HR, 12-03-2024, nr. 22/00795

Nummer 22/00795

Zitting 23 januari 2024

A.E. Harteveld

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1952,

hierna: de verdachte

Het middel klaagt over de verwerping door het hof van het door de verdediging gedane beroep op niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie.

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 18 februari 2022 houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“De voorzitter deelt mede -zakelijk weergegeven-:

Er heeft een eerdere zitting plaatsgevonden op 9 september 2020. Toen is de zaak door de advocaat-generaal voorgedragen. Vandaag is het hof anders samengesteld dan op de zitting van 9 september 2020.

De voorzitter vraagt aan de advocaat-generaal en de raadsman of zij kunnen instemmen met hervatting van het onderzoek in de stand van zaken waarin het zich bevond.

Zij delen mede daarmee in te stemmen.

De voorzitter deelt mede -zakelijk weergegeven-:

De behandeling van de zaak is aangehouden op 9 september 2020 en de zaak is verwezen naar de raadsheer-commissaris teneinde een deskundige te benoemen die de gesteldheid van verdachte kon vaststellen in het licht van artikel 16 van het Wetboek van Strafvordering. Door de deskundige is een rapport opgesteld. Het hof heeft dit rapport van 13 juli 2021 ontvangen. Het hof heeft de getuige [getuige] opgeroepen voor de zitting van vandaag. Zij heeft het hof laten weten dat het voor haar niet mogelijk is om vandaag ter zitting te verschijnen en dat er ook geen vervanging voor haar is.

De advocaat-generaal en de raadsman delen mede ook over het Pro Justitia rapport van 13 juli 2021 te beschikken.

De voorzitter deelt mede de korte inhoud van het Pro Justitia rapport van 13 juli 2021. De voorzitter vraagt de advocaat-generaal om haar standpunt.

De advocaat-generaal deelt mede -zakelijk weergegeven-:

Het rapport is duidelijk. De deskundige geeft in het rapport aan dat het haar al gauw duidelijk werd toen ze in contact kwam met verdachte dat een adequaat gesprek voeren met hem niet mogelijk was en dat er geen sprake was van wederkerigheid. Blijkens het rapport kampt verdachte met forse beperkingen ten gevolge van Parkinson. Zijn cognitief functioneren is verslechterd. Verdachte gaat achteruit. Hij heeft 24-uurs zorg en begeleiding nodig. Er wordt ook beschreven dat zijn situatie nog verder zal verslechteren. Verdachte kan niets zelf. Alles wordt voor hem gedaan. De aanleiding voor het rapport was de vraag of verdachte in het licht van het bepaalde in artikel 16 van het Wetboek van Strafvordering in staat is om de strekking van de strafvervolging te

begrijpen. Volgens het rapport is het antwoord op die vraag nadrukkelijk: ‘nee’. Dat is ook de conclusie die ik trek op basis van de stukken. Ik verzoek uw hof daarom de schorsing van de vervolging te gelasten.

De voorzitter deelt mede -zakelijk weergegeven-:

Voordat ik het woord geef aan de raadsman wil ik nog twee punten aan de orde stellen. Niet zo lang geleden heeft de rechtbank Noord-Nederland in een zaak waarin geen uitzicht bestond op herstel van de situatie van verdachte geoordeeld dat in verband met artikel 6 EVRM niet de schorsing van de vervolging moest worden uitgesproken maar de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Ik vraag u naar uw visie op dit punt en ook uw mening over wat uws inziens de gevolgen van uw standpunt moeten zijn voor de benadeelde partij.

De advocaat-generaal deelt mede -zakelijk weergegeven-:

Als uw hof besluit tot schorsing van de vervolging, dan komt uw hof niet toe aan een beslissing over de vordering van de benadeelde partij. Over het eerste punt dat u hebt benoemd, heb ik voorafgaand aan de zitting nagedacht. Uit het rapport volgt wel dat de situatie van verdachte verder zal verslechteren, maar ik meen toch dat dit een zaak is waarin in de toekomst getoetst zal moeten worden hoe het met verdachte gaat voordat nu al wordt gezegd dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk is in de vervolging.

De raadsman deelt mede -zakelijk weergegeven-:

lk verwijs naar de inhoudsindicatie van een uitspraak van het gerechtshof Den Haag van 17 juli 2019 (ECLI:NL:GHDA:2019:2468): Het openbaar ministerie is terzake van het onder 1 en 2 ten laste gelegde niet-ontvankelijk in zijn strafvervolging. De verdachte is in de loop van de behandeling van zijn zaak in hoger beroep - maar voorafgaand aan de daadwerkelijk inhoudelijke behandeling - als gevolg van opgelopen hersenletsel komen te lijden aan een ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens. Uit het onderzoek op de terechtzitting is gebleken dat die stoornis zodanig ernstig is dat de verdachte ook niet met compenserende procedurele maatregelen als bedoeld in de artikelen 509 a-d Sv effectief kan participeren in de strafprocedure. Het hof acht de verdachte procesonbekwaam, zodat hij niet in staat moet worden geacht de strekking van de tegen

hem ingestelde vervolging te begrijpen. Verdachte kampt met de ziekte van Parkinson.

Voor zover de verdediging bekend is, is er nog geen medicatie die zicht biedt op verbetering. De verwachting is dat de situatie alleen maar slechter zal worden in plaats van beter. Artikel 16 van het Wetboek van Strafvordering is niet meer aan de orde. Ik zie geen enkel perspectief op verbetering. Het openbaar ministerie dient niet-ontvankelijk te worden verklaard in de vervolging. Indien uw hof beslist de vervolging te schorsen, dan zal er een vervolgzitting komen en dan lijkt mij dat de beslissing op de vordering van de benadeelde partij moet worden aangehouden.

De voorzitter vraagt de benadeelde partij of deze al kennis had genomen van de situatie van zijn broer.

De benadeelde partij verklaart -zakelijk weergegeven-:

Nee. Ik wil alleen weten hoe het gaat met mijn schade. Ik wist wel dat hij achteruit gaat, maar het gaat mij om de schade die ik heb opgelopen. Ik heb nog steeds geen vergoeding ontvangen.

Aan de raadsman wordt het recht gelaten het laatst te spreken.”

Het bestreden arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“Verloop procedure in hoger beroep

De verdachte is bij vonnis van de rechtbank Overijssel, locatie Almelo, van 22 mei 2019 veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 6 maanden waarvan 4 maanden voorwaardelijk en een proeftijd van 2 jaren. Tevens zijn beslissingen gegeven op de vorderingen van de benadeelde partijen.

Namens verdachte is op 23 mei 2019 tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld.

Op de zitting van het hof van 9 september 2020 en naar aanleiding van een verzoek om schorsing van de vervolging, is de zaak verwezen naar de raadsheer-commissaris teneinde - kort gezegd - een gedragsdeskundige te laten rapporteren over verdachte.

In haar rapportage pro Justitia van 13 juli 2021 concludeert psychiater V. Rama:

Bij betrokkene is er sprake van een psychogeriatrische stoornis in de vorm van een uitgebreide neurocognitieve stoornis met gedragsstoornissen, zeer waarschijnlijk als gevolg van de Ziekte van Parkinson. Daarnaast is sprake van een depressieve stoornis.

Gelet op het voorgaande is uit het onderzoek duidelijk gebleken dat betrokkene niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen door de complexiteit tussen de Ziekte van Parkinson en de aanwezige psychiatrische problematiek en op basis van de uitgebreide psychopathologie op de verschillende neurocognitieve domeinen.

De ziekte van Parkinson is een ziekte die niet te genezen is en progressief van aard is. Dat wil zeggen dat de klachten en symptomen in de loop van de tijd verergeren en zich uitbreiden. Er zal geen verbetering optreden van het cognitief functioneren.

