2.5.3.1 Spraakverwarring

Naast de compensatiegedachte pleegt zowel in het Nederlandse als in het Duitse recht in verband met het smartengeld betekenis te worden toegekend aan 'genoegdoening'.1 De precieze betekenis van deze functie is evenwel weinig duidelijk, hetgeen mede wordt veroorzaakt doordat de term 'genoegdoening' in uiteenlopende betekenissen wordt gehanteerd.

Zo wordt genoegdoening in de eerste plaats wel gebruikt als min of meer overkoepelende term in de zin van 'een genoegdoening', dat wil zeggen ter aanduiding van de maatregel als zodanig.2 Die betekenis komt bijvoorbeeld ook tot uitdrukking in het Zwitserse recht, waar in artikel 49 OR wordt gesproken van 'Leistung einer Geldsumme als Genugtuung'. Het gaat dan eigenlijk om een synoniem voor 'schadevergoeding' of 'schadeloosstelling', waarbij de term genoegdoening slechts in zoverre een eigen betekenis heeft, dat zij beoogt te benadrukken dat schadevergoeding hier een minder gelukkige aanduiding is, omdat de schade zich niet zo concreet laat vergoeden als bij vermogensschade het geval is.3 In dit gebruik heeft 'genoegdoening' vooral de betekenis van 'een sanctie' of 'een reactie', als blijk van erkenning door het recht van de waarde van het geschonden belang in het algemeen. Daar het gebruik van 'genoegdoening' in deze zin eigenlijk nauwelijks zelfstandige betekenis heeft, laat ik deze betekenis van het begrip verder rusten.

In de tweede plaats wordt genoegdoening wel gebruikt in de zin van 'genoegdoening aan de benadeelde'. Het gaat dan in feite om 'genoeg doen' voor de benadeelde, in de zin van voldoende doen om de benadeelde schadeloos te stellen. In dit verband heeft genoegdoening evenwel doorgaans een bijzondere connotatie, waardoor zij wordt geassocieerd met de vraag of bij de vaststelling van de omvang van het smartengeld tevens rekening dient te worden gehouden met omstandigheden die primair de laedens lijken te betreffen, zoals de mate van schuld en de economische positie van de laedens. Deze factoren zijn, zoals reeds eerder werd aangegeven, tot op zekere hoogte zowel te benaderen vanuit een perspectief van compensatie als vanuit een perspectief van 'bestraffing'. Genoegdoening in deze betekenis verdient derhalve enige nadere aandacht.

In de derde plaats wordt genoegdoening wel gehanteerd in de betekenis van 'genoegdoening door de laedens'. In verband met het smartengeld wordt wel gezegd dat de laedens door een opoffering van zijn kant genoegdoening biedt aan de benadeelde.4 Aldus wordt de term genoegdoening gebruikt in de meer bijbelse betekenis van 'boetedoening'.5 Ook in de parlementaire geschiedenis van artikel 6:106 wordt wel van een dergelijke opoffering gesproken.6 Dit facet verdient derhalve eveneens nadere aandacht.

Ten slotte wordt genoegdoening wel gebruikt in een meer ongedifferentieerde betekenis waarin enkele van de eerder genoemde facetten worden samengenomen of waarin tevens andere facetten worden geacht besloten te liggen. Zo wordt soms ook gesproken van 'genoegdoening aan de maatschappij'7 en ook preventie wordt er soms wel onder gevat, met name wanneer genoegdoening wordt gebruikt als synoniem voor bestraffing.8 Preventie zal hierna afzonderlijke aandacht krijgen.