5.4.4.4 De derde procedure van art. 477a: lid 4

290. De derde - en tevens laatste - te bespreken procedure betreft die van het vierde lid van art. 477a: de nakomingsprocedure. Deze bepaling - die in essentie overeenstemt met het Ontwerp van de Staatscommissie-Haardt1 - luidt als volgt:

Op zich zelf beschouwd is deze bepaling voldoende duidelijk.2 Het valt echter op dat in art. 477a lid 4 alleen gesproken wordt van 'betaling of afgifte', terwijl in art. 477 lid 1 - waarnaar wordt verwezen - tevens sprake is van het ter beschikking stellen van 'de verschuldigde goederen', waarbij met name gedacht moet worden aan gevallen waarin beslag is gelegd op een vordering tot levering van een goed op naam. Er is echter geen grond om aan te nemen dat niet-nakoming door de derde van laatstgenoemde verplichting niet ook onder art. 477a lid 4 zou vallen. Het bepaalde in art. 477a lid 4 is door de wetgever alleen op het punt van de vervangende schadevergoeding in de MvT lnv als volgt nader toegelicht3:

Bij een vordering strekkend tot 'vervangende schadevergoeding'4 zal dus met name gedacht moeten worden aan vergoeding van de waarde die daarmee in de plaats komt van de beslagen goederen of zaken. Het gaat dus in beginsel niet om schade in de sfeer van bijv. gederfde rente (zie hierna nr. 291), en ook niet om aanvullende schadevergoeding. Voor het laatste zou in beginsel alleen plaats zijn indien de niet-nakoming tevens een onrechtmatige daad (art. 6:162) van de derde jegens de beslaglegger zou opleveren, wat overigens niet is uitgesloten.

291. Uit het voorgaande volgt in elk geval dat vervangende schadevergoeding niet aan de orde komt, indien alleen beslag is gelegd op een vordering tot betaling van een geldsom. De derde, die in weerwil van het onder hem gelegde beslag aan de beslag-debiteur heeft betaald (art. 475h lid 1 tweede volzin), zal immers op grond van art. 477a lid 4, jo. art. 6:33 veroordeeld kunnen worden tot betaling van eenzelfde bedrag als door hem jegens de beslaglegger schuldig verklaard, te vermeerderen met wettelijke rente daarover vanaf het tijdstip dat de derde in verzuim is (art. 6:119 lid 1 jo. art. 6:81). Deze vordering strekt derhalve zonder meer tot nakoming van de afgelegde Verklaring, zij het alleen dat het voor de derde betekent dat hij het verschuldigde bedrag nóg een keer moet betalen. Ingevolge voormeld art. 6:33 kan hij daarvoor echter regres op de beslagdebiteur nemen.

Het in art. 477a lid 4 bepaalde zal in de praktijk dan ook met name toepassing vinden, wanneer de derde-beslagene bepaalde ('specifieke') roerende zaken5 volgens zijn Verklaring onder zich had, en hij deze vervolgens, in weerwil van het gelegde beslag, heeft 'overgedragen of weggemaakt' (vgl. art. 475h lid 2). In dat geval zal de derde - subsidiair6 - op vordering van de beslaglegger veroordeeld kunnen worden tot vergoeding van de waarde van die zaken.7 De beslaglegger zal daartoe, zo nodig, ook zijn vordering op de voet van art. 130 lid 1 kunnen wijzigen en aanvullen. Overigens zal ook in geval van beslag op een vordering tot levering van een registergoed de vraag van vervangende schadevergoeding aan de orde kunnen komen. Het is immers niet ondenkbaar dat een derde, die als juridisch eigenaar bijv. gehouden is een onroerende zaak te leveren aan de beslagdebiteur als economisch eigenaar, het goed intussen aan een ander in eigendom heeft overgedragen, dan wel met hypotheek heeft bezwaard. In het eerste geval zal de derde het goed in het geheel niet meer aan de beslaglegger ter beschikking kunnen stellen, in het tweede geval zal dat niet meer kunnen in de onbezwaarde staat ten tijde van de beslaglegging.8 In beide gevallen zal de beslaglegger daardoor schade kunnen lijden, die op grond van art. 477a lid 4 voor vergoeding, ter vervanging van de waarde van het beslagobject, in aanmerking kan komen.

292. Een andere reden voor de derde-beslagene zijn 'verplichting tot betaling of afgifte' als bedoeld in art. 477a lid 4 niet na te komen, zal in veel gevallen gewone nalatigheid zijn. De derde heeft dan de door het beslag getroffen goederen niet ná het beslag aan een ander overgedragen, weggemaakt of bezwaard, hij voldoet alleen maar niet aan zijn verplichting ingevolge art. 477 lid 1 hoewel hij daartoe op zich zelf wel in staat is. Dit soort nalatigheid zal de derde in de door de beslaglegger op de voet van art. 477a lid 4 tegen hem aangespannen procedure moeten bekopen met een kostenveroordeling (art. 237), alsmede, maar alleen in geval van beslag op geldvorderingen, met vergoeding van de wettelijke rente, aangezien de derde in verzuim is9 met 'de voldoening van een geldsom' (art. 6:119 lid 1). Ook over de 'vervangende schadevergoeding' zal de derde in beginsel de wettelijke rente verschuldigd zijn of worden.

Wanneer de derde-beslagene in de hiervoor bedoelde zin nalatig is met het afgeven van door het beslag getroffen roerende zaken of het ter beschikking stellen aan de deurwaarder van (andere) verschuldigde goederen - waarbij met name te denken valt aan levering van registergoederen - zal de nakoming van déze verplichtingen, zo nodig, óók nog versterkt kunnen worden door het opleggen van een dwangsom (art. 611a e.v.).10 De rechter kan de dwangsom aan een maximum binden (art. 611b), bijv. tot ten hoogste het bedrag van de executiewaarde van de af te geven zaken of de ter beschikking te stellen goederen.11 In gevallen van hardnekkige weigering van de derde om zijn verplichting(en) tot afgifte of terbeschikkingstelling na te komen, zou het óók nog mogelijk zijn de rechter te verzoeken het vonnis meteen - of eventueel later - bij lijfsdwang (art. 585 e.v.) uitvoerbaar te verklaren. De hiervoor besproken verplichtingen vallen alle onder de voor toepassing van lijfsdwang genoemde gevallen in art. 585 lid 1.12 De derde moet echter in beginsel in staat zijn om daadwérkelijk aan zijn verplichting(en) uit hoofde van de Verklaring te voldoen, aangezien anders toepassing van lijfsdwang een te vergaand dwangmiddel is (vgl. art. 588).

Het zal voorts duidelijk zijn dat, wanneer de derde-beslagene in staat van faillissement is verklaard, aan hem (voorlopige) surseance van betaling is verleend, dan wel op hem de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen is toegepast, hij niet meer aan zijn verplichting(en) tot betaling, afgifte of terbeschikkingstelling jegens de beslaglegger zal kunnen voldoen. Sterker nog: de derde is rechtens niet meer bevoegd nog zelfstandig aan deze verplichtingen te voldoen, hetgeen volgt uit de art. 23 (faillissement), 228 (surseance) en 296 (schuldsanering) Fw. Het heeft voor de beslaglegger in deze gevallen derhalve geen zin de derde op de voet van art. 477a lid 4 tot nakoming te dagvaarden. Mocht deze procedure ten tijde van de faillietverklaring reeds aanhangig zijn, dan zal zij ingevolge art. 29 Fw worden geschorst, hetgeen eveneens geldt bij schuldsaneringsregeling (art. 313 Fw). Een verleende surseance staat in beginsel niet in de weg aan voortzetting van de procedure (art. 238 Fw). De beslaglegger zal in de meeste gevallen voor zijn vordering tot nakoming moeten opkomen in het faillissement, de verleende surseance of schuldsaneringsregeling van de derde - tenzij het gaat om afgifte van roerende zaken die geen eigendom van de derde zijn - en in dat kader, tot het beloop van de vordering(en) waarvoor hij beslag heeft gelegd, in zoverre de rechten van de beslagdebiteur uitoefenen13 (zie daarover verder § 5.7.1-* 5.7.4).

De in de praktijk vermoedelijk meest voorkomende grond voor niet-nakoming door de derde-beslagene van zijn uit art. 476a lid 1 jo. art. 477 lid 1 voortvloeiende verplichting, is dat hij ná het afleggen van de Verklaring ontdekt dat deze in feitelijk en/of juridisch opzicht niet of niet volledig juist is. Het gaat hier dus om gevallen van - kort gezegd - bij vergissing of in dwaling afgelegde Verklaringen. De derde die dat alsnog ontdekt, zal niet meer vrijwillig aan zijn overeenkomstig art. 476a lid 1 afgelegde Verklaring willen voldoen. De nakomingsprocedure van art. 477a lid 4 is daarmee praktisch het meest geëigende processuele kader vormt om - afgezien van het geval dat de derde reeds aan zijn Verklaring heeft voldaan, zodat hij zélf een procedure uit onverschuldigde betaling (art. 6:203) tegen de beslaglegger zal moeten beginnen - te oordelen over de vraag óf de derde alsnog, geheel of ten dele, mag terugkomen op zijn Verklaring. Op de verschillende vragen die in dit kader kunnen rijzen, is in dit hoofdstuk reeds vrij uitvoerig ingegaan, zodat hier volstaan kan worden met naar die beschouwingen te verwijzen.14