HR, 25-05-2012, nr. 10/01194

Chipshol, een gebiedsontwikkelaar in de Schipholregio, heeft in 1990 een terrein van 38,5 ha nabij de luchthaven Schiphol gekocht en op 22 december 1993 de economische eigendom daarvan verworven. Het gaat om het zogenoemde Groenenbergterrein. Dat terrein ligt aan de kop van de Aalsmeerbaan, een van de landingsbanen van de luchthaven Schiphol.

Chipshol stelde en stelt zich ten doel de door haar verworven grond ten behoeve van bedrijfsgebouwen en kantoren te ontwikkelen.

De ligging van het Groenenbergterrein aan de kop van de Aalsmeerbaan brengt mee dat bebouwing of andersoortig gebruik van het terrein een veiligheidsrisico voor het luchtverkeer kan meebrengen. In het bijzonder kan de werking van het Instrument Landing System (hierna: ILS) door het gebruik van het terrein negatief worden beïnvloed.

Bij de door haar voorgenomen ontwikkeling van het Groenenbergterrein diende Chipshol rekening te houden met de grenzen die de luchtverkeersbeveiliging stelt.

LVNL is ingesteld bij de Wet Luchtvaart en is sinds 1993 een zelfstandig bestuursorgaan. LVNL heeft een belangrijke taak bij het waarborgen van de luchtverkeersbeveiliging rondom de luchthaven Schiphol. Zo adviseert zij overheden over de gevolgen van ruimtelijke plannen nabij de luchthaven Schiphol voor communicatie-, navigatie- en radioapparatuur, veiligheidsaspecten en zichtlijnen. Als de aan haar, LVNL, voorgelegde plannen de werking van de voorzieningen die de luchtverkeersveiligheid moeten verzekeren in relevante mate verstoren, adviseert zij negatief over die plannen. LVNL heeft een rechtsvoorganger, Luchtverkeersbeveiliging. In het navolgende zal met LVNL in voorkomend geval mede die rechtsvoorganger worden aangeduid.

LVNL adviseert sinds 1996 over plannen die Chipshol voor het Groenenbergterrein heeft ontwikkeld. Tot in het jaar 2005 heeft zij zich naar aanleiding van het door Chipshol voorgenomen gebruik van het terrein op het standpunt gesteld dat eventuele bebouwing niet hoger mocht worden dan 3 respectievelijk 0 m2.. In het bijzonder was haar oordeel dat het door Chipshol voorgenomen gebruik van het Groenenbergterrein zou leiden tot decategorisering van de Aalsmeerbaan, waardoor deze landingsbaan (veel) minder intensief zou kunnen worden benut, en in elk geval niet bij minder goede weersomstandigheden. Haar standpunt heeft zij niet alleen bekend gemaakt aan Chipshol maar ook aan de gemeente Haarlemmermeer, aan de NV Luchthaven Schiphol, aan de minister van Verkeer en Waterstaat en de directeur-generaal van Rijkswaterstaat. Het heeft een rol gespeeld in een reeks procedures, zowel van civielrechtelijke als van bestuursrechtelijke aard, en heeft geleid tot voor Chipshol nadelige uitkomsten.

Bij brief van 18 oktober 2005 aan Schiphol heeft LVNL na een nieuwe beoordeling van de toenmalige bouwplannen van Chipshol (op basis van een bestektekening van 27 maart 2003) medegedeeld dat die voorgenomen bebouwing een verstoring van het ILS meebracht maar dat deze verstoring niet van zodanige omvang was dat voor decategorisering van de landingsbaan moest worden gevreesd. Dit was de eerste maal dat LVNL positief over de bebouwingsplannen van Chipshol voor het Groenenbergterrein oordeelde.

Chipshol heeft zich op het standpunt gesteld dat LVNL al jarenlang ervan op de hoogte was dat bebouwing op het Groenenbergterrein wel degelijk mogelijk was, alsmede dat LVNL haar ten onrechte jarenlang onkundig heeft gelaten van die bebouwingsmogelijkheden, met als gevolg dat zij vertragingsschade heeft geleden. LVNL heeft dit bestreden. LVNL heeft ook betwist dat zij door onjuiste mededelingen te doen over het veiligheidsrisico het door Chipshol voorgenomen gebruik van het Groenenbergterrein heeft vertraagd en daardoor Chipshol schade heeft berokkend.

Chipshol heeft LVNL bij exploot van 7 maart 2006 voor de rechtbank Haarlem gedagvaard. Zij heeft gevorderd dat de rechtbank voor recht verklaart dat LVNL jegens Chipshol onrechtmatig heeft gehandeld door vanaf medio 1996 tot 3 oktober 2005, althans gedurende een andere door de rechter te bepalen periode, te stellen dat de bouwinitiatieven van Chipshol voor het Groenenbergterrein desastreuze gevolgen voor de gebruiksmogelijkheden van de Aalsmeerbaan zouden hebben3., en dat de rechtbank LVNL tot schadevergoeding veroordeelt. LVNL heeft verweer gevoerd en een reconventionele vordering ingesteld; deze reconventionele vordering is in cassatie niet meer aan de orde.

Na bij vonnis van 5 juli 2006 een comparitie van partijen te hebben gelast, welke comparitie op 18 september 2006 heeft plaatsgehad, heeft de rechtbank bij vonnis van 14 november 2007 de vorderingen zowel in conventie als in reconventie afgewezen. In conventie heeft de rechtbank (kort samengevat) geoordeeld dat het beroep van LVNL op formele rechtskracht doel treft en dat de gestelde onjuistheid van de berekeningen van LVNL bovendien niet is komen vast te staan.

Bij exploot van 13 februari 2008 is Chipshol in hoger beroep gekomen van het vonnis van 14 november 2007, voor zover dit in conventie was gewezen. Zij heeft bij memorie negen grieven aangevoerd, haar eis gewijzigd, een bewijsaanbod gedaan en producties in het geding gebracht, met conclusie, zakelijk weergegeven, dat het hof het vonnis waarvan beroep zal vernietigen voor zover in conventie gewezen en, opnieuw rechtdoende, een reeks verklaringen voor recht zal uitspreken, een en ander zoals omschreven in de appeldagvaarding, LVNL te veroordelen tot betaling van schadevergoeding op te maken bij staat en LVNL te gebieden zich te onthouden van niet-onderbouwde mededelingen over eventuele nieuwe bouwplannen voor het Groenenbergterrein, met, uitvoerbaar bij voorraad, veroordeling van LVNL in de proceskosten van de eerste aanleg en het hoger beroep, te vermeerderen met wettelijke rente, alsmede veroordeling van LVNL tot terugbetaling aan Chipshol van hetgeen Chipshol uit hoofde van de proceskostenveroordeling aan verschotten en kosten procureur aan LVNL heeft betaald, te vermeerderen met wettelijke rente.

LVNL heeft bij memorie van antwoord de grieven bestreden, alsmede een bewijsaanbod gedaan en producties in het geding gebracht, met conclusie, zakelijk weergegeven, dat het hof het vonnis waarvan beroep zal bekrachtigen, de vordering van Chipshol die voor het eerst in hoger beroep is ingesteld zal afwijzen en Chipshol, uitvoerbaar bij voorraad, zal veroordelen in de volledige door haar, LVNL, gemaakte proceskosten, op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet.

Partijen hebben hun zaak ter zitting van 28 september 2009 doen bepleiten, waarbij elk van hen aanvullende producties in het geding heeft gebracht. Bij gelegenheid van de pleidooien hebben partijen bovendien inlichtingen verschaft, onder meer met behulp van audiovisuele middelen.

Bij arrest van 15 december 2009 heeft het hof het vonnis waarvan beroep, voor zover in conventie gewezen, vernietigd en, in zover opnieuw rechtdoende, voor recht verklaard:

Het hof heeft LVNL veroordeeld tot betaling aan Chipshol van een schadevergoeding, op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet, en haar voorts veroordeeld in de proceskosten in beide instanties en tot terugbetaling van al hetgeen Chipshol aan haar heeft betaald uit hoofde van het vonnis waarvan beroep, een en ander te vermeerderen met de wettelijke rente.

LVNL heeft bij dagvaarding van 12 maart 2010 (tijdig) cassatieberoep ingesteld. Chipshol heeft geconcludeerd tot verwerping en heeft harerzijds incidenteel cassatieberoep ingesteld. LVNL heeft tot verwerping van het incidentele cassatieberoep geconcludeerd. Partijen hebben de zaak schriftelijk doen toelichten en vervolgens gere- en gedupliceerd.

LVNL heeft één middel van cassatie voorgesteld. Dat middel omvat dertien onderdelen, waarvan de meeste in subonderdelen zijn verdeeld. De klachten zijn gegroepeerd rond een aantal thema's, te weten "Formele rechtskracht" (onderdeel 1), "Geen onrechtmatig handelen" (onderdelen 2-4), "Relativiteit ontbreekt" (onderdeel 5), "Causaal verband ontbreekt" (onderdelen 6-7), "Verjaring" (onderdeel 8), "Geen vereenzelviging" (onderdeel 9), "Passeren bewijsaanbod" (onderdeel 10), "Restklacht" (onderdeel 11) en "Dictum" (onderdelen 12-13).

Formele rechtskracht

De klachten van onderdeel 1 zijn in het bijzonder gericht tegen rov. 4.38:

Subonderdeel 1.1 klaagt dat rov. 4.38 rechtens onjuist is. Het subonderdeel betoogt dat aansprakelijkheid voor onjuiste of onvolledige inlichtingen die zijn gegeven, vooruitlopend op een beschikking die inmiddels formele rechtskracht heeft gekregen, alleen kan worden aangenomen indien het geven van die inlichtingen onafhankelijk van de inhoud van de desbetreffende beschikking onrechtmatig is, en dat inlichtingen die ten opzichte van het beoogde besluit een onzelfstandig karakter dragen, in beginsel door de formele rechtskracht van het besluit worden "gedekt". Volgens het subonderdeel heeft het hof miskend dat de adviezen van LVNL zozeer samenhingen met de door bestuursorganen te nemen besluiten dat zij ten opzichte daarvan een onzelfstandig karakter droegen. In dat verband is, nog steeds volgens het subonderdeel, niet relevant of de inlichtingen (de adviezen) afkomstig zijn van een ander bestuursorgaan dan het orgaan dat het besluit heeft genomen, of de adviezen (inlichtingen) zijn gegeven aan verschillende bestuursorganen die verschillende belangen behartigden, of de informatiepositie feitelijk is ingenomen jegens een burger (die stelt nadeel van de inlichtingen te hebben ondervonden) en evenmin of rechtstreeks overleg met die burger heeft plaatsgevonden. Volgens het subonderdeel is evenmin relevant dat LVNL, gelet op het belang van Chipshol, beter uiteen had behoren te zetten wat haar tot haar negatieve standpunt had gebracht.

Het subonderdeel betoogt dat voor de beantwoording van de vraag of een voldoende nauw verband bestaat tussen het gegeven advies, de in dat verband gegeven (volgens het hof onvolledige) inlichtingen en het genomen besluit, in het bijzonder van belang is (i) in welke mate het besluit op het advies is gebaseerd, (ii) of de onjuistheid en/of onvolledigheid van het advies of de gegeven inlichtingen (al dan niet als onderdeel van de voorbereiding van het besluit) in het bezwaar en beroep tegen het besluit aan de orde kon(den) worden gesteld en tot vernietiging van dit besluit kon(den) leiden en (iii) of het advies dan wel de inlichtingen tot andere schade hebben geleid dan die welke door het besluit zelf is veroorzaakt. Volgens het subonderdeel is het bestreden oordeel rechtens onjuist, nu het hof niet kenbaar aan de onder (i)-(iii) bedoelde gezichtspunten heeft getoetst. Het subonderdeel klaagt dat het hof althans niet heeft kunnen volstaan met een toetsing aan de in rov. 4.38 betrokken gezichtspunten om te beoordelen of het verstrekken van inlichtingen door LVNL al dan niet door de formele rechtskracht van de desbetreffende besluiten werd gedekt.

Het subonderdeel kiest naar mijn mening terecht als uitgangspunt dat zogenaamde onzelfstandige voorbereidingshandelingen door de formele rechtskracht van het desbetreffende besluit worden "gedekt" en dat het begrip "voorbereidingshandelingen" mede ziet op adviezen en daarmee verband houdende, aan de belanghebbende verstrekte inlichtingen over de (vraag of is voldaan aan de) eisen die voor het beoogde besluit gelden4.. In de bestreden rechtsoverweging lijkt het hof ook aan de rechtspraak daarover te refereren, maar is het kennelijk van oordeel dat de daarin bedoelde situatie zich in casu niet voordoet:

Daarbij is voor het hof kennelijk beslissend (a) dat LVNL niet het bestuursorgaan is dat het desbetreffende besluit heeft genomen, (b) dat LVNL een onafhankelijke advies- en informatiepositie innam, (c) dat zij dat deed jegens een reeks van betrokken bestuurlijke autoriteiten met verschillende belangen, (d) dat "(d)at betekent dat het door haar gegeven advies niet gemakkelijk kan worden gekwalificeerd als inlichtingen die (uitsluitend) worden gegeven met het oog op een door een overheidsorgaan te nemen besluit", (e) dat het advies een zelfstandig karakter had, (f) dat zulks ook geldt ten aanzien van het advies dat LVNL heeft uitgebracht ten behoeve van de minister die het besluit tot het bouwverbod heeft genomen, (g) dat LVNL haar zelfstandige informatiepositie ook feitelijk innam jegens Chipshol en als gevolg daarvan rechtstreeks overleg met Chipshol had en (h) dat het verwijt aan LVNL in de kern erop neerkomt dat zij, gelet op het belang van Chipshol, beter dan zij heeft gedaan, had behoren uiteen te zetten wat haar tot haar negatieve standpunt had gebracht, welk gedrag als zelfstandig adviseur losstaat van de inhoud van het bouwverbod.

Voor de vraag of de formele rechtskracht van een besluit ook een feitelijke voorbereidingshandeling "dekt", is slechts de relatie tussen dat besluit en de betrokken voorbereidingshandeling van belang (zie rov. 3.4 van het arrest [A]/Valkenswaard5.: "(...) Inlichtingen die zozeer samenhangen met het beoogde besluit, dat zij ten opzichte daarvan een onzelfstandig karakter dragen, hoezeer ook onjuist, worden in beginsel echter "gedekt" door de formele rechtskracht van dat besluit. Gezien de nauwe samenhang die in het onderhavige geval bestaat tussen de door de Gemeente bij brief van 19 december 1995 aan [A] gegeven inlichtingen en de bij besluit van 25 maart 1997 aan [A] verleende revisievergunning, heeft het hof terecht en op goede gronden geoordeeld dat de vordering van [A], voor zover op deze achteraf onjuist gebleken inlichtingen gebaseerd, geen doel kan treffen."). Of de voorbereidingshandeling is verricht door hetzelfde bestuursorgaan (c.q. dezelfde rechtspersoon) dat het betrokken besluit heeft genomen (c.q. waaraan het betrokken besluit wordt toegerekend), is in dat verband niet beslissend, nu ook de bijdrage van een derde aan de totstandkoming van een besluit zeer wel een ten opzichte van dat besluit onzelfstandig karakter kan dragen6.. De hiervóór (onder 2.4) onder (a) bedoelde omstandigheid dat de betrokken handeling is verricht door een ander bestuursorgaan (een andere rechtspersoon) dan het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen (c.q. dan de rechtspersoon waaraan dat besluit moet worden toegerekend), sluit daarom niet uit dat de formele rechtskracht van het besluit ook de voorbereidingshandeling "dekt".

Hetzelfde geldt voor de omstandigheid onder (b): ook de omstandigheid dat de derde die de voorbereidingshandeling verricht, een onafhankelijke advies- en informatiepositie inneemt, sluit allerminst uit dat van een voorbereidingshandeling met een ten opzichte van het besluit onzelfstandig karakter sprake is. Het komt niet aan op de al dan niet zelfstandige positie van de betrokken derde ten opzichte van de betrokken bestuursorganen, maar op het al dan niet zelfstandige karakter van diens bijdrage ten opzichte van de door die bestuursorganen te nemen besluiten.

Evenmin doet in dat verband ter zake dat de derde een dergelijke positie jegens een reeks van betrokken bestuursorganen met verschillende belangen inneemt; ook die omstandigheid, hiervóór genoemd onder (c), sluit geenszins een voorbereidingshandeling met een ten opzichte van de door die respectieve bestuursorganen te nemen besluiten onzelfstandig karakter uit.

De tussenconclusie van het hof, hiervóór weergegeven onder (d), volgens welke het door LVNL gegeven advies "niet gemakkelijk kan worden gekwalificeerd als inlichtingen die (uitsluitend) worden gegeven met het oog op een door een overheidsorgaan te nemen besluit" gaat (nog daargelaten dat wat "niet gemakkelijk" kan, niet al om die reden is uitgesloten) kennelijk uit van de mijns inziens onjuiste veronderstelling dat het voor het al dan niet onzelfstandige karakter van een uit een advies (uit inlichtingen) bestaande voorbereidingshandeling erop zou aankomen of dat advies (die inlichtingen) (uitsluitend) wordt (worden) gegeven met het oog op een door slechts één overheidsorgaan te nemen besluit. Als, zoals in de veronderstelling van het hof, adviezen (inlichtingen) van een derde met een onafhankelijke advies- en informatiepositie een rol spelen in een reeks van door verschillende bestuursorganen met het oog op verschillende belangen te nemen besluiten, zou dat niet uitsluiten dat van een voorbereidingshandeling met een ten opzichte van (althans sommige van) die besluiten onzelfstandig karakter sprake is.

Dat de adviezen van LVNL een zelfstandig karakter hadden (de onder (e) bedoelde omstandigheid), óók het advies dat LVNL heeft uitgebracht ten behoeve van de minister die het besluit tot het bouwverbod heeft genomen (de onder (f) bedoelde omstandigheid), verwijst kennelijk wederom naar de onafhankelijke advies- en informatiepositie van LVNL en naar de veronderstelling dat haar adviezen niet (uitsluitend) met het oog op een door slechts één bestuursorgaan te nemen besluit worden gegeven. Dit een en ander sluit echter niet uit dat aan de bijdrage die LNVL met die adviezen aan te nemen besluiten leverde, een ten opzichte van die besluiten onzelfstandig karakter toekwam.

Dat LVNL haar zelfstandige informatiepositie ook feitelijk innam jegens Chipshol en als gevolg daarvan rechtstreeks overleg met Chipshol had (de onder (g) bedoelde omstandigheid) sluit evenmin uit dat van een voorbereidingshandeling met een ten opzichte van het betrokken besluit onzelfstandig karakter sprake was. Ook in de zaak [A]/Valkenswaard7. werd de belanghebbende (weliswaar niet door een derde die het bestuursorgaan adviseerde, maar) door het betrokken bestuursorgaan (zelf) rechtstreeks geïnformeerd over de (vraag of was voldaan aan de) voor het beoogde besluit geldende eisen.

Ook de laatste, onder (h) genoemde omstandigheid, te weten dat het verwijt aan LVNL in de kern erop neerkomt dat zij, gelet op het belang van Chipshol, beter dan zij heeft gedaan, had behoren uiteen te zetten wat haar tot haar negatieve standpunt had gebracht, welk gedrag als zelfstandig adviseur zou losstaan van de inhoud van het bouwverbod, kan de conclusie van het hof mijns inziens, niet, althans niet zonder meer, dragen. Naar het oordeel van het hof "(staat) (d)at gedrag van haar (LVNL: LK) als zelfstandig adviseur (...) los van de inhoud van het bouwverbod", kennelijk omdat "(i)n het besluit inhoudende het bouwverbod noch in andere besluiten van bestuursrechtelijke aard (...) oordelen (vallen) aan te wijzen die van betekenis zijn voor de beoordeling van de onrechtmatigheid van deze handelwijze van LVNL." Naar mijn mening heeft het hof hier miskend dat het ook bestuursrechtelijk niet zonder betekenis is indien een adviseur in zijn aan een besluit ten grondslag gelegd advies niet naar behoren heeft uiteengezet wat hem tot zijn in dat advies verwoorde standpunt heeft gebracht. Nog daargelaten dat een bestuursorgaan zich niet op een advies kan verlaten zonder zich te hebben vergewist (en zonder in voorkomend geval ten genoegen van de bestuursrechter te hebben verantwoord) dat het advies op zorgvuldige wijze is tot stand gekomen8., is een bestuursorgaan tot een draagkrachtige motivering van zijn besluit gehouden, ook als dat besluit op een advies berust, en mag het bestuursorgaan ter motivering van dat besluit slechts naar een met het oog daarop uitgebracht advies verwijzen, indien het advies zelf een toereikende motivering bevat en van dat advies kennis is of wordt gegeven9.. Anders dan het hof in rov. 4.38 heeft verondersteld, staat de omstandigheid dat LVNL onvoldoende zou hebben uiteengezet wat haar tot haar negatieve standpunt heeft gebracht, dan ook geenszins "los" van het bouwverbod, dat een draagkrachtige motivering diende te bevatten, ook voor zover het (mede) op het negatieve standpunt van LVNL berustte.

Het subonderdeel voert mijns inziens terecht aan dat voor de beantwoording van de vraag of een voldoende nauw verband bestaat tussen het gegeven advies, de in dat verband gegeven (volgens het hof onvolledige) inlichtingen en het genomen besluit, een aantal gezichtspunten van belang is, waaronder de vraag (i) in welke mate het besluit op het advies is gebaseerd, (ii) of de onjuistheid en/of onvolledigheid van het advies of de gegeven inlichtingen (al dan niet als onderdeel van de voorbereiding van het besluit) in het bezwaar en beroep tegen het besluit aan de orde kon(den) worden gesteld en tot vernietiging van dit besluit kon(den) leiden en (iii) of het advies dan wel de inlichtingen tot andere schade hebben geleid dan die welke door het besluit zelf is veroorzaakt. Aan deze gezichtspunten heeft het hof inderdaad geen aandacht geschonken, alhoewel de hiervóór onder (h) genoemde omstandigheid wellicht met het laatste gezichtspunt (wel of geen andere schade dan die welke door het besluit is veroorzaakt) in verband zou kunnen worden gebracht. Zoals hiervóór (onder 2.5) al aan de orde kwam, lijkt het hof in verband met die omstandigheid echter te hebben miskend dat gebreken in de verantwoording van het door de deskundige ingenomen standpunt ook doorwerken in het besluit waarop dat standpunt is gebaseerd en dat besluit kunnen vitiëren.

Met het gezichtspunt van wel of geen andere schade dan die welke door het besluit is veroorzaakt, hangt ten slotte samen dat, in het geval dat na een advies of inlichtingen een besluit uitblijft, het advies of de inlichtingen niet door formele rechtskracht kunnen worden gedekt. In dat verband wijs ik erop dat het hof in rov. 4.38 heeft gesignaleerd dat wat betreft Circle Freight heeft te gelden dat geen relevant besluit valt aan te wijzen en dat het aan LVNL voorgelegde plan na negatief advies niet is doorgezet.

Subonderdeel 1.2 klaagt dat, als het hof wél zou hebben getoetst aan de hiervóór (onder 2.6) bedoelde gezichtspunten, zijn oordeel, zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk is. Het subonderdeel betoogt dat (i) de besluiten wat betreft het oordeel over de bescherming van de luchtverkeersveiligheid op de adviezen van LVNL waren gebaseerd, (ii) de juistheid en volledigheid van deze adviezen en de door LVNL gegeven inlichtingen in bezwaar en beroep tegen de besluiten aan de orde konden worden gesteld en (iii) de adviezen en inlichtingen geen andere (vertragings)schade hebben veroorzaakt dan het bouwverbod. Bij die stand van zaken valt volgens het subonderdeel niet in te zien waarom de adviezen en inlichtingen van LVNL niet een zodanig nauwe samenhang hebben met de besluiten in het kader waarvan zij zijn gevraagd, dat zij door de formele rechtskracht van die besluiten worden "gedekt".

In het bestreden arrest vind ik geen aanknopingspunten voor de aan de klacht ten grondslag gelegde veronderstelling dat het hof zou hebben getoetst aan de door het subonderdeel bedoelde gezichtspunten. Bij gebrek aan feitelijke grondslag kan de klacht daarom niet tot cassatie leiden.

Hetgeen het hof heeft aangevoerd ter onderbouwing van zijn oordeel dat de litigieuze mededelingen (c.q. adviezen) niet door formele rechtskracht worden gedekt, kan dat oordeel mijns inziens niet dragen. Daarmee is echter niet gezegd dat in casu van onzelfstandige voorbereidingshandelingen sprake was. Het onderzoek ter zake, waarbij (mede) de door het subonderdeel genoemde gezichtspunten dienen te worden betrokken, vergt mijns inziens nadere feitelijke vaststellingen, waarderingen en beslissingen, waarvoor in cassatie geen plaats is. Zo zou mede van belang kunnen zijn wat de gemeente Haarlemmermeer bij het voorleggen van bouwplannen c.q. tekeningen exact aan de Toetsingscommissie en/of aan LVNL heeft gevraagd. Veel is in dat verband nog onduidelijk. Zo heeft het hof in rov. 4.19 niet meer vastgesteld dan dat de gemeente de tekeningen 813b101A en 813b101B "ter beoordeling" aan LVNL heeft voorgelegd. Weliswaar heeft het hof in rov. 4.24 overwogen dat de gemeente van LVNL "haar visie op het al dan niet verlenen van elk van de gevraagde bouwvergunningen" heeft gevraagd, maar waarop dat berust, is onduidelijk, zeker nu LVNL heeft betoogd dat zij de in rov. 4.19 bedoelde plannen voor de kavels I en IV als één geheel van de gemeente heeft ontvangen, zonder dat duidelijk was dat zelfs maar van een splitsing in of een indiening als twee bouwaanvragen sprake was10..

Tot een nader feitelijk onderzoek dwingt ten slotte ook de door Chipshol zowel in hoger beroep als in cassatie ingeroepen mogelijkheid dat, in geval van een besluit met formele rechtskracht dat de litigieuze mededelingen in beginsel zou dekken, op die formele rechtskracht een uitzondering dient te worden gemaakt11..

Subonderdeel 1.3 betoogt dat hetgeen in de subonderdelen 1.1-1.2 is aangevoerd, mede heeft te gelden voor het advies van LVNL met betrekking tot Circle Freight, alhoewel, zoals het hof in rov. 4.38 heeft gereleveerd, dienaangaande geen relevant besluit valt aan te wijzen. Volgens het subonderdeel had na het negatieve advies van LVNL de bouwaanvraag van Circle Freight kunnen worden gehandhaafd en had bij een weigering van de vergunning daartegen bezwaar kunnen worden gemaakt en zonodig beroep kunnen worden ingesteld. In dat kader hadden, nog steeds volgens het subonderdeel, de juistheid en de volledigheid van het advies van LVNL en de in dat verband gegeven - volgens het hof onvolledige - inlichtingen aan de orde kunnen worden gesteld. Om die reden zouden de juistheid en volledigheid van het advies of de bedoelde inlichtingen niet door de burgerlijke rechter kunnen worden getoetst, nu dit advies geen zelfstandig karakter heeft, los van de besluitvorming rond de aanvraag ten behoeve van Circle Freight.

Ik kan de klacht van het subonderdeel niet volgen. In rov. 4.38 is aan de orde of de advisering door LVNL en de door LVNL verstrekte inlichtingen door de formele rechtskracht van enig besluit worden gedekt. Dat laatste kan zich uiteraard niet voordoen als niet een (mede) op die advisering c.q. die inlichtingen gebaseerd besluit voorhanden is. Formele rechtskracht vooronderstelt een besluit, en wel een reëel besluit, nu volgens de Hoge Raad aan het niet tijdig nemen van een besluit op verzoek (soms - minder juist - als een fictieve weigering aangeduid12.) geen formele rechtskracht kan toekomen, alhoewel daartegen bezwaar en beroep ingevolge de Awb openstaan13..

De door het subonderdeel verdedigde rechtsopvatting impliceert dat advisering c.q. inlichtingen die (nog) niet door een besluit zijn gevolgd, noch door de burgerlijke rechter, noch door de bestuursrechter kunnen worden getoetst en dat slechts door het handhaven van de aanvraag en het insisteren op een alsnog te nemen (reëel) besluit kan worden bewerkstelligd dat rechtsbescherming ter zake (in de bestuursrechtelijke kolom) openvalt. In haar algemeenheid acht ik die opvatting onjuist14.. Iets anders is dat met het oog op causaliteit en mogelijke eigen schuld van belang zou kunnen zijn dat de justitiabele een aanvraag die (achteraf bezien) had kunnen worden gehonoreerd, niet heeft doorgezet.

Volgens subonderdeel 1.4 geldt hetgeen in de subonderdelen 1.1-1.2 is betoogd althans ten aanzien van het in rov. 4.23 bedoelde advies van LVNL van 29 november 2002, dat mede heeft geleid tot het bouwverbod en de in dat kader door LVNL verstrekte - volgens het hof onvolledige - inlichtingen als bedoeld in rov. 4.24. Volgens het subonderdeel is in dit verband van belang dat, naar uit de rov. 4.22-4.23 volgt, de minister van Verkeer en Waterstaat op grond van art. 38 Luchtvaartwet (oud) naar aanleiding van een advies van LVNL met het oog op de luchtverkeersveiligheid tot het instellen van een bouwverbod heeft besloten.

Ik deel de opvatting van het subonderdeel dat rov. 4.38 met betrekking tot het in rov. 4.23 bedoelde advies van LVNL van 29 november 2002 en de in dat kader door LVNL verstrekte en in rov. 4.24 bedoelde mededelingen een onvoldoende weerlegging omvat van de stelling dat de formele rechtskracht van het bouwverbod dat advies en die mededelingen mede zou dekken.

Subonderdeel 1.5 klaagt over het oordeel in rov. 4.38 dat LVNL haar zelfstandige informatiepositie ook feitelijk innam jegens Chipshol en als gevolg daarvan rechtstreeks overleg had met Chipshol. Volgens het subonderdeel is dat oordeel rechtens onjuist, althans zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk. In rov. 4.1.5 heeft het hof immers vastgesteld dat LVNL overheden adviseert over de gevolgen van ruimtelijke plannen nabij de luchthaven Schiphol voor communicatie-, navigatie- en radioapparatuur, veiligheidsaspecten en zichtlijnen. Volgens het subonderdeel valt daarom niet in te zien waarom LVNL jegens Chipshol een zelfstandige informatiepositie innam. De enkele omstandigheid dat LVNL in 1998 met Chipshol en/of Landvision - die zich met haar ruimtelijke plannen bij de gemeente Haarlemmermeer had gemeld en door de gemeente in verband met de luchtverkeersveiligheid naar LVNL werd verwezen - heeft overlegd over een door Chipshol en/of Landvision bij de gemeente Haarlemmermeer in te dienen inrichtingsplan, neemt volgens het subonderdeel niet weg dat het advisering aan deze gemeente betrof en het advies van LVNL ook aan de gemeente is toegezonden. In dat verband is nog steeds volgens het subonderdeel van belang dat LVNL - naar de rechtbank in rov. 2.12 van haar vonnis van 14 november 2007 en het hof in rov. 4.8 van zijn arrest hebben vastgesteld - eerst met de tot het Chipshol-concern behorende vennootschap Landvision heeft overlegd nadat de Toetsingscommissie had bepaald dat Chipshol en LVNL met elkaar in overleg dienden te treden. Het subonderdeel besluit met de stelling dat daarom temeer onjuist is het mede daarop gebaseerde oordeel in rov. 4.38 dat de advisering door LVNL en de in dat kader verstrekte inlichtingen zelfstandige betekenis hebben naast de genomen besluiten en niet door de formele rechtskracht van die besluiten worden "gedekt".

Met het oordeel dat LVNL niet alleen jegens de betrokken bestuurlijke autoriteiten, maar ook jegens Chipshol een zelfstandige advies- en informatiepositie heeft ingenomen, heeft het hof kennelijk bedoeld dal LVNL niet mag worden vereenzelvigd met de bestuursorganen die zij adviseerde. Dat laatste is op zichzelf juist (en in zoverre mist het subonderdeel mijns inziens feitelijke grondslag), maar niet beslissend voor de beantwoording van de vraag of de door LVNL gegeven adviezen en de door haar verstrekte inlichtingen (als onzelfstandige voorbereidingshandelingen) door de formele rechtskracht van de besluiten van die bestuursorganen worden "gedekt". Ik verwijs daarvoor naar de bespreking van subonderdeel 1.1.

Overigens meen ik dat het rechtstreekse overleg dat LVNL met Chipshol en/of Landvision heeft gevoerd, geenszins uitsluit dat LVNL daarbij slechts als adviseur van de gemeente optrad. Dat geldt temeer nu het initiatief tot dat overleg werd genomen door de - door de gemeente Haarlemmermeer ingestelde - Toetsingscommissie in het kader van de bestuurlijke beoordeling van het door Chipshol ontworpen en ingediende inrichtingsplan (zie ook rov. 4.9: "Niet voor niets leidde de gemeente Haarlemmermeer het ertoe dat Chipshol (Landvision) zich over het inrichtingsplan verstond met LVNL.").

Subonderdeel 1.6 klaagt dat, voor zover het bestreden oordeel over de door LVNL jegens Chipshol ingenomen zelfstandige informatiepositie aldus moet worden begrepen dat dit rechtstreekse overleg ook plaatsvond na januari 1999 naar aanleiding van het indienen van de bouwaanvraag van Circle Freight en in de door het hof relevant geachte periode van 30 januari 2003 tot 18 oktober 2005, dat oordeel, althans zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk is in het licht van de vaststelling in rov. 4.8 dat na de brief van 16 november 1998 geen verder overleg tussen LVNL en Chipshol heeft plaatsgehad.

Het subonderdeel signaleert terecht dat naar vaststelling van het hof (in rov. 4.8, slot) na de brief van 16 november 1998 van LVNL aan Landvision geen verder overleg tussen LVNL en Chipshol (of Landvision) heeft plaatsgehad. In rov. 4.38 lees ik echter niet dat het hof zodanig verder overleg tussen LVNL en Chipshol (of Landvision) aan zijn oordeel ten grondslag heeft gelegd. Het subonderdeel mist daarom feitelijke grondslag.

Subonderdeel 1.7 klaagt dat het bestreden oordeel dat de adviezen van LVNL en de in dat kader verstrekte inlichtingen een zelfstandig karakter hadden, althans zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk is in het licht van de overweging in rov. 4.9 dat de door Chipshol voorgenomen gebiedsontwikkeling afhankelijk was van de bevindingen van LVNL ten aan zien van de luchtverkeersveiligheid en in het licht van zijn overweging in rov. 4.22 dat Chipshol geen gebruik heeft kunnen maken van de haar verleende bouwvergunningen vanwege het bouwverbod van 19 februari 2003. Nu de bedoelde gebiedsontwikkeling eerst doorgang kon vinden na vergunningverlening door de gemeente Haarlemmermeer dan wel na intrekking van het bouwverbod door de minister van Verkeer en Waterstaat, valt niet in te zien waarom deze adviezen een zelfstandig karakter hadden naast de bedoelde (benodigde) besluiten.

Zoals reeds bij de bespreking van subonderdeel 1.1 aan de orde kwam, heeft het hof bij de beantwoording van de vraag of de door LVNL gegeven adviezen en inlichtingen al dan niet kunnen worden gekwalificeerd als voorbereidingshandelingen waaraan ten opzichte van de betrokken besluiten een onzelfstandig karakter toekomt, zich kennelijk niet laten leiden door het verband tussen die adviezen c.q. inlichtingen en de betrokken besluiten en door de vraag of die adviezen c.q. inlichtingen tot andere schade hebben geleid dan door de betrokken besluiten zelf is veroorzaakt. Daartegen komt subonderdeel 1.1 mijns inziens terecht op. Subonderdeel 1.7 voegt daaraan geen nieuwe gezichtspunten toe.

Overigens herhaal ik onder verwijzing naar de bespreking van subonderdeel 1.3, dat onzelfstandige voorbereidingshandelingen (in casu onjuiste of onvolledige adviezen c.q. inlichtingen) slechts dan door formele rechtskracht kunnen worden gedekt, als sprake is van daadwerkelijk genomen, reële besluiten die (mede) op die voorbereidingshandelingen zijn gebaseerd. In dat verband is mij niet duidelijk waarom, zoals in de laatste volzin van het subonderdeel gesuggereerd, ter zake dienend zou zijn of de adviezen van LVNL al dan niet een zelfstandig karakter hadden "naast de bedoelde (benodigde) besluiten (onderstreping toegevoegd: LK)", waarmee kennelijk wordt gedoeld op besluiten waarmee de beoogde gebiedsontwikkeling juist mogelijk zou worden gemaakt, waaronder de intrekking van het bouwverbod.

Subonderdeel 1.8 klaagt over het oordeel in rov. 4.38 dat het gedrag van LVNL, te weten dat zij, gelet op het belang van Chipshol, beter dan zij heeft gedaan had behoren uiteen te zetten wat haar tot haar negatieve standpunt had gebracht, losstaat van het bouwverbod. Volgens het subonderdeel is dit oordeel rechtens onjuist althans zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk. Volgens het subonderdeel hangen mededelingen over de wijze waarop een advies is tot stand gekomen, zozeer met het advies zelf samen, dat zij niet een los van het advies staande, zelfstandige (onrechtmatige) handeling kunnen opleveren. In zoverre kan LVNL volgens het subonderdeel, anders dan het hof heeft overwogen, niet als een zelfstandig adviseur worden aangemerkt, en valt althans niet zonder meer in te zien, waarom zulks het geval zou zijn. Het subonderdeel verwijst ten slotte naar subonderdeel 1.2, waarin reeds is gereleveerd dat de - volgens het hof - onvolledige inlichting in het bezwaar en beroep tegen het bouwverbod aan de orde kon worden gesteld en naast het advies en het bouwverbod geen zelfstandige schade heeft veroorzaakt.

Naar mijn mening staat de vraag of LVNL als een zelfstandig adviseur kan worden aangemerkt, geheel los van de vraag of haar adviezen al dan niet als zelfstandige of onzelfstandige voorbereidingshandelingen hebben te gelden ten opzichte van de besluiten van de bestuursorganen die zij adviseert. Ik verwijs in dit verband naar de bespreking van subonderdeel 1.1. Waar het subonderdeel zich richt tegen de kwalificatie van LVNL als zelfstandig adviseur, mist het naar mijn mening doel.

Overigens kiest het subonderdeel (evenals subonderdeel 1.2) terecht als uitgangspunt dat de beweerde onvolledigheid van aan besluiten ten grondslag liggende adviezen (c.q. van in het kader van die adviezen gegeven inlichtingen) de betrokken besluiten vitieert en in tegen die besluiten gericht bezwaar en beroep aan de orde kan worden gesteld. Ik verwijs naar de bespreking van subonderdeel 1.1, in het bijzonder naar het gestelde onder 2.5 in fine.

Subonderdeel 1.9 voert aan dat de subonderdelen 1.1, 1.2 en 1.8 ook het oordeel in rov. 4.38 vitiëren dat er in besluiten van bestuursrechtelijke aard geen oordelen vallen aan te wijzen die van betekenis zijn voor de beoordeling van de onrechtmatigheid van de handelwijze van LVNL. Volgens het subonderdeel heeft het hof bovendien miskend dat niet relevant is of er in besluiten van bestuursrechtelijke aard oordelen vallen aan te wijzen die van betekenis zijn voor de beoordeling van de handelwijze van LVNL. Het subonderdeel betoogt dat slechts bepalend is of de bedoelde handelwijze van LVNL een onzelfstandig karakter heeft naast de besluiten van bestuursrechtelijke aard. Indien dat het geval is, wordt deze handelwijze, nog steeds volgens het subonderdeel, door de formele rechtskracht van die besluiten gedekt.

De klacht is terecht voorgesteld. Voor de vraag of een voorbereidingshandeling een onzelfstandig karakter heeft ten opzichte van het betrokken besluit, komt het niet erop aan of zich uit dat besluit oordelen laten afleiden die voor de beoordeling van de (on)rechtmatigheid van de desbetreffende voorbereidingshandeling van betekenis zijn. Van een onzelfstandige voorbereidingshandeling kan sprake zijn, zonder dat het betrokken besluit zich überhaupt over die voorbereidingshandeling uitlaat; voorts wordt een dergelijke voorbereidingshandeling in voorkomend geval reeds op grond van de formele rechtskracht van het betrokken besluit (en niet op grond van in dat besluit vervatte oordelen en beslissingen) voor rechtmatig gehouden.

Subonderdeel 1.10 betreft de doorwerking van de subonderdelen 1.1-1.9 ten aanzien van de rov. 4.12-4.15, 4.24-4.31, 4.33, 4.34, 5.1-5.4 en het dictum.

De rov. 4.12-4.14 (naar ik aanneem noemt het subonderdeel hier abusievelijk rov. 4.15) betreffen de bouwaanvraag ten behoeve van Circle Freight. In dat verband spelen daadwerkelijk genomen, reële besluiten geen rol, zodat niet valt in te zien hoe het leerstuk van de formele rechtskracht in dat verband een rol zou kunnen spelen. Om die reden concludeerde ik reeds tot ongegrondbevinding van subonderdeel 1.3. Gegrondbevinding van één of meer van de andere subonderdelen kan ten aanzien van Circle Freight mijns inziens niet tot een ander oordeel dan dat vervat in de rov. 4.12-4.14 leiden.

De door het subonderdeel bedoelde doorwerking is er mijns inziens wel met betrekking tot de rov. 4.24-4.31 (waarin in wezen het aan het bouwverbod ten grondslag gelegde standpunt van LVNL aan de orde is), de rov. 4.33-4.34 (met betrekking tot het moment waarop het voor onrechtmatig gehouden gedrag van LVNL heeft voortgeduurd), de rov. 5.1-5.4 (de slotsom) en het dictum (de beslissing).

Subonderdeel 1.11 betreft de doorwerking van de subonderdelen 1.1-1.9 met betrekking tot rov. 4.4, blijkens welke het hof zich tot een zelfstandig oordeel over de (on)rechtmatigheid van de advisering van LVNL over de gebruiksmogelijkheden van het Groenenbergterrein bevoegd heeft geacht. Volgens het subonderdeel kon het hof die (on)rechtmatigheid niet zelfstandig beoordelen en zijn de in rov. 4.4 ontwikkelde criteria in het onderhavige geval dan ook niet relevant.

Ik onderschrijf de door het subonderdeel bedoelde doorwerking van de klachten van de subonderdelen 1.1-1.9, echter met dien verstande dat de bedoelde doorwerking niet kan worden aangenomen met betrekking tot de door het hof onderzochte (on)rechtmatigheid van het handelen van LVNL in verband met de plannen van Circle Freight. Dat handelen is immers niet in daadwerkelijk genomen, reële besluiten met formele rechtskracht uitgemond.

Onrechtmatig handelen

Onderdeel 2 is gericht tegen rov. 4.4. Die rechtsoverweging luidt aldus:

Subonderdeel 2.1 bestrijdt het geciteerde oordeel als rechtens onjuist, omdat het hof heeft miskend dat naast de genoemde omstandigheden van belang is voor wie de gegeven informatie is bestemd. Nu, zoals het hof ook in rov. 4.1.5 heeft gereleveerd, de (wettelijke) taak van LVNL is om overheden te adviseren omtrent de gevolgen van hun ruimtelijke plannen nabij de luchthaven Schiphol voor (de verstoring van) het ILS, waren de adviezen van LVNL gericht tot en bestemd voor overheden, waaronder de minister van Verkeer en Waterstaat en de gemeente Haarlemmermeer. Volgens het subonderdeel diende LVNL zich derhalve de belangen van deze overheden aan te trekken en diende zij aan deze overheden duidelijk te maken op welke wijze zij haar toetsing van die plannen uitvoerde. Het subonderdeel betoogt dat, anders dan het hof in de rov. 4.13, 4.15 en 4.24 heeft overwogen, LVNL zich niet de belangen van de bij de ruimtelijke plannen betrokken burgers, zoals Chipshol, behoefde aan te trekken en dat de betrokken overheden die belangen in het kader van de besluitvorming over de ruimtelijke plannen in het oog dienden te houden. Omdat, naar het hof in rov. 4.1.4 heeft overwogen, Chipshol bij het indienen van haar plannen ook rekening diende te houden met de grenzen die de luchtverkeersbeveiliging stelde, bestond er volgens het subonderdeel voor LVNL ook geen gehoudenheid Chipshol te informeren over de wijze waarop LVNL toetste en evenmin om haar (indien al mogelijk) te informeren over de wijze waarop haar plannen zodanig zouden kunnen worden gewijzigd dat geen verstoring van het ILS optrad. Volgens het subonderdeel is het immers aan de betrokken overheden die over de ruimtelijke plannen moeten beslissen om te bezien in hoeverre een gewijzigd plan voor vergunningverlening in aanmerking komt. Indien overheden menen dat gewijzigde plannen voor vergunningverlening in aanmerking komen, is het aan hen om zich met LVNL te verstaan. Het subonderdeel betoogt dat de bedoelde advisering en het verstrekken van inlichtingen aan de betrokken overheden zozeer samenhangt met de wettelijke taak van LVNL jegens de betrokken overheden dat ter zake van die advisering of het verstrekken van die inlichtingen geen daarvan losstaande zorgvuldigheidsverplichting jegens anderen dan die overheden kan worden aangenomen. Volgens het subonderdeel geldt een en ander temeer, nu de gemeente Haarlemmermeer, naar het hof in rov. 4.20 heeft vastgesteld, al bij de vergunningverlening van 6 mei 2003 op de hoogte was van het bestaan van de tekening met het nummer V.2002W817bl01, waarop de truckparking ontbrak. Van deze tekening kwam LVNL blijkens 's hofs vaststelling in rov. 4.23 pas in 2005 op de hoogte. Het subonderdeel concludeert dat, nu de adviezen van LNVL niet gericht waren tot en niet bestemd waren voor Chipshol, de door het hof bedoelde onvolledigheid daarvan geen onrechtmatig handelen jegens Chipshol oplevert.

Voor zover het subonderdeel als invalshoek de onvolledigheid van de door het hof in rov. 4.4 gereleveerde omstandigheden kiest, kan het naar mijn mening niet tot cassatie leiden. Het subonderdeel, dat een zwaar accent legt op de (wettelijke) taak van LVNL en op de beperking van de rechtsplichten van LVNL die slechts zouden bestaan jegens de overheden die door haar worden geadviseerd (en die bij de bestuurlijke besluitvorming over de aan hen ter beoordeling voorgelegde ruimtelijke plannen ook de belangen van de betrokken justitiabelen in het oog dienen te houden), ziet eraan voorbij dat het hof in rov. 4.4 de (wettelijke) taak van LVNL, alsmede de (aard en inhoud van de) relatie tussen LVNL en Chipshol mede als in aanmerking te nemen omstandigheden heeft genoemd.

Het subonderdeel is mede gericht tegen de rov. 4.13, 4.15 en 4.24, waarin het hof - kennelijk met inachtneming van de in rov. 4.4 genoemde omstandigheden - heeft geoordeeld dat LVNL, in verband met haar overwegende adviespositie, op grond van de door haar jegens Chipshol als belanghebbende in acht te nemen zorgvuldigheid was gehouden haar advisering zodanig in te richten dat het Chipshol mogelijk zou zijn na te gaan of haar afgewezen plannen zodanig konden worden aangepast dat de luchtverkeersveiligheid gewaarborgd kon blijven (rov. 4.13: "Aldus heeft LVNL gehandeld in strijd met de zorgvuldigheid die zij vanuit haar overwegende adviespositie op het gebied van de luchtverkeersveiligheid jegens Chipshol als belanghebbende in acht had te nemen."; rov. 4.15: "In dat verband behield LVNL als adviseur haar overwegende informatiepositie. Ook na de bestemmingswijziging had LVNL zich rekenschap te geven van het belang van Chipshol als economisch eigenaar van het Groenenbergterrein (...)"; rov. 4.24: "Nu in het najaar van 2005 is gebleken dat de mededelingen van LVNL in die zin onjuist zijn, dat het Groenenbergterrein met voor Chipshol aanvaardbare aanpassing van genoemde inrichtingselementen wel kan worden bebouwd, zijn de mededelingen van LVNL, het belang van Chipshol bij bebouwing van het Groenenbergterrein in aanmerking genomen, onzorgvuldig jegens Chipshol."). Met de taak van LVNL om overheden te adviseren over de gevolgen van ruimtelijke plannen nabij de luchthaven Schiphol en met het gegeven dat het vervolgens aan die overheden is om bestuurlijk over zulke plannen te beslissen, dat die overheden zich daarbij van de juistheid en de volledigheid van de hun gegeven adviezen hebben te vergewissen (zie hiervóór onder 2.5) en dat het bovendien die overheden zijn die bij hun bestuurlijke besluitvorming de belangen van de betrokken justitiabelen in het oog hebben te houden, verdraagt zich naar mijn mening inderdaad niet aan te nemen dat LVNL op grond van de door haar in acht te nemen zorgvuldigheid jegens belanghebbende justitiabelen zou zijn gehouden haar advisering zodanig in te richten dat dezen kunnen nagaan of en hoe door hen ingediende plannen zodanig kunnen worden aangepast dat de luchtverkeersveiligheid kan blijven worden gewaarborgd. In zoverre acht ik het subonderdeel gegrond.

Subonderdeel 2.2 klaagt over onjuistheid althans onbegrijpelijkheid van de rov. 4.13, 4.15, 4.24-4.27, 4.29 en 4.38 in het licht van rov. 4.4. Volgens het subonderdeel heeft het hof in die rechtsoverwegingen immers niet kenbaar getoetst aan de in rov. 4.4 genoemde gezichtspunten. Voor zover het hof niet aan die gezichtspunten heeft getoetst, acht het subonderdeel het bestreden oordeel rechtens onjuist. Voor zover het hof die toetsing wel heeft uitgevoerd, valt volgens het subonderdeel niet zonder meer in te zien welke van de genoemde gezichtspunten het hof tot de conclusie hebben gebracht dat LVNL onrechtmatig jegens Chipshol heeft gehandeld. Het subonderdeel wijst erop dat het hof in de rov. 4.13 en 4.24 het onzorgvuldige handelen van LVNL jegens Chipshol niet heeft gebaseerd op de in rov. 4.4 en het dictum van het arrest genoemde omstandigheid dat onjuiste/onvolledige mededelingen over de gebruiksmogelijkheden van het Groenenbergterrein zijn gedaan, maar op de omstandigheid dat LVNL Chipshol niet volledig heeft geïnformeerd over de wijze waarop zij de bouwplannen heeft getoetst en de benadering die zij in dat verband heeft gekozen.

Bij de beoordeling van het subonderdeel stel ik voorop dat het hof in rov. 4.4 als uitgangspunt heeft gekozen dat onder onjuiste informatie ook moet worden verstaan informatie die door haar onvolledigheid een onjuist beeld schept van de gebruiksmogelijkheden van het Groenenbergterrein. Het hof heeft in rov. 4.13 ("Chipshol verkreeg geen afdoende inzicht in de redenen waarom LVNL negatief adviseerde (...). LVNL onthield dusdoende Chipshol de mogelijkheid om aan de hand van de verkregen informatie na te gaan of het bouwplan voor Circle Freight dan wel de ontwikkeling van de rest van het Groenenbergterrein zodanig konden worden aangepast dat de luchtverkeersveiligheid gewaarborgd zou blijven.") en in rov. 4.24 ("Chipshol behoefde er gelet op de mededelingen van LVNL niet op bedacht te zijn dat LVNL bedoelde uiteen te zetten dat met modificering van de op de bouwtekening tevens ingetekende maar niet vergunningplichtige inrichtingselementen wel kon worden gebouwd.") geoordeeld dat zich een onjuistheid in de hiervoor bedoelde (ruime) zin voordeed. Van een inconsistentie zoals in de laatste volzin van het subonderdeel bedoeld, is naar mijn mening geen sprake.

Ook overigens zie ik geen grond voor het verwijt dat het hof niet aan de in rov. 4.4 opgesomde gezichtspunten zou hebben getoetst. Voor het hof was kennelijk vooral bepalend dat LVNL een overwegende advies- en informatiepositie innam, hetgeen het hof kennelijk uit de (wettelijke) taak van LVNL heeft afgeleid. Voorts is onmiskenbaar dat het hof ook de aard van de (in zijn ogen bestaande) onjuistheid van de omstreden mededelingen, het belang van Chipshol bij die mededelingen, de relatie tussen LVNL en Chipshol, het dreigend nadeel voor Chipshol en de voor LVNL bestaande mogelijkheden om te voorkomen dat haar informatie tot nadeel voor Chipshol zou leiden, wat overigens van dit alles zij, in zijn oordeel heeft betrokken.

Onderdeel 3 is gericht tegen rov. 4.13:

Subonderdeel 3.1 klaagt dat het oordeel van het hof rechtens onjuist, althans zonder nadere motivering, die ontbreekt, onbegrijpelijk is. Volgens het subonderdeel, dat in dit verband verwijst naar vindplaatsen in de stukken van de feitelijke instanties, heeft het hof miskend dat LVNL zowel aan Chipshol/Landvision als aan de gemeente Haarlemmermeer heeft medegedeeld dat zij de gebieden A en B, waarvan het bouwplan van Circle Freight een ondergeschikt onderdeel uitmaakte, als één geheel en aan de hand van een "worst case scenario" toetste. Uit de brief van 16 november 1998 aan Landvision (genoemd in rov. 4.8) en uit de brief van 8 maart 1999 aan de Toetsingscommissie (genoemd in rov. 4.12) blijkt volgens het subonderdeel immers dat de gebieden A en B in hun totaliteit aan de hand van een "worst case scenario" zijn getoetst, waartoe LVNL op grond van haar wettelijke taak ook was gehouden. Het subonderdeel betoogt dat het derhalve zowel Chipshol/Landvision als de gemeente Haarlemmermeer duidelijk was op welke wijze LVNL het bouwplan ten behoeve van Circle Freight (dat onderdeel vormde van gebied A) heeft getoetst. Gelet daarop valt, nog steeds volgens het subonderdeel, niet in te zien waarom LVNL onvoldoende inzicht zou hebben geboden in de redenen waarom zij negatief adviseerde en waarom haar mededeling onvolledig zou zijn en zij in strijd met de zorgvuldigheid jegens Chipshol als belanghebbende heeft gehandeld. Volgens het subonderdeel geldt het voorgaande temeer nu het hof niet heeft beslist dat LVNL de bouwaanvraag ten behoeve van Circle Freight en de overige gedeelten van gebied A alsmede gebied B niet als één geheel kon toetsen.

Bij de beoordeling van het subonderdeel stel ik voorop dat in de door het subonderdeel bedoelde brieven niet expliciet is vermeld dat het bouwplan ten behoeve van Circle Freight is getoetst als onderdeel van gebied A, dat op zijn beurt, samen met gebied B, aan een "worst case scenario" is onderworpen.

LVNL heeft in haar brief van 8 maart 1999, waarin zij negatief over het bouwplan ten behoeve van Circle Freight adviseerde, uitdrukkelijk verwezen naar haar brief van 16 november 1998, waarin zij is ingegaan op de uitkomsten van de simulatie voor de gebieden A en B in hun totaliteit. Voorts heeft LVNL in haar brief van 8 maart 1999 een verband gelegd tussen haar negatieve advies over het bouwplan ten behoeve van Circle Freight en hetgeen voor gebied A geldt, te weten een maximale bouwhoogte van 3 m, welke bouwhoogte voortvloeide uit die voor de gebieden A en B in hun totaliteit uitgevoerde simulatie. Daarom kan uit de door het subonderdeel genoemde brieven mijns inziens wél worden afgeleid dat het bouwplan ten behoeve van Circle Freight niet op zichzelf, maar als onderdeel van het grotere geheel van de gebieden A en B, althans van gebied A, is getoetst, en dat daarbij is teruggegrepen op de simulatie die eerder voor de gebieden A en B in hun totaliteit was uitgevoerd en ten aanzien waarvan Chipshol volgens het hof (rov. 4.10) had moeten begrijpen dat zij op een "worst case scenario" was gebaseerd.

Bij die stand van zaken volstond het enkele feit dat het bouwplan ten behoeve van Circle Freight op zichzelf voldoende concreet was om anders aan de hand van een "worst case scenario" te worden getoetst, niet voor enig gerechtvaardigd vertrouwen dat het negatieve advies louter op een toetsing van dat geconcretiseerde plan berustte en niet mede op een toetsing van de in dat stadium ook volgens het hof nog niet geconcretiseerde delen van het globale plan voor de gebieden A en B (het hof heeft in rov. 4.13 het Circle Freight plan als "enig geconcretiseerd onderdeel van het grotere globale plan" aangeduid). Ik acht het subonderdeel daarom gegrond.

Subonderdeel 3.2 betoogt dat, anders dan het hof kennelijk heeft geoordeeld, in het licht van hetgeen subonderdeel 3.1 betoogt, niet relevant of LVNL wel of niet voldoende heeft weersproken dat zij de bouwaanvraag van Circle Freight concreet had kunnen toetsen.

Of de bouwaanvraag ten behoeve van Circle Freight als zodanig voldoende concreet was om concreet (en anders dan aan de hand van een "worst case scenario") te worden getoetst, doet inderdaad niet ter zake, als Chipshol zich had moeten realiseren dat die bouwaanvraag niet op zichzelf is getoetst, maar als onderdeel van het grotere globale plan, waaraan voor het overige nog een voldoende concrete invulling ontbrak.

Onderdeel 4 is gericht tegen de rov. 4.24-4.27 en 4.35:

Het hof is van oordeel dat LVNL met de reeks mededelingen die begon op 29 november 2002 en voorafging aan haar nadere standpuntbepaling van 18 oktober 2005 jegens Chipshol onzorgvuldig heeft gehandeld.

Blijkens de door haar gegeven toelichting heeft LVNL tot haar taak gerekend om de aan haar verstrekte bouwtekeningen te beoordelen met inachtneming van al hetgeen nog verder over het voorgenomen gebruik van het Groenenbergterrein uit die tekeningen kon worden opgemaakt. Zij heeft zich daarvan een totaalbeeld gevormd, meer in het bijzonder een totaalbeeld van de door dit gebruik veroorzaakte verstoring van het ILS.

Die benadering past niet zonder meer bij hetgeen door de gemeente Haarlemmermeer van LVNL werd gevraagd, te weten haar visie op het al of niet verlenen van elk van de gevraagde bouwvergunningen. Hetgeen LVNL tot haar taak heeft gerekend, gaat het bestek daarvan te buiten. Dat LVNL de onderlinge samenhang van de gevraagde bouwvergunningen in haar beschouwingen heeft betrokken en in dat verband bovendien acht heeft geslagen op gebruik van het Groenenbergterrein waarvoor geen bouwvergunning was vereist, waaronder in het bijzonder een parkeerplaats voor vrachtauto's, is op zichzelf, gelet op de aan haar toevertrouwde taak, aanvaardbaar. LVNL had evenwel bij de beantwoording van de door de gemeente Haarlemmermeer aan haar gestelde vragen uiteen moeten zetten, voor welke benadering zij had gekozen. Dat lag te meer op haar weg, omdat zij in de periode vóór de bestemmingswijziging te kennen had gegeven dat zij bij concrete (bouw)plannen beter in staat was om te berekenen welke verstoring van het ILS de (bouw)plannen zouden veroorzaken.

Dat betekent immers dat Chipshol, die voorgeschiedenis in aanmerking genomen, mocht veronderstellen dat LVNL aan de hand van haar, Chipshols, concrete (bouw)plannen tot de slotsom was gekomen dat iedere bebouwing hoger dan 3,5 meter moest worden tegengehouden. Chipshol behoefde er gelet op de mededelingen van LVNL niet op bedacht te zijn dat LVNL bedoelde uiteen te zetten dat met modificering van de op de bouwtekening tevens ingetekende maar niet vergunningplichtige inrichtingselementen wel kon worden gebouwd. Nu in het najaar van 2005 is gebleken dat de mededelingen van LVNL in die zin onjuist zijn, dat het Groenenbergterrein met voor Chipshol aanvaardbare aanpassing van genoemde inrichtingselementen wel kan worden bebouwd, zijn de mededelingen van LVNL, het belang van Chipshol bij bebouwing van het Groenenbergterrein in aanmerking genomen, onzorgvuldig jegens Chipshol.

In dit verband zij herhaald dat het Lib op zichzelf niet aan bebouwing in de weg behoefde te staan, doordat het ontheffingsmogelijkheden bood. De enkele verwijzing door LVNL naar het regime van het Lib is dus ontoereikend om haar mededelingen voor juist te houden.

Het feit dat LVNL heeft geadviseerd op basis van de eerdere bestektekeningen met de nummers V.2002W813bl01A en V.2002W813bl01B waarin de truckparking nog voorkwam, staat aan bovenstaande conclusie dat LVNL onzorgvuldig jegens Chipshol heeft gehandeld, niet in de weg.

Dat LVNL pas in de fase dat de rapportage van de Commissie artikel 43 Luchtvaartwet werd voorbereid, is geconfronteerd met tekening nummer V.2002W817bl01 en kennis nam van de omstandigheid dat de truckparking uit de plannen was verdwenen, doet niet af aan het feit (dat) LVNL onvoldoende inzicht heeft gegeven in de redengeving van haar advies op basis van de eerdere tekeningen. Daardoor bleef verborgen wat de reden was voor het negatieve advies, althans wat de reden kon zijn. Met name kon verborgen blijven dat LVNL was uitgegaan van een inmiddels achterhaald ontwerp van de inrichting van het terrein. Er bestond voor Chipshol dan ook geen althans onvoldoende aanleiding om LVNL uit eigen beweging op de hoogte te stellen van de tekening met nummer V.2002W817bl01, ook niet nadat zij de brief van de minister van Verkeer en Waterstaat van 17 september 2003 had ontvangen met als bijlage de schriftelijke toelichting van LVNL van 6 juni 2003. In die toelichting kon Chipshol lezen dat LVNL haar onderzoek had uitgevoerd op basis van de oude tekeningen. In die toelichting viel evenwel niet te lezen op welke onderdelen van de tekeningen LVNL in het bijzonder had acht geslagen. Zij hoefde dan ook niet te begrijpen dat het verdwijnen van de truckparking in de latere tekeningen voor het advies van LVNL van belang kon zijn.

LVNL betoogt ook nog dat zij niet eerder had kunnen ontdekken dat het laten vallen van de truckparking mogelijkheden voor de bouwplannen van Chipshol biedt. De computersimulatie geeft volgens haar slechts een totaalbeeld. Pas toen LVNL tekening nummer V.2002W817bl01 onder ogen kreeg, bleek haar de relevantie van de truckparking.

LVNL heeft geen succes met dit argument. Het hof moet immers aannemen dat LVNL zich de relevantie van de truckparking voor de luchtverkeersveiligheid van meet af aan heeft gerealiseerd. Anders is niet begrijpelijk waarom ze de truckparking, die niet bouwvergunningplichtig was, in haar computersimulatie heeft meegenomen.

Wetenschap van een en ander had Chipshol, ook voordat tekening nummer V.2002W817bl01 voor LVNL beschikbaar was, in staat gesteld te ontdekken dat de niet vergunningplichtige truckparking invloed had op het ILS.

In het verweer van LVNL valt tot slot niet te lezen dat het haar onevenredig grote inspanningen zou hebben gekost om Chipshol tijdig toereikend te informeren.

(...)

Het incidentele cassatiemiddel omvat vijf onderdelen, waarvan de onderdelen 1-4 in verschillende subonderdelen zijn verdeeld. Onderdeel 1 is gericht tegen de rov. 4.6 en 4.15:

Volgens subonderdeel 1.1 heeft het hof door aldus te oordelen in strijd met art. 24 Rv het verweer van LVNL aangevuld met ambtshalve bijgebrachte feiten en/of rechtsgronden zonder dat een daarop gericht partijdebat heeft plaatsgevonden. LVNL heeft volgens het subonderdeel aan haar verweer tegen de vorderingen van Chipshol niet (kenbaar) ten grondslag gelegd dat het feit dat de bestemmingswijziging vóór 4 september 2002 nog niet (definitief) was vastgesteld, met zich brengt dat de aan haar voorgelegde bouwplannen niet voldoende concreet waren en/of anderszins aan LVNL (in beginsel) de vrijheid gaf om in haar advisering en overige berichtgeving over de luchtverkeersveiligheid in verband met het gebruik respectievelijk de bebouwing van het Groenenbergterrein te kiezen voor een zogeheten "worst case scenario" en daarbij vooruit te lopen op de invoering van het Lib. LVNL heeft daarentegen, nog steeds volgens het subonderdeel, in respons op Chipshols stellingen in essentie aangevoerd dat zij, kort gezegd, in het tijdvak tussen 1996 en 2005 de aan haar voorgelegde bouwplannen steeds ICAO-conform heeft getoetst aan de luchtverkeersveiligheid volgens een zogenaamd tweestappenplan. Daarbij heeft LVNL, voor wat betreft de vraag of zij mocht uitgaan van een "worst case scenario", geen (kenbaar) onderscheid gemaakt naar de periode vóór en na wijziging van het bestemmingsplan op 4 september 2002, maar gesteld dat zij louter afhankelijk van de mate van concretisering van aan haar voorgelegde bouwplannen globaal respectievelijk "worst case" toetste en behoorde te toetsen.

Redengevend voor het oordeel van het hof dat LVNL in de periode vóór 4 september 2002 in haar advisering voor een "worst case scenario" kon kiezen, is niet de beoogde bestemmingswijziging als zodanig, maar het gegeven dat LVNL (mede gelet op die bestemmingswijziging) met tal van gebruiksmogelijkheden, waaronder de voor de luchtverkeersveiligheid meest ongunstige bebouwing, rekening diende te houden (zie de slotzin van rov. 4.6: "In die fase diende LVNL immers rekening te houden met tal van gebruiksmogelijkheden, waaronder de voor de luchtverkeersveiligheid meest ongunstige bebouwing."). In de benadering van het hof verengde de ruimte voor een toetsing aan de hand van een "worst case scenario" zich, naarmate LVNL meer concrete plannen werden voorgelegd, óók voor zover dat vóór 4 september 2002 geschiedde. Uit de beslissing van het hof met betrekking tot de (van januari 1999 daterende) bouwaanvraag ten behoeve van Circle Freight (rov. 4.12), wat overigens van die beslissing zij, vloeit immers voort dat het hof toetsing van een concreet bouwplan aan de hand van een "worst case scenario", óók voor zover die toetsing plaatsvond vóór 4 september 2002, niet zó vanzelfsprekend vond dat LNVL haar niet uitdrukkelijk aan Chipshol had moeten verantwoorden. De aldus door het hof gevolgde benadering, met inbegrip van de betekenis die het aan de bestemmingsplanwijziging heeft toegekend, is mede ingegeven door Chipshol zelf, waar haar raadsman bij gelegenheid van de pleidooien in hoger beroep heeft verklaard:

Reeds in dat licht treft de klacht dat het hof zou zijn getreden buiten de rechtsstrijd van partijen, geen doel. Evenmin is er enige grond voor het verwijt dat het hof ambtshalve feiten zou hebben bijgebracht.

Subonderdeel 1.2 betoogt dat het bestreden oordeel voorts van een onjuiste rechtsopvatting getuigt omtrent de in de gegeven omstandigheden van het geval op LVNL als deskundig, aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur gebonden overheidslichaam jegens Chipshol rustende (bijzondere) zorgplicht, althans onbegrijpelijk en/of ontoereikend gemotiveerd is tegenover Chipshols in de feitelijke instanties aangevoerde stellingen. Volgens het subonderdeel valt niet in te zien dat LVNL - gegeven het door LVNL in acht te nemen zorgvuldigheidsbeginsel en de van haar vergbare deugdelijke voorlichting, haar zeer overwegende deskundigheids- en informatiepositie en het aan LVNL bekende gewicht van haar mededelingen, alsmede Chipshols voor LVNL kenbare afhankelijkheid daarvan en belang daarbij - in de gegeven omstandigheden van het geval niet (steeds) een (zo nauw mogelijk) bij de aan haar gepresenteerde bouwplannen aansluitende toetsing aan de luchtverkeersveiligheid behoorde te verrichten, ongeacht of de bestemming van het Groenenbergterrein al was gewijzigd of niet. Naar Chipshol in eerste aanleg en in appel gemotiveerd en gedocumenteerd heeft gesteld, brengt de van LVNL in de gegeven omstandigheden te vergen (bijzondere) zorgvuldigheid mee, dat zij bij haar op eigen initiatief en op verzoek van andere overheden respectievelijk Chipshol verrichte toetsing, de aan haar voorgelegde bouwplannen (deugdelijk) behoorde te toetsen op hun effecten voor de luchtverkeersveiligheid en dat zij, ook zonder dat de voorgenomen bestemmingswijziging al definitief was gerealiseerd, daarbij diende uit te gaan van de in die bouwplannen ingevulde parameters en slechts onbekende elementen mocht invullen op een wijze die de meeste verstoring voor de werking van het ILS zou kunnen veroorzaken.

Anders dan kennelijk aan het subonderdeel ten grondslag is gelegd, volgt in de benadering van het hof de wijze waarop LVNL diende te toetsen niet uit het antwoord op de vraag of de bestemming van het Groenenbergterrein reeds was gewijzigd, maar uit het antwoord op de vraag of LNVL, gelet op de mate van concretisering van de haar gepresenteerde plannen, wel of niet met méér gebruiksmogelijkheden rekening diende te houden, welke vraag het hof voor de fase die aan de bestemmingswijziging voorafging, in beginsel in bevestigende zin heeft beantwoord. Het subonderdeel mist feitelijke grondslag, óók voor zover het veronderstelt (dat uit het bestreden arrest voortvloeit) dat LVNL niet (steeds) een (zo nauw mogelijk) bij de aan haar gepresenteerde bouwplannen aansluitende toetsing aan de luchtverkeersveiligheid behoorde te verrichten. Ook in de benadering van het hof diende de toetsing door LVNL zo nauw mogelijk op de haar gepresenteerde plannen aan te sluiten, waarbij de mate van concreetheid van de gepresenteerde plannen steeds beslissend is: in het geval van concrete bouwplannen (welk geval zich na de bestemmingswijziging voordeed) kan de toetsing nauwer en concreter op die bouwplannen aansluiten dan in het geval van een concreet plan als onderdeel van een groter en overigens nog niet geconcretiseerd plan (de situatie met betrekking tot de bouwaanvraag ten behoeve van Circle Freight) of in het geval van een in het geheel nog niet geconcretiseerd globaal indelingsplan. Het subonderdeel mist daarom feitelijke grondslag.

Subonderdeel 1.3 klaagt dat het oordeel dat LVNL bij de toetsing van Chipshols bouwplannen vóór 4 september 2002 mocht vooruitlopen op het van kracht worden van het Lib, van een onjuiste rechtsopvatting getuigt, althans onbegrijpelijk en/of ontoereikend gemotiveerd is. Volgens het subonderdeel heeft het hof miskend dat het Lib slechts regels bevat over de op het Groenenbergterrein toegestane bebouwing en geen voorschrift bevat over de wijze waarop LVNL een bouwplan dient te toetsen, zodat aan het Lib geen criteria kunnen worden ontleend voor de wijze waarop LVNL de bouwplannen van Chipshol diende te toetsen. Voorts heeft het hof, nog steeds volgens het subonderdeel, miskend dat het Lib eerst op 26 november 2002 is vastgesteld, pas op 17 december 2002 is uitgegeven en pas op 20 februari 2003 in werking is getreden, zodat niet, althans niet zonder nadere motivering, die ontbreekt, valt in te zien dat LVNL daarop (vóór 4 september 2002, laat staan vóór 1999) had kunnen en mogen anticiperen.

Het subonderdeel klaagt mijns inziens terecht over het oordeel dat het LNVL in de periode voor de bestemmingswijziging (vóór 4 september 2002) in beginsel zou hebben vrijgestaan bij haar keuze voor een "worst case scenario" vooruit te lopen op het Lib, reeds omdat het Lib eerst op 26 november 2002 is vastgesteld en niet zonder meer valt in te zien waarom op grond van het Lib een toetsing aan de hand van een "worst case scenario" was aangewezen. Chipshol mist echter belang bij de klacht nu in het bestreden oordeel niet ligt besloten (en ook overigens niet kan worden aangenomen) dat LVNL toetsing aan de hand van een "worst case scenario" slechts op (een anticipatie op) het Lib kon doen steunen. Het subonderdeel kan daarom bij gebrek aan belang niet tot cassatie leiden.

Subonderdeel 1.4 betoogt dat het oordeel dat onomstreden is (i) dat de door de gemeente beoogde bestemmingswijziging zou meebrengen dat ook bebouwing werd toegestaan die de werking van het ILS zou verstoren en aldus de luchtverkeersveiligheid in het gedrang zou kunnen brengen en (ii) dat na die bestemmingswijziging de gemeente dergelijke bebouwing niet meer op grond van de Woningwet zou kunnen tegenhouden, voorts onbegrijpelijk is, althans een ontoereikende motivering oplevert voor het oordeel dat het LVNL in beginsel vrijstond van een "worst case scenario" uit te gaan. Het subonderdeel memoreert daartoe dat Chipshol heeft gesteld dat:

Het subonderdeel kan niet tot cassatie leiden. Voor zover het klaagt dat, gelet op de bedoelde stellingen van Chipshol, niet als onomstreden kan gelden (i) dat de door de gemeente Haarlemmermeer beoogde bestemmingswijziging zou meebrengen dat ook bebouwing werd toegestaan die de werking van hel ILS zou verstoren en aldus de luchtverkeersveiligheid in het gedrang zou kunnen brengen en (ii) dat na die bestemmingswijziging de gemeente Haarlemmermeer dergelijke bebouwing op grond van de Woningwet niet meer zou kunnen tegenhouden, geldt dat een voldoende belang bij de klacht ontbreekt, als het hof dit een en ander, ook zonder dat partijen zulks onbestreden hebben gelaten, heeft kunnen aannemen. Dat laatste is het geval nu (i) het hof heeft vastgesteld dat onder vigeur van het gewijzigde bestemmingsplan op 11 februari 2003 daadwerkelijk bouwvergunningen zijn verleend voor bouwplannen die (naar moet worden aangenomen) met het gewijzigde bestemmingsplan in overeenstemming waren en nochtans de werking van het ILS zouden verstoren (rov. 4.19, 4.22 en 4.23) en (ii) evident juist is dat een bouwvergunning voor een met het vigerende bestemmingsplan overeenstemmend bouwplan niet om redenen van luchtverkeersveiligheid op grond van de Woningwet zou kunnen worden geweigerd (en in dat geval, zoals ook in de door het subonderdeel zelf gereleveerde toelichting op het wijzigingsplan is aangegeven, bebouwing slechts effectief door het opleggen van een bouwverbod zou kunnen worden belet). Voor zover het subonderdeel klaagt dat het bestreden oordeel althans onvoldoende motivering vormt voor het oordeel dat het LVNL in beginsel vrijstond aan de hand van een "worst case scenario" te toetsen, zij herhaald dat (ook in de kennelijke gedachtegang van het hof) de toelaatbaarheid van die wijze van toetsing niet afhing van het planologische regime als zodanig, maar van de vraag of de ter toetsing voorliggende bouwplannen al dan niet voldoende concreet waren.

Subonderdeel 1.5 betoogt dat uit de door het voorgaande subonderdeel gereleveerde stellingen volgt dat het belang van de luchtverkeersveiligheid al vroegtijdig in zowel het bestemmingsplan als in het wijzigingsplan was verdisconteerd, het op 4 september 2002 definitief geworden wijzigingsplan (voor wat betreft de door LVNL aan Chipshol meegedeelde ILS-effecten) niet afweek van het daarvóór door Chipshol en de gemeente beoogde en al in 2000 vastgestelde wijzigingsplan en het gehele door Chipshol vanaf 1996 geïnitieerde proces erop was gericht om de al in 1989 in het bestemmingsplan voorziene bestemmingswijziging gerealiseerd te krijgen en Chipshol zich daarbij, onder meer, bereid had verklaard na bestemmingswijziging geen bebouwing te realiseren zonder voorafgaande goedkeuring van LVNL. Dat de gewijzigde bestemming ILS verstorende bebouwing zou toelaten en de gemeente Haarlemmermeer dergelijke bebouwing op grond van de Woningwet niet meer zou kunnen tegenhouden houdt volgens het subonderdeel geen kenbare, laat staan toereikend gemotiveerde, verwerping in van dit betoog. Waar het hof in rov. 4.15 rechtens juist en begrijpelijk, kort gezegd, de vanaf 4 september 2002 voor Chipshol bestaande planologische zekerheid als aanvullend gezichtspunt hanteert voor een vanaf dat moment van LVNL vergbare (extra) zorgvuldigheid, kan zijn oordeel dat toetsing op basis van een "worst case scenario" werd toegelaten door de voordien nog ontbrekende definitieve vaststelling van het gewijzigde bestemmingsplan, gezien het bovenstaande niet in stand blijven. Daarmee ontvalt, nog steeds volgens het subonderdeel, ook de grondslag aan al hetgeen het hof, uitgaande van zijn premisse in rov. 4.6, in rov. 4.7-4.10 heeft overwogen en beslist.

Ook subonderdeel 1.5 kan niet tot cassatie leiden, nu het bestreden oordeel niet impliceert dat het hof toetsing aan de hand van een "worst case scenario" vóór 4 september 2002 toelaatbaar heeft geacht op grond van het in die fase ontbreken van planologische zekerheid als zodanig. De kennelijke gedachtegang van het subonderdeel dat de vóór 4 september 2002 bestaande planologische voornemens althans met betrekking tot de uit oogpunt van de luchtverkeersveiligheid bestaande waarborgen niet afweken van het op 4 september 2002 definitief geworden wijzigingsplan en dat bij die stand van zaken de door het hof in rov. 4.15 voor de periode ná 4 september 2002 aangenomen vergbare (extra) zorgvuldigheid van LVNL zich ook in de periode vóór 4 september 2002 tegen het hanteren van een "worst case scenario" verzette, gaat al om die reden niet op. Bovendien gaat de bedoelde gedachtegang niet op, omdat, wat overigens zij van de door het subonderdeel bedoelde overeenstemming van het op 4 september 2002 definitief geworden wijzigingsplan met de voordien bestaande voornemens, de door het hof in rov. 4.15 aangenomen, van LVNL vergbare (extra) zorgvuldigheid geen betrekking heeft op het al dan niet toelaatbaar zijn van een toetsing aan de hand van een "worst case scenario", maar op een verplichting tot mededeling dat de in rov. 4.15 aan de orde zijnde, concrete bouwplannen weliswaar concreet, maar in onderlinge samenhang en met inachtneming van niet vergunningplichtige inrichtingselementen zijn getoetst.

Onderdeel 2 is gericht tegen de rov. 4.7-4.10:

Subonderdeel 2.1 betoogt dat het hierboven weergegeven, voor de afwijzing van de aansprakelijkheid van LVNL over de periode tot 4 september 2002 dragende oordeel onbegrijpelijk is, omdat niet valt in te zien dat Chipshol vóór 4 september 2002, gelet op de in rov. 4.7, eerste volzin, bedoelde bijzondere taak van LVNL, begreep of had moeten begrijpen, wat haar naar 's hofs oordeel in rov. 4.24 en rov. 4.29, slot, na die datum (en ook al in maart 1999, in verband met Circle Freight, zie rov. 4.13) door LVNL over de toepassing van een "worst case scenario" in haar advisering en overige berichtgeving had moeten worden meegedeeld. Immers, net zoals Chipshol na 4 september 2002 (en in maart 1999) niet wist dat LVNL uitging van de door haar onvermeld gelaten toetsing aan een "worst case scenario", wist Chipshol dat ook vóór de bestemmingswijziging (respectievelijk voor maart 1999) niet. Uit (de door onderdeel 1 bestreden relevantie voor de door LVNL gevolgde wijze van toetsing van) het feit dat in de periode voor de bestemmingswijziging LVNL, kort gezegd, rekening diende te houden met tal van gebruiksmogelijkheden, volgt niet, laat staan zonder méér, dat Chipshol wist of behoorde te weten van de methode waarmee LVNL de aan haar gepresenteerde bouwplannen toetste (en dus voldoende was geïnformeerd om er zelf, eventueel na het inwinnen van contra-expertise, achter te komen dat, zoals later onder meer is gebleken, door schrapping of wijziging van een parkeerplaats een (relevante) ILS-verstoring kon worden vermeden). Ook uit 's hofs oordeel in rov. 4.9, slot, dat Chipshol zich diende te realiseren dat LVNL zich bij haar mededelingen zou laten leiden door "een meer algemene notie van luchtverkeersveiligheid", volgt dat niet.

Voor zover het subonderdeel de beslissing van het hof met betrekking tot de periode vóór 4 september 2002 spiegelt aan de beslissing van het hof met betrekking tot de periode ná 4 september 2002 (en aan die ten aanzien van het bouwplan ten behoeve van Circle Freight), kan zulks Chipshol niet baten, indien die laatste beslissing(en), zoals hiervoor geconcludeerd ten aanzien van het principale cassatieberoep, geen stand houdt (houden). Overigens was in de periode na 4 september 2002 toetsing aan de hand van een "worst case scenario" met betrekking tot nog niet uitgewerkte variabelen niet aan de orde, maar een concrete toetsing van concrete bouwplannen, zij het dat die plannen in hun geheel en met inbegrip van daarin voorziene, niet vergunningplichtige inrichtingselementen waren getoetst.

Voorts meen ik dat uit de omstandigheid dat LVNL rekening diende te houden met tal van gebruiksmogelijkheden en dat Chipshol zich diende te realiseren dat LVNL, zolang zij nog niet over geconcretiseerde bouwplannen beschikte, zich bij haar mededelingen over de luchtverkeersveiligheid op en rond het Groenenbergterrein zou laten leiden door een meer algemene notie van luchtverkeersveiligheid, wel degelijk voortvloeit dat Chipshol zich ook had moeten realiseren dat nog niet geconcretiseerde plannen in hun uit oogpunt van luchtverkeersveiligheid meest ongunstige uitwerking ("worst case scenario") zouden worden getoetst.

Subonderdeel 2.2 betoogt dat het hof in rov. 4.7 in strijd met art. 24 Rv het verweer van LVNL heeft aangevuld met ambtshalve bijgebrachte feiten en/of rechtsgronden, zonder dat een daarop gericht partijdebat heeft plaatsgevonden. LVNL heeft volgens het subonderdeel aan haar verweer tegen de vorderingen van Chipshol niet (kenbaar) ten grondslag gelegd dat Chipshol (vóór de bestemmingswijziging) had moeten begrijpen dat LVNL de aan haar voorgelegde bouwplannen aan een "worst case scenario" toetste. Het subonderdeel betoogt dat LVNL daarentegen in essentie heeft betoogd dat zij Chipshol het verschil tussen "globale" en "concrete toetsing" heeft uitgelegd en haar heeft uitgenodigd om de bouwplannen meer te concretiseren, alsmede dat zij een ICAO-conforme toetsing heeft verricht van de aan haar gepresenteerde plannen. LVNL heeft, nog steeds volgens het subonderdeel, niet (kenbaar) aangevoerd dat Chipshol vanwege een tot 4 september 2002 nog niet vaststaande bestemmingswijziging begreep of (in het licht van de wettelijke taak van LVNL) behoorde te begrijpen dat zij in haar beoordeling van Chipshols bouwplannen van een "worst case scenario" uitging.

Ook subonderdeel 2.2 gaat uit van de onjuiste veronderstelling dat de al dan niet vaststaande bestemmingswijziging beslissend was voor de vraag of een toetsing aan de hand van een "worst case scenario" was aangewezen. Voor dat laatste was slechts beslissend of een globaal of concreet plan ter toetsing voorlag. In het eerste geval was een simulatie zonder ("worst case") aannamen niet mogelijk, in het tweede geval kon op grond van het concrete plan (en zonder verdere aannamen) een simulatie worden uitgevoerd. Waar LVNL ook volgens het subonderdeel in elk geval wel aan haar verweer ten grondslag heeft gelegd dat zij heeft uitgelegd wat het verschil was tussen "globale" en "concrete toetsing", alsmede dat Chipshol (voor een "concrete toetsing") meer geconcretiseerde plannen moest indienen, kan niet worden gezegd dat het hof, door te oordelen dat, zolang dat laatste nog niet het geval was, begreep of had moeten begrijpen dat LVNL "globaal" (aan de hand van "worst case" aannamen) toetste, buiten de grondslag van het verweer van LVNL is getreden.

Subonderdeel 2.3 betoogt dat het oordeel dat Chipshol begreep of behoorde te begrijpen dat LVNL in de fase voor 4 september 2002 het belang van de luchtverkeersveiligheid had te dienen door uit te gaan van een "worst case scenario" is voorts rechtens onjuist, onbegrijpelijk en/of ontoereikend gemotiveerd is tegenover de stellingen van Chipshol. Deze consequente, door deskundigenrapporten ondersteunde stellingen, komen volgens het subonderdeel erop neer dat LVNL ook in de periode vóór 4 september 2002 bij een ICAO- en marktconforme toetsing mocht uitgaan van een "worst case scenario", maar uitsluitend voor wat betreft de in de aan haar gepresenteerde plannen niet ingevulde, voor een ILS-verstoring relevante variabelen. Het subonderdeel memoreert dat Chipshol nadrukkelijk heeft betoogd dat de op LVNL in de gegeven omstandigheden jegens Chipshol in acht te nemen zorgvuldigheid meebracht, dat zij met name geen van de tekeningen afwijkende, de ILS-verstoring hoofdzakelijk bepalende bouwrichting in haar simulaties zou invoeren (om haar beoordeling uiteindelijk te baseren op de voor het ILS maximaal verstorende bouwrichting), en, mede gelet op de door haar in acht te nemen algemene beginselen van behoorlijk bestuur, Chipshol in elk geval had moeten informeren over de door haar gebruikte, van de tekeningen afwijkende methode. Volgens het subonderdeel heeft het hof nagelaten duidelijk te maken wat het, in het licht van het partijdebat, voor de periode tot 4 september 2002 onder "worst case scenario" verstaat en heeft het ten onrechte niet kenbaar, laat staan toereikend gemotiveerd, gerespondeerd op deze zo centrale stellingen in het betoog van Chipshol in eerste aanleg en in hoger beroep, waaruit volgt dat Chipshol destijds niet wist of behoorde te weten dat LVNL haar bouwplannen beoordeelde op basis van een "worst case scenario" dat afweek van de aan LVNL voorgelegde tekeningen.

Het subonderdeel, dat betoogt dat LNVL weliswaar van een "worst case scenario" mocht uitgaan, maar slechts voor wat betreft de in de aan haar gepresenteerde plannen niet ingevulde, voor een ILS-verstoring relevante variabelen, verwijt het hof naar de kern genomen niet te hebben gerespondeerd op de stellingen van Chipshol volgens welke LVNL met name geen van de tekeningen afwijkende, de ILS-verstoring hoofdzakelijk bepalende bouwrichting in haar simulaties mocht invoeren en Chipshol in elk geval had moeten informeren over de door haar gebruikte, van de tekeningen afwijkende methode. De klacht van het subonderdeel stuit reeds hierop af, dat het hof in rov. 4.10 (p. 21, slot) heeft geoordeeld dat "(e)r (...) geen aanwijzing (is) dat in die fase een geconcretiseerd plan, waarin een keuze is gemaakt met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting, aan LVNL is voorgelegd, met één uitzondering (Circle Freight; LK) die het hof hieronder zal bespreken." Van invoer in de simulatie van een van de tekening afwijkende bouwrichting is uiteraard geen sprake, als in die tekening geen keuze met betrekking tot die bouwrichting is gemaakt.

Subonderdeel 2.4 klaagt dat het bestreden oordeel temeer rechtens onjuist, onbegrijpelijk en/of onvoldoende gemotiveerd is in het licht van Chipshols stelling dat (in ieder geval tot 2003) de mededelingen van LVNL inzake de (on)mogelijkheid van bebouwing alle algemeen en zonder voorbehoud waren gedaan en niet waren voorzien van een (voldoende) toelichting over de achtergrond van de door haar (LVNL) getrokken conclusies.

Het subonderdeel, dat kennelijk voortbouwt op subonderdeel 2.3 ("'s Hofs oordeel is temeer rechtens onjuist, onbegrijpelijk en/of onvoldoende gemotiveerd in het licht van Chipshols stelling (...)"), moet het in het lot van subonderdeel 2.3 delen.

Subonderdeel 2.5 betoogt dat ook 's hofs oordeel in rov. 4.7 dat te meer geldt dat Chipshol had moeten begrijpen dat LVNL het belang van de luchtverkeersveiligheid had te dienen door uit te gaan van een "worst case scenario", omdat zij na bestemmingsplanwijziging het Groenenbergterrein zou kunnen bebouwen, voor zover haar bouwplannen in overeenstemming waren met de planvoorschriften, in het licht van onderdeel 1 en de voorgaande subonderdelen geen begrijpelijke, laat staan toereikende, (aanvullende) motivering kan opleveren voor 's hofs oordeel. Het bedoelde oordeel in rov. 4.7 is bovendien onbegrijpelijk, omdat het hof immers zelf in rov. 4.15 heeft vastgesteld dat na de bestemmingswijziging nog steeds aan de effecten voor de luchtverkeersveiligheid kon worden getoetst, waarbij het hof niet heeft vastgesteld dat de wijze van toetsing na bestemmingswijziging anders zou (moeten) zijn dan vóór de bestemmingswijziging.

Alhoewel inderdaad niet zonder meer valt in te zien wat de na bestemmingswijziging bestaande mogelijkheid van realisatie van met de planvoorschriften overeenstemmende bouwplannen bijdraagt aan hetgeen Chipshol had moeten begrijpen met betrekking tot de noodzaak van een simulatie aan de hand van een "worst case scenario" vóór die bestemmingswijziging, kan het subonderdeel niet tot cassatie leiden, reeds omdat het tegen een overweging ten overvloede ("temeer") is gericht.

Subonderdeel 2.6 betoogt dat het oordeel in rov. 4.8 dat over een en ander in de fase vóór 4 september 2002 uitsluitend anders moet worden gedacht, als Chipshol uit al hetgeen tussen haar en LVNL was voorgevallen had mogen begrijpen dat LVNL in haar advies en overige berichtgeving niet alleen tot uitdrukking zou brengen wat de consequenties waren voor de luchtverkeersveiligheid van een "worst case scenario" maar ook melding zou maken van gebruiksalternatieven, waardoor het luchtverkeersveiligheidsrisico tot aanvaardbare proporties zou worden teruggebracht, in het licht van onderdeel 1 en de voorgaande subonderdelen geen stand kan houden. Het bedoelde oordeel in rov. 4.8 is volgens het subonderdeel voorts onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd, omdat Chipshol, mede gelet op haar in subonderdeel 2.3 weergeven stellingen, LVNL niet verwijt te hebben nagelaten melding te maken van gebruiksalternatieven, maar (voor zover hier van belang) dat LVNL - zonder mededeling daarover aan Chipshol - de voor het ILS meest wezenlijke bouwrichting en bouwhoogte in haar tekeningen heeft gewijzigd, teneinde de maximaal mogelijke verstoring voor het ILS te berekenen van theoretische, geheel van Chipshols plannen losstaande bebouwing op het Groenenbergterrein. 's Hofs oordeel is, nog steeds volgens het subonderdeel, voorts en temeer onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd, gelet op Chipshols stelling dat LVNL in haar brief van 17 september 1998 heeft toegezegd, althans bij Chipshol het vertrouwen heeft gewekt, dat zij de geplande bebouwing voor gebieden A en B zou toetsen en daarbij zou aangeven of binnen bepaalde voorwaarden onderdelen van de plannen kunnen worden gerealiseerd.

Voor zover het subonderdeel voortbouwt op onderdeel 1 en de voorgaande subonderdelen, moet het in het lot daarvan delen.

Het oordeel dat in de fase vóór 4 september 2002, kort gezegd, wel aansprakelijkheid van LVNL moet worden aangenomen, als Chipshol uit al hetgeen tussen haar en LVNL was voorgevallen had mogen begrijpen dat LVNL in haar advies en overige berichtgeving niet alleen tot uitdrukking zou brengen wat de consequenties waren voor de luchtverkeersveiligheid van een "worst case scenario", maar ook melding zou maken van gebruiksalternatieven, kan niet worden aangetast met de klacht dat Chipshol LVNL rechtens niet verwijt te hebben nagelaten van wel aanvaardbare gebruiksalternatieven melding te maken. Dat, zoals het subonderdeel aanvoert, Chipshol LVNL dat verwijt niet heeft gemaakt, brengt op zichzelf immers geen verandering in de door het hof gehanteerde aansprakelijkheidsmaatstaf, die als voorwaarde voor aansprakelijkheid van LVNL verlangt dat LVNL Chipshol mogelijk aanvaardbare gebruiksalternatieven heeft verzwegen. In cassatie kan niet ervan worden uitgegaan dat als Chipshol LNVL een ander verwijt heeft gemaakt, gegrondheid van dat verwijt naar het oordeel van het hof evenzeer tot aansprakelijkheid van LVNL leidt. Overigens moet worden bedacht dat het verwijt dat Chipshol LVNL wél heeft gemaakt, te weten dat zij in haar simulaties zou zijn afgeweken van de in de haar voorgelegde tekeningen aangegeven bouwhoogte en bouwrichting, is weerlegd in rov. 4.10, waarin het hof heeft geoordeeld dat "(e)r (...) geen aanwijzing (is) dat in die fase een geconcretiseerd plan, waarin een keuze is gemaakt met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting, aan LVNL is voorgelegd, met één uitzondering (Circle Freight; LK) die het hof hieronder zal bespreken."

