Rb. Amsterdam, 07-06-2018, nr. C/13/594503 / HA RK 15-288

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- de beschikking van 20 oktober 2016 (hierna: de tussenbeschikking);

- de prejudiciële beslissing van 21 april 2017 van de Hoge Raad (hierna: de prejudiciële

beslissing);

- de akte uitlating ex artikel 394 Rv van 19 mei 2017 van NIISA;

- de brief van 30 mei 2017, met een bijlage, van mr. H. Loonstein, advocaat te Amsterdam;

- de brief van 2 juni 2017, met twee bijlagen, van mr. Loonstein;

- de brief van 6 juni 2017 van mr. Van Kooten;

- de brief van 6 juni 2017, met twee bijlagen, van mr. Loonstein;

- de brief van 7 juni 2017 van de griffier aan mrs. Van Kooten en Loonstein;

- de brief van 12 juni 2017, met een bijlage, van de griffier aan mrs. Van Kooten en

Loonstein;

- de brief van 20 juni 2017 van mr. Loonstein;

- het door mr. J.M. Blanco Fernández, advocaat te Amsterdam, namens het Nederlands-

Israëlitisch Kerkgenootschap (hierna: NIK) ingediende verweerschrift tevens verzoek ex

artikel 2:18 BW, met vier bijlagen, van 4 juli 2017;

- de brief van 7 juli 2017 van mr. Van Kooten;

- de brief van 11 juli 2017 van de griffier aan mrs. Van Kooten, Loonstein en Blanco

Fernández;

- de brief van 3 oktober 2017 van mr. Van Kooten;

- de brief van 4 oktober 2017 van mr. Blanco Fernández;

- de brief van 5 oktober 2017 van de griffier aan mrs. Van Kooten, Loonstein en Blanco

Fernández;

- de brief van 4 december 2017 van mr. Blanco Fernández;

- de brief van 8 december 2017 van mr. Van Kooten;

- de brief van 11 december 2017 van mr. Blanco Fernández;

- de brief van 29 januari 2018 van de griffier aan mrs. Van Kooten, Loonstein en Blanco

Fernández;

- de brief van 21 februari 2018 van mr. Loonstein;

- het aanvullend verweerschrift ex artikel 2:18 BW van 22 februari 2018 van NIK;

- de brief van 23 februari 2018 van mr. Van Kooten;

- het e-mailbericht van 23 februari 2018 van de griffier aan mrs. Van Kooten, Loonstein en

Blanco Fernández ;

- de brief van 28 februari 2018, met een bijlage, van mr. Loonstein;

- de akte reactie standpunten NIK en [naam 2] , met een bijlage, van 22 maart 2018 van NIISA.

De beschikking is bepaald op heden.

Bij de tussenbeschikking heeft de rechtbank de Hoge Raad ter beantwoording bij wijze van prejudiciële beslissing enkele rechtsvragen gesteld. Bij de prejudiciële beslissing heeft de Hoge Raad die rechtsvragen beantwoord.

In haar akte van 19 mei 2017 heeft NIISA zich vervolgens op het standpunt gesteld dat haar verzoek voor toewijzing gereed ligt.

Bij de brief van 30 mei 2017 van mr. Loonstein hebben [naam 1] (hierna: [naam 1] ) en [naam 2] (hierna: [naam 2] ) de rechtbank verzocht hen in de onderhavige procedure toe te laten als belanghebbenden. Bij brief van 20 juni 2017 van mr. Loonstein heeft [naam 1] dat verzoek, voor zover het hem betreft, ingetrokken.

Op 4 juli 2017 heeft NIK de rechtbank bij ‘verweerschrift’ verzocht in de

onderhavige procedure te worden toegelaten als belanghebbende.

Bij de brief van 29 januari 2018 van de griffier zijn NIK en [naam 2] in de

gelegenheid gesteld hun stelling dat zij belanghebbenden zijn bij akte (nader) toe te lichten

en is NIISA in de gelegenheid gesteld daarop bij akte te reageren.

Bij die brief is voorts aangekondigd dat de rechtbank daarna, in beginsel

zonder mondelinge behandeling, op dit punt zo spoedig mogelijk zal beslissen. NIISA, NIK

en [naam 2] hebben in hun na die brief ingediende stukken niet om een mondelinge

behandeling verzocht.

De rechtbank constateert dat NIISA niet aanvoert dat de eisen van een goede

procesorde eraan in de weg staan dat NIK en [naam 2] alsnog als belanghebbenden worden

toegelaten. De rechtbank ziet geen aanleiding om daarover ambtshalve anders te oordelen.

Artikel 261 Rv bepaalt dat, voor zover uit de wet niet anders voortvloeit, de Derde

Titel van het Eerste Boek van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (“De

verzoekschriftprocedure in eerste aanleg”, hierna: Boek 1 Titel 3 Rv) van toepassing is op

alle zaken die met een verzoekschrift moeten worden ingeleid. De onderhavige zaak is,

zoals volgt uit artikel 2:18 lid 5 BW, een zaak die met een verzoekschrift moet worden

ingeleid. Artikel 2:18 BW bepaalt niet dat Boek 1 Titel 3 Rv niet van toepassing is en dit

vloeit evenmin uit dat artikel voort.

Boek 1 Titel 3 Rv geeft geen omschrijving van het begrip belanghebbende. Wie tot

de belanghebbenden zijn te rekenen, moet voor ieder type verzoekschriftprocedure uit de

aard van de procedure en de daarmee verband houdende wetsbepalingen worden afgeleid

(HR 25 oktober 1991, ECLI:NL:HR:1991:ZC0387, Veldhof/Woltjer Stichting). Daarbij zal

een rol spelen in hoeverre de betrokkene door de uitkomst van de desbetreffende procedure

zodanig in een eigen belang kan worden getroffen dat hij daarin behoort te mogen opkomen

ter bescherming van dat belang, of in hoeverre hij anderszins zo nauw betrokken is of is

geweest bij het onderwerp dat in de procedure wordt behandeld, dat daarin een belang is

gelegen om in de procedure te verschijnen (HR 6 juni 2003, ECLI:NL:HR:2003:AF9440,

Scheipar; HR 10 november 2006, ECLI:NL:HR:2006:AY8290, Lips en Godefroy/Broex en

Stichting IHD – Zorg in het buitenland; HR 18 december 2015, ECLI:NL:HR:2015:3636,

Mr. Hoeksma q.q./R.M. Trade).

Opmerking verdient dat een afweging van belangen als bedoeld in artikel 3:13 lid 2

BW, anders dan NIISA kennelijk meent, in dit stadium niet aan de orde is.

In de tussenbeschikking – en in de prejudiciële beslissing van de Hoge Raad – is

ervan uitgegaan dat NIISA een zelfstandig onderdeel is van NIHS en dat NIHS een

kerkgenootschap is, een en ander in de zin van artikel 2:2 lid 1 BW.

NIK en [naam 2] onderschrijven dat NIISA een zelfstandig onderdeel is van NIHS.

Zij stellen echter dat NIHS (door NIK aangeduid als “de Hoofdsynagoge”) op haar beurt een

zelfstandig onderdeel (“gemeente”) is van het kerkgenootschap NIK.

NIISA voert hiertegen aan dat NIK geen kerkgenootschap is, maar een lichaam (als bedoeld

in artikel 2:2 lid 1 BW) waarin kerkgenootschappen, waaronder NIHS, zijn verenigd.

Naar het oordeel van de rechtbank dient NIK te worden aangemerkt als

belanghebbende in de zin van Boek 1 Titel 3 Rv. Redengevend is het volgende.

a. Het Reglement betreffende de inrichting en het bestuur van NIK (hierna: het NIK-

reglement) luidt, voor zover hier van belang:

TITEL 1

Van het Kerkgenootschap, de Gemeenten, de Samenwerkingsverbanden en de Ressorten.

Par. 1. Van het Kerkgenootschap

Artikel 1.

Het Nederlands-Israëlietisch Kerkgenootschap bestaat uit: de Joden, woonachtig in Nederland, die lid zijn van en

als zodanig ingedeeld zijn in kerkelijke gemeenten, behorende tot het Kerkgenootschap.

(…)

Par. 2. Van de Gemeenten, de Samenwerkingsverbanden en de Ressorten.

Artikel 2.

De Centrale Commissie stelt het gebied der gemeenten bij verordening vast en is bij uitsluiting bevoegd

gemeenten te erkennen, te ontbinden, te verenigen of te splitsen.

(…)

Artikel 5.

Aan de gemeenten is met inachtneming van de bepalingen van dit Reglement, de regeling van haar bestuur en

huishouding overgelaten.

(…)

Artikel 8.

Zonder voorafgaande goedkeuring van de Permanente Commissie kunnen de gemeenten:

a. haar onroerende zaken,

b. haar roerende zaken, ter waarde van meer dan duizend gulden,

c. haar roerende zaken van religieuze aard of van historische betekenis ongeacht de geldelijke waarde,

noch geheel, noch ten dele vervreemden of bezwaren.

Voorts kunnen de gemeenten zonder een goedkeuring als bovenbedoeld niet overgaan tot:

d. het voeren van rechtsgedingen, voor alle gerechten, scheidsgerechten daaronder begrepen, zo eisend als

verwerend. Deze voorafgaande goedkeuring is niet vereist voorzover spoedeisende gerechtelijke maatregelen

aan de orde zijn, als wanneer echter de goedkeuring moet worden gevraagd zodra zulks mogelijk is,

e. het aangaan van dadingen en/of het zich verbinden als borg en/of hoofdelijke medeschuldenaar,

f. het aanvaarden van nalatenschappen, anders dan onder het voorrecht van boedelbeschrijving.

Van de beperkingen sub b tot en met e kan de Permanente Commissie dispensatie verlenen. Aan deze dispensatie

kunnen voorwaarden worden verbonden. Elke dispensatie kan te allen tijde worden ingetrokken.

(…)

TITEL II

Van het Algemeen Bestuur van het Kerkgenootschap

HOOFDSTUK 1

Van de samenstelling van het bestuur

Par. 1. Algemene bepalingen

Artikel 13.

Een college, Centrale Commissie tot de Algemene Zaken van het Nederlands-Israëlietisch Kerkgenootschap

genaamd, bestuurt het Kerkgenootschap.

(….)

Par. 3. Van het Dagelijks Bestuur

Artikel 27.

De Centrale Commissie benoemt uit haar midden een Dagelijks Bestuur, genaamd Permanente Commissie (…).

HOOFDSTUK III

Van de bevoegdheden en plichten van de Centrale Commissie en van de Permanente Commissie

(…)

Par. 2. Bijzondere bepalingen

Artikel 48.

(…) het sociale en culturele werk (…) hebben de voortdurende aandacht van de Centrale Commissie.

De Centrale Commissie houdt toezicht op en treft zo nodig maatregelen terzake van de in de voorafgaande alinea omschreven aangelegenheden, voorzover een en ander direkt of indirekt van het Kerkgenootschap of van enige gemeente uitgaat en/of door een dezer lichamen wordt gesubsidieerd (…).

HOOFDSTUK IV

Van de gelden en geldmiddelen van het Kerkgenootschap

(…)

Artikel 76.

Indien een gemeente uit bezittingen een in verband met haar ledental en noodzakelijke uitgaven hoog inkomstenbedrag geniet, kan de Centrale Commissie bepalen, dat een deel van deze inkomsten of van de bezittingen, waaruit deze vloeien, wordt overgedragen aan het Kerkgenootschap.

Artikel 77.

De Centrale Commissie kan aan gemeenten een bijdrage in haar noodzakelijke uitgaven toekennen.

(…)

b. In de tussenbeschikking is in 2.3 reeds een deel van het Reglement 2013 van NIHS

weergegeven. Het Reglement 2013 van NIHS luidt voorts, voor zover hier van belang:

TITEL 5 HET BESTUUR

(…)

Afdeling 2 Taak

Artikel 5.2.1 Omschrijving

Het Bestuur is het orgaan van de Gemeente dat belast is met de leiding van de Gemeente en met de uitoefening

van aan hem opgedragen taken bij of krachtens dit Reglement of bij of krachtens andere op hem van

toepassing zijnde reglementen en verordeningen (bijvoorbeeld van het NIK) (…).

(…)

Artikel 5.2.4 Aangaan overeenkomsten/Externe werking bij ontbreken goedkeuring

1. Het Bestuur is – na verkrijging van goedkeuring van de Raad van Toezicht – bevoegd te besluiten tot het

aangaan van overeenkomsten tot het kopen, vervreemden of bezwaren van registergoederen en van

overeenkomsten waarbij de Gemeente zich als borg of hoofdelijk medeschuldenaar verbindt, zich voor een derde

sterk maakt of zich tot zekerheid voor een schuld van een derde verbindt. Dit laat onverlet dat daarnaast uit de

bepalingen van het NIK reglement (of andere reglementen en verordeningen van het NIK) kan voortvloeien dat

ook goedkeuring van andere organen nodig is (…).

2. Op het ontbreken van de in lid 1 bedoelde goedkeuring van de Raad van Toezicht kan tegen derden beroep

worden gedaan. Dit geldt evenzo wanneer goedkeuring van andere organen als bedoeld in lid 1 nodig is. (…)

c. De considerans van het door NIHS per 1 mei 2013 vastgestelde Modelreglement

Sjoelgemeenschap luidt, voor zover hier van belang:

Op 1 mei 2013 heeft de NIHS (binnen het kerkverband van het NIK) een nieuwe structuur gekregen, waarbij

naast en onder de NIHS meerdere Sjoelgemeenschappen zijn ontstaan. (…) Zowel de NIHS als de

Sjoelgemeenschappen maken deel uit van het kerkverband van het NIK en zijn en blijven onderworpen aan de

regelingen van het NIK (…).

d. In de tussenbeschikking is in 2.2 reeds een deel van het Algemeen Reglement van NIISA

weergegeven. Het Algemeen Reglement van NIISA luidt voorts, voor zover hier van belang:

Artikel 1

1. De sociale zorg ten behoeve van (…) Joden binnen het gebied van de Nederlands-Israëlietische

Hoofdsynagoge te Amsterdam, voor zover die in verband met de Algemene Bijstandswet moet worden gerekend

tot de bemoeiingen van de Kerkelijke Gemeenten te behoren, wordt uitgeoefend door de Nederlands-

Israëlitiesche Instelling voor Sociale Arbeid, (…) vroeger genaamd Nederlandsch-Israëlietisch Armbestuur,

thans bij afkorting ook genaamd N.I.I.S.A.

2. Tot de taak van de N.I.I.S.A. behoort tevens de kerkelijke sociale zorg en de behartiging van die takken van

sociale voorzorg waarmee de Kerkeraad van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam de

N.I.I.S.A. belast. (…)

e. Aldus zijn NIK, NIHS en NIISA op diverse wijzen met elkaar verbonden:

( i) NIK is ingedeeld in (kerkelijke) gemeenten (artikel 1 NIK-reglement). Zijn Centrale

Commissie stelt het gebied der gemeenten vast en is bevoegd gemeenten te erkennen, te

verenigen en te splitsen (artikel 2 NIK-reglement). NIHS is een van die gemeenten. NIHS

maakt deel uit van het kerkverband van NIK en is onderworpen aan de regelingen van

NIK (considerans van het Modelreglement Sjoelgemeenschap).

(ii) De taken van het bestuur van NIHS worden mede bepaald door van toepassing

zijnde reglementen en verordeningen van NIK (artikel 5.2.1 NIHS-reglement 2013). Uit het

NIK-reglement en andere reglementen en verordeningen van NIK kan voortvloeien dat het

bestuur van NIHS voor bepaalde besluiten niet alleen goedkeuring nodig heeft van de Raad

van Toezicht, maar ook van andere organen (artikel 5.2.4 leden 1 en 2 NIHS-reglement

2013). Voor bepaalde rechtshandelingen van NIHS is voorafgaande goedkeuring van de

Permanente Commissie van NIK vereist (artikel 8 NIK-reglement).

(iii) Het sociale werk heeft de voortdurende aandacht van de Centrale Commissie van NIK.

De Centrale Commissie van NIK houdt daarop toezicht en treft zo nodig maatregelen ter

zake daarvan, voor zover een en ander direct of indirect uitgaat van NIK of van enige

gemeente (artikel 48 NIK-reglement). De tot de bemoeiingen van NIHS behorende

(kerkelijke) sociale zorg wordt uitgeoefend door NIISA (artikel 1 Algemeen Reglement

NIISA).

(iv) De Centrale Commissie van NIK kan bepalen dat een deel van de inkomsten of de

bezittingen van een gemeente wordt overgedragen aan NIK (artikel 76 NIK-reglement). De

Centrale Commissie van NIK kan aan gemeenten een bijdrage toekennen in hun

noodzakelijke uitgaven (artikel 77 NIK-reglement).

f. Het onderhavige verzoek van NIISA, dat ertoe strekt dat haar machtiging wordt verleend

tot omzetting van haarzelf in een stichting, raakt onmiskenbaar in elk geval een deel van de

hiervoor geschetste banden tussen NIK, NIHS en NIISA.

g. NIISA wijst op de in artikel 5 NIK-reglement voorziene autonomie van de gemeenten. Zij

voert aan dat NIK geen orgaan van haar is. Zij voert voorts aan dat noch het NIK-reglement

noch haar Algemeen Reglement (anderszins) bevoegdheden van NIK ten aanzien van haar

bevat. Zij voert tot slot aan dat alle eerdere wijzigingen van haar Algemeen Reglement tot

ieders tevredenheid zonder tussenkomst van NIK tot stand zijn gekomen. Wat er van dit

alles ook zij, het doet niet af aan de hiervoor geschetste banden tussen NIK, NIHS en

NIISA.

h. Al met al kan NIK door de uitkomst van de onderhavige procedure zodanig in een eigen

belang worden getroffen dat het hierin behoort te mogen opkomen ter bescherming van dat

belang, althans is NIK anderszins zo nauw betrokken bij het onderwerp dat in deze

procedure wordt behandeld dat daarin een belang is gelegen om in deze procedure te

verschijnen.

Vervolgens dient de vraag te worden beantwoord of ook [naam 2] moet worden

aangemerkt als belanghebbende.

[naam 2] stelt hiertoe het volgende. Op NIHS rust de (religieuze) verplichting tot het

ondersteunen van behoeftigen (tsedaka). NIHS heeft de nakoming van die verplichting

opgedragen aan NIISA, die daarbij onder toezicht staat van het rabbinaat van NIHS. De

bedoelde verplichting rust niet alleen op de gemeente, maar ook op ieder lid van de

gemeente. [naam 2] is lid van NIHS. De omvang van zijn verplichting hangt mede af van de

mate waarin NIHS/NIISA haar verplichting nakomt. Na de door NIISA beoogde omzetting

is van uitvoering van de meergenoemde verplichting door een gemeente geen sprake meer

en dat heeft voor hem gevolgen, aldus steeds [naam 2] .

NIISA voert hiertegen aan dat de door haar beoogde omzetting geen enkele betekenis heeft

voor de (nakoming van de) door [naam 2] bedoelde verplichting (die overigens anders luidt

dan [naam 2] stelt).

De rechtbank dient zich van een oordeel op dit punt te onthouden. De rechtbank verwijst in

dit verband ook naar de prejudiciële beslissing, in het bijzonder rechtsoverweging 3.4.4

daarvan. Daarin is immers als uitgangspunt genoemd dat de rechter bij zijn onderzoek naar

het bestaan van een weigeringsgrond bij omzetting van of in een kerkgenootschap,

inmenging in geloofskwesties dient te vermijden. Mede daarom heeft de rechtbank ervan uit

te gaan dat [naam 2] door de uitkomst van de onderhavige procedure zodanig in een eigen

belang kan worden getroffen dat hij hierin behoort te mogen opkomen ter bescherming van

dat belang, althans dat hij anderszins zo nauw betrokken is bij het onderwerp dat in deze

procedure wordt behandeld dat daarin een belang is gelegen om in deze procedure te

verschijnen. Dit betekent dat ook [naam 2] dient te worden aangemerkt als belanghebbende in

de zin van de Boek 1 Titel 3 Rv.

Uit hetgeen hiervoor onder 2.13 en 2.14 is overwogen, vloeit voort dat NIK en

[naam 2] in de gelegenheid dienen te worden gesteld zich uit te laten over de door NIISA

verzochte machtiging. De zaak zal worden verwezen naar de (interne) rekestenrol van 19

juli 2018, opdat NIK en [naam 2] dat schriftelijk kunnen doen. NIISA zal vervolgens in de

gelegenheid worden gesteld schriftelijk te reageren.

Na de hiervoor in 2.15 bedoelde schriftelijke ronde zal een mondelinge

behandeling worden bepaald, tenzij alle partijen en belanghebbenden te kennen geven dat

zij daarvan afzien.

De rechtbank gaat ervan uit dat NIK en [naam 2] over alle processtukken beschikken.

Desgewenst kunnen zij zich daaromtrent met de griffier verstaan.

Iedere verdere beslissing zal worden aangehouden.

De rechtbank:

- verwijst de zaak naar de (interne) rekestenrol van 19 juli 2018 tot het in 2.15 omschreven doel;

- houdt iedere verdere beslissing aan.

Deze beschikking is gegeven door mr. K.M. van Hassel, mr. R.A. Dudok van Heel en mr. M. den Besten, rechters, bijgestaan door mr. A.A.J. Wissink, griffier, en in het openbaar uitgesproken op 7 juni 2018.

Het verloop van de procedure blijkt uit:

- het verzoekschrift, met producties (waaronder een conceptakte omzetting en

statutenwijziging, gedateerd 28 augustus 2015);

stukken;

- de brief, gedateerd 17 juni 2016, van mr. Van Kooten, met producties.

De beschikking is bepaald op heden.

NIISA is een zelfstandig onderdeel van het kerkgenootschap Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam (hierna: NIHS).

Het Algemeen Reglement van NIISA luidt, voor zover hier van belang:

“Artikel 8

1. Het Bestuur benoemt uit zijn midden een Voorzitter een Vice-Voorzitter, een Secretaris, en Penningmeester en hetzij een tweede Secretaris-Penningmeester, hetzij een tweede Secretaris en een tweede Penningmeester. Deze vormen tezamen het Dagelijks Bestuur.

2. Het Dagelijks Bestuur is belast met de afdoening van de lopende zaken (…).

3. Voorts is het Dagelijks Bestuur belast met zodanige taken, als het door het Bestuur worden opgedragen.

(…)

Artikel 16

1. Een besluit tot wijziging van dit Algemeen Reglement behoeft een meerderheid van tenminste twee/derde van de uitgebrachte stemmen in een bestuursvergadering waarin ten minste twee/derde van het aantal leden aanwezig is.

(…)

4. Een besluit tot wijziging van het Algemeen Reglement behoeft de goedkeuring van de Kerkeraad van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam.

5. Zo spoedig mogelijk nadat het besluit tot wijziging van het Algemeen Reglement overeenkomstig het voorgaande is genomen en de in het vorige lid bedoelde goedkeuring is verleend dragen de bestuursleden (…), er voor zorg, dat de wijziging van het Algemeen Reglement bij notariële akte tot stand komt.

6. Eerst door het passeren van die notariële akte is de wijziging van kracht.

(…)

Artikel 18

In gevallen, waarin dit Algemeen Reglement of een afzonderlijk reglement, zoals bedoeld in artikel 10 niet voorziet, beslist het Bestuur”.

Het Reglement 2013 van NIHS luidt, voor zover hier van belang:

“CONSIDERANS

De Nederlands – Israëlietische Hoofdsynagoge te Amsterdam werd op 12 juni 1814 door Koning Willem I opgericht. (…) Na de scheiding van Kerk en Staat werd op 30 december 1861 een nieuw reglement vastgesteld, dat sindsdien 89 keer gewijzigd is, voor het laatst op 22 januari 2009. Daarnaast zijn momenteel de nodige (…) reglementen en verordeningen van kracht, die thans worden vervangen door dit nieuwe – integrale – reglement.

(…)

Titel 1 ALGEMENE BEPALINGEN

Artikel 1.1 Definities

In dit Reglement wordt verstaan onder:

a. Gemeente: Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge (afgekort: NIHS) te Amsterdam (…).

(…)

l. Bestuur: het Bestuur van de Gemeente (…).

(…)

Titel 5 HET BESTUUR

(…)

Afdeling 4 Overige bepalingen

(…)

Artikel 5.4.2 NIISA

Bij verordening zal de relatie met de NIISA worden geregeld.

(…)

Titel 6 DE RAAD VAN TOEZICHT

(…)

Afdeling 2 Taak

Artikel 6.2.1 Omschrijving

De Raad van Toezicht is het orgaan van de Gemeente dat toezicht uitoefent op het lange-termijn beleid van de Gemeente en daartoe zo nodig in overleg treedt met het Bestuur. Het Bestuur stelt de Raad van Toezicht desgevraagd of uit eigen beweging in kennis van alle gegevens die voor het lange-termijn beleid van de Gemeente van belang kunnen zijn. De Raad van Toezicht is bevoegd het Bestuur te allen tijde inlichtingen te vragen of onderzoek op te dragen betreffende onderwerpen die voor de bepaling van het lange-termijn der Gemeente van belang kunnen zijn. (…)

Artikel 6.2.2 Voorafgaande goedkeuring

1. Aan de voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht zijn (…) onderworpen:

(…)

e. Het aangaan of verbreken van duurzame samenwerking van de Gemeente met een andere rechtspersoon, indien deze samenwerking of verbreking van ingrijpende betekenis is voor de Gemeente.

(…)

Titel 12 WIJZIGING EN UITLEG VAN HET REGLEMENT

(…)

Artikel 12.2 Uitleg Reglement

In geval van twijfel over de betekenis van enige bepaling in dit Reglement of in gevallen waarin dit Reglement niet voorziet, stelt het Bestuur de betekenis vast (…).

OVERGANGSBEPALINGEN

(…)

Overgangsbepaling 4 NIISA

Zolang de verordening op de NIISA zoals genoemd in artikel 5.4.2 niet is opgesteld en van kracht is geworden, blijft Hoofdstuk 3 ‘Van het Sociale Werk’ uit het hiervoor geldende Reglement van 1861 van kracht, met dien verstande dat de bevoegdheden en verplichtingen die in het Reglement van 1861 aan “de Raad” worden toegekend en zijn opgelegd, vanaf 1 mei 2013 tot het moment waarop de verordening is opgesteld aan het Bestuur worden toegekend en opgelegd.”

Een voetnoot bij artikel 5.4.2 luidt: “Zie ook Overgangsbepaling 4”.

Bij brief, gedateerd 15 april 2015, hebben de voorzitter en de vicevoorzitter van NIHS, voor zover hier van belang, aan het bestuur van NIISA geschreven:

“U heeft ons ter goedkeuring het concept doen toekomen van de voorgenomen statutenwijziging van (…) NIISA.

Wij bevestigen hierbij, dat het bestuur van de NIHS instemt met deze voorgenomen statutenwijziging.”

Een unaniem besluit, gedateerd 20 augustus 2015, van het bestuur van NIISA luidt, voor zover hier van belang:

“IN AANMERKING NEMENDE:

(A) het Bestuur van de NIISA is voornemens de NIISA om te zetten naar een stichting en de statuten van de NIISA te wijzigen;

(B) op grond van artikel 2:18 lid 2 sub a en b van het Burgerlijk Wetboek is voor een omzetting in een andere rechtsvorm een besluit tot omzetting vereist, genomen met inachtneming van de vereisten voor een besluit tot statutenwijziging, en een besluit tot wijziging van de statuten;

(C) op grond van artikel 16 lid 4 van het algemeen reglement van de NIISA (…) (Statuten) is voor een besluit tot wijziging van de Statuten de goedkeuring van de Kerkeraad van de Nederlands-Israëlietische Hoofdsynagoge (NIHS) vereist;

(D) echter, de Kerkeraad van de NIHS is in mei 2013 afgeschaft en al haar bevoegdheden ten aanzien van de NIISA zijn toegekend aan, en overgegaan op, het bestuur van de NIHS; het bestuur van de NIHS heeft op 15 april 2015 haar goedkeuring verleend;

(E) de leden van het Bestuur zullen de eerste leden van het bestuur van de stichting worden;

(F) op grond van artikel 2:18 lid 4 van het Burgerlijk Wetboek is voor de omzetting van of in een stichting rechterlijke machtiging vereist;

(G) de NIISA zal op grond van het voorgaande de Rechtbank te Amsterdam verzoeken aan haar machtiging te verlenen om zich voor wat betreft haar rechtsvorm om te zetten van een zelfstandig onderdeel van een kerkgenootschap in een stichting.

BESLUITEN HIERBIJ:

(1) de rechtsvorm van NIISA om te zetten naar een stichting en de statuten van de NIISA te wijzigen overeenkomstig de conceptakte van omzetting en statutenwijziging, opgesteld door Loyens & Loeff N.V.; en

(2) ieder lid van het Bestuur, alsmede iedere medewerker verbonden aan Loyens & Loeff N.V., te machtigen, en wel ieder afzonderlijk, de akte van omzetting en statutenwijziging te doen passeren.

EN IEDER VAN HEN:

(3) verklaart hierbij onvoorwaardelijk zijn of haar benoeming tot eerste bestuurslid van de stichting te aanvaarden;

(4) verklaart hierbij in te stemmen met het indienen van het verzoekschrift aan de Rechtbank te Amsterdam inzake het verkrijgen van rechterlijke machtiging tot het omzetten van de NIISA.”

Na de op 29 maart 2016 gehouden mondelinge behandeling van het verzoekschrift heeft Loyens & Loeff N.V. een gewijzigde conceptakte omzetting en statutenwijziging, gedateerd 5 mei 2016, opgesteld.

Een besluit, gedateerd 17 mei 2016, van het dagelijks bestuur van NIISA luidt, voor zover hier van belang:

“Het dagelijks bestuur heeft kennis genomen van de vragen van de Rechtbank Amsterdam die zijn gesteld in het proces-verbaal van de zitting die heeft plaatsgevonden op 29 maart 2016 naar aanleiding van het verzoek tot omzetting van NIISA in een privaatrechtelijke stichting.

Het dagelijks bestuur heeft ook kennis genomen van de aangepaste akte van omzetting en statutenwijzing van 5 mei 2016 (…). Daarin is alleen de eerste pagina – en dus niet de conceptstatuten – op enkele ondergeschikte punten van redactionele en feitelijke aard aangepast: voor het overige is de akte gelijk aan de conceptakte van 28 augustus 2015.

Het dagelijks bestuur overweegt dat het dagelijks bestuur door het plenaire bestuur is belast met de uitvoering van het besluit van het bestuur van 20 augustus 2015 en dat de conceptversie van de akte van 5 mei 2016 slechts ondergeschikte wijzigingen betreft en niet raakt aan de conceptstatuten zelf. Mede omwille van de voortgang van de omzettingsprocedure is het van belang dat het dagelijks bestuur nu een besluit neemt.

Het dagelijks bestuur besluit:

• In te stemmen met de aangepaste akte van omzetting en statutenwijzing van 5 mei 2016 (…) en de notaris te machtigen hierin door hem noodzakelijk geachte wijzigingen van redactionele aard door te voeren;

• Nader in overleg te treden met het bestuur van de NIHS om de door de Rechtbank verlangde besluiten en informatie te verkrijgen.”

Uit het op 3 juni 2016 opgemaakte uittreksel uit de notulen van de vergadering van het bestuur van NIHS, gehouden op 31 mei 2016, blijkt dat het bestuur van NIHS het volgende heeft besloten:

“(…)

Nederlands-Israelietische Instelling voor Sociale Arbeid

(…)

De rechtbank wenst meer duidelijkheid over het geldende Reglement van de NIHS en de besluitvorming binnen de NHIS over dit onderwerp. (…)

Na overleg met het NIISA-bestuur is nu het voorstel gedaan om de – aangepaste – conceptakte van 5 mei 2016 betreffende de omzetting van de NIISA in een stichting, goed te keuren en te bevestigen dat het besluit van het bestuur dat bij brief van 25 april 2015 aan NIISA is bekend gemaakt, daadwerkelijk door het bestuur op 11 maart 2015 is genomen. Omdat de rechtbank vragen heeft gesteld over de bevoegdheid van het bestuur van de NIHS om de voorgenomen omzetting van de NIISA in een stichting goed te keuren, is voorgesteld om óók expliciet vast te stellen dat het bestuur van de NIHS daadwerkelijk bevoegd is dit besluit goed te keuren en dat daarvoor geen ander orgaan binnen de NIHS toestemming of goedkeuring hoeft te geven. Het bestuur van de NIHS is bovendien op grond van artikel 12.2 van het Reglement 2013 bevoegd de betekenis van het reglement vast te stellen en daardoor eventuele onzekerheid weg te nemen. Ook is voorgesteld te verklaren dat het Reglement 2013 ook nu geldt.

(…)

De vergadering besluit unaniem:

1. Het besluit van het bestuur van de NIHS van 11 maart 2015 waarbij is ingestemd met de omzetting van de NIISA in een privaatrechtelijke stichting, te bevestigen;

2. De omzetting en de statutenwijziging van NIISA zoals opgenomen in de conceptakte van 5 mei 2016 (…) goed te keuren;

3. Te verklaren dat het Reglement 2013 nog steeds van kracht is binnen de NIHS en niet is vervangen door een andere of nieuwere versie;

4. Vast te stellen dat het bestuur van de NIHS bevoegd is de omzetting en statutenwijziging van de NIISA goed te keuren en dat binnen de NIHS hieromtrent aan geen andere organen een bevoegdheid ter zake is toegekend. Daarbij is relevant dat de bevoegdheden van de Kerkeraad van de NIHS (voor zover niet anders in het Reglement 2013 is bepaald) zijn overgegaan op het bestuur van de NIHS en ook zij verwezen naar artikel 16 lid 4 van het thans nog vigerende Reglement 2007 van de NIISA en artikel 12.2 Reglement 2013.”

NIISA verzoekt de rechtbank haar machtiging te verlenen tot omzetting van haarzelf in een stichting, zulks conform de als productie 30 overgelegde ontwerpakte van omzetting en statutenwijziging.

NIISA baseert haar verzoek op artikel 2:18 lid 4 BW.

De rechtbank:

- stelt de Hoge Raad ter beantwoording bij wijze van prejudiciële beslissing de volgende rechtsvragen:

a. Kan – vooropgesteld dat dit met hun statuut en met de aard der onderlinge verhoudingen is te verenigen – het bepaalde in artikel 2:18 BW omtrent omzetting van rechtspersonen (ingevolge het bepaalde in artikel 2:2 lid 2 BW) overeenkomstig worden toegepast ten aanzien van kerkgenootschappen, alsmede hun zelfstandige onderdelen en lichamen waarin zij zijn verenigd?;

b. Maakt het bij de beantwoording van vraag a. uit of het gaat om de omzetting van een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) in een andere rechtsvorm, of dat het gaat om de spiegelbeeldige situatie waarin een andere rechtsvorm wordt omgezet in een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW)?;

c. Wanneer artikel 2:18 BW overeenkomstig kan worden toegepast op de omzetting van een kerkgenootschap (dan wel zelfstandig onderdeel of lichaam als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) in een stichting: hoe ver dient de rechtbank, gegeven het feit dat kerkgenootschappen (dan wel zelfstandige onderdelen of lichamen als bedoeld in artikel 2:2 lid 1 BW) worden geregeerd door hun eigen statuut, te gaan in haar onderzoek naar de vragen (i) of een besluit tot omzetting als bedoeld in artikel 2:18 lid 2 onder a BW nietig is, (ii) of de belangen van stemgerechtigden die niet hebben ingestemd of van anderen van wie ten minste iemand zich tot de rechter heeft gewend, onvoldoende zijn ontzien, en (iii) of andere omstandigheden in de weg staan aan de in artikel 2:18 lid 4 bedoelde machtiging tot omzetting?;

- draagt de griffier op onverwijld een afschrift van deze beschikking aan de Hoge Raad te zenden;

- draagt de griffier op afschriften van andere op de procedure betrekking hebbende stukken op diens verzoek aan de griffier van de Hoge Raad te zenden;

- houdt iedere verdere beslissing aan.

Deze beschikking is gegeven door mr. K.M. van Hassel, mr. R.A. Dudok van Heel en mr. M. den Besten, rechters, bijgestaan door mr. A.A.J. Wissink, griffier, en in het openbaar uitgesproken op 20 oktober 2016.