen van de stoornis, maar het beschermen van de patiënt en/of anderen tegen gevaar dat voortvloeit uit de stoornis van de geestvermogens. De psychiatrische behandeling van de stoornis is een middel om dat doel te bereiken. Een onvrijwillige opneming in een psychiatrisch ziekenhuis verplicht de patiënt niet zonder meer om iedere, hem aangeboden medische behandeling te ondergaan. Indien de betrokken patiënt de hem aangeboden psychiatrische behandeling weigert, of indien de stoornis niet te genezen is, is het mogelijk dat de vrijheidsbeneming op grond van art. 5, lid 1 onder e, EVRM voortduurt om te voorkomen dat het gevreesde gevaar zich verwezenlijkt. Een voorbeeld hiervan is een gedwongen opneming wegens acuut suïcidegevaar. Indien de patiënt de hem in het ziekenhuis aangeboden medicatie weigert, kan het nodig zijn de gedwongen opneming voort te zetten om, door middel van toezicht en zo nodig fysiek ingrijpen, suïcidepogingen te beletten. Uit het Winterwerp-arrest volgt wel, dat periodiek moet worden getoetst of de grond die aanleiding heeft gegeven tot de vrijheidsbeneming, nog steeds bestaat. Om die reden kan een rechterlijke machtiging tot onvrijwillig verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis (telkens) slechts voor een bepaalde tijd worden gegeven.

Ook in latere rechtspraak van het EHRM is hiervoor steun te vinden. In EHRM 20 februari 2003 (Hutchison Reid/Verenigd Koninkrijk)10. had de klager aan zijn klacht over een schending van art. 5, lid 1 onder e, EVRM ten grondslag gelegd dat hij onvrijwillig was opgenomen hoewel hij leed aan een onbehandelbare stoornis van zijn geestvermogens. Het EHRM verwierp die opvatting en overwoog onder meer:

In de onderhavige zaak is niet aangevoerd dat de — als psychiatrisch ziekenhuis in de zin van de Wet Bopz aangemerkte — inrichting Hoeve Boschoord ongeschikt zou zijn voor de detentie van personen met een geestelijke stoornis als die van betrokkene. De wet veronderstelt dat een (onvrijwillig) opgenomen patiënt medische behandeling aangeboden krijgt; daartoe dient het op te stellen behandelingsplan (art. 38 Wet Bopz). De rechtbank is ervan uitgegaan dat betrokkene in deze inrichting psychiatrische behandeling aangeboden krijgt. Of hij daaraan medewerking verleent en of de behandeling succes heeft, is een andere vraag. Voor zover verschil van mening bestaat tussen betrokkene en de behandelaar(s) over de wijze van behandeling, kan betrokkene zijn bezwaren daartegen kenbaar maken bij het overleg over het opstellen van het behandelingsplan en, in voorkomend geval, door middel van een klacht op de voet van art. 41 Wet Bopz dan wel van de Wet klachtrecht cliënten zorgsector.

De toetsing van de proportionaliteit maakt deel uit van de toetsing aan het gevaarscriterium. De rechter stelt vast welk gevaar te duchten is en de ernst van dat gevaar, d.w.z. hoe groot de kans is dat een onheil zich zal voordoen en de verwachte gevolgen voor betrokkene of voor derden indien het gevreesde onheil zich verwezenlijkt. Vervolgens gaat de rechter na of het gevaar de vrijheidsbeneming rechtvaardigt12.. In bestuursrechtelijke terminologie zou men zeggen: de voor betrokkene nadelige gevolgen van het besluit mogen niet onevenredig zijn in verhouding tot de met het besluit te dienen doelen (art. 3:4 Awb). In de bestreden beschikking heeft de rechtbank de proportionaliteitstoetsing uitdrukkelijk verricht13.. Uit het voorgaande volgt dat de rechtsklacht faalt.

Ook de motiveringsklacht treft geen doel. In het systeem van de Wet Bopz wordt eerst een rechterlijke beslissing genomen over de machtiging tot vrijheidsbeneming (hoofdstuk II). Eerst nadat de patiënt onvrijwillig opgenomen is en de vraag ter sprake komt of hij gedwongen kan worden een bepaalde behandeling te ondergaan, kan daarover afzonderlijk een beslissing van de rechter worden uitgelokt (hoofdstuk III). De rechtbank doelt kennelijk op dit onderscheid. Het is mij opgevallen dat de aangevallen overweging bijna woordelijk overeenstemt met een passage in het proefschrift van Dijkers14.. De rechtbank heeft getoetst of een vrijheidsbeneming, waaraan een behandelaanbod in de vorm van een behandelingsplan is gekoppeld, doelmatig is (d.w.z. een geschikt middel om te beschermen tegen de in de beschikking aangeduide gevaren) en of deze vrijheidsbeneming niet onevenredig is in verhouding tot het daarmee te bereiken doel. Over de inhoud van het behandelingsplan behoefde de rechtbank zich niet uit te spreken. In ieder geval is de redengeving niet onbegrijpelijk voor de lezer.

Ten slotte klaagt het middel (onder 8) dat de overweging dat de gegevens betreffende de behandeling een rol spelen bij het beantwoorden van de vraag of aan de wettelijke criteria voor het verlenen van de gevraagde machtiging wordt voldaan (blz. 3 voorlaatste alinea) in tegenspraak is met de daarop volgende overweging, dat niet relevant is of daadwerkelijk behandeling plaatsvindt en wat de kwaliteit van die behandeling is. Vanwege deze innerlijke tegenstrijdigheid zou de beslissing onbegrijpelijk zijn.

Deze motiveringsklacht faalt. Voor de beoordeling of de vrijheidsbeneming zal plaatsvinden in een ziekenhuis, kliniek of andere voor dat doel geschikte inrichting, kan van belang zijn of aan betrokkene een behandelaanbod is of zal worden gedaan. De wet schrijft voor dat de officier van justitie bij het verzoek — naast de geneeskundige verklaring — een afschrift overlegt van de in art. 37a Wet Bopz bedoelde aantekeningen en van het behandelingsplan (zie art. 16 lid 4 Wet Bopz). Voor een beslissing over geschillen over het behandelingsplan of over de wijze van behandeling in het ziekenhuis is echter geen plaats in de machtigingsprocedure. De rechtbank heeft dit onderscheid tot uitdrukking gebracht.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

a. - g.