HR, 19-01-2010, nr. 08/00756

Het eerste middel klaagt dat het onder feit 1 bewezenverklaarde ‘misbruik’ niet volgt uit de gebezigde bewijsmiddelen; in het bijzonder kan uit de gebezigde bewijsmiddelen niet volgen ‘het onder toezicht (doen) houden van deze vrouwen’ en ‘het hanteren van een boetesysteem en/of het dreigen met maatregelen en/of geldstraffen’. Voorts klaagt het middel dat 's Hofs beslissing terzake de misbruikmiddelen onvoldoende met redenen is omkleed, nu het Hof slechts vier van de tien ten laste gelegde misbruikmiddelen bewezen heeft verklaard en heeft verzuimd te motiveren waarom die vier middelen van voldoende kaliber waren om de betreffende vrouwen tegen haar wil in de prostitutie te houden.

Het Hof heeft ten laste van verdachte onder 1 bewezenverklaard dat:

Ten aanzien van de klacht dat uit de gebezigde bewijsmiddelen niet kan volgen ‘het onder toezicht (doen) houden van deze vrouwen’ en ‘het hanteren van een boetesysteem en/of het dreigen met maatregelen en/of geldstraffen’, wijs ik op het volgende: uit de bewijsmiddelen 14 (verklaring van [betrokkene 5]), 16 (verklaring van [getuige 2]) en 40 (verklaring van [betrokkene 13]) volgt dat er boetes konden worden opgelegd alsmede dat er een geldstraf stond op onder andere het meer dan twee keer een klant weigeren; voorts volgt uit de verklaring van [betrokkene 13] dat ‘de pooier […]’ bij overtredingen ook wel klappen uitdeelde. Uit bewijsmiddel 35 (verklaring van [betrokkene 6]) en bewijsmiddel 40 (verklaring van [betrokkene 13]) volgt dat de vrouwen onder toezicht stonden; ze mochten de club niet verlaten zonder toestemming van verdachte.

Het komt mij voor dat het Hof hieruit de bewezenverklaarde misbruikmiddelen ‘het onder toezicht (doen) houden van deze vrouwen’ en ‘het hanteren van een boetesysteem en/of het dreigen met maatregelen en/of geldstraffen’ heeft kunnen afleiden. Waarbij ik opmerk dat de opvatting in de toelichting op het middel, dat de jegens elke vrouw gebezigde misbruikmiddelen slechts afgeleid zouden kunnen worden uit haar eigen verklaringen, geen steun vindt in het recht. Ook uit verklaringen van anderen kan immers worden afgeleid dat de betreffende maatregelen ten opzichte van alle in de clubs van verdachte werkzame vrouwen golden.

In de toelichting op het middel wordt voorts geklaagd dat het Hof bij de verwerping van het verweer onder b heeft overwogen dat de tien tenlastegelegde misbruikmiddelen, juist in onderling verband en samenhang bezien, de sfeer van onvrijheid oproepen waaruit het misbruik blijkt, doch dat het Hof vervolgens slechts vier van die ten lastegelegde misbruikmiddelen bewezen heeft verklaard, zonder uitdrukkelijk aan te geven waarom reeds die vier voldoende zijn om die sfeer van onvrijheid op te roepen.

In zijn arrest heeft het Hof bedoeld verweer als volgt weergegeven en ten aanzien daarvan het volgende overwogen:

Het Hof bespreekt het verweer naar aanleiding van de bewezenverklaring. Als het Hof niet tot een bewezenverklaring was gekomen, was bespreking immers niet nodig geweest. Ik meen dat het Hof daarmee voldoende tot uitdrukking heeft gebracht dat de bewezenverklaarde feitelijkheden in onderling verband en samenhang bezien de sfeer van onvrijheid oproepen waaruit het misbruik blijkt. Uit het gebruik van het woord ‘wellicht’ volgt dat het Hof het ook mogelijk acht dat, afhankelijk van de betreffende feitelijkheid, deze afzonderlijk al voldoende is om het misbruik uit af te leiden.

Het komt mij voor dat het zeven dagen per week, zo'n 14 uur per dag laten werken van vrouwen in de prostitutie, onder ‘huis’-regels en gedurende menstruatie, waarbij deze vrouwen onder toezicht worden gehouden en niet vrijelijk kunnen beschikken over hun eigen verdiensten, en waarbij een boetesysteem wordt gehanteerd dan wel wordt gedreigd met maatregelen en/of geldstraffen, zonder meer voldoende is om aan te nemen dat er sprake was van misbruik van uit feitelijke verhoudingen voortvloeiend overwicht. Onder deze omstandigheden kan gesproken worden van een uitbuitingssituatie en kan worden geconcludeerd tot misbruik van uit feitelijk overwicht voortvloeiende verhoudingen.4. In dat licht was het Hof niet gehouden tot een nadere motivering waarom de bewezenverklaarde feitelijkheden reeds voldoende waren om het misbruik uit af te leiden.

Daar doet het verweer dat namens verdachte is gevoerd ten aanzien van de afzonderlijke bewezenverklaarde misbruikmiddelen niet aan af. Het Hof heeft immers uitdrukkelijk aangegeven dat de feitelijkheden in onderling verband en samenhang moesten worden beschouwd.

Rest de klacht dat het Hof zich niet uitdrukkelijk heeft uitgelaten over het verweer dat de vrouwen door de betreffende misbruikmiddelen in hun vrijheid zouden zijn belemmerd om met prostitutie op te houden. De vraag waar het daarbij om gaat is of de vrouwen door de bewezenverklaarde misbruikmiddelen in een afhankelijke situatie zijn gebracht waarin hun keuzevrijheid werd beperkt?5. In aanmerking genomen dat, zoals uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid, de vrouwen zeven dagen per week moesten werken, dat zij onder toezicht stonden en niet vrijelijk de club mochten verlaten, dat er (geld)straffen volgden als zij zich niet aan de regels hielden, en dat zij niet vrijelijk over hun inkomen konden beschikken, kan mijns inziens zonder meer gezegd worden dat de vrouwen door de bewezenverklaarde misbruikmiddelen in een afhankelijke situatie waren gebracht waarin hun keuzevrijheid duidelijk was verminderd.

Nu de weerlegging van bedoeld verweer uit de bewijsmiddelen volgt, alsmede uit hetgeen het Hof ten aanzien van het verweer onder b over de sfeer van onvrijheid, die door de misbruikmiddelen werd opgeroepen, heeft overwogen, was het Hof niet tot uitdrukkelijker motivering gehouden.

Het middel faalt.

Het tweede middel is gelijkluidend aan het eerste middel, zij het dat het is gericht op de bewezenverklaring van feit 2.

Beide feiten zien op gelijksoortige gedragingen. Art. 250ter Sr is echter met ingang van 1 oktober 2000 gewijzigd in art. 250 a Sr. Dat kent een andere redactie, doch de algemene strekking is hetzelfde.

Voor wat betreft de toelichting op het middel wordt verwezen naar het eerste cassatiemiddel en de toelichting daarop.

Het onder a in de toelichting op het eerste middel aangevoerde ziet echter niet op feit 2. Het ziet immers specifiek op het bewijs van de onder 1 bewezenverklaarde misbruikmiddelen ten aanzien van de onder 1 genoemde personen.

Het onder b aangevoerde ziet evenmin op feit 2: het verweer onder b en de reactie van het Hof daarop zien op feit 1, en bedoeld verweer is niet gevoerd ten aanzien van feit 2.

Het onder c aangevoerde bevat een paar meer algemene grieven, doch berust tevens op hetgeen onder a was aangevoerd betreffende het niet uit de bewijsmiddelen blijken van twee misbruikmiddelen. Dat is dermate verbonden met feit 1 dat ik ook daar twijfel of volstaan kan worden met een enkele verwijzing naar hetgeen in de toelichting op het eerste middel is aangevoerd.

Ik volsta derhalve met de conclusie dat daar waar een ten aanzien van feit 1 aangevoerde klacht beschouwd kan worden als tevens aangevoerd ten aanzien van feit 2, deze mutatis mutandis faalt.

Het derde middel klaagt dat het Hof ten onrechte de onder 3 tenlastegelegde overtreding van art. 197a Sr bewezen heeft verklaard voor zover gepleegd jegens [betrokkene 11] en [betrokkene 12], nu uit de gebezigde bewijsmiddelen niet het wederrechtelijk verblijf van [betrokkene 11] en [betrokkene 12] kan worden afgeleid, en het Hof bovendien als bewijsmiddel een proces-verbaal van verbalisant [verbalisant 1] gebruikt dat is gebaseerd op de Vreemdelingenwet 2000, terwijl die nog niet in werking was getreden.

In zijn arrest heeft het Hof een dienaangaand verweer als volgt weergegeven en dienaangaand het volgende beslist:

Voordat ik het middel bespreek wil ik het volgende ten aanzien van de bewezenverklaring opmerken: de tenlastelegging noemt 18 namen van vrouwen wier verblijf in Nederland wederrechtelijk zou zijn. Het Hof komt tot een uitdrukkelijk gemotiveerde deelvrijspraak ten aanzien van drie van die vrouwen. De bewezenverklaring ziet vervolgens echter slechts op 13 vrouwen. [Betrokkene 17] en [betrokkene 6] komen niet terug in de bewezenverklaring, en worden evenmin genoemd in de motivering van de vrijspraak. Nu is een rechter niet gehouden om een vrijspraak te motiveren, dus in theorie kan het zijn dat het Hof ook ten aanzien van [betrokkene 17] en [betrokkene 6] tot vrijspraak is gekomen.

Uit de hierboven weergegeven bespreking van het verweer volgt volgens mij echter dat het Hof er van uit ging dat feit 3 ook ten aanzien van [betrokkene 17] kon worden bewezenverklaard. Ter motivering van de bewezenverklaring stelt het Hof immers vast dat [betrokkene 17] niet visumplichtig is. Haar verklaring is ook onder de bewijsmiddelen opgenomen (bewijsmiddel 71). Ook de verklaring van [betrokkene 6] is onder de bewijsmiddelen opgenomen (bewijsmiddel 37). In een reactie op een verweer met betrekking tot feit 3 overweegt het Hof in het arrest (p.10) dat uit de bewijsmiddelen blijkt dat [betrokkene 6] (het Hof doelt op [betrokkene 6]) een verlopen visum had. Die overweging strekt er toe de bewezenverklaring te motiveren. Nu voor beide vrouwen geldt dat er zowel een bewijsmiddel is opgenomen als aan het bewijs een afzonderlijke overweging is gewijd is het niet voorkomen van de namen [betrokkene 17] en [betrokkene 6] in het onder 3 bewezenverklaarde feit een kennelijke vergissing. Uit de strafmotivering (maar nu loop ik vooruit op de bespreking van het vierde middel) maak ik op dat het Hof er van uit ging dat de bewezenverklaring van feit 3 ook [betrokkene 17] en [betrokkene 6] omvatte.6.

In de gevallen van de niet visumplichtige [betrokkene 11] en [betrokkene 12] zijn de volgende bepalingen uit de Vreemdelingenwet 1994en het Vreemdelingenbesluit toepasselijk.

De Nota van Toelichting bij het Vreemdelingenbesluit vermeldt daarbij nog (NvT bij besluit van 19 september 1966, Stb. 1966, 387 tot uitvoering van de Vreemdelingenwet, p. 920):

In bewijsmiddel 2 staat vermeld dat het staande houden is geschied op basis van de Vreemdelingenwet 2000. Tegen de uitoefening van deze bevoegdheid verzet het middel zich niet. In de toelichting op het middel wordt terecht geconstateerd dat de Vreemdelingenwet 2000 op het moment van staande houden nog niet van toepassing was. De steller van het middel leidt uit de vermelding van voormelde bepaling in het door het hof als bewijsmiddel gebruikte proces-verbaal af dat het hof gehouden was een aantal rechtsvragen te beoordelen aan de hand van de Vreemdelingenwet 2000. Ik meen dat de vermelding door de verbalisant van de Vreemdelingenwet 2000 als een vergissing kan worden gezien en dat het hof niet gehouden is aan die wet te toetsen. De eis tot toetsing aan een niet toegepaste, immers niet geldende wet is absurd.

[Betrokkene 11] en [betrokkene 12] konden derhalve drie maanden in Nederland verblijven. In geval zij gingen werken waren zij verplicht daarvan onverwijld mededeling te doen aan de korpschef van de gemeente waar zij verblijf hadden, tenzij een van de uitzonderingsbepalingen van art. 62 lid 2 Vreemdelingenbesluit van toepassing was. Aan de orde is daarmee de toepasselijkheid van art. 62 lid 2 onder b Vreemdelingenbesluit: het kunnen aantonen dat zij naar Nederland zijn gekomen voor het verrichten van arbeid gedurende een tijdvak van ten hoogste drie maanden te rekenen van het tijdstip van hun binnenkomst.

Uit de onder 58 tot het bewijs gebezigde verklaring van [betrokkene 11] volgt dat zij op 29 september 2000 vanuit Letland naar Nederland is gekomen en dat zij naar Nederland kwam om in de prostitutie te gaan werken. Zij is dezelfde dag gaan werken in [A] en werd bij de zoeking in [A] in de nacht van 17 op 18 januari 2001 (meer dan drie maanden na haar aankomst) daar ook aangehouden.

In aanmerking genomen dat blijkens bewijsmiddel 1 verdachte wist dat de vrouwen uit onder andere Letland niet in Nederland mochten werken en dat in [A] een achter een passpiegel verborgen ruimte zat waar de vrouwen zich in geval van een politiecontrole moesten verbergen ( [betrokkene 11] noemt dit uitdrukkelijk in haar verklaring), kon het Hof er gevoeglijk van uit gaan dat de vrouwen, en ook [betrokkene 11], toen zij arbeid gingen verrichten, zich niet onverwijld hadden gemeld bij de korpschef van de gemeente waar zij verbleven. [betrokkene 11] verklaart immers niets over een bezoek aan de korpschef, zij verklaart slechts dat zij op de dag van aankomst gelijk is gaan werken.

's Hofs oordeel dat [betrokkene 11] wederrechtelijk in Nederland verbleef geeft in dat licht geen blijk van een verkeerde rechtsopvatting en is ook niet onbegrijpelijk, ondanks de mij niet geheel duidelijke motivering die het Hof aan zijn verwerping van het verweer ten grondslag heeft gelegd.7.

Ten aanzien van [betrokkene 12] ligt het iets anders. Uit haar als bewijsmiddelen 59, 60 en 61 gebezigde verklaringen volgt dat zij drie periodes in [A] heeft gewerkt.

De eerste periode was vanaf begin januari 1999. Zij heeft daar toen twee weken gewerkt tot een inval van de politie waarna zij werd teruggestuurd naar Hongarije.

De tweede periode was vanaf begin oktober 2000. Zij heeft toen 5 a 6 weken gewerkt in [A]. Inmiddels was er een verstopplaats: een vertrek achter een spiegel. Bij een politiecontrole moesten de vrouwen zich in dat vertrek verstoppen. 20 november 2000 is zij weer naar huis teruggereisd.

Zij arriveerde weer in [A] op 6 januari 2001, waar zij vervolgens in de nacht van 17 op 18 januari 2001 door de politie is aangetroffen.

De tweede periode kwam ze uitsluitend naar Nederland omdat ze geld nodig had. Uit de bewijsmiddelen ontstaat de indruk dat zij in korte tijd veel geld wilde verdienen en dat het dus niet haar bedoeling was om langere tijd te blijven. Na 6 a 7 weken is ze ook weer vertrokken. Op 6 januari 2001 komt ze weer terug naar Nederland. Nu dit binnen een tijdvak van 6 maanden valt, wordt deze periode voor de vaststelling van drie maanden, opgeteld bij de tweede periode. Daargelaten of dit relevant is gelet op het navolgende.

Op 6 januari komt [betrokkene 12] dus weer bij [A], waar ze op 18 januari door de politie is aangetroffen. Uit het feit dat zij wist van de verbergplaats achter de passpiegel, alsmede dat zij op de vraag van verdachte of zij een verblijfsvergunning had ontkennend antwoordde, wat echter geen beletsel bleek om in [A] te kunnen werken, en dat zij in haar verklaring spreekt over illegale meisjes wanneer zij het over haar collega's heeft, volgt dat zowel verdachte als zijzelf er van uit ging dat zij illegaal in Nederland was. Voorts blijkt niet dat zij kon aantonen dat zij naar Nederland was gekomen voor het verrichten van arbeid gedurende een tijdvak van ten hoogste drie maanden. Evenmin blijkt van een melding aan de korpschef.

Voor de volledigheid bespreek ik hier ook de situatie rond [betrokkene 17], nu het hof kennelijk heeft bedoeld om feit 3 ook ten aanzien van [betrokkene 17] bewezen te verklaren. Voor [betrokkene 17] geldt eenzelfde verhaal. Uit haar verklaring (bewijsmiddel 71), inhoudende onder andere dat zij in [A] kon wonen en werken, volgt dat zij voor een langere periode naar Nederland was gekomen. Ook zij kon niet aantonen dat zij naar Nederland was gekomen voor het verrichten van arbeid gedurende een tijdvak van ten hoogste drie maanden. Evenmin blijkt van een melding aan de korpschef.

Op het moment dat de vrouwen gingen werken eindigde derhalve aanstonds de hun toegestane termijn van verblijf. In dat opzicht bevat het proces-verbaal van [verbalisant 1], zoals onder 3 tot het bewijs gebezigd, voor zover inhoudende ten aanzien van de drie hierboven genoemde vrouwen dat dezen in de vrije termijn verbleven en dat deze termijn door het verrichten van werkzaamheden van rechtswege is beëindigd, niets wat niet voortvloeit uit de Vreemdelingenwet 1994.

Het middel faalt derhalve.

Het vierde middel klaagt dat het Hof bij de strafoplegging met betrekking tot het onder 3 bewezenverklaarde uit gaat van één maand gevangenisstraf per vrouw, en vervolgens ter zake van feit 3 15 maanden gevangenisstraf oplegt, terwijl de bewezenverklaring onder 3 slechts betrekking heeft op 13 vrouwen.

Hierboven onder nr. 31 heb ik reeds aangegeven dat ik meen dat het Hof de bedoeling had om feit 3 ten aanzien van 15 vrouwen bewezen te verklaren doch twee namen per abuis zijn weggevallen. Het wegvallen van de beide namen leid ik af uit de verwerping van het ten aanzien van feit 3 gevoerde verweer onder b, de bewijsmiddelen waaruit volgt dat er bij de politiecontrole in totaal 17 vrouwen zijn aangetroffen en een paar dagen later nog een vrouw (18 in totaal dus), alsmede de uitdrukkelijke vrijspraak met betrekking tot drie van de 18 in de tenlastelegging genoemde vrouwen, omdat dezen over een geldig visum van een Schengenland zouden beschikken. Het Hof heeft derhalve kennelijk bedoeld om feit 3 ten aanzien van 15 vrouwen bewezen te verklaren. Daarvan uitgaand vervalt de feitelijke grondslag aan het verweer.

In geval de Hoge Raad daar niet aan wil, is 's Hofs strafoplegging inderdaad onbegrijpelijk. Gelet op de door het Hof uitdrukkelijk toegepaste rekenmethode ten aanzien van feit 3 kan de Hoge Raad de zaak dan zelf afdoen, door de ten aanzien van het onder 3 bewezenverklaarde opgelegde 15 maanden gevangenisstraf te verminderen tot 13 maanden. De totale gevangenisstraf komt dan op 38 maanden.

Zij het dat, indien ook de Hoge Raad het middel van de Advocaat-Generaal bij het Hof terecht voorgesteld, de vernietiging van de bestreden uitspraak voor wat betreft de bewezenverklaring onder 3 en de strafoplegging de onder nummer 45 voorgestelde exercitie overbodig maakt.

Ambtshalve merk ik op dat de Hoge Raad naar alle waarschijnlijkheid niet binnen twee jaar na het instellen van het cassatieberoep uitspraak zal doen. De redelijke termijn in cassatie zal derhalve overschreden worden. De rechter naar wie teruggewezen wordt zal met deze overschrijding in cassatie rekening dienen te houden bij de strafoplegging.

Andere gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt voor wat betreft het beroep ingesteld door de Advocaat-Generaal bij het Hof tot vernietiging van de bestreden uitspraak, doch uitsluitend voor wat betreft voor wat betreft de bewezenverklaring onder 3 en de strafoplegging, tot terugwijzing van de zaak, opdat die, met inachtneming van de overschrijding van de redelijke termijn in cassatie, in zoverre op het bestaande hoger beroep opnieuw wordt berecht en afgedaan, en tot verwerping van het namens verdachte ingestelde beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG