HR, 19-03-2002, nr. 00300/01

Het Gerechtshof te 's-Gravenhage heeft verdachte op 19 juni 2000 voor medeplegen van valsheid in geschrift en opzettelijk uit de opbrengst van enig door misdrijf verkregen goed voordeel trekken veroordeeld tot een gevangenisstraf van zes weken.

Mr A.P. Visser, advocaat te 's-Gravenhage, heeft cassatie ingesteld. Mr R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, heeft een schriftuur ingezonden, houdende vier middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt dat het hof verdachte ten onrechte voor beide feiten heeft veroordeeld. De steller van het middel betoogt daartoe dat de onder 2 bewezenverklaarde heling veronderstelt dat het misdrijf dat men begunstigt, door een ander moet zijn gepleegd. Omdat het onder 1 bewezenverklaarde aan verdachte verwijt dat hij in dezelfde periode als genoemd in het onder 2 bewezenverklaarde samen met zijn mededader een rechtmatigheidsonderzoeksformulier ABW valselijk heeft ingevuld zou, zo begrijp ik het middel, het onder 2 bewezenverklaarde tevens slaan op het profiteren van het door verdachte zelf medegepleegd misdrijf dat onder 1 is bewezenverklaard.

Inderdaad is heling een daad van begunstiging. Het misdrijf waardoor het voorwerp is verkregen moet door een ander zijn gepleegd.1. Aan deze voorwaarde is wel voldaan indien de heler zelf het misdrijf van de ander heeft uitgelokt of te dier zake medeplichtig is geweest.2. Eveneens kan een misdadige organisatie in de zin van art.140 Sr het oogmerk hebben op het stelen van bepaalde voorwerpen en op het vervolgens helen van dezelfde voorwerpen.3. Onder omstandigheden kan de band tussen de feitelijk leidinggever en de rechtspersoon die het misdrijf heeft gepleegd evenwel zo nauw zijn dat de feitelijk leidinggever met die rechtspersoon moet worden vereenzelvigd en niet schuldig kan zijn aan heling van een voorwerp dat de rechtspersoon door misdrijf heeft verkregen.4. De vraag is nu of iemand het verkrijgingsmisdrijf met een ander kan plegen en vervolgens toch heling met betrekking tot dat voorwerp kan plegen.

Het medeplegen heeft zich de laatste decennia ontwikkeld in een functionalistische richting en zich verwijderd van het fysieke daderschap. Medeplegen is losgeraakt van de fysieke bijdrage aan het delikt hetgeen onder meer blijkt doordat medeplegen kan bestaan zonder lijfelijke aanwezigheid. Als men het "door misdrijf verkrijgen" wél sterk naturalistisch/fysiek zou opvatten zou het gemakkelijker zijn om het medeplegen los van het verkrijgen te zien. Dan zou wellicht verdedigd kunnen worden dat de medepleger van een misdrijf een door dat misdrijf buit gemaakt voorwerp niet steeds ook behoeft te hebben verkregen in de zin van art.416 Sr. Dat zou de strafrechtsbeoefenaar evenwel nopen in elk geval te onderzoeken of de afstand tussen de bijdrage van de medepleger en het verkrijgen van het voorwerp zo groot is dat de medepleger niet geacht kan worden door zijn misdrijf te hebben verkregen. Dat draagt zeker niet bij tot de rechtszekerheid op het gebied van de heling. Toepassing van deze opvatting op het onderhavige geval zou dwingen tot een nauwkeurige waardering van de bijdrage die verdachte heeft geleverd aan de door zijn ex-echtgenote gepleegde misdrijven, een waardering waarvan de uitkomst niet voor eenieder zonder meer vanzelfsprekend zal zijn.

De andere opvatting acht het medeplegen dogmatisch zo verwant aan het plegen dat medeplegen van het verkrijgingsmisdrijf meteen diskwalificeert voor de heling, in welke bijdrage dat medeplegen ook kan hebben bestaan.5. Zo een stellingname is wel duidelijk op het eerste gezicht. Maar bij een dieper gaande beschouwing is hier ook kritiek mogelijk. Zij schept immers een scherpe scheiding tussen medeplichtigheid en medeplegen, omdat medeplichtigheid aan het verkrijgingsmisdrijf aan veroordeling voor heling niet in de weg zal staan en medeplegen wel, terwijl de grens tussen beide deelnemingsvormen niet scherp is te trekken en in de loop der jaren zo veranderlijk is gebleken. Toch lijkt mij de laatste optie te verkiezen boven de eerste omdat zij aan een thans bestaande onduidelijkheid - te weten die over de grens tussen medeplegen en medeplichtigheid - niet nog een tweede onzekerheid - te weten in welke gevallen medeplegen wel en in welke zij niet aan een veroordeling voor heling in de weg staat - toevoegt. Dat brengt mij ertoe het uitgangspunt van de steller van het middel dat medeplegen van het verkrijgingsmisdrijf aan heling in de weg staat te onderschrijven. Dat betekent evenwel niet dat ik meen dat het middel gegrond is.

Naar mijn inzicht getuigt eerste middel van een verkeerde interpretatie van de bewijsvoering in het arrest. Het Gerechtshof heeft onder meer de volgende bewijsmiddelen gebezigd:

Volgens telastelegging en bewezenverklaring onder 1 had het formulier rechtmatigheidsonder-zoek dat verdachte en zijn partner samen hebben ingevuld betrekking op de periode van 1 september 1994 tot en met 30 september 1994. Het onder 2 tenlastegelegde en bewezenverklaarde beslaat de periode van 5 november 1991 tot en met 31 maart 1995, althans enig tijdvak in die periode. De bedoeling van de steller van de tenlastelegging onder 2, waarvan het hof kennelijk ook is uitgegaan, is dat de onjuiste invulling van de onderzoeksformulieren tot voortzetting van de uitkering leidde. De telastelegging en bewezenverklaring spreken immers van het profiteren van de opbrengst van valsheid in geschrift, gepleegd door verdachtes partner ten aanzien van heronderzoeksformulieren en/of rechtmatigheidsonderzoekformulieren. De uitkering die in een bepaalde periode is betaald kan immers moeilijk zijn verkregen door de invulling van een formulier ná die periode. De vermelding onder bewijsmiddel 8 van het formulier over de periode van 10 oktober 1994 tot 10 oktober 1995 berust daarom naar mijn overtuiging op een vergissing. Op dat formulier zou immers slechts bijstandsverlening na die periode kunnen berusten, en die periode valt buiten de tenlastegelegde periode. De onjuiste invulling van het formulier in de bewezenverklaring onder 1 genoemd zal de voortzetting van de uitkering na 30 september 1994 gegarandeerd hebben.

Voorts heeft het hof voor het bewijs gebezigd de verklaring van de ex-echtgenote van verdachte (nr.4), waarin zij over de rechtmatigheidsformulieren over de periode 01-05-1994 tot en met 30-09-1996 verklaart dat zij de handtekening van haar echtgenoot herkent.6. Dat heeft in mijn visie de consequentie dat ook die periode buiten beschouwing moet blijven, behoudens de eerste maand van die periode. Ik ga er daarbij van uit dat verdachte als medeondertekenaar van die formulieren, evenals het geval is ten aanzien van het eerste formulier, zich ervan bewust is geweest dat aldus de gemeente verkeerd werd geïnformeerd over de behoefte aan bijstand, waardoor de gemeente ten onrechte bleef uitbetalen.

Deze opmerkingen behoeven evenwel geen consequenties te hebben. De bewezenverklaring van de deliktsperiode van feit 2 - in de periode van 5 november 1991 tot en met 31 maart 1995 althans in enig tijdvak in die periode - houdt immers niet in dat verdachte op elk moment in die periode moet hebben geprofiteerd van het misdrijf van de ander. Anderzijds blijkt uit de inhoud der gebezigde bewijsmiddelen wel dát verdachte in de bewezenverklaarde periode voordeel heeft getrokken uit de opbrengst van de door zijn ex-echtgenote gepleegde valsheid in geschrift.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel stelt dat de bewijsoverweging van het hof op p.3 van het arrest onvoldoende met redenen is omkleed en dat de het hof de voor het bewijs gebezigde verklaring van de medeverdachte ten onrechte redengevend heeft geacht. De rode draad door de toelichting op het middel is dat verdachte hoogstens verwijtbaar onwetend is geweest en dat meer niet uit de bewijsconstructie zou kunnen volgen.

Het hof heeft voor het bewijs gebezigd de verklaring van de ex-echtgenote van verdachte, inhoudende -voor zover hier van belang-:

Voorts heeft het hof nog een extra overweging aan het bewijs gewijd:

Verdachte heeft naar zijn zeggen de betreffende GSD-formulieren blindelings getekend; ook wenste hij zich kennelijk en duurzaam niet af te vragen waar de zijdens zijn vrouw verschafte uitkeringsgelden vandaan kwamen. Verdachte heeft zelf naar zijn zeggen in de relevante periode nooit gewerkt. Aldus heeft verdachte minstgenomen de aanmerkelijke kans aanvaard dat hij zich aan de bewezenverklaarde misdrijven schuldig maakte.

Klaarblijkelijk heeft het hof uit de aangehaalde verklaring opgemaakt dat het verdachte niets kon schelen waartoe de formulieren dienden en of het geld rechtmatig werd verkregen. Een zo vergaande onverschilligheid heeft het hof als opzet kunnen aanmerken.7. Omdat die onverschilligheid met zich brengt dat het risico verdachte koud liet acht ik het niet zo een bezwaar dat het hof hier niet heeft gesproken van "bewust" aanvaarden van de aanmerkelijke kans. De onverschilligheid overschaduwt het cognitieve aspect.

Het tweede middel faalt.

Het derde middel klaagt over de redengevendheid voor het bewijs van bewijsmiddel 5, een loonopgave over de periode 1 januari 1992 tot en met 31 december 1993.

Het gebruik voor het bewijs van dit bewijsmiddel moet worden bezien tegen de achtergrond van de verklaring van [betrokkene A] (nr.4), waarin zij verklaart in de jaren 1992 en 1993 te hebben gewerkt. Bewijsmiddel 5 bevestigt deze verklaring enkel al door zijn bestaan. Een loonopgave dient immers tot bewijs van uitbetaalde lonen, waarvan de hoogte van belang is voor de vaststelling van de door de werkgever verschuldigde premies sociale verzekering.8.

Daarom faalt het derde middel.

Het vierde middel houdt in een klacht in over bewijsmiddel 9 niet aan de wettelijke eisen voldoet omdat onder meer niet blijkt aan wie de vragen zijn gesteld die in het bewijsmiddel zijn beantwoord.

Ik meen dat bewijsmiddel 9 dient te worden begrepen tegen de achtergrond van bewijsmiddel 2, het proces-verbaal van de opsporingsambtenaar van de Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de gemeente Rotterdam, welk proces-verbaal onder meer het volgende inhoudt:

Ik zag in de van accountants en administratie kantoor [B] ontvangen loonbescheiden, gedateerd 11-04-1996 en 11-02-1997, dat verdachte 1 werkzaamheden heeft verricht in en loon heeft ontvangen over de perioden 28-06-l993 tot 31-12-1993 en 03-07- 1994 tot 24-09-1996.

Ik merk op dat bovengenoemd kantoor de administratie verzorgd van de werkgever [C].

In onderling verband en samenhang beschouwd moet de conclusie luiden dat de vragen in bewijsmiddel 9 zijn beantwoord door administratiekantoor [B], nu perioden in dat bewijsmiddel genoemd overeenkomen met perioden in bewijsmiddel 2 gerelateerd. In ieder geval geldt dat zgn. looninformatieformulieren algemeen bekend zijn als instrumenten voor uitvoeringsinstanties om informatie in te winnen bij werkgevers over hun werknemers. Dat zulks ook hier het geval is geweest leert een blik in het dossier. Het betreft looninformatie, verschaft door schoonmaakbedrijf [D] (periode 26 september 1991 tot 8 mei 1993) en kantoor [B] (overige perioden).

Het vierde middel faalt.

Het tweede, derde en vierde middel kunnen naar mijn mening op de voet van art.101a RO worden verworpen.

Ambtshalve heb ik geen grond gevonden die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.