HR, 12-10-2012, nr. 12/00888

De partijen procederen in deze zaak over de al-dan-niet nietigheid van het voor Nederland verleende deel van een Europees octrooi, EP 03.347.066, en een daarmee verbonden aanvullend beschermingscertificaat als bedoeld in art. 90 e.v. ROW 1995.

In de eerste aanleg werden het octrooi en het beschermingscertificaat op vordering van de huidige verweersters in cassatie - die daartoe drie afzonderlijke, en niet geheel gelijkluidende vorderingen hadden ingesteld - inderdaad nietig verklaard; en wel bij één eensluidend vonnis, gewezen in de drie desbetreffende zaken.

Op het namens de principaal eiseres tot cassatie, [eiseres], ingestelde hoger beroep heeft het hof het vonnis van de eerste aanleg vernietigd en een beperkte nietigverklaring van het octrooi en het beschermingscertificaat uitgesproken.

Namens [eiseres] is tegen het eensluidende arrest dat het hof in de drie nietigheidszaken onder de zaaknummers 200.044.322/01, 200.081.980/01 en 200.081.996/01 heeft gewezen, tijdig1. cassatieberoep ingesteld. Dat is gebeurd bij één eensluidend dagvaardingsexploot.

De verweersters in cassatie onder 1 en 2 hebben, voor zover thans van belang, afzonderlijk primair geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring van [eiseres] op de grond dat bij één dagvaarding cassatieberoep was ingesteld in verschillende, als zelfstandig aan te merken zaken2..

De verweerster in cassatie sub 3, Ratiopharm, heeft laten weten dat zij met [eiseres] een minnelijke regeling heeft getroffen en dat zij in verband daarmee geen formeel of inhoudelijk verweer (meer) voert in het principaal cassatieberoep; en dat zij een aanvankelijk ingesteld incidenteel cassatieberoep intrekt.

De nog met elkaar in conflict zijnde partijen hebben kenbaar gemaakt, dat zij voorafgaandelijk aan het verdere debat in cassatie een beslissing wensten op het ontvankelijkheidsargument dat ik in alinea 2 hiervóór heb vermeld. Die partijen hebben hun standpunten ten aanzien van het ontvankelijkheidsverweer schriftelijk laten toelichten. Van de kant van [eiseres] is schriftelijk gerepliceerd.

Bespreking van het op niet-ontvankelijkheid gerichte argument van de verweersters onder 1 en 2.

Zoals al even ter sprake kwam, grijpt het op niet-ontvankelijkheid gerichte betoog van de verweersters onder 1 en 2 aan op de rechtsleer die ertoe strekt, dat het niet geoorloofd is om bij één processtuk - dagvaarding dan wel rekest - een rechtsmiddel aan te wenden tegen verschillende rechterlijke uitspraken tegelijk.

Het debat tussen de partijen heeft zich geconcentreerd op de vraag of in deze zaak toepassing moet worden gegeven aan de aldus omschreven regel, dan wel of hier de in de rechtspraak aanvaarde uitzonderingen op die regel van toepassing zijn.

Om met de deur in huis te vallen: ik denk dat het laatste het geval is, en dat in deze zaak dus geen grond bestaat om [eiseres] in haar cassatieberoep niet-ontvankelijk te verklaren.

Ter toelichting van deze bevinding, het volgende:

Zoals de fgd. A - G Martens in alinea 6 van zijn conclusie voor HR 7 maart 1980, NJ 1980, 611 m.nt. WHH heeft opgemerkt, bestaat er geen wettelijk voorschrift (en, voeg ik toe, ook overigens geen regel van geschreven recht) die op straffe van niet-ontvankelijkheid verbiedt dat tegen in twee verschillende zaken gewezen uitspraken bij één inleidend processtuk een rechtsmiddel wordt ingeleid. Mijn toenmalige ambtgenoot vervolgt het betoog in deze conclusie met beschouwingen die ertoe strekken, dat er ook in de nodige gevallen geen belangen vallen aan te wijzen die rechtvaardigen dat het "in beroep gaan" op de aangeduide wijze, met niet-ontvankelijkheid wordt "afgestraft".

In het op deze conclusie volgende arrest, overwoog de Hoge Raad dat weliswaar in het algemeen geldt dat cassatieberoep in verschillende zaken niet bij een en hetzelfde exploot van dagvaarding mag worden ingesteld, maar dat dat niet in alle gevallen geldt. Het in die zaak aanwezige geval, waarin het ging om beroep tegen op dezelfde dag gewezen uitspraken van dezelfde rechter en tussen dezelfde partijen, in geschillen die gewoonlijk verenigd aan de rechter worden voorgelegd maar in dit geval afzonderlijk aanhangig waren gemaakt, werd aangemerkt als een geval waarin de regel niet geldt3..

De sindsdien verschenen rechtspraak vertoont dit beeld, dat aan de regel die de verweersters onder 1 en 2 in deze zaak inroepen wordt vastgehouden wanneer bij één inleidend processtuk wordt opgekomen tegen uitspraken waartussen geen relevante mate van samenhang bestaat, maar dat de uitzondering van toepassing wordt geacht wanneer er wél zo'n voldoende mate van samenhang is. In vogelvlucht:

Ik maak uit de hiervóór besproken bronnen op dat in gevallen waarin zaken wel op grond van verknochtheid zijn gevoegd - waarbij het, zoals ik in voetnoot 3 al even liet blijken, volgens mij niet relevant is of dat langs de formele weg van de art. 222 e.v. Rv. is gebeurd, of via het informele instituut van de zogenaamde "rolvoeging"4., of op de voet van verwijzing wegens verknochtheid naar een andere rechter - en de zaken vervolgens dienovereenkomstig zijn behandeld en beslist, in elk geval beroep op de uitzondering mag worden gedaan. Ik denk dat hetzelfde geldt als de rechter zonder dat voeging plaatsvindt, verschillende zaken in één gelijkluidende beslissing heeft beslist. Dat pleegt, behalve in zaken waarin een van de hiervóór genoemde varianten van voeging of verwijzing heeft plaatsgehad, te gebeuren in zaken waarin zogenaamde subjectieve cumulatie aan de orde is (er is in één zaak, en dus bij één eensluidend inleidend processtuk, door verschillende eisers een vordering tegen dezelfde gedaagde, of door een of meer eisers tegen verschillende gedaagden aanhangig gemaakt).

In de doctrine wordt door de meeste schrijvers een - aanmerkelijk - ruimere opstelling aanbevolen ten aanzien van uitzonderingen op de ontvankelijkheidsregel die de verweersters onder 1 en 2 inroepen, dan de tot dusverre in de rechtspraak aanvaarde opstelling. Daarbij wordt, soms: zonder die expliciet te vermelden, verwezen naar de beschouwingen van fgd.

In de zaak die thans ter beoordeling voorligt, zijn de verschillende procedures in de eerste aanleg door rolvoeging "bijeengebracht"6. en daarna dienovereenkomstig behandeld en beslist. In hoger beroep was rolvoeging niet aan de orde, omdat [eiseres] in één dagvaarding hoger beroep in alle drie de desbetreffende zaken heeft ingesteld, de zaken op de voet daarvan tegelijk en onder (aanvankelijk) één rolnummer op de rol zijn gebracht en er vervolgens één eensluidende memorie van grieven werd genomen. De zaak is dan ook ook in hoger beroep behandeld en beslist, als had er rolvoeging plaatsgehad; behoudens dat bij gelegenheid van de mondelinge behandeling is besproken, en vervolgens met instemming van de partijen is beslist dat het in werkelijkheid drie zaken betrof en dat daarom naar die maatstaf griffierecht zou worden geheven. In het éne arrest dat het hof vervolgens wees, worden de drie zaken in één eensluidende reeks van overwegingen beoordeeld. Gezien de inzet van de procedures - nietigverklaring van een en hetzelfde Europese octrooi en beschermingscertificaat - lag dat ook voor de hand.

In die omstandigheden lijkt mij dat de samenhang die zich in dit geval zowel materieel als processueel voordoet, met inachtneming van de maatstaven die uit de in alinea 9 hiervóór aangehaalde rechtspraak blijken, van dien aard is dat het instellen van cassatieberoep bij één ongedifferentieerde dagvaarding geen beletsel voor de ontvankelijkheid van dat beroep mag opleveren.

Daarmee heb ik de uitkomst waarmee ik dit betoog begon, naar ik hoop voldoende toegelicht.

Kosten

De partijen hebben enige beschouwingen over dit onderwerp ten beste gegeven. Bij de uitkomst in dit geschil-vooraf die ik hiervóór heb aanbevolen, en die ertoe zou leiden dat de procedure hierna langs de gebruikelijke weg wordt voortgezet en voldongen, lijkt het mij aangewezen dat bij het eindarrest over alle kosten wordt beslist, en dat dat niet in dit tussenarrest apart gebeurt voor de tot nu toe gemaakte kosten.

Conclusie

Ik concludeer dat het beroep van de verweersters onder 1 en 2 op niet-ontvankelijkheid van de principaal eiseres moet worden verworpen, en dat een beslissing over de kosten in dit stadium achterwege kan blijven.