Standpunt van de verdediging

De raadsman heeft verzocht het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk te verklaren in de vervolging van de verdachte, nu sprake is van een reden voor schorsing van de vervolging die naar redelijke verwachting niet (meer) zal worden weggenomen. In dat geval past het beter het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk te verklaren dan de schorsing van de vervolging te gelasten.

Standpunt van de advocaat-generaal

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat het hof de schorsing van de vervolging uitspreekt.

Schorsing van de vervolging

Op de voet van artikel 16 van het Wetboek van Strafvordering dient de rechter de vervolging te schorsen indien de verdachte aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens lijdt, dat hij niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vordering te begrijpen.

Gelet op de psychiatrische rapportage pro Justitia van 13 juli 2021 en de daarin getrokken conclusie, is het hof met de raadsman en de advocaat-generaal van oordeel dat de verdachte niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen.

Het hof heeft zich mede naar aanleiding van het standpunt van de raadsman de vraag gesteld of dit oordeel dient te leiden tot niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie in de vervolging van de verdachte in plaats van schorsing van de vervolging, omdat - zoals uit de rapportage van 13 juli 2021 naar voren komt - in redelijkheid een herstel van het cognitief functioneren van de verdachte niet valt te verwachten.

De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) over het in artikel 6 EVRM verzekerde recht op een eerlijk proces houdt in dat de verdachte effectief moet kunnen deelnemen aan de strafprocedure (effective participation). Hiervan is geen sprake indien een verdachte naar redelijke verwachting permanent niet (meer) in staat is om de strekking van de vervolging te begrijpen. Deze bepaling en de rechtspraak van het EHRM over 'effective participation' houden echter niet in welke uitspraak moet worden gedaan als bij een vervolging blijvend niet langer sprake is van 'effective participation'.

Artikel 16 van het Wetboek van Strafvordering schrijft voor dat de rechter in een geval waarin de verdachte niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vordering te begrijpen en dus niet langer effectief aan de strafprocedure kan deelnemen, de vervolging schorst. De beslissing tot schorsing van de vervolging is evenals de beslissing tot niet-ontvankelijkheid een einduitspraak als bedoeld in artikel 138 en artikel 349, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering.

Dit betekent dat zolang geen sprake is van herstel van de psychische toestand van de verdachte hij ook niet opnieuw kan worden vervolgd. In dat licht bezien is er naar het oordeel van het hof geen aanleiding voor een andere uitspraak dan de schorsing van de vervolging.

(…)

Het hof:

Schorst de vervolging van de verdachte.”

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat in het onderhavige geval bij de verdachte sprake is van een psychogeriatrische stoornis waarvan géén herstel mogelijk is, zodat de verdachte nu noch in de toekomst op enige wijze effectief zal kunnen participeren in de strafprocedure, zoals voortvloeit uit het recht op een eerlijk proces als bedoeld in art. 6 EVRM. Het hof had om die reden niet op grond van het bepaalde in art. 16 Sv de vervolging moeten schorsen, maar het openbaar ministerie niet-ontvankelijk moeten verklaren in de vervolging van de verdachte.

Bij de beoordeling van het middel is de volgende wettelijke bepaling van belang:

Artikel 16 Sv

“1. Indien de verdachte aan een zodanige psychische stoornis, psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap lijdt, dat hij niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen, schorst de rechter de vervolging, in welke stand zij zich ook bevindt.

2. Zoodra van het herstel van den verdachte is gebleken, wordt de schorsing opgeheven.”

Artikel 6 EVRM houdt niets in over de bekwaamheid van de verdachte als voorwaarde voor een eerlijke procesvoering. In het eerste lid van deze bepaling wordt wel het recht op een eerlijke behandeling erkend en wordt in het derde lid onder c het recht om zichzelf te verdedigen of daarbij de bijstand te hebben van een raadsman erkend. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) leidt hieruit diverse rechten voor verdachten en verplichtingen voor de autoriteiten af die relevant zijn indien een verdachte niet of onvoldoende capabel is zijn belangen binnen de strafrechtspleging voldoende te behartigen.1.Een van die rechten die het EHRM daaruit voor de verdachte afleidt is het recht op “effective participation” aan de strafprocedure.2.Dit recht op “effective participation” omvat het recht om de behandeling bij te wonen, te horen en te volgen en deze rechten liggen volgens het EHRM besloten in het concept van de “adversarial procedure” en kunnen ook worden afgeleid uit in het bijzonder art. 6 lid 3 onder c EVRM.3.“Effective participation” wordt door het EHRM als volgt omschreven:

“Effective participation” in this context presupposes that the accused has a broad understanding of the nature of the trial process and of what is at stake for him or her, including the significance of any penalty which may be imposed. The defendant should be able, inter alia, to explain to his own lawyer his version of events, point out any statements with which he disagrees and make them aware of any facts which should be put forward in his defence.”4.

In de uitspraak S.C. tegen het Verenigd Koninkrijk (EHRM 15 juni 2004, nr. 60958/00, § 29) overwoog het EHRM in dit verband het volgende:

“It means that he or she, if necessary with the assistance of, for example, an interpreter, lawyer, social worker or friend, should be able to understand the general thrust of what is said in court. The defendant should be able to follow what is said by the prosecution witnesses and, if represented, to explain to his own lawyers his version of events, point out any statements with which he disagrees and make them aware of any facts which should be put forward in his defence (see, for example, Stanford, cited above, § 30).”

Indien een verdachte het door het EHRM minimaal vereiste begripsniveau niet haalt kan van effectieve participatie geen sprake meer zijn. Een dergelijk begripsgebrek komt ook niet in aanmerking voor compensatie door bijvoorbeeld adequate rechtsbijstand door een deskundige en ervaren raadsman.5.Een eerlijk strafproces is in een zodanig geval eenvoudigweg niet meer mogelijk en de verdachte heeft dan te gelden als procesonbekwaam.6.Het strafproces zal onder die omstandigheid niet kunnen worden voortgezet.7.In zoverre vloeit uit het EVRM een recht op opschorting van het strafgeding voort, hetgeen mogelijk is door bijvoorbeeld schorsing van de vervolging of van het zittingsonderzoek. Een recht op definitieve beëindiging van het strafproces op de grond dat de verdachte onvoldoende capabel is terecht te staan is er niet.8.Volgens Van Kempen vereist de redelijkheid - en wellicht zelfs de beginselen van een goede procesorde - in het geval duidelijk is dat er geen enigszins reëel vooruitzicht is dat de verdachte nog voldoende procesbekwaam zal worden dat het openbaar ministerie formeel een beslissing tot niet verdere vervolging neemt.9.Hoewel art. 6 EVRM dat strikt genomen niet vereist past het volgens Van Kempen verder bij een fatsoenlijke strafrechtspleging dat de feitelijk definitief procesonbekwame verdachte na een bepaalde periode om definitieve beëindiging van de strafvervolging kan verzoeken indien het gelet op de incapabiliteit van de verdachte niet meer mogelijk zal zijn om te komen tot een verdere vervolging waarmee enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang kan zijn gediend. Dit verschaft ook duidelijkheid voor eventuele slachtoffers en voor familieleden van de verdachte.10.

Door de raadsman van de verdachte is ter onderbouwing van zijn standpunt dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk zou moeten worden verklaard in de vervolging van de verdachte aansluiting gezocht bij de uitspraak van het gerechtshof Den Haag van 17 juli 2019, ECLI:NL:GHDHA:2019:2468. In die zaak was door het hof vastgesteld dat de verdachte op 11 november 2017 in België bij een val op zijn hoofd hersenletsel had opgelopen. Op basis van de beschouwingen en conclusies van deskundigen en de eigen waarneming van het hof ter terechtzitting gedaan, oordeelde het hof dat de verdachte in de loop van de behandeling van zijn zaak in hoger beroep - maar voorafgaand aan de daadwerkelijk inhoudelijke behandeling - als gevolg van opgelopen hersenletsel is komen te lijden aan een ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens11.en dat uit het onderzoek op de terechtzitting is gebleken dat die stoornis zodanig ernstig is dat de verdachte ook niet met compenserende procedurele maatregelen als bedoeld in de artikelen 509 a-d Sv effectief kan participeren in de strafprocedure. Volgens het hof is de verdachte procesonbekwaam, zodat hij niet in staat moet worden geacht de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen. Omdat sprake is van een geval zoals bedoeld in art. 16, eerste lid, Sv brengt dat volgens het hof in beginsel mee dat de vervolging van de verdachte dient te worden geschorst, maar nu naar de mening van de deskundigen de kans dat de verdachte herstelt verwaarloosbaar klein is, is volgens het hof sprake van een situatie dat de verdachte nu noch in de toekomst op enigerlei wijze effectief kan participeren in de strafprocedure zoals voortvloeit uit het recht op een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 EVRM. Nu aanknopingspunten over hoe te handelen in een dergelijk geval ontbreken in de wet, en het verzoek tot beëindiging van de zaak als bedoeld in art. 36 Sv (AEH: het huidige art. 29f Sv) volgens het hof in mindere mate voor deze situatie bedoeld lijkt te zijn, verklaart het hof - overeenkomstig de vordering van de advocaat-generaal bij het hof - het openbaar ministerie niet-ontvankelijk in de vervolging.

Met de onder 3.8 vermelde uitspraak lijkt het gerechtshof Den Haag (zij het wellicht onbedoeld) in de geest van de voorziene regeling in het nieuwe Wetboek van Strafvordering te handelen.12.

Van belang in het nieuwe Wetboek is dat de einduitspraak tot schorsing van de vervolging (de huidige vierde formele vraag van art. 348 Sv) komt te vervallen.13.De reden daarvoor is dat een schorsing ook in het vooronderzoek kan worden bepaald door de rechter maar dat die voorfase in het strafproces in de systematiek van het nieuwe Wetboek niet meer als onderdeel van de vervolging wordt aangemerkt. Vandaar dat een regeling is voorgesteld die zowel het voor- als het eindonderzoek bestrijkt en die uitmondt in een afzien van vervolging (een sepot) in de voorfase dan wel de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie als de reden voor schorsing zich eerst op de terechtzitting openbaart. Als tussenvorm voor die laatste einduitspraak kan de zittingsrechter ook het onderzoek ter terechtzitting schorsen.

De voorgestelde regeling houdt een titel (titel 1.2) in met als opschrift “Verdachten die door een beperking of een ziekte onvoldoende in staat zijn aan het proces tegen hen deel te nemen”. Van deze titel maakt onder meer art. 6.1.52 deel uit. Deze bepaling luidt als volgt:

“1. De officier van justitie ziet af van vervolging indien het gezien de aard van de beperking of de

ziekte aannemelijk is dat het nemen van maatregelen niet binnen een afzienbare termijn ertoe zal

leiden dat de verdachte voldoende in staat is het proces tegen hem te begrijpen en hieraan deel te nemen en het nemen van maatregelen hem hiervoor onvoldoende kan compenseren.

2. De rechter schorst ambtshalve, op vordering van de officier van justitie of op verzoek van de

verdachte het onderzoek op de terechtzitting voor bepaalde tijd indien aannemelijk is dat het nemen van maatregelen niet direct ertoe zal leiden dat de verdachte voldoende in staat is het proces tegen hem te begrijpen en hieraan deel te nemen en het nemen van maatregelen hem hiervoor onvoldoende kan compenseren. De rechter beslist ambtshalve, op vordering van de officier van justitie of op verzoek van de verdachte dat het onderzoek op de terechtzitting wordt hervat of opnieuw aanvangt indien, zo nodig door het nemen van maatregelen, de verdachte voldoende in staat is het proces tegen hem te begrijpen en hieraan deel te nemen of, indien dit niet het geval is, hij door het nemen van maatregelen hiervoor voldoende wordt gecompenseerd.

3. Indien het gezien de aard van de beperking of de ziekte aannemelijk is dat de verdachte niet binnen een afzienbare termijn, ook niet door het nemen van maatregelen, voldoende in staat zal zijn om het proces tegen hem te begrijpen en hieraan deel te nemen en maatregelen hem hiervoor

onvoldoende kunnen compenseren, spreekt de rechter ambtshalve, op vordering van de officier van justitie of op verzoek van de verdachte de niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie uit. Alvorens de niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie uit te spreken, hoort de rechter de officier van justitie. De rechter stelt de verdachte in de gelegenheid te worden gehoord, tenzij dit ten gevolge van de beperking of de ziekte onmogelijk is. Aan de verdachte wordt het recht gelaten om het laatst te spreken.

4. Indien de rechter overweegt toepassing te geven aan het tweede of derde lid, stelt hij de officier

van justitie en de verdachte in de gelegenheid om een onderzoek in te stellen en hem in kennis te

stellen van de resultaten hiervan.”

In de Memorie van Toelichting bij dit artikel wordt toegelicht dat het derde lid van deze bepaling ziet op uitzonderlijke situaties waarin geen uitzicht op verbetering bestaat of waarvan zelfs te verwachten valt of vaststaat dat zij permanent zijn en waarin het nemen van maatregelen (zoals voorgesteld in art. 6.1.50) geen verandering kan brengen en niet voldoende kan compenseren. Daarbij worden als voorbeelden genoemd een verdachte die leidt aan ernstige of diepe zwakzinnigheid (een IQ tussen 20-35, respectievelijk beneden de 20), een verdachte die (inmiddels) zowel doof als blind is of een verdachte die zich bevindt in een permanente psychotische toestand. Om te voorkomen dat in die situaties alleen schorsing van het onderzoek op de terechtzitting plaatsvindt - welke schorsing vanwege de toestand van de verdachte steeds zal moeten worden verlengd, waardoor de berechting in de lucht blijft hangen - wordt een oplossing (de niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie) voorgeschreven die alle betrokkenen meer duidelijkheid en meer zekerheid biedt.14.

In het onderhavige geval heeft het hof onder aanhaling van art. 16, eerste lid, Sv - zoals dat luidde tot 1 januari 202015.- vastgesteld dat de verdachte gelet op de psychiatrische rapportage pro Justitia van 13 juli 2021 en de daarin getrokken conclusie niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen. Vervolgens heeft het hof zich - mede naar aanleiding van het door de raadsman ingenomen standpunt - voor de vraag gesteld gezien of deze vaststelling tot de niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in de vervolging van de verdachte dient te leiden in plaats van schorsing van de vervolging (art. 16 Sv), omdat blijkens genoemde rapportage in redelijkheid een herstel van het cognitief functioneren van de verdachte niet valt te verwachten. Volgens het hof volgt uit de rechtspraak van het EHRM over het in art. 6 EVRM verzekerde recht op een eerlijk proces, waaronder begrepen het recht op “effective participation”, niet welke uitspraak moet worden gedaan als bij een vervolging blijvend niet langer sprake is van “effective participation” doordat de verdachte permanent niet in staat is om de strekking van de vervolging te begrijpen. Het hof merkt vervolgens op dat de beslissing tot schorsing van de vervolging als bedoeld in art. 16, eerste lid, Sv evenals de beslissing tot niet-ontvankelijkverklaring van de officier van justitie formele einduitspraken zijn in de zin van art. 349, eerste lid, Sv. Dat brengt volgens het hof mee dat zolang geen sprake is van herstel van de psychische toestand van de verdachte hij ook niet opnieuw kan worden vervolgd en volgens het hof is er zo bezien geen aanleiding voor een andere uitspraak dan de schorsing van de vervolging.

Wat betreft de toestand van de verdachte heeft het hof de conclusie van psychiater V. Rama in de pro Justitia rapportage van 13 juli 2021 tot de zijne gemaakt. Deze conclusie houdt het volgende in:

“Bij betrokkene is er sprake van een psychogeriatrische stoornis in de vorm van een uitgebreide neurocognitieve stoornis met gedragsstoornissen, zeer waarschijnlijk als gevolg van de Ziekte van Parkinson. Daarnaast is sprake van een depressieve stoornis.

Gelet op het voorgaande is uit het onderzoek duidelijk gebleken dat betrokkene niet in staat is de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen door de complexiteit tussen de Ziekte van Parkinson en de aanwezige psychiatrische problematiek en op basis van de uitgebreide psychopathologie op de verschillende neurocognitieve domeinen.

De ziekte van Parkinson is een ziekte die niet te genezen is en progressief van aard is. Dat wil zeggen dat de klachten en symptomen in de loop van de tijd verergeren en zich uitbreiden. Er zal geen verbetering optreden van het cognitief functioneren.”

Blijkens de genoemde rapportage, die zich bij de aan de Hoge Raad toegezonden stukken bevindt, vormt de eerste alinea zoals weergegeven onder 3.14 het antwoord op de vraag of de onderzochte lijdende is aan een psychische stoornis, verstandelijke handicap en/of psychogeriatrische aandoening en houdt de tweede alinea een antwoord in op de vraag of de onderzochte (gelet op het voorgaande) in staat is de strekking van de tegen hem/haar ingestelde vervolging te begrijpen. Het gaat zo bezien om de in art. 16, eerste lid, Sv genoemde vereisten, die in genoemde rapportage beiden bevestigend worden beantwoord. De onder 3.14 weergegeven derde alinea houdt voorts een antwoord in op de vraag of - indien sprake is van de situatie dat de onderzochte niet in staat is de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen - er een uitspraak kan worden gedaan over de vraag of te verwachten valt dat de onderzochte in de (nabije) toekomst wel in staat zal zijn om de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen.

De genoemde rapportage houdt als conclusie in dat er geen verbetering zal optreden van het cognitief functioneren van de verdachte. In dat verband wordt door de forensisch psychiater als verdere verwachting nog uitgesproken “dat er geen verbetering op zal treden, maar dat zowel het somatische als het psychiatrische ziektebeeld - welke beiden sterk op elkaar van invloed zijn - in de loop van de tijd verder zal verslechteren.” Zo bezien zal de verdachte in de onderhavige zaak blijvend niet in staat zijn de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen en is hij in zoverre definitief procesonbekwaam.

In het onderhavige geval is door de raadsman van de verdachte het verweer gevoerd dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in de vervolging, omdat er nog geen medicatie is die zicht biedt op verbetering en de verwachting is dat de situatie van de verdachte alleen maar slechter zal worden in plaats van beter. Volgens de raadsman is art. 16 Sv niet meer aan de orde, omdat er geen enkel perspectief is op verbetering.

Zoals bleek zou de door de raadsman bij het hof en vervolgens (door dezelfde raadsman) ook in cassatie bepleite einduitspraak passen in het nieuwe Wetboek van Strafvordering maar, anders dan kennelijk ten grondslag ligt aan het middel, is de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie niet een ‘gunstiger’ einduitspraak dan de schorsing van de vervolging. Art. 68 Sr, inhoudende dat niet nogmaals voor hetzelfde feit mag worden vervolgd, vindt immers eerst toepassing wanneer onherroepelijk en ten gronde over het feit is beslist. Daarvan is volgens genoemde bepaling alleen sprake bij een vrijspraak, een ontslag van alle rechtsvervolging, een veroordeling en een schuldigverklaring zonder toepassing van straf of maatregel. De niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie noch de schorsing van de vervolging zijn een ‘beschermde’ einduitspraak in de zin van art. 68 Sr en na een van die twee einduitspraken is dus - gelijkelijk - een hernieuwde vervolging mogelijk. Wat dat betreft is er geen verschil tussen beide en dat betekent dat met het middel in cassatie geen redelijk belang is gediend.

Maar ook anderszins meen ik dat het middel faalt. Dat in art. 16 lid 2 Sv is voorzien in de mogelijkheid van opheffing van de schorsing van de vervolging betekent namelijk naar ik meen niet dat de schorsing beperkt is tot de voorzienbaar niet-definitieve gevallen van schorsing. De tekst van de bepaling dwingt daartoe geenszins. Ook voor de naar het zich laat aanzien onomkeerbare gevallen van onbekwaamheid van de verdachte om de strekking van de tegen hem ingestelde vervolging te begrijpen verschaft art. 16 Sv naar geldend recht de daarbij passende einduitspraak.

Voor zover echter de - niet onbegrijpelijke - gedachte bestaat dat schorsing van de vervolging als einduitspraak onvoldoende tegemoetkomt aan de wens om een meer definitieve punt achter de vervolging te zetten is binnen het systeem van het Wetboek van Strafvordering echter voorzien in een andere weg. Art. 29f Sv biedt naar ik meen die mogelijkheid.

De Hoge Raad heeft in 2019 geoordeeld dat een verklaring dat de zaak is geëindigd, zoals bedoeld in art. 29f Sv (destijds: art. 36 (oud) Sv), niet meer mogelijk is nadat het onderzoek ter terechtzitting is aangevangen. Dan dient de zaak te worden afgesloten met een einduitspraak en daaronder valt niet de verklaring dat de zaak is geëindigd. Nadat de vervolging bij wijze van einduitspraak is geschorst ligt dat naar ik meen anders. In mijn conclusie voor HR 21 juni 2022, ECLI:NL:HR:2022:908 heb ik het standpunt ingenomen dat de verdachte wel kan worden ontvangen in het verzoek als bedoeld in art. 29f Sv nadat de vervolging is geschorst op grond van art. 16 Sv, omdat het hier weliswaar gaat om een einduitspraak, maar de zaak daarmee nog niet definitief is geëindigd. De schorsing van de vervolging kan immers (alsnog) worden opgeheven. De zaak is dus nog niet onherroepelijk geëindigd. Een verklaring ex art. 29f Sv kan daarin echter wel voorzien en dan treedt het rechtsgevolg van art. 255 lid 1 Sv in werking, inhoudende dat de verdachte voor het zelfde feit niet opnieuw in rechten kan worden betrokken. Die uitkomst lijkt op die van art. 68 Sr (het ‘echte’ ne bis in idem) zij het dat nog wel een tweetal uitzonderingen van toepassing is in art. 255 lid 1 Sv - een eventuele klacht ex art. 12 Sv en het aan het licht komen van nieuwe bezwaren, waarbij ten aanzien van dat laatste gelet op art. 255 lid 2 Sv iets anders lijkt te zijn bedoeld dan een ander oordeel over de procesbekwaamheid van de verdachte.

Een en ander betekent dat naar ik meen het huidige Wetboek van Strafvordering een voldoende sluitend stelsel bevat om er voor te zorgen dat de verdachte niet tot in het oneindige moet blijven vrezen voor een hervatting van de vervolging, nadat deze is geschorst op grond van art. 16 Sv. De door de raadsman bepleite niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie is niet de daarvoor in dat stelsel van strafvordering aangewezen weg. Het oordeel van het hof dat het beroep op die niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie dient te worden verworpen getuigt dus niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Het middel faalt.

4. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

5. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG