HR, 24-05-2005, nr. 00456/04

Verdachte is door het Gerechtshof te Leeuwarden ter zake van (zaak A) 1 primair ‘poging doodslag’, (zaak B) 1 subsidiair ‘poging tot zware mishandeling’, (zaak A) 2 ‘als bestuurder van een motorrijtuig daarmede op een weg rijden zonder dat er voor dat motorrijtuig een verzekering overeenkomstig de Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen is gesloten en in stand gehouden’ en (zaak A) 3 ‘overtreding van artikel 107, eerste lid, van de Wegenverkeerswet 1994’ veroordeeld ten aanzien van (zaak A) 1 primair en (zaak B) subsidiair tot 24 maanden gevangenisstraf, waarvan 140 dagen voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren, met de bijzondere voorwaarde als in het arrest omschreven en voorts ten aanzien van (zaak A) 2 en 3 telkens tot zeven dagen hechtenis. Tenslotte heeft het Hof de tenuitvoerlegging gelast van een voorwaardelijk opgelegde straf.

Tegen deze uitspraak heeft verdachte cassatieberoep doen instellen.

Namens verdachte heeft mr. R.P. Snorn, advocaat te Heerenveen, drie middelen van cassatie voorgesteld.

Ik bespreek eerst het derde middel omdat dit middel de geldigheid van de uitspraak als zodanig betreft. Het behelst de klacht dat het verkorte arrest niet aan de wettelijke vereisten voldeed doordat daarin de tenlastelegging, de bewezenverklaring en de strafmotivering ontbraken.

Bij de stukken van het geding bevindt zich een arrest d.d. 18 juni 2003, dat voldoet aan de wettelijke vereisten en waarin ook de bewijsmiddelen zijn opgenomen. Aan dat arrest is gehecht een door de voorzitter en de griffier ondertekend uittreksel van het arrest, waarin de kwalificaties van de bewezenverklaarde feiten, de toepasselijke strafbepalingen, de datum waarop en de plaats waar de feiten zouden zijn gepleegd, de opgelegde straf en de last tot tenuitvoerlegging van een voorwaardelijke straf zijn opgenomen. Naar aanleiding van een verzoek van de raadsman om de tekst van het verkorte arrest, is daarom door de strafadministratie van de Hoge Raad gevraagd bij de strafgriffie van het Hof te Leeuwarden, waarop een kopie van dit uittreksel is toegezonden.

Er is niets nieuws onder de zon. Tot 1 november 1996 kende het Wetboek van strafvordering slechts één type schriftelijk vonnis, en wel een vonnis dat voldeed aan de daaraan in de artikelen 357 e.v. Sv gestelde eisen. Met ingang van die datum deed het verkorte vonnis zijn intrede, ingevolge art. 138b (oud) Sv een vonnis waarin noch de bewijsmiddelen, noch de redengevende feiten en omstandigheden zijn opgenomen. Dat verkorte vonnis werd ingevoerd, omdat in de praktijk al gedurende meer dan twintig jaren rechterlijke uitspraken niet meer werden uitgeschreven overeenkomstig de wettelijke bepalingen, maar pas volledig op schrift werden gesteld indien daartegen een rechtsmiddel was ingesteld. Het doel van de wetswijziging was enerzijds de bestaande (buitenwettelijke) praktijk te legaliseren en anderzijds vast te stellen aan welke eisen een dergelijk verkort vonnis dient te voldoen.

De situatie tot 1996 had iets spookachtigs. Er werden verkorte, zogenaamde kop-staart vonnissen en arresten gewezen, maar als daarover in cassatie werd geklaagd, ving de klager bot omdat de Hoge Raad alleen acht sloeg op het aan de Hoge Raad toegezonden arrest. Onvolkomenheden van dergelijke ‘kop-staart’-vonnissen en arresten konden niet tot cassatie leiden, aangezien slechts afschriften van vonnissen of arresten welke deel uitmaakten van de in het derde lid van art. 433 Sv bedoelde stukken van het geding in aanmerking kwamen voor de in art. 441 Sv bedoelde toetsing door de Hoge Raad, aldus bijvoorbeeld HR 28 juni 1983, NJ 1984, 98 en HR 15 oktober 1985,NJ 1986, 314. Hoe begrijpelijk deze praktijk en de deze praktijk sauverende rechtspraak van de Hoge Raad ook was, het grote bezwaar was dat daardoor iedere controle op de verkorte uitspraak ontbrak.

Zo kende men ‘kop-staart’-vonnissen en -arresten die volledig voldeden aan de omschrijving van het verkorte vonnis in artikel 128b Sv, maar ook uittreksels van het vonnis/arrest als waarvan in deze zaak sprake is, waarbij bewezenverklaring, bewijsmotivering, strafmotivering en eventuele andere beslissingen/overwegingen pas werden uitgeschreven nadat een rechtsmiddel was ingesteld. Ook fouten in het ‘kop-staart’-vonnis/arrest werden soms in de definitieve versie verbeterd en klachten daarover, zoals in HR 26 juni 1984,NJ 1985, 136 mnt. ThWvV de klacht dat het arrest dat door de raadsman op 30 sept. 1983 ingevolge art. 365 lid 3 Sv was ingezien met betrekking tot de straf en de motivering daarvan anders luidde dan het op 10 jan. 1984 door de griffier van de Hoge Raad aan hem in fotokopie toegezonden arrest, konden niet tot cassatie leiden. Zie verder de studie van P.A.M. Mevis, Ingekort en weggelaten, Arnhem 1992, waarin de praktijk van de ‘kop-staart’- vonnissen uitgebreid wordt beschreven.

Met de introductie van het verkorte vonnis beoogde de wetgever, zoals hierboven al is opgemerkt, deze situatie te reguleren. De regering was tot de conclusie gekomen dat een ‘kop-staart’- vonnis waarin alleen de uitwerking van de bewijsvoering ontbreekt, vanuit grondwettelijk en verdragsrechtelijk oogpunt bezien een aanvaardbare motivering oplevert, indien de verdere uitwerking wordt beperkt tot de gevallen waarin de verdachte beroep heeft ingesteld tegen het vonnis of arrest dan wel uitdrukkelijk om een uitgewerkt vonnis heeft verzocht. Aangezien ook in het veld — de NOVA, het Openbaar Ministerie, de NVVR — geen bezwaren bleken te bestaan, werd een wettelijke regeling van het verkorte vonnis voorgesteld (Zie TK 1994–1995, 23 989, nr. 3, p. 1–7).

De regeling komt erop neer dat er in zaken als de onderhavige schriftelijk vonnis wordt gewezen, al dan niet in verkorte vorm. Het verkorte vonnis is met uitzondering van de motivering van de bewezenverklaring een volledig vonnis (art. 138b Sv), dat dus onder meer op straffe van nietigheid een tenlastelegging, bewezenverklaring en strafmotivering moet bevatten (art. 359 (oud) lid 1, 2 en 9 Sv). Het moet binnen acht en veertig uren worden ondertekend en de verdachte en zijn raadsman kunnen van het vonnis kennis nemen zodra het is getekend en in ieder geval nadat die acht en veertig uren verstreken zijn (art. 365 Sv).

De Hoge Raad houdt aan deze regeling strikt de hand. Verzuimen in het verkorte vonnis/arrest kunnen niet worden hersteld in de aanvulling op grond van art. 365a Sv. Zie bijvoorbeeld HR 27 juni 2000,NJ 2000, 548, HR 18 december 2001,NJ 2002, 350 en HR 28 januari 2002,NJ 2003, 168. De aanvulling is alleen bestemd voor de bewijsvoering en vergissingen in het verkorte vonnis/arrest op dit punt kunnen wel worden verbeterd (bijv. HR 16 maart 1999, NJ 1999, 387). Cassatieberoepen tegen onvolkomenheden in het verkorte vonnis/arrest slagen, ook als de rechter in de aanvulling de fout heeft hersteld en de vraag zou kunnen worden gesteld of de verdachte door het verzuim in het verkorte vonnis/arrest wel in enig belang is geschaad nu het is hersteld.

De eerste vraag die moet worden beantwoord is of het middel feitelijke grondslag heeft. Daartoe heb ik de voorzitter van de betreffende kamer verzocht mij daarover te informeren. Uit zijn antwoord blijkt dat in verband met een toename van het aantal strafzaken en de noodzaak deze binnen een redelijke termijn af te doen, het Hof heeft gekozen voor het vastleggen van sommige beslissingen in een korte aantekening. In een aantal zaken dat betrekkelijk eenvoudig van aard is, waarin geen verweren zijn gevoerd en waarin naar verwachting geen cassatieberoep zal worden ingesteld, wordt geen verkort arrest vervaardigd. Het Hof volstaat in een dergelijk geval met een uittreksel dat de belangrijkste onderdelen van de beslissing bevat, vergelijkbaar met de aantekening mondeling arrest die is voorgeschreven voor de enkelvoudige kamer. Volgt er toch beroep in cassatie, dan wordt naast de korte aantekening een volledig uitgewerkt arrest gemaakt1.. In casu heeft het Hof deze gang van zaken gevolgd en is geen verkort arrest vervaardigd maar heeft het Hof (aanvankelijk) volstaan met een uittreksel.

Het lijkt mij, hoewel ik alle begrip heb voor het tijdsgebrek bij de rechtbanken en hoven, duidelijk dat deze werkwijze niet aanvaardbaar is. De wet is nog geen tien jaren geleden gewijzigd om tegemoet te komen aan de bezwaren van de oude regeling ten aanzien van het schriftelijk vonnis. Daarbij heeft de wetgever een oordeel uitgesproken over de eisen waaraan een niet mondeling vonnis in ieder geval moet voldoen en dat zijn de eisen die gelden voor het verkorte vonnis. Het lijkt mij dat de wetgever terecht deze eisen heeft gesteld en dat het in meer of mindere mate laten vallen van die eisen ongewenst is, maar als op grond van praktische problemen moet worden overwogen om de motiveringseisen in bepaalde gevallen nog verder te beperken, zal de wetgever daarover moeten beslissen. De rechter kan de wettelijke regeling van het schriftelijk vonnis niet terzijde stellen.

Op grond van het voorafgaande kom ik tot de conclusie dat vaststaat dat er ten tijde van de uitspraak geen aan de wettelijke eisen beantwoordend al dan niet verkort arrest was en dat om die reden de bestreden uitspraak niet in stand kan blijven. De omstandigheid dat geruime tijd later alsnog een dergelijk arrest is vervaardigd en vervolgens naar de Hoge Raad is gezonden, maakt dat niet anders. Uit de artikelen 345 tot en met 366a Sv, in het bijzonder de hierboven genoemde artikelen, volgt zonneklaar dat het aan de wettelijke eisen beantwoordende vonnis/arrest er moet zijn op het moment van de uitspraak, met de mogelijkheid tot de ondertekening daarin nog het een en ander aan te passen. Als de Hoge Raad op dit punt zijn rechtspraak ten aanzien van de oude ‘kop-staart’- vonnissen zou handhaven en alleen acht zou slaan op het arrest zoals dat wordt opgezonden, zou dat betekenen dat de gehele regeling van het verkorte vonnis op de tocht zou komen te staan. Dat acht ik onaanvaardbaar en ook onverenigbaar met de strikte wijze waarop de Hoge Raad tot nu toe de hand heeft gehouden aan de regeling van het verkorte vonnis.

Het derde middel is terecht voorgesteld.

Voor het geval de Hoge Raad daarover anders oordeelt bespreek ik kort de eerste twee middelen.

Het eerste middel heeft betrekking op feit 1 van zaak A en klaagt dat de bewezenverklaring onvoldoende met redenen is omkleed.

Ten laste van de verdachte is ten aanzien van dit feit bewezen verklaard dat:

Uit de gebezigde bewijsmiddelen valt onder meer af te leiden dat de verdachte op 7 mei 2001 met zijn auto bij een benzinestation stond. Hij had die dag verschillende soorten drugs en drank gebruikt. Agent [het slachtoffer] reed samen met een aantal collega's in een surveillancebusje, zag de hem ambtshalve bekende verdachte en plaatste het surveillancebusje schuin voor de auto van de verdachte. De verdachte, die tot dat moment in de shop van het benzinestation was, kwam naar buiten, nam plaats achter het stuur van zijn auto en startte de motor. Agent [het slachtoffer] was ondertussen uit het surveillancebusje gestapt en bevond zich tussen het surveillancebusje en de auto van de verdachte op ongeveer vier meter van de auto van de verdachte. Hij hoorde dat de verdachte gas gaf en trok uit voorzorg zijn dienstpistool. De verdachte schrok en dacht: ‘Wegwezen’. Direct daarna gaf de verdachte meer gas en reed met een behoorlijke snelheid recht op agent [het slachtoffer] af. Agent [het slachtoffer] kon niet uit de rijrichting van de verdachte komen, omdat hij tussen het surveillancebusje en de auto van de verdachte was ingeklemd. Het lukte hem nog tijdig de hand op de motorkap van de auto van de verdachte te plaatsen en zich af te drukken waardoor hij aan de zijkant van de auto terecht kwam. De voorbumper van de auto raakte wel het been van agent [het slachtoffer] en op vrijwel hetzelfde moment botste de verdachte tegen de rechterachterzijde van het surveillancebusje aan.

Het Hof heeft in een nadere bewijsoverweging ten aanzien van dit feit overwogen:

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat — nu het Hof heeft vastgesteld dat de afstand tussen de auto en [het slachtoffer] (slechts) ongeveer vier meter bedroeg — het onmogelijk is een zodanige snelheid te ontwikkelen dat ingeval van een aanrijding de kans op dodelijk letsel aanmerkelijk te achten is. Deze kans is volgens de steller van het middel weliswaar denkbaar, maar niet gezegd kan worden dat deze kans naar algemene ervaringsregelen aanmerkelijk is te achten.

Die klacht treft geen doel. Het oordeel van het Hof dat er een aanmerkelijke kans op dodelijk letsel bestaat als men vol gas optrekt en vervolgens tegen een ongeveer vier meter verderstaande persoon aanrijdt, is niet onbegrijpelijk. Vol gas en dus rijdend met steeds grotere snelheid bereikt men na enkele meters al een forse snelheid. De politieagent had daardoor tegen de grond kunnen slaan en vervolgens overreden kunnen worden, bekneld kunnen geraken tussen de auto van verdachte en het politiebusje (waar verdachte vervolgens tegen aan reed), meegesleurd kunnen worden met een steeds harder rijdende auto etc.

Het middel faalt.

Het tweede middel heeft eveneens betrekking op feit 1 van zaak A en klaagt dat het Hof zijn oordeel blijkens de bewijsoverweging mede heeft gebaseerd op niet in het arrest opgenomen bewijsmiddelen, dan wel zich heeft beroepen op feiten en omstandigheden die niet voldoende nauwkeurig zijn aangeduid.

Het gaat hier om foto's en een situatietekening. Die vallen onder het bewijsmiddel eigen waarneming van de rechter. Ik zou menen dat wat het Hof hier overweegt kan worden beschouwd als een weergave van hetgeen het Hof op die duidelijk aangeduide foto's en tekening heeft waargenomen. Dat ter plaatse weinig ruimte was is een gevolgtrekking die valt binnen het begrip eigen waarneming van de rechter en daaruit kon het Hof concluderen dat het gegeven die feitelijke situatie voor verdachte nauwelijks mogelijk was om met hoge snelheid op te trekken en de politiewagen, die blijkens bewijsmiddel 3 schuin voor zijn auto stond, en de tussen die politiewagen en verdachtes auto staande politieman te ontwijken.

Het eerste en tweede middel kunnen worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Deze conclusie strekt ertoe dat de bestreden uitspraak wordt vernietigd en dat de zaak wordt teruggewezen of verwezen naar een ander hof teneinde op het bestaande hoger beroep te worden berecht en afgedaan.