HR, 14-06-2005, nr. 00388/05W

De Rechtbank te Assen heeft verlof verleend tot tenuitvoerlegging in Nederland van de beslissing van het Landgericht Osnabrück van 27 juni 2003, waarbij de veroordeelde - onder meer - is veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie jaren en zes maanden, en wel tot een taakstraf van 240 uren, subsidiair 120 dagen hechtenis en een gevangenisstraf voor de duur van twaalf maanden, waarvan zes maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren en met de bijzondere voorwaarde dat de veroordeelde zich gedurende zes maanden zal onderwerpen aan elektronisch toezicht.1.

Namens verdachte heeft mr. A.E.M. Röttgering, advocaat te Amsterdam, één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat de Rechtbank de oplegging van de onvoorwaardelijke gevangenisstraf ontoereikend heeft gemotiveerd en voorts dat de Rechtbank de veroordeelde als iemand die beperkt detentiegeschikt is, door het opleggen van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf dwingt therapeutische behandeling te ondergaan.

De Rechtbank heeft de op te leggen straf - voorzover hier van belang - als volgt gemotiveerd:

In HR 18 mei 2004, NJ 2004, 511 heeft de Hoge Raad heeft de Hoge Raad ter zake van art. 31 lid 1 WOTS het volgende vooropgesteld:

Volgens de toelichting op het middel heeft de Rechtbank de oplegging van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf niet toereikend gemotiveerd omdat de verklaring van de getuige-deskundige Fischer de mogelijkheid openlaat dat de veroordeelde ook na behandeling slechts beperkt detentiegeschikt zou zijn.

De Rechtbank heeft de verklaring van de getuige-deskundige kennelijk anders verstaan. Zij overweegt immers dat de veroordeelde een gevangenisstraf kan ondergaan als hij eerst in de gelegenheid wordt gesteld zich te laten behandelen. Dit oordeel van de Rechtbank is niet onbegrijpelijk en leent zich wegens zijn feitelijke aard niet voor verdere toetsing in cassatie.

Voorts is de Rechtbank volgens de toelichting op het middel ten onrechte uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting dan wel van een onbegrijpelijk oordeel door van de veroordeelde te verwachten dat hij een therapeutische behandeling zal ondergaan. Door de oplegging van een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf dwingt de Rechtbank de verdachte in feite om een behandeling te ondergaan. Die behandeling, aldus de toelichting op het middel, had de veroordeelde niet bij bijzondere voorwaarde kunnen worden opgelegd omdat het Nederlandse recht voor het onvrijwillig ondergaan van een therapeutische behandeling geen basis biedt.

Zou in een geval als het onderhavige ten tijde van de beslissing van de Rechtbank sprake zijn geweest van een lichamelijke ziekte - enige gebroken ledematen bijvoorbeeld - die aan het ondergaan van een gevangenisstraf in de weg zou staan en deze na enige maanden bij de gebruikelijke wijze van behandeling naar verwachting zou zijn genezen, dan lijkt mij dat moeilijk kan worden gezegd dat de veroordeelde door oplegging van de onvoorwaardelijke vrijheidsstraf gedwongen zou worden een behandeling te ondergaan. Voor een dergelijke ziekte pleegt men zich immers te laten behandelen, of daardoor nu een gevangenisstraf dreigt of niet. De vraag is of dit bij een psychische ziekte, zoals in het onderhavige geval, anders ligt. In beginsel niet, zou ik menen. Ook voor zo'n ziekte pleegt men hulp te zoeken, ook al doet niet iedereen dat zoals de onderhavige zaak laat zien.

Juist omdat de veroordeelde bij adequate behandeling op overzienbare termijn kan worden genezen, vraagt ook een andere benadering de aandacht. Zou vanwege veroordeeldes beperkte detentiegeschiktheid geen vrijheidsstraf zijn opgelegd, dan zou daarop niet kunnen worden teruggekomen ook al blijkt de veroordeelde zich vervolgens onder behandeling te hebben gesteld en na een aantal maanden wel detentiegeschikt te zijn.

Anders dan de toelichting op het middel wil kan de rechter bij wege van bijzondere voorwaarde wel de verplichting tot het ondergaan van een geneeskundige behandeling opleggen. Ik wijs op HR 2 oktober 2001, NJ 2002, 187 waar de bijzondere voorwaarde inhield dat de veroordeelde zich zou laten behandelen in een psychiatrische polikliniek.2. Oplegging van deze bijzondere voorwaarde houdt geen ongeoorloofd dwingen in tot het ondergaan van een bepaalde behandeling als bedoeld in HR 15 april 1975, NJ 1975, 288, omdat de verdachte er voor kan kiezen de voorwaardelijk opgelegde straf te ondergaan ook al kan het moeilijk anders zijn dan dat aan die keuze nadelen zijn verbonden.

Een en ander brengt mij tot het volgende. Hoewel de Rechtbank aan de veroordeelde de bijzondere voorwaarde had kunnen opleggen zich te laten behandelen en - zo zij dit noodzakelijk zou hebben geacht - zich te laten opnemen in een inrichting ter verpleging, heeft de Rechtbank daarvan afgezien en de omzetting van de straf aldus ingericht dat de veroordeelde in de gelegenheid is zich te laten behandelen voor een ziekte die beperkte detentiegeschiktheid meebrengt. Inderdaad zal de omstandigheid dat de veroordeelde nog een vrijheidsstraf moet ondergaan meebrengen dat er voor hem ernstige nadelen aan zijn verbonden wanneer hij niet van de door de Rechtbank geboden mogelijkheid gebruik maakt, maar dat zou niet anders zijn wanneer de Rechtbank, zoals zij had kunnen doen, behandeling als bijzondere voorwaarde had verbonden aan het voorwaardelijk opgelegde deel van de vrijheidsstraf. De in de opgelegde straf voor de verdachte opgesloten aandrang om zich te laten behandelen is dus niet in strijd met de wet.

Volgens de toelichting op het middel zou de veroordeelde in feite geen keuze hebben omdat hij, wanneer hij niet wordt behandeld, bij het ondergaan van een vrijheidsstraf zou decompenseren. Nog daargelaten dat de Rechtbank daaromtrent niets heeft vastgesteld, maakt dit het voorgaande niet anders. Er zijn legio nadelen aan het ondergaan van een vrijheidsstraf verbonden, die denkbaar doen zijn waarom er weinig anders opzit dan een voorwaarde tot behandeling op te volgen: een bedrijf gaat failliet, de kinderen zijn alleen, ontslag etc.

Het is wel zo, dat het opmerkelijke van de onderhavige zaak is dat de behandeling niet rechtstreeks is gerelateerd aan de begane strafbare feiten zoals bij bijzondere voorwaarden ex art. 14c Sr het geval pleegt te zijn, maar dat doet de door de Rechtbank gevolgde constructie nog niet onwettig zijn. De wet eist immers niet meer dan dat de bijzondere voorwaarde het gedrag van de veroordeelde betreft. Voorts wijs ik op hetgeen ik hiervoor onder 9 en 10 heb uiteengezet: de Rechtbank heeft als uitgangspunt mogen nemen dat iemand zich voor een ziekte laat behandelen.

Het middel faalt.

Opgemerkt zij nog het volgende. Volgens namens mij ingewonnen informatie3. kan de procedure ter zake van veroordeelden met een soortgelijke stoornis als de veroordeelde als volgt worden geschetst. Indien voordat een veroordeelde wordt ingesloten ter executie van een vrijheidsstraf blijkt, of ingeval de veroordeelde dat zelf aangeeft, dat sprake is van een paniekstoornis met agorafobie, kan contact worden opgenomen met het Bureau selectiefunctionarissen. In samenspraak met de selectiefunctionaris, eventueel in overleg met de directeur van de penitentiaire inrichting waar de veroordeelde zal worden geplaatst, kan worden nagegaan onder welke voorwaarden veroordeelde toch kan worden geplaatst. Dit kan resulteren in een ander regiem, in die zin dat de deur van de cel vaker open kan staan, er meer tijd buiten de cel kan worden doorgebracht en/of dat de veroordeelde op een afdeling voor bijzondere zorg wordt geplaatst. Indien de veroordeelde ondanks deze mogelijkheden toch niet te handhaven valt binnen een penitentiaire inrichting, dan zal hij door een psycholoog en een psychiater worden onderzocht en kunnen deze tot de conclusie komen dat hij niet detentiegeschikt is. Bij het Bureau selectiefunctionarissen zijn geen gevallen bekend van veroordeelden die op grond van voormelde stoornis niet te plaatsen waren in een penitentiaire inrichting. In het algemeen kon met toepassing van een aantal bijzondere afspraken de vrijheidsstraf tenuitvoer worden gelegd.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.