Voor zover het subonderdeel het oordeel in rov. 4.8 bestrijdt met een beroep op de stelling van Chipshol dat LVNL in de brief van 17 september 1998 zou hebben toegezegd c.q. vertrouwen zou hebben gewekt dat zij de geplande bebouwing voor gebieden A en B zou toetsen en daarbij zou aangeven of binnen bepaalde voorwaarden onderdelen van de plannen kunnen worden gerealiseerd, geldt eveneens dat de beweerde toezegging c.q. het beweerdelijk opgewekte vertrouwen het hof niet tot het hanteren van een andere aansprakelijkheidsmaatstaf dwong dan in rov. 4.8 is vervat. Overigens verdient het opmerking dat het hof de (uitvoerig geciteerde) brief van 17 september 1998 in rov. 4.8 (op p. 17 van het arrest) langs de lat van de eerder in rov. 4.8 (op p. 13) ontwikkelde aansprakelijkheidsmaatstaf heeft gelegd en desalniettemin in rov. 4.10 heeft geconcludeerd dat "(a)l hetgeen tussen LVNL en Chipshol (Landvision) is voorgevallen (...) daarom onvoldoende houvast (biedt) voor de gevolgtrekking dat Chipshol mocht menen dat LVNL vóór 4 september 2002 meer tot uitdrukking heeft gebracht dan hetgeen zij kon vaststellen op basis van een "worst case scenario"."

Het subonderdeel kan daarom niet tot cassatie leiden.

Subonderdeel 2.7 betoogt dat, nu de overwegingen en beslissingen in de rov. 4.8-4.10 geheel berusten op de met de eerdere subonderdelen bestreden en in de rov. 4.6-4.8 geformuleerde uitgangspunten, de afwijzing van de aansprakelijkheid van LVNL voor de periode tot 4 september 2002, met uitzondering van de mededelingen in maart 1999 over het plan voor Circle Freight, niet in stand kan blijven. (Ook) het oordeel in de rov. 4.9-4.10 dat, kort gezegd, Chipshol vóór het Circle Freight-plan, nog niet over (voldoende) geconcretiseerde bouwplannen beschikte (en zich diende te realiseren dat LVNL zich bij haar mededelingen zou laten leiden door een "meer algemene notie van luchtverkeersveiligheid"), is volgens het subonderdeel uitsluitend gegeven met het oog op de vraag of Chipshol, in afwijking van het in rov. 4.7 en 4.8 geformuleerde uitgangspunt, had mogen begrijpen dat LVNL melding zou maken van gebruiksalternatieven respectievelijk meer tot uitdrukking heeft gebracht dan zij kon vaststellen op basis van een "worst case scenario".

Voor zover het subonderdeel voortbouwt op de klachten tegen de in de rov. 4.6-4.8 geformuleerde uitgangspunten, kan het, evenmin als die klachten, slagen. Voor het overige lees ik in het subonderdeel geen zelfstandige klachten, óók niet voor zover het subonderdeel het in de rov. 4.9-4.10 vervatte oordeel ter sprake brengt, zonder over dat oordeel als zodanig te klagen.

Onderdeel 3 is gericht tegen de hiervóór (onder 3.12) reeds geciteerde rov. 4.9-4.10.

Volgens subonderdeel 3.1 houdt het bestreden oordeel geen begrijpelijke en/of toereikend gemotiveerde respons in op het kernbetoog van Chipshol, dat LVNL, gelet op de op haar in de gegeven omstandigheden als overheid rustende bijzondere zorgplicht, geen van de aan haar gepresenteerde bouwplannen geheel afwijkende toetsing (ter verkrijging van een maximale ILS-verstoring) mocht verrichten, en in ieder geval niet zonder daarbij te vermelden dat en met welk effect voor ILS zij de in die plannen ingevulde parameters van bouwrichting en bouwhoogten in haar simulaties had gewijzigd. Subonderdeel 3.1.1 voert ter uitwerking van die klacht aan dat, zoals Chipshol heeft gesteld en ook te bewijzen heeft aangeboden, het voor LVNL alleszins mogelijk was om, gegeven de al in het inrichtingsplan ingevulde bouwrichting, bouwhoogten en situering ten opzichte van de Aalsmeerbaan, aan het plan beantwoordende zogenaamde verstoringsvlakken in een (simulatie)model te projecteren en het ook in de praktijk gebruikelijk en door de ICAO voorgeschreven was om de bekende parameters in een plan tot uitgangspunt te nemen. Het subonderdeel betoogt dat Chipshol, naar LVNL wist of behoorde te weten, er een groot belang bij om een correcte, gemotiveerde en gedocumenteerde uitspraak te krijgen over de door haar aan LVNL voorgelegde bebouwing, ongeacht of de aan LVNL gepresenteerde plannen uiteindelijk in die vorm zouden worden ontwikkeld. Immers daardoor zou, naar LVNL zich moet hebben gerealiseerd, Chipshol (effectief) in staat zijn gesteld om (deel)plannen te ontwikkelen zonder (relevante) ILS-verstoring c.q. zich nader te committeren aan de in de bouwplannen van meet af aan vastgelegde bouwrichting (en bouwhoogte).

De klachten van het subonderdeel stuiten reeds hierop af dat het hof in rov. 4.10 heeft geoordeeld dat er geen aanwijzing is dat in de betrokken fase een geconcretiseerd plan waarin een keuze is gemaakt met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting, aan LVNL is voorgelegd. Dat oordeel impliceert dat met betrekking tot die variabelen van een afwijking van de tekeningen geen sprake was, maar van aannamen door LVNL die bij gebrek aan concretisering van de voorgelegde plannen noodzakelijk waren.

Subonderdeel 3.1.2 betoogt dat, voor zover het hof eraan heeft voorbijgezien dat in de aan LVNL in 1998 voorgelegde plannen de bouwrichting, bouwhoogten en situering ten opzichte van de Aalsmeerbaan waren opgenomen, dat oordeel bovendien onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd is tegenover de door het subonderdeel bedoelde (onbestreden) stellingen van Chipshol.

Chipshol heeft bij memorie van grieven aangevoerd dat het inrichtingsplan een toetsbare bebouwingsopzet kende, dat daarin de situering van de bebouwing ten opzichte van de Aalsmeerbaan vastlag en dat de bouwhoogten daarin waren vastgelegd (memorie van grieven onder 61, 63, 233-234 en 242, alsmede productie K29 bij de memorie van grieven). Bij memorie van antwoord heeft LVNL daartegen aangevoerd dat "(...) "het vaststaan van de situering van de bebouwing" (wat hier ook onder moet worden verstaan en wat hiervan ook zij) nog niet betekent dat bekend is wat in werkelijkheid gebouwd gaat worden, waardoor er anders gemodelleerd moet worden en er een ander beeld van de verstoring ontstaat". Voorts wordt in de memorie van antwoord in voetnoot 105 (bij de hiervoor geciteerde kanttekening "wat hiervan ook zij") opgemerkt:

Voor het hof was essentieel dat (afgezien van het bouwplan ten behoeve van Circle Freight) in de periode vóór 4 september 2002 "een geconcretiseerd plan, waarin een keuze is gemaakt met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting," ontbrak. Mede tegen die achtergrond had het hof moeten beslissen en motiveren waarom het in dat verband kennelijk niet volstond dat, naar Chipshol heeft gesteld en door LVNL niet ondubbelzinnig is betwist, de situering van de bebouwing ten opzichte van de Aalsmeerbaan en de bouwhoogten in het inrichtingsplan (in een voor concrete toetsing van dat plan toereikende mate) vastlagen. Ik acht de klacht van het subonderdeel dan ook gegrond.

Subonderdeel 3.1.3 betoogt dat, indien voor het hof beslissend is dat met betrekking tot de relevante variabelen nog geen (definitieve) keuze was gemaakt, het hof bovendien in strijd met art. 24 Rv het verweer van LVNL heeft aangevuld met ambtshalve bijgebrachte feiten en/of rechtsgronden zonder dat een daarop gericht partijdebat heeft plaatsgevonden. Volgens het subonderdeel heeft LVNL aan haar verweer tegen de vorderingen van Chipshol niet (kenbaar) ten grondslag gelegd dat de bouwplannen van Chipshol niet anders kunnen worden getoetst dan "worst case" omdat in die plannen geen (definitieve) keuze is gemaakt. Voorts is, nog steeds volgens het subonderdeel, 's hofs oordeel rechtens onjuist, onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd, omdat:

Voor zover het subonderdeel klaagt over een met art. 24 Rv conflicterende aanvulling van het verweer van LVNL met ambtshalve bijgebrachte feiten en/of rechtsgronden, kan het niet tot cassatie leiden. Waar Chipshol zich op het standpunt stelde dat LVNL in de door haar uitgevoerde simulaties met betrekking tot hoogte en bouwrichting van de tekeningen was afgeweken, lag het op de weg van Chipshol de feiten te stellen die dat standpunt konden dragen. Blijkens de overweging van het hof dat "(e)r geen aanwijzing (is) dat in die fase een geconcretiseerd plan, waarin een keuze is gemaakt met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting, aan LVNL is voorgelegd, met één uitzondering (...)", is Chipshol daarin in die zin niet geslaagd dat moet worden aangenomen dat in de betrokken fase, met uitzondering van het bouwplan ten behoeve van Circle Freight, geen geconcretiseerd bouwplan aan LVNL is voorgelegd en dat LVNL bij haar toetsing van de haar in die fase voorgelegde (globale) plannen op een simulatie aan de hand van aannamen met betrekking tot hoogte en bouwrichting was aangewezen. Aldus oordelend is het hof niet buiten de grenzen van het door LVNL gevoerde verweer getreden.

Bij de argumentatie van het subonderdeel waarom het oordeel van het hof ten aanzien van het ontbreken van een keuze met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting onbegrijpelijk zou zijn, teken ik nog het volgende aan.

Dat de door Chipshol ingeroepen ICAO-voorschriften LVNL geen vrijbrief gaven om geheel voorbij te gaan aan de in de (overigens nog niet geconcretiseerde) plannen ingevulde parameters (het onder (i) genoemde argument), raakt het bestreden oordeel niet, nu het hof kennelijk van oordeel was dat de relevante parameters in de betrokken plannen juist niet (concreet en volledig) waren ingevuld.

Dat de door Chipshol opgemerkte mogelijkheid van latere planwijzigingen inherent is aan projectontwikkeling en zich bovendien ook kan voordoen nadat al gedetailleerde tekeningen zijn vervaardigd (het onder (ii) genoemde argument), neemt niet weg dat slechts geconcretiseerde bouwplannen concreet (en zonder aannamen ten aanzien van de relevante parameters) door LVNL konden worden getoetst.

Dat de brief van Landvision van 2 oktober 1998 (waarin Landvision het voorliggende inrichtingsplan relativeerde en een concrete toetsing van ieder te ontwikkelen gebouw na de bestemmingswijziging voorstelde) niet (zonder méér) rechtvaardigde dat LVNL (vóór en na 2 oktober 1998) een van de bouwplannen van Chipshol afwijkende ILS-toetsing verrichtte (het onder (iii) genoemde argument), betreft een overweging van het hof ten overvloede ("(...) laat zien dat de van de kant van Chipshol gepresenteerde plannen nog niet erg concreet waren. Sterker, door Landvision werd bij LVNL bepleit om haar de ruimte te gunnen om pas na bestemmingswijziging de door haar geconcretiseerde plannen te doen toetsen aan de eisen van de luchtverkeersveiligheid. Het voorliggende inrichtingsplan zou toch niet worden uitgevoerd."), die ook zeker niet beoogde de beslissing ten aanzien van de ten tijde van die brief reeds afgewezen bouwplannen te dragen.

Dat Chipshol vanaf 1998, in respons op de (in elk geval) qua simulatie- en beoordelingssystematiek ongemotiveerde afwijzing door LVNL van haar plannen, haar afgekeurde inrichtingsplan éérst terugbracht tot een deelplan voor (de van de landingsbaan het verst afgelegen) gebieden A en B, en vervolgens tot het Circle Freight-plan voor een deelgebied binnen gebied A16 (het onder (iv) genoemde argument), is, althans zonder nadere uitwerking, die ontbreekt, niet relevant voor de begrijpelijkheid van het oordeel van het hof ten aanzien van het ontbreken van een keuze met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting in de in die fase ingediende plannen, met uitzondering van dat ten behoeve van Circle Freight.

Het betoog dat uit de afwijzing van het Circle Freight-plan volgt dat ook als de bouwplannen al eerder in die mate waren geconcretiseerd en aan LVNL waren gepresenteerd, zulks (ook eerder) niet tot een andere toetsing door LVNL zouden hebben geleid (het onder (v) aangevoerde argument), is louter speculatief, nu de reeds eerder afgewezen bouwplannen in de gedachtegang van het hof nu eenmaal niet in eenzelfde mate als het ten behoeve van Circle Freight ingediende bouwplan waren geconcretiseerd. Overigens volgt uit de bespreking van het cassatiemiddel in het principale beroep dat ik de kennelijke veronderstelling van het subonderdeel dat het bouwplan ten behoeve van Circle Freight op grond van een onjuiste wijze van toetsen is afgewezen, niet deel. Dat het ten behoeve van Circle Freight ingediende bouwplan op zichzelf voldoende was geconcretiseerd, volstond niet, nu dat plan onderdeel vormde van een groter en overigens nog niet geconcretiseerd plan.

Het betoog dat het vergen van een (definitieve) keuze bovendien leidt tot een vicieuze cirkel, nu immers zo'n (definitieve) keuze realiter pas door Chipshol kon worden gemaakt, nadat LVNL haar concrete informatie zou hebben verstrekt over de ILS-verstoringsoorzaken, uitgaande van de ingevulde parameters in de haar ter toetsing voorgelegde bouwplannen (het onder (vi) genoemde argument), raakt het bestreden oordeel niet, allereerst omdat het niet erom gaat of een definitieve keuze is gemaakt voor de relevante parameters maar of die parameters concreet en volledig zijn ingevuld (het hof heeft in rov. 4.10 slechts gesproken van "een keuze met betrekking tot de relevante variabelen" en heeft daarbij het woord "definitieve" niet gebruikt), in de tweede plaats omdat toetsing van een voldoende concreet plan hoe dan ook geen uitsluitsel kan geven over de ILS-verstoringsoorzaken, maar zulk inzicht slechts kan worden verkregen door het betrokken plan, met wijziging van de relevante variabelen, aan een iteratief onderzoek te onderwerpen.

Subonderdeel 3.1.3 kan daarom niet tot cassatie leiden.

Subonderdeel 3.2 klaagt dat het oordeel dat in het overleg tussen LVNL en Chipshol een voorname rol heeft gespeeld dat LVNL heeft toegelicht nauwkeuriger te kunnen adviseren naar gelang de bouwplannen van Chipshol concreter aan haar zouden worden gepresenteerd, evenmin een begrijpelijke respectievelijk toereikend gemotiveerde verwerping van het hiervoor in subonderdeel 3.1 bedoelde kernbetoog van Chipshol inhoudt.

Het bedoelde kernbetoog houdt in dat LVNL, gelet op de op haar in de gegeven omstandigheden als overheid rustende bijzondere zorgplicht, geen van de aan haar gepresenteerde bouwplannen geheel afwijkende toetsing (ter verkrijging van een maximale ILS-verstoring) mocht verrichten, en in ieder geval niet zonder daarbij te vermelden dat en met welk effect voor ILS zij de in die plannen ingevulde parameters van bouwrichting en bouwhoogten in haar simulaties had gewijzigd. Dit betoog stuit reeds hierop af dat, zoals het hof in rov. 4.10 heeft geoordeeld, er geen aanwijzing is dat in de betrokken fase een (zich voor concrete toetsing lenend) geconcretiseerd plan, waarin een keuze is gemaakt met betrekking tot de relevante variabelen zoals hoogte en bouwrichting, aan LVNL is voorgelegd. Overigens kan de door het hof gereleveerde omstandigheid dat in het overleg tussen LVNL en Chipshol een voorname rol heeft gespeeld dat LVNL heeft toegelicht nauwkeuriger te kunnen adviseren naar gelang de bouwplannen van Chipshol concreter aan haar zouden worden gepresenteerd, wel degelijk het oordeel dragen dat Chipshol zich heeft moeten realiseren dat LNVL, zolang zij nog niet over geconcretiseerde bouwplannen beschikte, zich door een meer algemene notie van luchtverkeersveilighied zou laten leiden (en aan de hand van op een "worst case scenario" gebaseerde aannamen zou toetsen).

Subonderdeel 3.2.1 betoogt dat het bestreden oordeel ook overigens onbegrijpelijk en/of ontoereikend gemotiveerd is. De in rov. 4.8 geciteerde correspondentie laat volgens het subonderdeel de gevolgtrekking van het hof niet toe. Na de afwijzende brief van 15 mei 1998, bevatte de brief van LVNL van 23 juli 1998 louter de vermaning om "bouwplannen" zo vroeg mogelijk ter toetsing aan LVNL voor te leggen. In de brieven van LVNL van 17 september 1998 en 19 oktober 1998 valt slechts te lezen, kort gezegd, het aanbod van LVNL om te adviseren bij de uitwerking van concrete bouwplannen ná een positief simulatieresultaat, zulks terwijl LVNL in haar brief van 5 november 1998 berichtte dat de simulatieresultaten onveranderd (negatief) waren. Ook in de brief van LVNL na de bespreking van 10 november 1998 is niet erop gewezen dat voor een nauwkeuriger toetsing meer geconcretiseerde plannen zouden moeten worden opgesteld. Uit de in rov. 4.8 weergegeven brieven van Chipshol blijkt evenmin van een dergelijke mededeling/verzoek.

Het subonderdeel kan niet tot cassatie leiden, reeds omdat het hof de in rov. 4.9 getrokken conclusies niet (louter) op de in rov. 4.8 geciteerde correspondentie, maar (mede en) in het bijzonder op de weergave van het in rov. 4.8 beschreven overleg van 10 november 1998 heeft gebaseerd ("In dit verslag staat dat namens LVNL is uiteengezet dat het vlekkenplan van Landvision nog niet voldoende was uitgewerkt en dat op basis van dit vlekkenplan bebouwing niet mogelijk was. Aan de hand van meer gedetailleerde tekeningen zou concreter kunnen worden getoetst."). In dit verband kan ook op de openingszin van rov. 4.9 worden gewezen: "Het hof leidt uit de hierboven omschreven gebeurtenissen (en dus niet louter uit de hierboven geciteerde correspondentie; LK) af (...)".

Subonderdeel 3.2.2 klaagt dat voor zover het hof de door subonderdeel 3.2.1 bedoelde gevolgtrekking heeft verbonden aan het in rov. 4.8 op p. 19 weergegeven verslag van een bespreking op 10 november 1998, dat oordeel onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd is. De getrouwheid van dit acht jaar later (in reactie op de inleidende dagvaarding) opgestelde verslag is door Chipshol gemotiveerd bestreden, waarbij zij heeft gesteld dat over (de wijziging van) de voor het ILS zo wezenlijke bouwrichting in dat gesprek niets is gezegd en de (formulering van de conclusies in de) brief van 16 november 1998 alsmede de latere afwijzing van de nog méér geconcretiseerde bouwaanvraag voor Circle Freight, dit onwaarschijnlijk maken. Het hof kon in het licht van het zeer lange tijdsverloop tussen het gesprek en het daarvan door LVNL eenzijdig opgestelde verslag én het ontbreken van enige indicatie in de tussen partijen gevoerde correspondentie, niet, althans niet zonder nadere motivering, die ontbreekt, oordelen dat LVNL aan Chipshol heeft toegelicht nauwkeuriger te kunnen adviseren naar gelang de bouwplannen van Chipshol concreter aan haar zouden worden gepresenteerd en dat Chipshol zich (dus) diende te realiseren dat LVNL zich zou laten leiden door een meer algemene notie van luchtverkeersveiligheid.

De waardering van het door het subonderdeel bedoelde verslag was aan het hof als rechter die over de feiten oordeelt voorbehouden. Hetgeen het subonderdeel daartegen aanvoert, zou weliswaar een argument kunnen zijn voor een andere waardering dan het hof aan het bedoelde verslag heeft gegeven, maar dwingt niet in die mate tot een andere waardering dat het bestreden oordeel van het hof om die reden in cassatie als onbegrijpelijk zou kunnen worden aangetast. Dat Chipshol de getrouwheid van het verslag heeft bestreden, behoefde het hof niet ervan te weerhouden aan het verslag de in rov. 4.9 omschreven betekenis toe te kennen, waarbij nog aandacht verdient dat voor die betekenis niet van belang is of in het betrokken overleg (de wijziging van) de voor het ILS zo wezenlijke bouwrichting wel of niet aan de orde is geweest. Anders dan het subonderdeel zie ik in de brief van 16 november 1998 geen elementen die de door het hof gevolgde weergave van het overleg van 10 november 1998 weerspreken. Dat geldt ook voor de gang van zaken rond het ten behoeve van Circle Freight ingediende bouwplan; weliswaar was dat bouwplan als zodanig voldoende geconcretiseerd, maar dat gold niet voor de nog niet geconcretiseerde delen van het eerder ingediende inrichtingsplan, die eveneens in de simulatie dienden te worden betrokken. Voorts kan, anders dan het subonderdeel verdedigt, de gevolgtrekking van het hof niet iedere steun in de in rov. 4.8 geciteerde correspondentie worden ontzegd. Zo kan uit de brief van 28 mei 1998 en de brief van 23 juli 1998 worden afgeleid dat bouwplannen die de bij wijze van restrictie geldende maximale elevatiehoek zullen overschrijden, (niettemin) in een zo vroeg mogelijk stadium aan de Luchtverkeersbeveiliging ter toetsing dienen te worden aangeboden (hetgeen impliceert dat het concrete plan, ook al voldoet dat niet aan de algemeen geldende restrictie, na toetsing niettemin aanvaardbaar kan worden geoordeeld), en wordt in de brief van 17 september 1998 gewezen op de mogelijkheid dat, kennelijk na uitvoering van het simulatieonderzoek van het globale plan, een nieuw uitgewerkt voorstel ter toetsing aan de Luchtverkeersbeveiliging dient te worden gezonden, in welk verband de Luchtverkeersbeveiliging zich bereid verklaart bij de uitwerking van concrete bouwplannen te adviseren. Dat die bereidheid in de brief van 19 oktober 1998 wordt beperkt tot het geval van een positief resultaat van het (globale) simulatieonderzoek doet niet eraan af dat toetsing van de concrete plannen tot een ander resultaat dan de toetsing van het globale plan kan leiden.

Subonderdeel 3.3 betoogt dat de verwijzing in rov. 4.9 naar een "meer algemene notie van luchtverkeersveiligheid" voorts ontoelaatbaar vaag en onduidelijk is en althans geen begrijpelijke, laat staan toereikende, motivering oplevert waarom Chipshol rekening kon en moest houden met een van haar plannen afwijkende toetsing door LVNL en haar ontoelaatbaar gebrekkige voorlichting daarover.

Hetgeen het hof in rov. 4.9 heeft bedoeld met een "meer algemene notie van luchtverkeersveiligheid", blijkt uit hetgeen het hof vervolgens in rov. 4.10 heeft overwogen. Kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft het hof daarmee bedoeld hetgeen LVNL kon vaststellen op basis van een "worst case scenario". Het subonderdeel kan daarom niet tot cassatie leiden.

Onderdeel 4 betoogt dat al hetgeen in de voorgaande onderdelen is betoogd temeer/althans klemt in het licht van de in de subonderdelen 4.1-4.4 bedoelde en door het hof in het midden gelaten dan wel niet toereikend gemotiveerd verworpen stellingen van Chipshol.

Het onderdeel maakt niet duidelijk met welke van de in de voorgaande onderdelen vervatte klachten de in de subonderdelen 4.1-4.4 bedoelde stellingen in verband moeten worden gebracht. In zoverre voldoet het onderdeel (en voldoen die subonderdelen) niet aan de aan een cassatiemiddel te stellen eisen. Het is dan ook ten overvloede dat ik op de verschillende subonderdelen inga.

Subonderdeel 4.1 betoogt dat - naar ook het hof in rov. 4.26 voor wat betreft de toetsing door LVNL van de bouwplannen van Chipshol na 4 september 2002 heeft vastgesteld en Chipshol gemotiveerd en gedocumenteerd (met verwijzing naar een deskundigenrapport van Cyrrus) heeft gesteld en te bewijzen heeft aangeboden, (ook) voor de daarvóór door LVNL uitgevoerde simulaties, LVNL terdege op de hoogte was althans behoorde te zijn van de bron (en mate) van een ILS-verstoring, omdat LVNL immers zelf de zogenaamde verstoringsvlakken in haar simulatieprogramma invoerde. LVNL was dus, volgens de door het hof in het midden gelaten en daarom in cassatie minst genomen veronderstellenderwijs vaststaande stellingen van Chipshol, zonder meer in staat om Chipshol deugdelijk voor te lichten over de ILS-effecten van (onderdelen van) bebouwing en inrichting van het Groenenbergterrein, aldus het subonderdeel.

Bij de bespreking van het subonderdeel stel ik voorop dat rov. 4.26, welke rechtsoverweging betrekking heeft op de periode ná 4 september 2002 en waarnaar het subonderdeel verwijst, mijns inziens geen stand houdt tegen de in het principale cassatieberoep aangevoerde klachten (zie hiervóór onder 2.64). Overigens meen ik dat in hetgeen het hof heeft geoordeeld in de rov. 4.9 en 4.10 ligt besloten dat LVNL in de periode vóór 4 september 2002 Chipshol (Landvision) niet verder over de bronnen van een aan de hand van de simulatie geconstateerde ILS-verstoring kon en behoefde te berichten dan zij heeft gedaan en dat het hof de door het subonderdeel bedoelde stelling aldus heeft verworpen.

Subonderdeel 4.2 betoogt dat het hof onvoldoende gemotiveerde rekenschap heeft gegeven van de door Chipshol aangevoerde (zelfstandige) grondslag voor haar vordering, dat LVNL (in ieder geval tot en met 2003) uitsluitend algemene en zonder voorbehoud gedane mededelingen heeft verstrekt inzake de (on)mogelijkheid van bebouwing, welke mededelingen niet waren voorzien van een (voldoende) toelichting over de achtergrond van de door haar getrokken conclusies.

Ik meen dat het hof de bedoelde grondslag heeft onderkend en die grondslag (i) heeft verworpen met betrekking tot de mededelingen van LVNL over de globale plannen, waar zijn oordeel in de rov. 4.9 en 4.10 impliceert dat LVNL jegens Chipshol (Landvision) niet was gehouden meer of andere inlichtingen te verstrekken dan zij heeft gedaan, en (ii) heeft gehonoreerd met betrekking tot het concrete plan met betrekking tot Circle Freight en de op 22 november 2002 ingediende bouwaanvraag. Dat laatste oordeel wordt in het principale beroep overigens (en naar mijn mening met succes) bestreden.

Volgens subonderdeel 4.3 heeft LVNL, naar Chipshol gemotiveerd en gedocumenteerd heeft gesteld en het hof geheel zonder (toereikend gemotiveerde) respons heeft gelaten, niet alleen nagelaten deugdelijk en ICAO-conform "worst case" te toetsen, uitgaande van bekende parameters, maar ook overigens onjuiste uitgangspunten ten grondslag gelegd aan haar (aan Chipshol bekende) berekeningen van de ILS-verstoring. LVNL heeft, naar Chipshol onder verwijzing naar het (tegenover de betwisting door LVNL aangepaste en herbevestigde) deskundigenrapport van Cyrrus heeft gesteld, het zogenaamde verstoringsbudget onjuist berekend, omdat de door de LVNL gehanteerde toleranties niet, zoals ICAO Annex 10 aangeeft, zijn bepaald ten opzichte van het verwachte, gemiddeld gebogen pad van de koersstructuur (van het glijpad van een voor meetvluchten ingezet vliegtuig).

Kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft het hof de bedoelde stellingen van Chipshol niet in verband gebracht met het door Chipshol aan LVNL gemaakte verwijt zoals het hof dat heeft opgevat, te weten dat dit "er in de kern op neerkomt dat zij gelet op het belang van Chipshol beter dan zij heeft gedaan had behoren uiteen te zetten, wat haar tot haar negatieve standpunt had gebracht." Daarop wijst ook hetgeen in voetnoot 21 bij het subonderdeel is vermeld, te weten dat "(b)ij appelpleidooi (...) zijdens LVNL blijkens p-v p. 5, (toelichting Dhr. Daams) en 6 (onderaan) en 7 (is) ingegaan op deze technische vragen, waarbij het hof heeft aangegeven dat als de technische discussie voor zijn beslissing een rol gaat spelen, het hof een nader onderzoek zal gelasten." Overigens bedoelt subonderdeel 4.3, dat blijkens de aanhef van onderdeel 4 - evenals de subonderdelen 4.1-4.2 en 4.4 - slechts ertoe strekt hetgeen in de voorgaande onderdelen is betoogd te versterken, kennelijk niet zelfstandig over het passeren van de bedoelde stellingen te klagen.

Subonderdeel 4.4 betoogt dat het hof onvoldoende gemotiveerd rekenschap heeft gegeven van Chipshols met concrete aanwijzingen over het gehele tijdvak 1996 t/m 2007 onderbouwde betoog, dat de consequent niet transparant afwijzende opstelling van LVNL niet (uitsluitend) werd ingegeven door het belang van de luchtverkeersveiligheid dat zij gezien haar wettelijke taak had te behartigen, maar dat LVNL zich bij haar advisering en berichtgeving over de bouw- en inrichtingsmogelijkheden voor het Groenenbergterrein (in elk geval: mede) heeft laten leiden door commerciële belangen van de luchthaven Schiphol respectievelijk belangen van de luchtvaartsector in Nederland c.q. de mede door LVNL zélf verzochte reservering voor de zogenaamde 2e Kaagbaan. Het oordeel in rov. 4.39 dat de aan haar vordering in hoger beroep onder VII ten grondslag gelegde stellingen van Chipshol (over, kort gezegd, deze 2e Kaagbaan) te speculatief zijn om thans verder onderzoek in rechte te verdienen, houdt volgens het subonderdeel geen voldoende gemotiveerde respons in op het betoog van Chipshol. Chipshol heeft immers, tegen de achtergrond van de achteraf volstrekt onjuist gebleken opstelling van LVNL over het Groenenbergterrein, concreet gesteld dat:

Het oordeel, vervat in rov. 4.39, dat de bedoelde stellingen van Chipshol te speculatief zijn om thans verder onderzoek in rechte te verdienen, is niet onbegrijpelijk. De bedoelde stellingen, wat daarvan overigens zij, volstaan rechtens immers niet voor de conclusie dat LVNL over de litigieuze bouwplannen willens en wetens onjuist c.q. onvolledig heeft geadviseerd om met het oog op andere belangen dan die van de luchtverkeersveiligheid bebouwing van het Groenenbergterrein door Chipshol te voorkomen.

Onderdeel 5 betoogt dat, indien één of meer van de klachten in de voorgaande onderdelen slagen, ook de op de met die klachten bestreden overwegingen voortbouwende overwegingen en beslissingen in rov. 5 en het dictum niet in stand kunnen blijven.

Waar naar mijn mening subonderdeel 3.1.2 slaagt en dit het aan de afwijzing van de aansprakelijkheid van LVNL over de periode vóór 4 september 2002 ten grondslag gelegde oordeel raakt, kunnen in zoverre ook de oordelen in rov. 5 en het dictum niet in stand blijven.

De conclusie strekt zowel in het principale beroep als in het incidentele beroep tot vernietiging en verwijzing.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal