HR, 02-07-2013, nr. 12/01887

Een proces-verbaal van bevindingen d.d. 19 mei 2010 van de politie Rotterdam-Rijnmond met nr. PL17F0 2010160855-27. Dit proces-verbaal houdt onder meer in - zakelijk weergegeven -:

als relaas van de verbalisant (blz. 79):

De personalia van de persoon op politiefoto nummer PL17F0:06:04068 luiden [verdachte], geboren [geboortedatum] 1987 te [geboorteplaats], wonende [a-straat 1] te [woonplaats].

Een proces-verbaal van verhoor verdachte d.d. 31 mei 2010 van de politie Rotterdam-Rijnmond met nr. PL17F0 2010160855-75. Dit proces-verbaal houdt onder meer in - zakelijk weergegeven -:

als de op 31 mei 2010 afgelegde verklaring van de verdachte (blz. 249-253):

Ik heb de jongen (toevoeging hof: [slachtoffer]) twee klappen met de vlakke hand in zijn gezicht gegeven. Vervolgens grepen de jongens die eromheen stonden in. Zij hebben die jongen geschopt.

Het proces-verbaal van de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de arrondissementsrechtbank te Rotterdam van 15 november 2010. Dit proces-verbaal houdt onder meer in - zakelijk weergegeven -:

als de op 15 november 2010 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring van de aangever [slachtoffer]:

Ongeveer drie maanden voor de ruzie had [verdachte] mijn pet gestolen. Ik zag dat hij mijn petje op had. Ik wilde mijn pet terug. Ik vroeg aan hem "ben je mij niet iets schuldig". Ik probeerde de pet van zijn hoofd te trekken. [verdachte] deed zijn arm om mijn nek. We vielen allebei op de grond. Hij gaf me een paar stompen in mijn gezicht, terwijl hij op mijn zij zat. Toen [verdachte] mij op de grond in een houdgreep hield, kreeg ik schoppen. Ook de schop, waarbij ik mijn nek voelde knappen. Ik werd geschopt tegen mijn rug en mijn nek. Voor zover ik weet ben ik door twee jongens geschopt.

Het proces-verbaal van de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de arrondissementsrechtbank te Rotterdam van 15 november 2010. Dit proces-verbaal houdt onder meer in - zakelijk weergegeven -:

als de op 15 november 2010 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring van de aangeefster [betrokkene]:

Ik zag dat [verdachte] en [slachtoffer] aan het vechten waren. Toen ze op de grond lagen, zag ik dat [verdachte] [slachtoffer] sloeg in zijn gezicht. [verdachte] had één arm om de nek van [slachtoffer]. Ik zag dat de jongen met de gouden tand en de jongen met de bruine jas en pet [slachtoffer] schopten. Ik zag dat ze een aanloop namen. [slachtoffer] werd aan zijn bovenlichaam geraakt. Dit gebeurde terwijl hij nog met [verdachte] op de grond aan het worstelen was. Ik heb gezien dat [slachtoffer] door deze twee jongens werd geschopt. [slachtoffer] is meerdere keren geschopt.

Het proces-verbaal van de rechter-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in de arrondissementsrechtbank te Rotterdam van 15 november 2010. Dit proces-verbaal houdt onder meer in - zakelijk weergegeven -:

als de op 15 november 2010 tegenover deze rechter-commissaris afgelegde verklaring van de getuige [getuige]:

Ik liep met een collega in de Oosterhof. Ik hoorde een jongen en een meisje gillen. Ik zag dat er een jongen op de grond lag. Ik zag dat de jongen op de grond door twee andere jongens werd geslagen en geschopt. Volgens mij werd de jongen geschopt tegen zijn schouder en/of zijn hoofd. Er zat naast hem een jongen op zijn knieën. Hij sloeg de jongen die op de grond lag.”

Het Hof heeft voorts ten aanzien van het bewijs het volgende overwogen:

“Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de raadsman bepleit dat de verdachte eveneens van het onder 1 subsidiair ten laste gelegde dient te worden vrijgesproken, zoals uiteengezet in de door hem overgelegde pleitnotitie. Hiertoe is aangevoerd dat de verdachte geen significante bijdrage heeft geleverd aan het geweld en dat geen sprake is van een nauwe en bewuste samenwerking.

Het hof overweegt hieromtrent het volgende.

De aangever probeerde het petje van het hoofd van de verdachte te halen. Daarop heeft de verdachte de aangever vastgepakt en bij zijn hoofd in een armklem gehouden en klappen gegeven. Nadat de aangever en de verdachte op de grond waren gevallen, heeft de verdachte de aangever nog meermaals in het gezicht geslagen en hebben andere personen zich met de vechtpartij bemoeid en de aangever geschopt, terwijl de verdachte de aangever vast hield in een armklem.

Het hof acht niet aannemelijk geworden de eerst ter terechtzitting in hoger beroep afgelegde verklaring van de verdachte, dat hij, toen de verdachte en de aangever op de grond waren gevallen, de aangever heeft losgelaten en zichzelf heeft afgeweerd tegen het door anderen gepleegde geweld.

Op grond van het vorenstaande staat vast dat de verdachte, op het moment dat de andere personen zich met de vechtpartij bemoeiden, het geweld jegens de aangever niet heeft gestaakt. Evenmin heeft de verdachte iets gedaan - mondeling of handelend - om de ontstane geweldssituatie op te heffen, noch heeft hij op enige andere wijze laten blijken dat hij zich distantieerde van het door de anderen gepleegde geweld.

Het hof acht op grond hiervan bewezen dat de verdachte, door de aangever aan te vallen en met de vechtpartij te beginnen, in een winkelcentrum in het bijzijn van winkelend publiek, en het vervolgens - toen hij de aangever vast had - gepleegde geweld niet te beletten, zich schuldig heeft gemaakt aan het openlijk in vereniging geweld plegen jegens de aangever. Het verweer dienaangaande wordt verworpen.”

Het tweede onderdeel van het middel klaagt in de kern genomen dat het Hof een onjuiste uitleg heeft gegeven aan het bestanddeel “in vereniging” als bedoeld in art. 141 Sr. Hiertoe is aangevoerd dat de door het Hof in zijn bewijsoverweging gehanteerde criteria om tot de bewezenverklaring van openlijke geweldpleging te komen onjuist dan wel onvoldoende zijn. Die klacht berust op de opvatting waarop ook het in hoger beroep gevoerde verweer steunde, namelijk dat voor het aannemen van het “in vereniging” plegen van geweld als bedoeld in art. 141 Sr dezelfde criteria hebben te gelden als voor het aannemen van medeplegen in de zin van art. 47 Sr. De vraag is of die opvatting juist is.

Het subsidiair tenlastegelegde is toegesneden op art. 141 Sr. Daarom moeten de in de tenlastelegging voorkomende woorden “in vereniging” geacht worden aldaar te zijn gebezigd in dezelfde betekenis als daaraan toekomt in het eerste lid van dat artikel. Bij Wet van 25 april 2000, Stb. 173 is art. 141 Sr gewijzigd. De wijziging was gericht op verruiming van het bereik van het artikel. Dat zou kunnen door de strafbaarstelling van openlijke geweldpleging meer op één lijn te brengen met de strafrechtelijke aansprakelijkheid wegens medeplegen van andere delicten.2.Daartoe werd het bestanddeel “met verenigde krachten” vervangen door “in vereniging”. De parlementaire geschiedenis van die wet houdt ten aanzien van het bestanddeel “in vereniging” onder meer het volgende in:

“De vervanging van «met verenigde krachten» door «in vereniging» die in dit wetsontwerp wordt voorgesteld, brengt met zich dat artikel 141 en de deelnemingsfiguur medeplegen weer naar elkaar toegroeien in plaats van uiteendrijven. Tegelijk brengt de keuze voor de woorden «in vereniging» tot uitdrukking dat het medeplegen van openlijke geweldpleging een wat eigen karakter houdt. Het gaat gewoonlijk om een wat andere vorm van samenwerking dan (bijvoorbeeld) bij diefstal, waar de wet spreekt van «twee of meer verenigde personen». Daar is gewoonlijk het uitgangspunt een hechte samenwerking tussen twee (en in sommige gevallen drie, vier of vijf) personen, waaraan een gemeenschappelijk plan ten grondslag ligt. Bij openlijke geweldpleging is het uitgangspunt een vrij ongestructureerd samenwerkingsverband van enkele tientallen personen, dat veel minder planmatig te werk gaat. Daaraan doet niet af dat openlijke geweldpleging soms ook door enkele personen, en betrekkelijk planmatig kan worden gepleegd. De wetgever van 1886 heeft – terecht – ook voor verschillende begrippen gekozen om de samenwerking die voor de artikelen 141 en 311 WvSr vereist is te verwoorden. Dit wetsvoorstel bouwt op die keuze voort.3.

