5.3.3.2 De betekenis van risicosignalen

De ombudsman verlangt niet altijd een even gedetailleerd onderzoek naar het inkomen en de vaste uitgaven van de consument. In het ene geval kan de kredietgever volstaan met een onderzoek naar het inkomen, terwijl in het andere geval ook de vaste uitgaven in beeld moeten worden gebracht. In het bijzonder kijkt de ombudsman naar risicofactoren. Als hieruit een risicosignaal voortvloeit, is een verdergaand onderzoek vereist naar de betaalcapaciteit van de consument. Van een risicosignaal is sprake als er een concrete aanleiding is om te denken dat het gevraagde krediet een (te) grote impact zal hebben op de betaalcapaciteit van de betreffende consument. In het bijzonder komen in de relevante uitspraken de volgende risicofactoren aan bod:1

In de zaken waarin de kredietgever een verdergaand onderzoek had moeten doen naar het inkomen en de uitgaven, is doorgaans sprake van een of meerdere risicosignalen. Denk bijvoorbeeld aan de consument die vraagt om (i) een groter kredietbedrag voor bijvoorbeeld de aanschaf van een auto.2 Als eenmaal sprake is van een dergelijk risicosignaal kan de kredietgever in beginsel niet volstaan met een globaal onderzoek naar bijvoorbeeld (iv) de betaalgeschiedenis van de consument.3 Een verdergaand onderzoek naar de omvang van de betreffende betaalcapaciteit is dan vereist.4 Dat laatste is in beginsel anders als de consument vraagt om een klein kredietbedrag van bijvoorbeeld honderd pond. Omdat uit (i) de absolute omvang van het kredietbedrag geen risicosignaal voortvloeit, kan de kredietgever in beginsel volstaan met een onderzoek naar een andere risicofactor.5 Als ook daaruit geen risicosignaal voortvloeit, kan de consument in principe als kredietwaardig worden gezien. Zie bijvoorbeeld de volgende overweging waarin de ombudsman kijkt naar (ii) de LTI-ratio en vervolgens tot de conclusie komt dat er geen onderzoek naar de vaste uitgaven nodig was:

Voorts is duidelijk dat de kredietgever geen risicosignalen mag negeren. Zo kan bijvoorbeeld sprake zijn van een risicosignaal als de consument (iii) in een korte tijd voor de zoveelste keer om een klein krediet vraagt.7 De ombudsman lijkt daarmee te verwachten dat de kredietgever ten minste rekening houdt met de eigen (betaal)ervaringen met de consument. Als de consument bijvoorbeeld meerdere betaalachterstanden bij de betreffende kredietgever heeft gehad, zal de kredietgever een gedetailleerder en omvangrijker onderzoek naar de betaalcapaciteit moeten uitvoeren.8 De kredietgever kan dan niet volstaan met een verwijzing naar een gunstige LTI-ratio of een ander positief gebleken risicofactor. Kortom, als de kredietgever eenmaal bekend is met een risicosignaal dan moet hij daarnaar handelen. Hij kan dan niet overgaan tot een onderzoek naar een andere risicofactor in de hoop dat daaruit geen risicosignaal voortvloeit en hij dus geen verder onderzoek hoeft te doen naar het vrij besteedbaar inkomen. Overigens is het niet zo dat de enkele aanwezigheid van risicosignalen betekent dat er altijd een zeer gedetailleerd kredietwaardigheidsonderzoek moet worden uitgevoerd. Dit volgt bijvoorbeeld uit de uitspraak over de zaak waarin de consument (iii) in een korte tijd opnieuw om een klein krediet vraagt. Hoewel daarom sprake is van een risicosignaal, is dit signaal niet sterk genoeg om een zeer gedetailleerd onderzoek naar het vrij besteedbaar inkomen te rechtvaardigen. Volgens de ombudsman volstaat in dit geval een ruwe schets van de uitgaven:

De risicosignalen worden vanzelfsprekend sterker naarmate dezelfde consument, bezien over een vrij korte periode, blijft terugkomen met nieuwe kredietaanvragen. Zo had de kredietgever in een zaak waarin de consument voor de zoveelste keer om een klein krediet vroeg ook de essentiële gegevens over de uitgaven moeten verifiëren.10

In voorgaand verband is het van belang om op te merken dat de FCA recentelijk duidelijk heeft gemaakt dat een payday loan als een non-mainstream product moet worden gezien.11 Dat betekent dat er bij deze zeer kleine en dure kredieten een gedetailleerder onderzoek moet worden gedaan naar de betaalcapaciteit van de consument.12 In veel uitspraken lijkt de ombudsman echter van opvatting dat dergelijke kredieten, op zichzelf bezien, geen risicosignaal afgeven en dus niet altijd nopen tot een verdergaand onderzoek. Overigens is dit geen vreemde constatering. De FCA heeft deze duidelijkheid gegeven juist omdat er veel onduidelijkheid was over de juiste toepassing van de leennormen. Omdat de ombudsman steevast handelt in lijn met het publiekrecht, ligt het voor de hand dat deze verduidelijking ook zal doorwerken in de uitspraken van de FOS.