V.6.2.4 Afstand en wijziging van de vordering; schuldoverneming

525. Art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW heeft geen zelfstandige betekenis. Een volgende vraag is of art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW ook betekenis heeft voor de vraag of de schuldenaar bepaalde rechtshandelingen die hij na de stille cessie, maar voor de mededeling daarvan, met de cedent ten aanzien van zijn schuld heeft verricht, kan tegenwerpen aan de cessionaris. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een wijziging of afstand van de vordering (om niet of om baat) of aan een schuldoverneming.1

Het uitgangspunt is dat de cessionaris niet gebonden is aan de wijziging of de afstand die de schuldenaar met de cedent is overeengekomen. Als gevolg van de cessie, die ook ten opzichte van de schuldenaar volledige goederenrechtelijke werking heeft, is de cessionaris immers de schuldeiser van de schuldenaar. De schuldenaar dient een wijziging of afstand van de vordering overeen te komen met zijn schuldeiser (vgl. art. 6:160 BW). De met de cedent overeengekomen wijziging of afstand sorteert in beginsel geen effect.2 Hetzelfde geldt voor een schuldoverneming waarvoor de cedent, in plaats van de cessionaris, zijn toestemming heeft gegeven. De gedachte zou echter kunnen zijn dat de schuldenaar een met de cedent overeengekomen wijziging of afstand niettemin op grond van art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW kan inroepen tegenover de cessionaris, aangezien de levering hem tot de ontvangst van de mededeling van cessie verbintenisrechtelijk niet kan worden tegengeworpen. Men zou kunnen betogen dat het beschermingskarakter van de bepaling met zich brengt dat de schuldenaar de cedent tot de mededeling als zijn schuldeiser mag beschouwen (hoewel de cedent dit in werkelijkheid niet is, aangezien de stille cessie goederenrechtelijk volledige werking heeft) en derhalve met hem een rechtsgeldige wijziging of afstand kan overeenkomen die hij ook kan tegenwerpen aan de cessionaris. Verder zou men kunnen betogen dat, evenals bij de problematiek van de bevrijdende betaling en verrekening, daaraan niet afdoet dat de schuldenaar ten tijde van de wijziging of afstand van de cessie op de hoogte was of daarvan op de hoogte had moeten zijn.

Voor een extensieve interpretatie van art. 3:94 lid 3, tweede zin BW pleiten de ruime bewoordingen van de bepaling en de toelichting, waarin wordt opgemerkt dat de positie van de schuldenaar in het nieuwe stelsel ten opzichte van het oude cessieregime geen wijziging ondergaat.3 Onder het oude regime, dat alleen de openbare cessie kende, was de cedent tot de mededeling van cessie schuldeiser en diende de schuldenaar een wijziging of afstand van de vordering niet met de cessionaris, maar met de cedent overeen te komen. Voorts wordt in de toelichting ter onderbouwing van het stelsel van art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW verwezen naar het UNCITRAL-cessieverdrag.4 Art. 20 lid 1 van het verdrag bepaalt dat de cessionaris gebonden is aan een tussen de cedent en de schuldenaar overeengekomen wijziging van de onderliggende overeenkomst waaruit de gecedeerde vordering voortvloeit, indien zij is overeengekomen voordat de cessie de schuldenaar is medegedeeld.5

Tegen een extensieve interpretatie pleit dat de toelichting enkel de bevrijdende betaling en verrekening noemt als vraagstukken waarvoor de bepaling van betekenis is.6 De wetgever lijkt de betekenis van art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW voor de onderhavige vraag niet onder ogen te hebben gezien. Voorts is het van belang om te constateren dat de betaling van een schuld, anders dan wijziging of afstand, voor de schuldenaar een handeling is waartoe de schuld verplicht. Daarbij past het om als harde regel te aanvaarden dat de schuldenaar voor de ontvangst van de mededeling van cessie bevrijdend kan blijven betalen aan zijn oorspronkelijke schuldeiser, zelfs indien de schuldenaar wetenschap van de cessie heeft. De schuldenaar mag erop vertrouwen dat de cedent in geval van een stille cessie in de regel bevoegd zal zijn om ten behoeve van de cessionaris betalingen in ontvangst te nemen7 (waarbij zij opgemerkt dat dit in het geldende stelsel van art. 3:94 lid 3 BW wordt bereikt door de regel dat de cedent voor de mededeling exclusief inningsbevoegd is). Dit geldt echter niet onverkort voor onverplichte handelingen. De bescherming van de schuldenaar zou naar mijn mening te ver voeren, indien het de schuldenaar tot de ontvangst van de mededeling van cessie zonder meer zou zijn toegestaan om met werking tegenover de cessionaris met de cedent een wijziging of afstand van de vordering overeen te komen. De schuldenaar die van de cessie op de hoogte is, mag er niet van uitgaan dat de cedent bevoegd is om dergelijke rechtshandelingen met de schuldenaar te verrichten.8 Hetzelfde geldt voor een schuldoverneming.

De regel dat de schuldenaar voor de mededeling van cessie met de cedent zonder meer een wijziging of afstand van de vordering kan overeenkomen die tegenwerpelijk is aan de cessionaris, zou ook niet stroken met het gegeven dat de levering ook ten opzichte van de schuldenaar al voor de mededeling van cessie volledige goederenrechtelijke werking heeft. Hoewel wijziging en afstand verbintenisrechtelijke figuren zijn,9 hebben zij ook een belangrijk goederenrechtelijk gevolg: de inhoudelijke wijziging of het tenietgaan van de vordering, een goed in de zin van art. 3:1 BW. Het zou niet met elkaar te rijmen zijn, indien enerzijds de schuldenaar na de stille cessie met de cedent geen goederenrechtelijke rechtshandelingen, zoals beschikkingshandelingen,10 meer kan verrichten – de levering wordt immers ten opzichte van de schuldenaar niet gerelativeerd –, terwijl hij anderzijds tot de ontvangst van de mededeling van cessie met de cedent nog wel een wijziging of een afstand zou kunnen overeenkomen. Ook een wijziging of afstand van een vordering zijn als beschikkingshandelingen te beschouwen of daarmee gelijk te stellen.

Mijn conclusie is dat art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW, anders dan wat betreft de bevrijdende betaling en verrekening, geen zelfstandige betekenis heeft voor de vraag of de schuldenaar een voor de mededeling met de cedent overeengekomen wijziging, afstand of schuldoverneming aan de cessionaris kan tegenwerpen.11

526. Bescherming van de schuldenaar te goeder trouw: analogische toepassing van art.6:34 lid 1 BW. Met het voorgaande is niet gezegd, dat de schuldenaar een voor de mededeling van cessie met de cedent overeengekomen wijziging of afstand van de vordering nooit aan de cessionaris zou kunnen tegenwerpen. De schuldenaar die te goeder trouw is, verdient bescherming. Deze bescherming kan naar mijn mening worden gebaseerd op een analogische toepassing van art. 6:34 BW in samenhang met art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW. 12 De aan art. 6:34 BW ten grondslag liggende beschermingsgedachte, brengt met zich dat de schuldenaar een met de cedent overeengekomen wijziging of afstand van de vordering kan tegenwerpen aan de cessionaris, mits hij ten tijde van de wijziging of de afstand te goeder trouw was ten aanzien van de cessie. Hetzelfde kan worden aangenomen voor een schuldoverneming waarvoor de cedent zijn toestemming heeft gegeven. Aan de regel dat de levering de schuldenaar voor de mededeling niet kan worden tegengeworpen, kan deze betekenis worden toegekend, dat de schuldenaar wordt vermoed te goeder trouw te zijn totdat de cessie hem is medegedeeld. Art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW schept aldus een weerlegbaar vermoeden van goede trouw. Deze uitleg van art. 3:94 lid 3, tweede zin, BW past bij het gegeven dat de cessie een handeling is die buiten de schuldenaar omgaat, zodat niet van de schuldenaar kan worden verlangd dat hij een nauwgezet onderzoek instelt naar de vraag of er mogelijk een cessie heeft plaatsgevonden.

Wel dient naar mijn mening te worden aangenomen dat de schuldenaar alleen dan in zijn goede trouw wordt beschermd, indien hij bij het achterwege blijven van bescherming zou worden benadeeld. Dit volgt uit de strekking van art. 6:34 BW om de schuldenaar tegen benadeling te beschermen. Indien de schuldenaar niet wordt benadeeld bij het achterwege blijven van bescherming, bestaat er voor bescherming geen noodzaak. In dat geval is er geen goede grond om de schuldenaar niet overeenkomstig de oorspronkelijke vordering ten opzichte van de cessionaris gebonden te laten zijn.