HR, 06-03-2001, nr. 02129/00

Het gerechtshof te Arnhem heeft bij arrest van 7 februari 1999 verzoekster ter zake van "overtreding van een voorschrift gesteld krachtens artikel 24 van de Wet milieugevaarlijke stoffen, begaan door een rechtspersoon, meermalen gepleegd" veroordeeld tot een geldboete van ƒ 25.000,- waarvan ƒ 10.000,- voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren. Verzoekster heeft cadmiumhoudend gereedschap ingevoerd en in handelsvoorraden aanwezig gehad.

Namens verzoekster heeft mr F.B.M. van Aanhold, advocaat te Zutphen, bij schriftuur vijf middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt erover dat het hof ten onrechte heeft geoordeeld dat geen sprake is van schending van de redelijke termijn.

Blijkens de aan het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep gehechte pleitnota is aldaar namens verzoekster onder meer het volgende verweer gevoerd:

Het hof heeft ter verwerping van dit verweer in het bestreden arrest overwogen:

's Hofs kennelijke oordeel dat de tijdstippen waarop de laboratoriumuitslagen door de TU Delft naar de belastingdienst te Amsterdam zijn verzonden (en niet: bij de douanedienst te Zutphen zijn ontvangen, zoals in het verweer wordt betoogd) niet zijn aan te merken als aanvangsmomenten van de redelijke termijn, aangezien dat geen door of vanwege de Nederlandse Staat jegens verzoekster verrichte handelingen zijn waaraan zij in redelijkheid de verwachting kan ontlenen dat tegen haar ter zake van een bepaald strafbaar feit door het openbaar ministerie een strafvervolging zal worden ingesteld, geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting (vgl. HR 3 oktober 2000, griffienummer 00775/99, rechtsoverweging 3.12, gepubliceerd in NJB 2000, afl. 39, nr. 132).

Nu ten aanzien van de berechting van de zaak in eerste aanleg als uitgangspunt geldt dat de behandeling van de zaak ter terechtzitting dient te zijn afgerond met een eindvonnis binnen twee jaren nadat de redelijke termijn een aanvang heeft genomen (vgl. rechtsoverweging 3.14 van voornoemd arrest), geeft het oordeel van het hof dat geen sprake is van schending van de redelijke termijn evenmin blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Tussen het door het hof als aanvang van de redelijke termijn aangemerkte moment, te weten de datum van het eerste verhoor van de vertegenwoordiger van verzoekster door de politie op 11 maart 1997, en het op 5 oktober 1998 gewezen eindvonnis ligt immers een periode van nog geen 19 maanden.

Het middel is tevergeefs voorgesteld.

Het tweede middel richt zich met een rechts- en een motiveringsklacht tegen het oordeel van het hof dat verzoekster geen belang heeft bij een tegenonderzoek.

Blijkens de aan het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep overgelegde pleitnota is aldaar namens verzoekster - voorzover voor de beoordeling van het middel van belang - aangevoerd:

Het hof heeft dit verweer verworpen en daartoe als volgt overwogen:

Verzoekster wordt vervolgd ter zake van de invoer in Nederland en het in handelsvoorraden voorhanden hebben van cadmiumhoudende produkten (art. 2, eerste lid, Cadmiumbesluit Wet milieugevaarlijke stoffen (hierna: Cadmiumbesluit Wms). Onder cadmiumhoudende produkten wordt ingevolge art. 1 sub a van het Cadmiumbesluit Wms onder meer verstaan produkten waarin kunststoffen met een cadmiumgehalte van meer dan 50 mg/kg verwerkt zijn.

Door te oordelen dat verzoekster geen belang heeft bij een tegenonderzoek omdat zij zonder voorbehoud heeft erkend cadmiumhoudende produkten te hebben ingevoerd en voorhanden te hebben gehad, heeft het hof miskend dat het invoeren en voorhanden hebben van cadmiumhoudende produkten slechts verboden is voorzover het cadmiumgehalte hoger is dan 50 mg/kg. Het middel klaagt er dan ook terecht over dat het hof het verzoek om een tegenonderzoek op onbegrijpelijke gronden heeft afgewezen.

De vraag die het middel vervolgens aan de orde stelt is wat de consequentie dient te zijn van het achterwege blijven van de contra-expertise. In zijn arrest van 2 februari 1993, NJ 1993, 476 heeft Uw Raad overwogen dat de eis van een eerlijke procesvoering kan meebrengen dat aan een verzoek van een verdachte tot een contra-expertise gevolg behoort te worden gegeven, indien dit verzoek wordt gedaan op een tijdstip waarop zodanige contra-expertise (nog) mogelijk was.

In casu blijkt uit de aan de Hoge Raad toegezonden stukken van het geding dat monsters zijn genomen van de bij verzoekster aangetroffen produkten en dat deze zijn verzonden aan het douanelaboratorium van de belastingdienst te Amsterdam. Het douanelaboratorium heeft vastgesteld dat de monsters de gestelde grens van 50 mg/kg cadmium overschreden. Vervolgens zijn deze monsters voor onderzoek doorgestuurd naar het Interfacultair Reactor Instituut van de TU te Delft om aldaar te worden onderzocht volgens de in de Regeling vaststellingsmethoden cadmiumgehalte van produkten (regeling van 13 maart 1991, Stcrt. 60) voorgeschreven methode. De tot het bewijs gebezigde analyserapporten van de TU-Delft dateren van 26 september 1996, 10 oktober 1996 en 14 november 1996. Elk van deze rapporten is met een begeleidende brief aan de belastingdienst te Amsterdam verzonden. Die brieven houden onder meer in dat de monsters vier maanden na de rapportagedatum zullen worden opgeruimd (naar ik begrijp: vernietigd, NJ).

Uit de stukken blijkt voorts dat de douane op 19 februari 1997 een administratief onderzoek in het bedrijf van verzoekster heeft uitgevoerd waarbij - bij afwezigheid van de directeur [betrokkene A] - aan [betrokkene C], als commercial assistent in dienst bij verzoekster, de analyseresultaten zijn medegedeeld. Tijdens zijn verhoor op 11 maart 1997 heeft [betrokkene A] verklaard dat hij van mening is dat geen overtreding is begaan en dat hij een contra-analyse wil laten uitvoeren.

Ten aanzien van de monsters waarop de analyses van 26 september 1996 en 10 oktober 1996 betrekking hebben was op 11 maart 1997 geen contra-expertise meer mogelijk, aangezien de termijn van vier maanden na de rapportagedatum toen al verstreken was. Ook op 19 februari 1997 toen de analyseresultaten aan [betrokkene C] werden medegedeeld was die termijn reeds voorbij. Als er vanuit dient te worden gegaan dat de mededeling op 19 februari 1997 als mededeling aan verzoekster dient te gelden, rijst vervolgens de vraag of aan de omstandigheid dat verzoekster 20 dagen voorbij heeft laten gaan vooraleer om een contra-expertise te vragen betekenis moet worden gehecht.

Op die vraag is niet een eenduidig antwoord te geven. Het lijkt mij dat een verdachte over een redelijke termijn dient te beschikken alvorens te beslissen of hij een contra-expertise wenst. Wat een redelijke termijn is, zal afhangen van de omstandigheden van het geval. Bij een verdenking ter zake van rijden onder invloed dient het resultaat van het ademalcoholonderzoek aanstonds te worden medegedeeld en dient de wens tot contra-expertise dadelijk na deze mededeling te worden geuit. Het bloedalcoholgehalte daalt immers met het verstrijken van de tijd zodat door het tijdsverloop een te grote discrepantie tussen de resultaten van beide onderzoeken kan ontstaan, met alle gevolgen van dien. In een zaak als de onderhavige, waarbij het om niet bederfelijke produkten gaat en waarvan van tevoren bekend is dat de daarvan genomen monsters tot vier maanden na de rapportagedatum zullen worden bewaard, dienen de analyseresultaten naar mijn mening op een dusdanig tijdstip aan de verdachte te worden medegedeeld dat contra-expertise nog mogelijk is en de verdachte bovendien enige tijd heeft om zich te beraden op de vraag of het hem - gelet op de aan een contra-expertise verbonden kosten die voor zijn rekening komen - wel de moeite waard is om een tegenonderzoek te laten uitvoeren.

Voor wat betreft de onderzoekresultaten van de analyse van 14 november 1997 geldt dat verzoekster op 11 maart 1997 - dus tijdig - een verzoek tot contra-expertise heeft gedaan. Wat betreft de eerdere onderzoeken, die wegens de vernietiging van het materiaal reeds niet meer repliceerbaar waren, meen ik derhalve dat aan het gedurende 20 dagen stilzitten van verzoekster geen voor haar nadelige betekenis kan worden gehecht.

Recapitulerend: er is sprake van een situatie waarin enerzijds onderzoeksresultaten dusdanig laat aan verzoekster zijn medegedeeld dat geen contra-expertise meer mogelijk was en waarin anderzijds aan een tijdig verzoek om een tegenonderzoek geen gevolg is gegeven. Dit betreft verzuimen in het voorbereidend onderzoek die niet meer voor herstel vatbaar zijn. Het is aan de feitenrechter om - gelet op alle omstandigheden van het geval en met inachtneming van het in HR 2 februari 1993, NJ 1993, 476 uitgesproken voorbehoud dat de eis van een eerlijke procesorde kan meebrengen (curs. van NJ) dat aan een tijdig verzoek om een contra-expertise gevolg wordt gegeven - af te wegen welke van de in art. 359a, eerste lid, Sv genoemde rechtsgevolgen aan het verzuim dienen te worden verbonden.

Gelet op het hiervoor onder 13 overwogene is het middel terecht voorgesteld.

Het derde middel klaagt erover dat het hof ten onrechte niet is ingegaan op het in het kader van de bewezenverklaring en de strafmaat gedane beroep op art. 2, derde lid aanhef en onder b en c Cadmiumbesluit Wet milieugevaarlijke stoffen.

Blijkens de aan het proces-verbaal van de terechtzitting van het hof gehechte pleitnota is aldaar namens verzoekster onder meer aangevoerd:

Art. 2 Cadmiumbesluit Wms (besluit van 12 oktober 1990, Stb. 538)1. luidde ten tijde van de bewezenverklaarde feiten, voorzover voor de beoordeling van het middel van belang, als volgt:

Overtreding van het in art. 2, eerste lid, Cadmiumbesluit Wms geformuleerde verbod is derhalve niet strafbaar onder de omstandigheden als omschreven in onder meer art. 2, derde lid aanhef en onder b en c, van dat besluit. Laatstgenoemde bepaling raakt dus slechts de vraag of het bewezenverklaarde een strafbaar feit oplevert en is niet van belang in het kader van de vraag of het tenlastegelegde feit bewezenverklaard kan worden en welke straf terzake daarvan dient te worden opgelegd. De in het middel vervatte klacht dat het hof niet heeft gerespondeerd op het in het kader van de bewezenverklaring en de strafmaat gedane beroep op art. 2, derde lid aanhef en onder b en c Cadmiumbesluit Wms, faalt derhalve bij gebrek aan belang.

Nu in de laatste regel van het hiervoor onder 23 weergegeven verweer is betoogd dat er "op basis van art. 2 lid 3 sub b/c van het Cadmiumbesluit () geen strafbaar feit heeft plaatsgevonden", versta ik het middel aldus dat het er ook over bedoelt te klagen dat het hof ten onrechte niet heeft beslist op het verweer dat het bewezenverklaarde geen strafbaar feit oplevert.

De door het hof als bewijsmiddel 1 tot het bewijs gebezigde verklaring van de vertegenwoordiger van verzoekster houdt, voorzover voor de beoordeling van het middel van belang, in:

Aldus heeft het hof vastgesteld dat een deel van de produkten waarvan een monster is genomen en dat een cadmiumgehalte van hoger dan 50 mg/kg had, bestemd was voor de Nederlandse markt. Op dat deel van de cadmiumhoudende produkten moeten de tenlastelegging en bewezenverklaring geacht worden betrekking te hebben. Met deze vaststelling heeft het hof het beroep op het bepaalde in art. 2, derde lid aanhef en onder b en c, Cadmiumbesluit Wms genoegzaam weerlegd. Voorzover het middel erover bedoelt te klagen dat het hof niet op het hiervoor onder 26 bedoelde onderdeel van het verweer heeft beslist, faalt het derhalve bij gebrek aan feitelijke grondslag.

Het middel kan niet tot cassatie leiden.

Het vierde middel klaagt erover dat het hof ten onrechte niet heeft beslist op het verweer dat verzoekster geen opzet had.

Het middel faalt bij gebrek aan belang, aangezien het hof ten laste van verzoekster niet heeft bewezen dat zij opzettelijk heeft gehandeld.

Voor de stelling in de toelichting op het middel dat het ontbreken van opzet in casu tot vrijspraak dan wel tot ontslag van alle rechtsvervolging zou moeten leiden, heb ik geen steun in het recht kunnen vinden.

Het middel is tevergeefs voorgesteld.

Het vijfde middel klaagt erover dat het hof het beroep op avas door verontschuldigbare onmacht ten onrechte heeft verworpen.

Het beroep op afwezigheid van alle schuld is in de ter terechtzitting in hoger beroep overgelegde pleitnota - voorzover voor de beoordeling van het middel van belang - als volgt toegelicht:

Het hof heeft ten aanzien van dit verweer als volgt overwogen:

Voorzover het beroep op afwezigheid van alle schuld is gebaseerd op dwaling omtrent de feiten, heeft het hof dit verweer zonder blijk te geven van een onjuiste rechtsopvatting verworpen door te overwegen dat de enkele - 21/2 tot 41/2 maand vóór de bewezenverklaarde tijdstippen gedane - mededeling van verzoekster aan de producenten en leveranciers dat rekening dient te worden gehouden met de in Nederland geldende cadmiumgrens ontoereikend is om er vanuit te mogen gaan dat die grenzen ook in acht zullen worden genomen, zodat niet gezegd kan worden dat verzoekster alles in het werk heeft gesteld om zich te vergewissen van de samenstelling van de produkten die zij invoerde en verhandelde.

Voorzover een beroep is gedaan op verontschuldigbare onmacht heeft het hof dit eveneens terecht verworpen, aangezien het betoog dat het bijzonder moeilijk zo niet onmogelijk is een sluitend systeem te ontwikkelen teneinde te verzekeren dat het cadmiumgehalte in de vanuit China, India en Taiwan ingevoerde produkten beneden de grens van 50 mg/kg blijft ontoereikend is om een beroep op afwezigheid op alle schuld te rechtvaardigen (vgl. HR 11 januari 1994, DD 94.191, MenR 1994, 85). De vergelijking met HR 2 februari 1993, NJ 1993, 476 gaat niet op, aangezien de rechter die over de feiten oordeelt in die zaak had vastgesteld dat de verdachte wel de maximaal van haar te vergen zorgvuldigheid had betracht, terwijl dit in de onderhavige zaak juist niet gezegd kan worden nu is gesteld noch aannemelijk geworden dat verzoekster - behoudens het waarschuwen van haar tussenpersoon - ook maar enige maatregelen heeft getroffen om te voorkomen dat het toelaatbare cadmiumgehalte werd overschreden.

Het middel is derhalve tevergeefs voorgesteld.

Ambtshalve wil ik er op wijzen dat het overtreden van het verbod van art. 2, eerste lid, Cadmiumbesluit Wms een overtreding van een krachtens art. 24 Wet milieugevaarlijke stoffen oplevert. Ingevolge art. 1a, aanhef en sub 1°, jo. art. 2, eerste lid, WED is dit een overtreding voorzover het feit - zoals in casu - niet opzettelijk is begaan. Nu ten laste van verzoekster is bewezenverklaard dat zij op vier verschillende data het verbod van art. 2, eerste lid, Cadmiumbesluit heeft overtreden, had het hof het bewezenverklaarde mijns inziens dienen te kwalificeren als "overtreding van een voorschrift gesteld krachtens artikel 24 Wet milieugevaarlijke stoffen, begaan door een rechtspersoon, viermaal gepleegd". Daarnaast had het hof - dat ten onrechte art. 57 Sr in plaats van art. 62 Sr aanhaalt - ter zake van elke overtreding afzonderlijk straf dienen op leggen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot verwijzing van de zaak naar het gerechtshof te 's-Hertogenbosch opdat de zaak op het bestaande hoger beroep opnieuw kan worden berecht en afgedaan.