(…)

De verruiming van de reikwijdte van artikel 141 WvSr krijgt gestalte door de vervanging van de woorden "met verenigde krachten" door de woorden "in vereniging". De woorden "in vereniging" drukken uit dat de samenwerkingseis van artikel 141 WvSr onverkort blijft gelden: het "verenigde" van de krachten wordt voortgezet in de eis dat in vereniging geweld moet zijn gepleegd. Aan deze vereniging worden geen strengere eisen gesteld, wat betreft de nauwheid en de volledigheid van de samenwerking, dan bij het huidige artikel 141 WvSr het geval is. Anders dan bij moord en bij diefstal gewoonlijk het geval is, zal - zo werd reeds gesteld - aan openlijke geweldpleging veelal niet een fase van voorbereiding voorafgaan. De samenwerking kan zeer wel bestaan uit niets meer dan een gezamenlijk gepleegde, niet voorbereide vernieling of mishandeling. Net als thans kan ook na de voorgestelde wijziging in dergelijke gevallen zeer wel van openlijke geweldpleging sprake zijn.Het verschil met de huidige delictsomschrijving zit uitsluitend in het ontbreken van het woord "krachten". Anders dan thans is niet langer doorslaggevend of de verdachte "krachten" heeft aangewend die met die van anderen verenigd zijn. Voldoende is, dat hij deel uitmaakt van de groep die het openlijke geweld heeft gepleegd, en een bijdrage heeft geleverd aan dat geweld. Die bijdrage kan bestaan in het plegen van een gewelddadige handeling, dat hoeft echter niet. De betrokkene kan ook met een bivakmuts hebben rondgelopen en anderen hebben aangemoedigd. Hij kan, in gevallen waarin het openlijke geweld niet "spontaan" gepleegd wordt, ook een rol in de organisatie hebben gespeeld door deelnemers aan de openlijke geweldpleging te werven.(...)

In de eerste plaats moet de betrokkene opzet op het openlijke geweld hebben gehad. Aangetoond zal moeten worden dat hij het geweld gewild heeft, of in ieder geval welbewust op de koop toe heeft genomen. Wie per ongeluk in een geweld plegende groep verzeild raakt heeft dat opzet niet. Dat zal gewoonlijk ook betrekkelijk snel blijken. Voorts zal bewezen moeten worden dat de betrokkene een voldoende significante bijdrage aan het geweld heeft geleverd. De enkele aanwezigheid in een groep is daarvoor niet voldoende."4.

alsmede:

“Deze leden vragen voorts, of het voorgestelde artikel 141 WvSr op eenzelfde wijze dient te worden geïnterpreteerd als de deelnemingsfiguur van artikel 47 WvSr. Inderdaad vormt, zo vloeit ook uit het voorgaande voort, de jurisprudentie inzake het medeplegen het aanknopingspunt voor de interpretatie van het «in vereniging plegen» van openlijk geweld.

Doorslaggevend is of de door de verdachte opzettelijk geleverde bijdrage zodanig is dat hij kan worden aangemerkt als één van degenen die het openlijke geweld «tezamen en in vereniging» hebben gepleegd. Zoals ook bij andere delicten geldt evenwel dat het begrip (tezamen en) in vereniging en daarmee de vormen waarin de bijdrage aan het gemeenschappelijke doel zich kan voordoen een op de eigen aard en het eigen karakter van de strafbaarstelling van openlijke geweldpleging toegespitste invulling behoeven. Bij medeplegen wordt veelal gesproken van een «nauwe en volledige samenwerking». Bij openlijke geweldpleging zal deze algemene formulering zo kunnen worden ingevuld, dat de bijdragen die in deze paragraaf zijn onderscheiden in antwoord op vragen van de leden van de fractie van de PvdA, in beginsel een voldoende bijdrage aan een voor het plegen van openlijk geweld voldoende nauwe en volledige samenwerking impliceren.5.

(…)

Deze leden vragen de regering voorts, de passage te verduidelijken waarin gesteld wordt dat door de voorgestelde wijziging de historische verhouding tussen artikel 141 WvSr en de deelnemingsfiguur medeplegen weer enigszins wordt hersteld. Zij veronderstellen terecht, dat daarmee bedoeld wordt dat artikel 141 WvSr gaat aansluiten bij de gewijzigde betekenis die het begrip medeplegen in de loop der tijd heeft gekregen.

Daarbij is het woord «enigszins» tussengevoegd teneinde uit te drukken dat, bij het doortrekken van de jurisprudentie inzake het medeplegen, het specifieke karakter van de onderhavige strafbaarstelling en de samenwerking tussen personen waar zij het oog op heeft, van belang blijft.6.”

alsmede:

"Strafbaarheid ter zake van het medeplegen van een strafbaar feit kan slechts intreden indien sprake is van een bewuste samenwerking. Aan die samenwerking, resulterend in een gezamenlijk bewerkstelligde openlijke geweldpleging, moet een voldoende wezenlijke bijdrage zijn geleverd. Een gewelddadige handeling impliceert, net als thans, in ieder geval een wezenlijke bijdrage aan de openlijke geweldpleging die tot strafbaarheid leidt. Daarnaast zijn een aantal andere gedragingen in kaart gebracht die, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, een voldoende wezenlijke bijdrage kunnen opleveren. Dat is in de eerste plaats het bemoeilijken van de herkenning van personen die gewelddadige handelingen plegen, indien daarmee opzettelijk wordt voorkomen dat deze handelingen en de gevolgen daarvan op deze personen kunnen worden teruggeleid. Een tweede soort gedraging die een voldoende wezenlijke bijdrage aan openlijke geweldpleging kan opleveren, betreft het organiseren of, op de achtergrond, sturen daarvan. Een derde gedraging betreft het wezenlijk bevorderen van gewelddadige handelingen door aanmoedigingen of gejoel. Met name bij deze gedragingen zal het sterk van de omstandigheden van het geval afhangen of een voldoende significante bijdrage aan het openlijke geweld is geleverd. Tenslotte kan gedacht worden aan het feitelijk mogelijk maken van openlijk geweld door stenen of stokken aan te reiken, dan wel door het afschermen van degenen die gewelddaden plegen tegen anderen die dat willen beletten. De in kaart gebrachte handelingen betreffen evenwel geen limitatieve opsomming, zo volgt uit het verband met het begrip medeplegen."7.

Uit de parlementaire geschiedenis kan worden afgeleid dat voor de interpretatie van het bestanddeel “in vereniging” als bedoeld in art. 141 Sr het medeplegen in de zin van art. 47 Sr meer maatgevend dient te zijn dan voor de wetswijziging het geval was.8.Dit betekent evenwel niet, anders dan de steller van het middel tot uitgangspunt neemt, dat het bestanddeel “in vereniging” de “bewuste en nauwe samenwerking” impliceert die vereist is voor medeplegen aan een strafbaar feit als bedoeld in art. 47 Sr.9.Uit de parlementaire geschiedenis volgt immers dat na de wetswijziging in het algemeen aan de samenwerkingseis van art. 141 Sr wat betreft de nauwheid en de volledigheid van die samenwerking geen strengere eisen worden gesteld dan voor de wetswijziging het geval was.10.Om het voor overtreding van art. 141 Sr (oud) vereiste samenwerkingsverband te construeren, was slechts weinig nodig.11.Uit de jurisprudentie volgt dat art. 141 Sr vóór de wetswijziging slechts een geringe mate van samenwerking en een lichte graad van coöperatief opzet vereiste.12.Het bestanddeel “verenigde krachten” kon ook bestaan uit “een zekere mate van onderlinge afstemming”, zonder dat die afstemming de vorm aannam van “bewuste en nauwe samenwerking”.13.Het ging er kennelijk vooral om dat de pleger van openlijk geweld zich ervan bewust was dat hij niet in zijn eentje opereerde, maar zich gesterkt wist door geestverwanten binnen een groep.14.Daarnaast volgt uit de parlementaire geschiedenis dat ondanks het doortrekken van de jurisprudentie inzake het medeplegen, het specifieke karakter van art. 141 Sr en de samenwerking tussen personen waar zij het oog op heeft, van belang blijft. Uitgangspunt bij medeplegen is dat er sprake is van een planmatige samenwerking, terwijl uitgangspunt bij openlijke geweldpleging is een vrij ongestructureerd samenwerkingsverband dat veel minder planmatig te werk gaat.

Niet uit het oog mag worden verloren dat de wetgever in 2000 een verruiming van het bereik van art. 141 Sr wenste te bewerkstelligen. Hij wilde af van de harde eis dat de pleger van art. 141 Sr zelf geweld moet hebben gebruikt, zodat personen die innig en nauw met de eigenlijke geweldplegers samenwerkten, buiten schot bleven.15.De aansluiting die de wetgever zocht met het medeplegen heeft naar mijn mening dan ook vooral betrekking op gevallen waarin de bijdrage van de verdachte niet uit een eigen geweldshandeling bestond. De invulling van de samenwerkingseis met criteria die aanleunen tegen die van het medeplegen dient hier om het ontbreken van zelf gepleegd geweld te compenseren. Als sprake is geweest van planmatig handelen kan een gedraging die in een verwijderd verband staat tot het gepleegde geweld toch als een bijdrage daaraan worden aangemerkt.

Bij deze op de parlementaire geschiedenis gebaseerde argumentatie voegen zich wetssystematische argumenten. De wetgever handhaafde in 2000 de specifieke aansprakelijkheidsregeling die in art. 141 lid 2 Sr is te vinden. Dat is begrijpelijk als het enkele leveren van een bijdrage aan grootschalig groepsgeweld al voldoende is om als pleger van art. 141 Sr te worden aangemerkt. Die eigen bijdrage levert geen basis op om aansprakelijk te worden gehouden voor de bijdragen die anderen aan het groepsgeweld hebben geleverd. Dat wordt anders als ervan wordt uitgegaan dat aan de criteria voor medeplegen moet zijn voldaan. Dan is er geen reden voor een regeling die aansprakelijkheid voor het geheel uitsluit. De handhaving van art. 141 lid 2 Sr duidt er dus op dat de wetgever het “in vereniging” plegen van geweld niet gelijk heeft willen stellen aan het medeplegen van geweld.

Daar komt bij dat de toegevoegde waarde van art. 141 Sr uiterst beperkt zou zijn als wél wordt geëist dat er sprake moet zijn van medeplegen. De dader zou dan immers vrijwel steeds al strafbaar zijn op grond van art. 47 jo. de artt. 300 e.v. en/of art. 350 Sr. Alleen het strafmaximum zou dan (soms) verschil maken. De vraag is of dat het bestaan van een apart delict rechtvaardigt. De wetgever had er dan immers ook voor kunnen kiezen het openlijk gepleegd zijn van de mishandeling of de vernieling vorm te geven als een strafverzwaringsgrond. Dat die keuze niet is gemaakt, wijst erop dat art. 141 Sr een delict is met een eigen karakter, hetgeen onderstreept wordt door de plaatsing in Titel V van Boek II. Het beschermde rechtsgoed is primair de openbare orde. Dat eigen karakter rechtvaardigt een eigen invulling van de samenwerkingseis.

Op grond van het voorgaande concludeer ik dat het voor het “in vereniging” plegen van geweld als bedoeld in art. 141 Sr voldoende is dat de dader zich ervan bewust is dat zijn gedraging een (voldoende significante) bijdrage levert aan het gepleegde geweld.16.In het feit dat sprake moet zijn van een “bijdrage” aan het geweld ligt daarbij besloten dat de gedraging niet op zichzelf staat, maar onderdeel vormt van een gezamenlijk optreden en dus van een optreden “in vereniging”. Het is daarbij niet zo dat het geweld van de één een bijdrage moet zijn aan het geweld van de ander. Het gaat om een bijdrage aan het gezamenlijke geweld. Als twee verdachten het slachtoffer schoppen, vormt elke schop een bijdrage aan het in vereniging gepleegde geweld.

Deze invulling van de samenwerkingseis vindt naar ik meen bevestiging in de jurisprudentie van de Hoge Raad. Van het “in vereniging” plegen van geweld in de zin van art. 141 Sr is al sprake indien de betrokkene een voldoende significante of wezenlijke bijdrage levert aan het geweld, zij het dat deze bijdrage zelf niet van gewelddadige aard behoeft te zijn.17.Wanneer van een voldoende significante of wezenlijke bijdrage sprake is, valt niet in algemene bewoordingen aan te duiden. Veel hangt af van de omstandigheden van het concrete geval. Zo is bijvoorbeeld de enkele omstandigheid dat iemand aanwezig is in een groep die openlijk geweld pleegt, niet zonder meer voldoende om hem te kunnen aanmerken als iemand die “in vereniging” geweld pleegt.18.Voor de onderhavige zaak is dat overigens niet van belang, aangezien niet betwist wordt dat – zoals uit de bewijsmiddelen blijkt – de verdachte geweld tegen het slachtoffer heeft gebruikt.

Uit het voorgaande volgt dat de klacht dat het Hof onjuiste of onvoldoende criteria heeft gehanteerd, faalt omdat die klacht steunt op een onjuiste rechtsopvatting. Datzelfde geldt voor de klacht dat de bewezenverklaring in het licht van de vrijspraak van het onder 1 primair tenlastegelegde onbegrijpelijk is en dat het Hof nader had moeten motiveren waarom het van het op dit punt door de verdediging ingenomen standpunt is afgeweken.

Op verschillende plaatsen in de schriftuur, maar expliciet in het derde onderdeel van het middel, wordt voorts geklaagd dat het Hof in strijd met art. 359 lid 2 Sv onvoldoende gemotiveerd is afweken van het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt van de verdediging dat verdachte dient te worden vrijgesproken van het onder 1 subsidiair tenlastegelegde in verband met het ontbreken van een significante bijdrage van de verdachte aan het door de anderen gepleegde geweld, nu de verdachte niet in de gelegenheid is geweest om zich daarvan te distantiëren of de confrontatie met de aangever te doen stoppen, mede doordat verdachte en aangever elkaar vasthielden op het moment dat de schoppen werden gegeven. De strekking van dit verweer was niet, merk ik voor de duidelijkheid op, dat de bijdrage die verdachte aan het geweld leverde niet “significant” was (het plegen van geweld is per definitie significant), maar dat het door de verdachte gepleegde geweld niet kan worden gezien als een “bijdrage” aan het geweld dat de anderen pleegden. Van enige vorm van gezamenlijk optreden zou geen sprake zijn geweest.

Ik stel voorop dat het verweer sterker was geweest als onderbouwd met argumenten was aangevoerd dat de andere geweldplegers volslagen onbekenden waren met wie de verdachte niets uitstaande had, zodat hij op hun bemoeienis met de vechtpartij totaal niet was bedacht. Hetgeen wel is aangevoerd sluit dus bepaald niet uit dat de andere geweldplegers kameraden van de verdachte waren met wie hij die dag optrok. Dat zou hun bemoeienis kunnen verklaren (welk motief zouden wildvreemden hebben om zo tekeer te gaan?), terwijl ook de korte tijdspanne waarin het geheel zich voltrok – volgens de verdediging 32 seconden – goed in dit scenario past. Ik wijs in dit verband op het participerend onderzoek dat Jan Dirk de Jong verrichtte naar delinquent groepsgedrag van met name Marokkaanse jongens. Hij concludeert dat tot de “straatwaarden” die deel uitmaken van hun gemeenschappelijke straatcultuur (die, omdat het de cultuur van de straat is, niet exclusief Marokkaans is) behoort dat zij loyaal zijn aan de jongens uit de buurt. “De jongens rekenen erop dat alle jongens van de buurt in grote mate loyaal zijn aan elkaar en gaan daarbij vooral uit van twee concrete gedragsverwachtingen.” De eerste van die verwachtingen is dat de jongens elkaar helpen in het geval van een conflict of een vechtpartij met buitenstaanders. Dat geldt zelfs voor jongens “die niet erg bekend zijn of onderling ruzie hebben”. Als een jongen zijn plicht op dit punt verzaakt volgt meestal een sanctie (zoals “een paar flinke klappen”).19.Als het zo zou zijn dat in de onderhavige zaak sprake was van een dergelijke groepscode, op basis waarvan de verdachte erop mocht rekenen dat de anderen bijsprongen, dan is daarmee gegeven dat van gezamenlijk optreden sprake was. Ik zie er niet aan voorbij dat daarover door het Hof niets is vastgesteld. Waar het mij om gaat, is dat het verweer op een niet onbelangrijk punt gebrekkig is. Een begin van aannemelijkheid dat de verdachte door het geweld van de anderen werd “overvallen”, wordt niet aangedragen. Dat maakt dat aan de motivering van het Hof minder hoge eisen hoeven te worden gesteld dan anders het geval was geweest.

Het Hof heeft onder meer overwogen dat de verdachte de aangever heeft vastgepakt en bij zijn hoofd in een armklem heeft gehouden en klappen heeft gegeven. Nadat de aangever en de verdachte op de grond waren gevallen, heeft de verdachte de aangever nog meermalen in het gezicht geslagen en hebben andere personen zich met de vechtpartij bemoeid en de aangever geschopt, terwijl de verdachte de aangever vasthield in een armklem. Het Hof heeft geoordeeld dat de verdachte, op het moment dat de andere personen zich met de vechtpartij bemoeiden, het geweld jegens de aangever niet heeft gestaakt. Het Hof heeft daarbij gemotiveerd waarom het de andersluidende verklaring van de verdachte niet aannemelijk achtte. Voorts heeft het Hof vastgesteld dat de verdachte niets heeft gedaan – mondeling of handelend – om de ontstane geweldssituatie op te heffen en ook niet op enige andere wijze heeft laten blijken dat hij zich distantieerde van het door de anderen gepleegde geweld. Naar ik meen heeft het Hof op grond hiervan kunnen oordelen dat in ieder geval vanaf het moment waarop de andere personen zich ermee bemoeiden sprake was van een gezamenlijk optreden tegen de aangever en dat de verdachte zich er vanaf dat moment van bewust moet zijn geweest dat hij aan dat geweld een bijdrage leverde door de aangever te blijven vasthouden. Meer is, zoals onder 4.12. werd geconcludeerd, voor het “in vereniging” plegen van geweld niet vereist.

Het Hof heeft derhalve op toereikende wijze gemotiveerd waarom het van het bedoelde standpunt van de verdediging is afgeweken. Ik merk daarbij op dat art. 359 lid 2, tweede volzin, Sv niet vereist dat op ieder argument van de verdediging wordt ingegaan. Dat de verdachte, zoals werd gesteld, het slachtoffer niet kon loslaten omdat deze hem vasthield, is een stelling die haaks staat op de bewering van de verdachte dat hij het slachtoffer hééft losgelaten. Nu bovendien niet goed valt in te zien waarom de gestelde vasthoudendheid van het slachtoffer het de verdachte onmogelijk maakte om de armklem te slaken, maakt het feit dat het Hof stilzwijgend aan dit argument voorbij is gegaan de motivering niet onbegrijpelijk. Hetzelfde geldt voor het argument dat de verdachte niet in de gelegenheid is geweest het geweld van de anderen te doen stoppen. Dat is namelijk niet wat art. 141 Sr van de verdachte verlangt. Voldoende is dat de verdachte zijn eigen geweld niet heeft gestopt en dat hij aldus een bijdrage heeft geleverd aan het gezamenlijke geweld.

Het eerste onderdeel van het middel bevat op de keper beschouwd dezelfde klachten, gestoken in een ander jasje. Geklaagd wordt dat de bewezenverklaring niet wordt gedragen door de gebezigde bewijsmiddelen, nu daaruit niet kan volgen dat de verdachte [slachtoffer] in een (arm)klem hield, terwijl (cursivering, GK) [slachtoffer] door anderen die zich met de vechtpartij bemoeiden werd geschopt. De steller van het middel heeft daartoe aangevoerd dat het Hof de bij de rechter-commissaris afgelegde verklaringen van [slachtoffer] en [betrokkene] slechts gedeeltelijk tot het bewijs heeft gebezigd. Het Hof heeft deze verklaringen niet tot het bewijs gebezigd voor zover deze inhouden dat de verdachte zelf ook werd vastgehouden (door aangever [slachtoffer]). Deze niet opgenomen onderdelen van de voor het bewijs gebezigde verklaringen zouden een wezenlijk andere feitelijke situatie schetsen dan de bewijsmiddelen zoals deze door het Hof zijn gebezigd. Het Hof heeft bewezenverklaard dat de verdachte de aangever in een krachtige armklem vasthield, terwijl anderen hem hebben geschopt. De feitelijke situatie was evenwel, zo wordt gesteld, dat de aangever en de verdachte in een worsteling verwikkeld waren en elkaar vasthielden op het moment dat de andere personen zich met de vechtpartij bemoeiden en de aangever werd geschopt. De verdachte kon zich als gevolg daarvan niet aan de confrontatie met de aangever onttrekken, nu de aangever ook met hem vocht. Door de verklaringen van [slachtoffer] en [betrokkene] slechts gedeeltelijk tot het bewijs te bezigen, hebben deze verklaringen een andere strekking gekregen en heeft het Hof de verklaringen aldus gedenatureerd. Uit de gebezigde bewijsmiddelen inclusief de (ten onrechte) niet door het Hof opgenomen passages kan niet volgen dat er sprake was van een situatie waarin de verdachte [slachtoffer] vasthield, zodat (cursivering, GK) anderen in de gelegenheid werden gesteld om hem te schoppen.

Tussen ‘terwijl’ en ‘zodat’ bestaat een niet onbelangrijk verschil. Het middel mist dan ook feitelijke grondslag voor zover het ervan uitgaat dat het Hof heeft geoordeeld dat de verdachte het slachtoffer vasthield met het doel de anderen in de gelegenheid te stellen dat slachtoffer te schoppen. Een dergelijke vorm van intensieve samenwerking is zoals betoogd niet vereist.

De denatureringsklacht heeft betrekking op de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen 4 en 5, zoals hierboven opgenomen onder 4.4.. De op 15 november 2010 bij de rechter-commissaris afgelegde verklaring van [slachtoffer] luidt, voor zover voor de bespreking van het middel van belang, als volgt:

“(…) Ik heb hem wel in de houdgreep gehouden. Toen [verdachte] mij op de grond in een houdgreep hield, kreeg ik schoppen. (…)”

De op 15 november 2010 bij de rechter-commissaris afgelegde verklaring van [betrokkene] luidt, voor zover voor de bespreking van het middel van belang, als volgt:

“(…) Op dat moment zag ik dat [verdachte] en [slachtoffer] aan het vechten waren. Eigenlijk waren ze meer aan het worstelen. (…) [verdachte] had één arm om de nek van [slachtoffer]. (…) [slachtoffer] had [verdachte] vast, ook toen ze samen nog op de grond lagen. Ik zag dat de jongen met de gouden tand en de jongen met de bruine jas en pet [slachtoffer] schopten. (…)”

Van denaturering van de verklaringen van [slachtoffer] en [betrokkene] is mijns inziens geen sprake. Door de delen van de verklaringen inhoudende dat verdachte zelf ook werd vastgehouden niet op te nemen als bewijs, heeft het Hof aan het wel gebezigde gedeelte van die verklaringen geen andere betekenis gegeven. Ik wijs er daarbij op dat het Hof in het midden kon laten of het slachtoffer de verdachte de gehele tijd heeft vastgehouden, omdat niet valt in te zien waarom die omstandigheid de verdachte belette om met het omklemmen van het hoofd van het slachtoffer op te houden. De bewering van de verdachte dat hij het slachtoffer heeft losgelaten, onderstreept dat. Maar nu val ik in herhaling.

Het middel faalt in al zijn onderdelen. Het eerste en derde onderdeel kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG