HR, 06-01-2004, nr. 01219/03

Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, gewezen door het Gerechtshof te 's-Gravenhage, waarbij verzoekster wegens (1, meer subsidiair) "zware mishandeling, terwijl het feit de dood ten gevolge heeft en de schuldige het misdrijf begaat tegen zijn kind" en (2) "opzettelijk iemand tot wiens onderhoud, verpleging of verzorging hij krachtens de wet verplicht is, in een hulpeloze toestand laten" is veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vijf jaren.

Namens verzoekster heeft mr. M. Jansen, advocaat te Spijkenisse, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel bevat de klacht dat het Hof niet naar behoren heeft beslist op een verweer waarbij de deskundigheid van een patholoog is betwist.

Het tweede middel keert zich tegen de bewezenverklaring ter zake van het onder 1, meer subsidiair tenlastegelegde met de klacht dat het causaal verband tussen de zware mishandeling en het overlijden van het slachtoffer niet uit de gebezigde bewijsmiddelen kan worden afgeleid. Deze klacht houdt wederom verband met de betwisting van de deskundigheid van de patholoog.

De middelen vertonen een samenhang die gezamenlijke bespreking mogelijk maakt.

In de tenlastelegging is verzoekster onder 1 kort gezegd verweten dat zij, al dan niet tezamen met een ander, haar dochter met de vuist, de hand en met een bamboestok slagen op hoofd en andere delen van het lichaam heeft toegebracht, ten gevolge waarvan het slachtoffer is overleden. Dat is tenlastegelegd als primair (medeplegen van) moord, subsidiair (medeplegen van) doodslag, meer subsidiair (medeplegen van) zware mishandeling de dood ten gevolge hebbende of (uiterst subsidiair) eenvoudige mishandeling de dood ten gevolge hebbende.

Blijkens de in hoger beroep overgelegde pleitaantekeningen is aldaar namens verzoekster betoogd dat zij vrijgesproken dient te worden van hetgeen haar onder 1 in alle varianten is tenlastegelegd, onder meer omdat niet vaststaat dat de dood van het slachtoffer het gevolg is geweest van de aan verzoekster verweten uitoefening van geweld.

De raadsvrouwe wees er op dat in het verslag van de patholoog C.J.J. Hens is te vinden dat de door hem aangetroffen uitgebreide gebieden van onderhuidse bloedingen en daarmee gepaard gaande weefselbeschadigingen ten gevolge van geweldsinwerking een zogenaamde traumatische shock kunnen doen ontstaan, die bij voortdurende geweldsinwerking de dood tot gevolg kan hebben, hetgeen deze deskundige tot de conclusie voerde dat de dood van het slachtoffer verklaard kan worden door het ontstaan van een traumatische shock ten gevolge van geweldsinwerking.

Daarmee, aldus de raadsvrouwe, geeft deze deskundige geen zekerheid of uitsluitsel over een traumatische shock als doodsoorzaak.

Voorts wees de raadsvrouwe erop dat andere deskundigen, Visser en Van Vugt, tot andere bevindingen zijn gekomen. Verwezen werd naar rapporten van deze deskundigen waarin te vinden is dat een shock door onderhuidse bloedingen niet de doodsoorzaak is geweest, dat er geen oorzakelijke samenhang is tussen vastgestelde blauwe plekken en het latere versterven, en dat van een traumatische shock geen sprake is geweest.

Daarnaast wees de raadsvrouwe op een verklaring van de patholoog Hens, afgelegd ter terechtzitting van 20 december 2002 (een evidente misslag, bedoeld moet zijn de in eerste aanleg gehouden terechtzitting van 20 november 2001), onder meer inhoudend:

In de pleitaantekeningen wordt het onbegrijpelijk en onjuist genoemd dat de patholoog zijn diagnose heeft vastgesteld, ofschoon hij later opgaf dat dit meer een zaak voor een clinicus is.

Aan het verweer heeft het Hof uitvoerige beschouwingen gewijd (onder "7a, Nadere bewijsoverweging", p. 3 tot en met 8 van de bestreden uitspraak). Voor zover het cassatiemiddel de klacht inhoudt dat het Hof heeft nagelaten een beslissing te geven op het in het middel bedoelde verweer mist het derhalve feitelijke grondslag.

Ter beoordeling van de klacht dat deze beslissing op ontoereikende gronden berust zie ik mij genoodzaakt 's Hofs overwegingen in al hun uitvoerigheid weer te geven.

7.a. Het Hof heeft vooropgesteld dat de patholoog Hens in zijn verklaringen, afgelegd op de in eerste aanleg gehouden terechtzittingen van 20 november 2001 en 10 januari 2002, is gebleven bij zijn op 9 februari 2001 vastgesteld sectieverslag. Uit die ter terechtzitting afgelegde verklaringen heeft het Hof aangehaald:

7.b. Vervolgens heeft het Hof passages aangehaald uit een brief van de chirurg-traumatoloog Van Vugt gedateerd 3 oktober 2001, waarin deze deskundige de rechter-commissaris in kennis stelde van hetgeen hij heeft afgeleid uit het obductieverslag en beschikbare foto's.

Diens bevindingen houden samengevat in dat het in het onderhavige geval niet aannemelijk is dat een gebrek aan circulerend volume de enige mogelijkheid is met betrekking tot de doodsoorzaak, en dat (in het obductierapport) onder 12 genoemd bloed onder het binnenste hartvlies en stipvormige bloedingen aan de oppervlakte van beide longen zijns inziens niet gezien kunnen worden als het zekere gevolg van een traumatische shock.

Als slotopmerking is in de weergegeven passages van de brief van Van Vugt te vinden dat er schuimend vocht in longen, luchtpijp en hogere luchtwegen van het slachtoffer is aangetroffen waarvan de kleur niet is beschreven. Van Vugt is er, nu in het obductierapport niet anders is vermeld, vanuit gegaan dat het schuim is geweest zonder bloedbijmenging. Dit voerde Van Vugt tot de vaststelling:

7.c. Daaraanvolgend heeft het Hof een tot de rechter-commissaris gerichte reactie van de patholoog Hens op de bevindingen van de chirurg-traumatoloog Van Vugt weergegeven, luidende:

7.d. Vervolgens heeft het Hof een verklaring van de chirurg-traumatoloog Van Vugt weergegeven, afgelegd op de terechtzitting in eerste aanleg van 10 januari 2002, waarin naar voren komt dat deze deskundige het niet eens is met de patholoog Hens. Met name heeft Van Vugt bij die gelegenheid verklaard dat, indien de doodsoorzaak niet in een traumatische shock gelegen is geweest, de dood bijvoorbeeld door zuurstoftekort kan zijn veroorzaakt; dat de aangetroffen (verse) blauwe plekken niet van zodanige aard waren dat zij tot massaal bloedverlies hebben geleid; dat het onaannemelijk is dat er een door bloedverlies veroorzaakt tekort aan circulerend bloed is geweest dat de dood heeft veroorzaakt; dat Van Vugt er vrijwel zeker van is dat bloedverlies niet de doodsoorzaak is geweest; dat hij het witte schuim in de longen niet goed kan duiden, en dat als onzekere factor overblijft een recent, dieperliggend trauma dat nog niet aan de huid zichtbaar is geworden maar wel bloedingen binnen het weefsel heeft veroorzaakt.

Ten slotte heeft Van Vugt op deze terechtzitting verklaard:

7.e. Hierop volgt een eigen oordeel van het Hof, luidende:

De op deze overweging volgende weergave van hetgeen Hens ter terechtzitting van 20 november 2001 heeft verklaard vat ik samen. Hens is van oordeel dat het grootste deel van de onderhuidse bloedingen en weefselbeschadigingen kort voor het overlijden van het slachtoffer is ontstaan, niet uitgesloten is dat de oordzaak van die bloedingen en beschadigingen gelegen is geweest in geweld dat zes tot zeven uur vóór haar dood op het slachtoffer is uitgeoefend. De stipvormige bloedingen en het schuim in longen en luchtwegen past naar het inzicht van Hens in het beeld van een shock en hij heeft geen ander defect bij het slachtoffer kunnen vaststellen die de verschijnselen kunnen verklaren.

De huidbeschadigingen kunnen op zichzelf geen relatie met de dood van het slachtoffer hebben, maar wel in combinatie met onderhuidse bloedingen. De omvang van het bloedverlies kan Hens niet schatten, maar het bloed dat in een geval als het onderhavige uit het circulerend systeem verloren gaat verplaatst zich naar weke delen van het lichaam. Daarom is niet vast te stellen hoeveel bloed het slachtoffer heeft verloren. Hens is het niet eens met het oordeel van Van Vugt (en eerder de huisarts) dat de blauwe plekken van eerdere datum zijn geweest; de bij de sectie waargenomen kleur van de nieren past bij aanmerkelijk inwendig bloedverlies uit het circulerend systeem.

7.f. Hierop volgt weer een eigen overweging van het Hof, luidende:

7.g. Hierop volgt een alinea die - omdat er zichtbaar woorden zijn weggevallen - geen begrijpelijke weergave van de door het Hof gevolgde redenering bevat. Dit heeft het Hof hersteld door de juiste tekst op te nemen in de aanvulling als bedoeld in art. 365a, tweede lid, Sv.

Dat kon het Hof doen, aangezien het hier gaat om overwegingen betreffende de waardering van het voorhanden bewijsmateriaal en de beslissing op verweren ten aanzien van de betekenis die aan dat bewijsmateriaal toegekend kan worden, welke overwegingen zijn aan te merken als weergave van de voor het bewijs redengevend geachte feiten of omstandigheden als bedoeld in art. 359, derde lid, Sv, vgl. HR NJ 1999, 387 en HR NJ 2001, 352.

7.h. 's Hofs overweging, zoals hersteld weergegeven in de aanvulling van het arrest met de bewijsmiddelen, gaat aldus voort:

Een zakelijke weergave van het sectierapport van de patholoog Hens, met de conclusie:

en van diens verklaringen, afgelegd op de terechtzittingen in eerste aanleg van 10 januari 2002 en 20 november 2001 zijn (als de bewijsmiddelen 10, 11 en 12) tot bewijs gebezigd.

De in het middel bedoelde situatie waarin bij de behandeling in feitelijke aanleg is betoogd dat het - voor de bewijsvraag essentieel te noemen - oordeel van een deskundige niet gestoeld kan zijn op voldoende deskundigheid, dan wel is bereikt door een toepassing van methoden, technieken of inzichten die in deskundige kring voor onverantwoord wordt gehouden, waarbij een beroep is gedaan op andere deskundigen die dit betoog ondersteunen, vormt bij uitstek het uitzonderlijke geval waarin de feitenrechter - als uitzondering op de hoofdregel dat diens oordeel betreffende de selectie en waardering van het voorhanden bewijsmateriaal geen nadere motivering behoeft - gehouden is zijn waardering van het betwiste deskundig oordeel te onderbouwen, vgl. HR NJ 1989, 748, HR NJ 1998, 318, HR NJ 1998, 404 en HR NJ 1999, 451.

Deze bijzondere motiveringsplicht strekt ertoe de rechter te dwingen zich rekenschap te geven van betrouwbaarheid van het betwiste deskundig oordeel, met name in het licht van de omstandigheid dat, naar in de regel moet worden aangenomen, de rechter ambtshalve niet beschikt over voldoende specialistische kennis van zaken om na te gaan in hoeverre de deskundige zich heeft geconformeerd aan inzichten en maatstaven die in deskundige kring worden beschouwd als onontbeerlijk om tot een betrouwbaar onderzoeksresultaat te komen, zodat de rechter in de regel geen andere mogelijkheden heeft dan hetzij zich verlaten op het deskundig oordeel, hetzij dat oordeel terzijde stellen omdat hij de betrouwbaarheid ervan niet kan beoordelen.

Van de rechter kan bij deze bijzondere motiveringsplicht evenwel niet méér worden verlangd dan dat hij de gegevens, inzichten en afleidingen die naar voren zijn gebracht door enerzijds de deskundige wiens oordeel wordt betwist en anderzijds de deskundigen die dat oordeel ondeugdelijk of onbetrouwbaar noemen toetst aan hetgeen uit de stukken van het geding blijkt. De rechter zal zich er bij dat onderzoek van moeten vergewissen of de uit de stukken blijkende gegevens, beschouwd in het licht van door andere deskundigen ingenomen standpunten, er aan in de weg staan het betwiste deskundig oordeel als betrouwbaar aan te merken.

's Hofs feitelijke vaststellingen komen hierop neer dat:

Gelet op deze vaststellingen is het verweer dat het oordeel van de patholoog betreffende het causaal verband tussen het op het slachtoffer uitgeoefende geweld en haar dood op onvoldoende deskundig inzicht berust op begrijpelijke en toereikende wijze verworpen.

's Hofs oordeel dat uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat er een causaal verband is aan te wijzen tussen het bewezenverklaarde opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel - gelet op het aantal en de aard van toegebrachte onderhuidse bloedingen en weefselbeschadigingen waarvan uit bewijsmiddel 10 blijkt kon het Hof die als 'zwaar lichamelijk letsel' aanmerken - en de dood van het slachtoffer getuigt ook overigens niet van een onjuiste rechtsopvattingen, en is evenmin onbegrijpelijk te noemen, vgl HR NJ 2001, 340.

De middelen falen derhalve. Mijns inziens lenen zij zich voor afdoening met de in art. 81 RO bedoelde korte motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.