HR, 22-02-2005, nr. 00372/04

Verdachte is door het Gerechtshof te Arnhem niet-ontvankelijk verklaard in het hoger beroep.

Namens verdachte heeft mr. H.L. van Uchelen, advocaat te Zwolle, één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat het Hof de verdachte ten onrechte niet-ontvankelijk heeft verklaard in het hoger beroep, omdat het Hof er aan is voorbijgegaan dat verdachte, toen de Politierechter hem meedeelde dat hij veertien dagen de tijd had om in hoger beroep te gaan, ter terechtzitting heeft verklaard in hoger beroep te gaan en hem niet werd medegedeeld dat hij op die wijze geen hoger beroep kon instellen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van de Politierechter in de Rechtbank te Zwolle houdt voorzover hier van belang in:

Tot de gedingstukken behoort verder een door de Griffier van de Rechtbank te Zwolle-Lelystad opgemaakte akte, relaterende dat de verdachte op 6 juni 2003 ter griffie is verschenen en verklaart tegen het op 4 april 2003 gewezen vonnis hoger beroep in te stellen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep houdt onder meer in:

In de bestreden uitspraak overweegt het Hof:

Art. 364 lid 1 Sv verplicht de rechter een verdachte kennis te geven van het rechtsmiddel dat tegen het vonnis openstaat en van de termijn waarbinnen dat rechtsmiddel kan worden aangewend. De rechter, zoals ook in het onderhavige geval de Politierechter, pleegt te volstaan met het noemen van het rechtsmiddel en van de termijn waarbinnen dat moet worden ingesteld. De wet eist niet dat ook mededeling wordt gedaan van de wijze waarop het moet worden ingesteld.

Tot de wijziging van het Wetboek van Strafvordering van 1838 in 1886 kende het Wetboek van Strafvordering alleen het voorschrift dat de verdachte door de rechter op de hoogte moest worden gesteld van het tegen de uitspraak aan te wenden rechtsmiddel voor het geval tegen de uitspraak cassatie open stond. Bij de wijziging van het oude Wetboek van Strafvordering in verband met invoering van het Wetboek van Strafrecht werd voorgesteld algemeen voor te schrijven dat de rechter na de uitspraak aan de verdachte aard en termijn van het openstaande rechtsmiddel meedeelde. De meerderheid van de Commissie van Rapporteurs dacht daar heel anders over. Zij achtte het in strijd met de waardigheid van de rechterlijke macht deze mededeling te doen, kennelijk omdat de rechter daarmee aangaf dat zijn oordeel niet onfeilbaar was.1. Niettemin werd de regel ingevoerd zoals we deze thans kennen. De opvatting van de Minister van Justitie, dat het juist in het belang van de waardigheid der rechterlijke macht was de verdachte op de hoogte te stellen van het rechtsmiddel dat tegen de uitspraak openstaat, overheerste dus uiteindelijk. Bij de invoering van het huidige Wetboek van Strafvordering is de regel zonder meer gehandhaafd. "Dit voorschrift (art. 364 Sv; WHV) is in het belang van den verdachte gegeven, opdat hij niet door onwetendheid verzuimt een hem openstaand rechtsmiddel te rechter tijd aan te wenden. 2.

In Duitsland is de rechter verplicht de verdachte bij de uitspraak niet alleen op de hoogte te stellen van de termijn van het openstaande rechtsmiddel maar ook van de wijze waarop dit kan worden aangewend (§ 35a StPO). Deze regel dient het algemeen belang van een fair proces: aldus wordt voorkomen dat de verdachte op dit punt qua kennis achterstand heeft op een rechtsgeleerd lid van het openbaar Ministerie.3. Maar deze bepaling is toch bij uitstek bedoeld ter behartiging van het belang van de verdachte.4.

Het wordt als strijdig met de waardigheid van de rechter gezien dat de mededeling wordt gedaan in een vorm waarin de verdachte ontmoedigd wordt van het rechtsmiddel gebruik te maken.5. Ook de Hoge Raad zal van een dergelijke wijze van mededelen (in mijn ogen terecht) wel niet gecharmeerd zijn.6.

Van de Duitse rechter wordt verlangd dat hij de verdachte alsnog van de juiste aanwending van een rechtsmiddel op de hoogte stelt, wanneer uit de wijze waarop de verdachte een rechtsmiddel instelt blijkt dat deze de mededeling over het aan te wenden rechtsmiddel en de vorm waarin dit moet geschieden niet heeft begrepen.7. Voor onze zaak is met name het volgende van belang: "Erklärt der Verurteilte nach der Rechtsmittelbelehrung, er nehme das Urteil nicht an, so hat ihn der Vorsitzende darauf hin zu weisen, daß diese Erklärung keine rechtswirksame Anfechtung darstelle und ihm den Anfechtungsweg nochmals zu erklären (OLG Neustadt GA 1965, 92)."8.

Het voorgaande brengt mij tot de conclusie dat er veel voor valt te zeggen art. 364 lid 1 Sv met het oog op de huidige maatstaven van een fair proces aldus te verstaan dat de rechter de verdachte niet alleen op de hoogte stelt van aard en termijn van het in te stellen rechtsmiddel maar ook van de wijze waarop het rechtsmiddel kan worden aangewend. In elk geval vloeit uit art. 364 lid 1 Sv de plicht voort dat hij de verdachte op de hoogte stelt van de juiste aanwending van het rechtsmiddel wanneer hij reden heeft te veronderstellen dat daarover bij de verdachte misverstand bestaat, zoals (mogelijk) in geval de verdachte ter terechtzitting na de Rechtsmittelbelehrung aankondigt in hoger beroep te gaan. Zou een dergeljke eis niet worden gesteld dan zou de "Rechtsmittelbelehrung" doel kunnen missen en het bepaalde in art. 364 lid 1 Sv niet tot zijn recht komen.

Maakt de rechter in laatstgenoemd geval de verdachte niet duidelijk hoe hij in hoger beroep of cassatie moet gaan en stelt hij daardoor te laat doch alsnog op juiste wijze het openstaande rechtsmiddel in, dan kan onder omstandigheden sprake zijn van een geval van verontschuldigbare termijnoverschrijding als bedoeld in HR 4 mei 2004, LJN AO5706, rov. 3.3:

Onder omstandigheden, want het kan heel wel zijn dat uit verdachtes verklaring kan worden opgemaakt dat hij wel wist hoe in hoger beroep te gaan (of dat hij dat wist uit eerdere justitiële contacten). Ook is mogelijk dat verdachtes "Ik ga in hoger beroep!" meer als protest is bedoeld dan als een uitdrukking van wat hij werkelijk wil. Anderzijds mag het gewicht van de mededeling dat afstand kan worden gedaan van rechtsmiddelen niet worden onderschat. Daardoor kan bij de verdachte immers licht de gedachte postvatten dat ter zitting een rechtsmiddel kan worden aangewend. Waarom immers zou ter zitting wel afstand kunnen worden gedaan van een rechtsmiddel maar dat niet ter zitting kunnen worden ingesteld ? De rechter brengt het onderwerp zelf nog wel ter sprake! Bovendien werkt bedoelde mededeling een reactie van "ik ga in hoger beroep" in de hand, zeker wanneer deze in vragende vorm wordt gedaan.

In verband met het voorgaande vestig ik nog de aandacht op enige uitspraken van de Hoge Raad, waarin een schriftelijke aan de rechter of aan het parket gerichte mededeling dat verdachte in hoger beroep wenst te komen moet worden opgevat als een bijzondere volmacht in de zin van art. 450 onder b Sv.9. Met deze rechtspraak valt een uitleg van art. 346 Sv waarin niet wordt voorzien in de plicht van de rechter een gerezen misverstand over de wijze van aanwending van een rechtsmiddel op te heffen moeilijk te rijmen. Waarom immers een uit een schriftelijk stuk blijkend misverstand wel te redresseren, een in een mondelinge mededeling besloten misverstand niet?

Ik keer terug naar de onderhavige zaak. Uit de uitspraak van het Hof valt niet op te maken dat het Hof de vraag naar een bij de verdachte gerezen misverstand en de plicht van de rechter dit te verhelpen op enige wijze onder ogen heeft gezien. De door de verdachte geschetste feitelijke gang van zaken laat het Hof zelfs geheel onbesproken, zodat van de juistheid daarvan in cassatie moet worden uitgegaan. Dit betekent dat in cassatie niet alleen als vaststaand moet worden aangenomen dat verdachte heeft verklaard in hoger beroep te gaan maar ook dat daarvan (hoewel mij dat naar de gebruikelijke praktijk bepaald niet waarschijnlijk voorkomt) aantekening is gemaakt. Hoe dit overigens ook zij, tegen de achtergrond van de door mij gegeven uitleg van art. 346 Sv rustte op het Hof de plicht na te gaan of de rechter verdachte er op had moeten wijzen dat hij niet ter zitting hoger beroep kon instellen doch dat hij daarvoor - al dan niet door tussenkomst van een daartoe (schriftelijk) gemachtigde - een verklaring ter griffie moest afleggen (art. 449, 450 Sv). Zou dat wel het geval zijn, dan zou het te laat instellen van hoger beroep immers verontschuldigbaar (kunnen) zijn. Het Hof heeft aan dit punt geen aandacht besteed en zijn beslissing dus niet toereikend gemotiveerd. Daarbij teken ik aan dat aan de wijze waarop verdachte zijn verweer heeft ingekleed niet te hoge eisen mogen worden gesteld omdat hij niet werd bijgestaan door een rechtsgeleerd raadsman.

Het middel klaagt er uitsluitend over dat de beslissing van het Hof onjuist is. Dit zou betekenen dat het middel ondanks de ontoereikende motivering van het arrest van het Hof niet zou kunnen slagen. Zonder feitelijk onderzoek kan immers niet worden vastgesteld of de beslissing van het Hof juist is of niet.

Hoewel de formulering van het middel daartoe - voor mij onbegrijpelijk - geen aanknopingspunten biedt meen ik dat er reden is aan te nemen dat het ontbreken van een klacht over verzuim van vormen op een kennelijke vergissing van de steller van het middel berust. De toelichting op het middel houdt immers alle ingrediënten in om te klagen over verzuim van vormen terwijl het vast gebruik is aan een klacht over schending van het recht subsidiair een klacht over verzuim van vormen te verbinden. Ik zou daarom menen dat het middel zo moet worden verstaan dat een klacht over verzuim van vormen in het middel besloten ligt.

Het middel slaagt.

Gezien het belang van de rechtsvraag die in de onderhavige zaak speelt zou het - afgezien van de door mij aan het middel gegeven uitleg - overigens in mijn ogen het overwegen waard zijn mede ambtshalve naar aanleiding van het middel te beslissen en zo de vraag naar verzuim van vormen "binnen te halen".

Ambtshalve heb ik (overigens) geen gronden aangetroffen waarop het bestreden arrest zou dienen te worden vernietigd.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en terugwijzing naar het Hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.