HR, 06-05-2003, nr. 02109/02

Verzoekster is door het gerechtshof te 's-Hertogenbosch bij arrest van 12 maart 2002 ter zake van 1. medeplegen van voorbereiden of bevorderen van een in artikel 10, derde of vierde lid, Opiumwet bedoeld feit, 2. deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven, 3. het voorhanden hebben van verboden wapens en munitie en 4. medeplegen van verkopen en afleveren van MDMA, meermalen gepleegd, veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf.

Deze zaak hangt samen met de zaken [medeverdachte 1], nr. 02107/02, en [medeverdachte 2], nr. 2108/02, waarin ik vandaag eveneens concludeer.

Namens verzoekster heeft mr G. Meijers, advocaat te Amsterdam, bij schriftuur vier middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel bepleit dat de behandeling van de zaak door het hof voor een deel niet openbaar is geweest zonder dat zich een van de wettelijke uitzonderingssituaties heeft voorgedaan, althans dat de processuele en motiveringsvoorschriften met betrekking tot beperking van de openbaarheid niet zijn nageleefd.

Het middel doelt op een voorval ter zitting van het hof van 22 februari 2002, waarvan het volgende blijkt uit het proces-verbaal:

Verzoekster heeft vervolgens haar persoonlijke omstandigheden aan het hof toegelicht. Het proces-verbaal vervolgt dan met de mededeling:

Naar mijn mening kan deze passage niet worden opgevat als een bevel tot sluiting der deuren als bedoeld in artikel 269 Sv. Er is immers niets bevolen maar slechts verzocht en dat niet door het hof maar door de voorzitter. Ik lees het proces-verbaal aldus dat de voorzitter met het oog op de straftoemeting een gedetailleerd beeld heeft willen krijgen van relevante aspecten van het privéleven van verzoekster en dat hij heeft beseft dat verzoekster zich vrijer zou voelen in het verstrekken van die informatie buiten aanwezigheid van haar medeverdachten en hun in de zittingszaal verzamelde gevolg, en dat hij in dat kader deze laatsten heeft verzocht de zaal te verlaten. Naast de omstandigheid dat het blijkens het proces-verbaal niet om een bevel van het hof maar om een verzoek van de voorzitter ging, pleit voor deze lezing dat de overige procesdeelnemers niet zijn gehoord omtrent een eventuele sluiting van de deuren (hetgeen art. 269, tweede lid, Sv voorschrijft); dat het proces-verbaal niet de gewichtige redenen vermeldt die aan zo'n bevel ten grondslag moeten liggen (art. 269, derde lid, Sv en art. 4, tweede lid, Wet RO), en dat kennelijk een deel van het publiek is blijven zitten (zonder dat aan dat deel bijzondere toegang is verleend: vierde lid van art 269 Sv).

Voor zover het middel bepleit dat het hof een bevel tot sluiting van de deuren heeft gegeven, faalt het m.i. dus bij gebrek aan feitelijke grondslag.

Rest de vraag of een verzoek als hier aan de orde niet op onaanvaardbare wijze afbreuk doet aan het beginsel van openbaarheid van de zitting.

Het algemene beeld van de rechtspraak van de Hoge Raad is dat van een strikte toepassing van de openbaarheidseis. Ik noem: HR 3 maart 1959, NJ 1959, 149, m.nt. WP; HR 29 januari 1985, NJ 1985, 514, m.nt. ThWvV; HR 23 september 1986, NJ 1987, 305; HR 12 februari 1991, NJ 1991, 479; HR 4 april 2000, NJ 2000, 633 m.nt.'tH. Ik wil op de rechtsvergelijkende conclusie van mijn ambtgenoot Machielse wijzen, voorafgaande aan HR 9 juli 2002, NJ 2002,498, met name op het vermelde in onderdeel 3.6 van die conclusie. Daarin wordt betoogd:

Redenerend langs deze lijnen lijkt mij dat in deze zaak is voldaan aan de door het BGH gestelde voorwaarden voor toelaatbaarheid van een verzoek aan een deel van het publiek om de zittingszaal te verlaten. In beginsel staat artikel 269, eerste lid, Sv immers toe dat de persoonlijke omstandigheden van de verdachte aanleiding kunnen geven tot het sluiten der deuren, als een uitzondering op de in artikel 4 Wet RO en artikel 121 Grondwet voorgeschreven openbaarheid van de zitting, zij het dat de motivering "om de verdachte enige persoonlijke vragen te stellen" onvoldoende de gewichtige redenen aangeeft die 4 Wet RO eist (HR NJ 1959, 149; opmerking verdient dat het oude art. 273 Sv niet de persoonlijke levenssfeer van de verdachte als grond voor sluiting der deuren bevatte). Verder blijkt uit het proces-verbaal van de zitting in voldoende mate dat het om een niet verplichtend verzoek ging en dat dit ook op degenen tot wie het was gericht als zodanig is overgekomen. Dezen hebben immers aan het verzoek "gevolg gegeven". Uit het proces-verbaal blijkt voorts niets waaruit zou moeten worden afgeleid dat het verzoek door degenen tot wie het was gericht als een voorbode van een bevel tot sluiting der deuren zou kunnen zijn opgevat.

Van belang acht ik ook dat de openbaarheid onverkort is gehandhaafd voor dat gedeelte van het publiek dat kennelijk is blijven zitten. In dit opzicht zou ik in navolging van het BGH, het verzoek in dit geval toelaatbaar willen achten. De externe openbaarheid is niet beknot doordat de 'niet direct betrokkenen' vrijwillig gehoor hebben gegeven aan dit verzoek. In die vrijwilligheid schuilt het wezenlijke verschil met de omstandigheden in de zaak die leidde tot het arrest HR 4 april 2000, NJ 2000, 633. In die zaak had het hof evenmin de deuren gesloten maar zich in gezelschap van de raadsman en de A-G in raadkamer teruggetrokken, voor de toelichting op het verzoek van de verdediging een bepaalde getuige te horen. De HR oordeelde dat wat zich daar had afgespeeld bezwaarlijk anders kon worden gezien dan als een onderdeel van de terechtzitting, dat zich ten onrechte niet in het openbaar had afgespeeld. Over het buiten aanwezigheid van de verdediging en het OM horen van een getuige achter gesloten deuren heeft Uw Raad zijn anathema uitgesproken (HR 20 april 1999, NJ 1999, 677 m.nt.'tH).

Mijn slotsom luidt dus dat het middel faalt.

Het tweede middel betreft de wijze van weergave van de bewijsmiddelen. Het hof heeft de bewijsmiddelen weergegeven door de naar zijn oordeel niet relevante passages uit de stukken waarin de bewijsmiddelen zijn opgenomen weg te strepen. Het middel betoogt, onder verwijzing naar mijn conclusie voor de zaak HR 25 juni 2002, LJN AE2742, dat deze wijze van aanduiding van de bewijsmiddelen niet voldoet aan de daaraan door artikel 6, derde lid, letter b, EVRM en artikel 359, eerste en derde lid, SV gestelde eisen.

Ik maak uit het uitblijven van een reactie op mijn (ambtshalve gemaakte) opmerkingen in de vermelde conclusie op dat de Hoge Raad mijn standpunt in dezen niet deelt. Overigens strekte mijn betoog niet tot vernietiging van het in die zaak bestreden arrest. Het doel daarvan was duidelijk te maken dat deze werkwijze ongewenst is. Dat vind ik nog steeds. Het komt er in deze - omvangrijke - zaak toch op neer dat er een dik pak van diagonale strepen voorziene fotokopieën van processen-verbaal e.a. naar de Hoge Raad wordt opgestuurd (op welke fotokopieën meermalen slechts een enkel zinnetje niet is doorgehaald), waarachter een werkwijze schuilgaat die in schril contrast staat met de keurige, bondige en inzichtelijke wijze waarop de rechtbank zich in dezen van haar taak om een begrijpelijke bewijsconstructie op te schrijven heeft gekweten. De opvatting van het middel dat door deze werkwijze niet zou zijn voldaan aan de genoemde bepalingen deel ik echter niet.

Het middel faalt.

Het derde middel bestrijdt de redengevendheid van bewijsmiddel 3, voor zover daarin is vermeld dat door een van de medeverdachten van verzoekster een vrachtwagen is gehuurd waarvan de kilometerstand op het moment van verhuur 27905 was en later - op het moment van inbeslagname - 27395.

Het betreft hier een kennelijke verschrijving. Uit het proces-verbaal waaruit het bewijsmiddel stamt, blijkt dat de kilometerstand op het moment van inbeslagname niet 27395 bedroeg maar 27935. De Hoge Raad kan dit verbeterd lezen. Overigens ontgaat mij in de onderhavige zaak de redengevende kracht van de kilometerstanden, maar dit terzijde.

Het vierde middel betreft de verwijzing door het hof naar een proces-verbaal van 30 mei 2001, dat niet tot de stukken van het geding behoort.

De onderhavige zaak is door het hof gelijktijdig behandeld met de hierboven onder 2 vermelde zaken, met dat verschil dat in de zaken van de medeverdachten [medeverdachte 1] en [medeverdachte 2] het onderzoek ter terechtzitting is aangevangen op de zitting van 3 mei 2001 terwijl de eerste zitting in deze zaak plaatsvond op 25 oktober 2001. Dit is ook aan de steller van het middel niet voorbijgegaan. De verwijzing door het hof naar het proces-verbaal van de zitting van 30 mei 2001 berust dus op een kennelijk 'knip en plak'-misslag door het hof. De afwijzende beslissing van 30 mei 2001 waar het hof op doelt, is in deze zaak niet relevant omdat het verzoek waarop die beslissing ziet in deze zaak niet is gedaan. Ook dit middel faalt.

De middelen falen en kunnen met uitzondering van het eerste middel worden afgedaan met de aan artikel 81 RO ontleende overweging. Gronden waarop Uw Raad ambtshalve de aangevallen beslissing zou moeten vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.