HR, 15-03-2016, nr. 14/05331

Nr. 14/05331

Zitting: 5 januari 2016 (bij vervroeging)

Mr. P.C. Vegter

Conclusie inzake:

[verdachte]

1. Het Gerechtshof Amsterdam heeft bij arrest van 13 oktober 2014 verdachte ter zake van “overtreding van artikel 8, derde lid, onderdeel a van de Wegenverkeerswet 1994” veroordeeld tot een geldboete van €650,- subsidiair 13 dagen hechtenis en ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen voor de duur van 6 maanden, met aftrek als bedoeld in art.179 van de Wegenverkeerswet 1994.

2. Namens verdachte is beroep in cassatie ingesteld en heeft mr. A. Boumanjal, advocaat te Utrecht, bij schriftuur een middel van cassatie voorgesteld.

3. Het middel behelst de klacht dat het Hof het Openbaar Ministerie ten onrechte ontvankelijk heeft geacht in de vervolging van verdachte, terwijl sprake was van een vervolgingsbeletsel, te weten de verplichting tot deelname aan de bestuursrechtelijke maatregel alcoholslotprogramma (hierna: asp). Van de alsnog bij schrijven van 14 december 2015 geboden mogelijkheid om het vervolgingsbeletsel aan de hand van bescheiden te onderbouwen is blijkens de brief van 18 december 2015 door de steller van het middel geen gebruik gemaakt.

4. Ten laste van de verdachte is bewezenverklaard dat:

“hij op 20 augustus 2012 te Zandvoort als bestuurder van een motorrijtuig, personenauto, dit motorrijtuig heeft bestuurd na zodanig gebruik van alcoholhoudende drank, dat het alcoholgehalte van zijn adem bij een onderzoek als bedoeld in artikel 8, derde lid, aanhef en onder a van de Wegenverkeerswet 1994, 560 microgram, in elk geval hoger dan 88 microgram alcohol per liter uitgeademde lucht bleek te zijn, terwijl voor het besturen van dat motorrijtuig een rijbewijs was vereist en sedert de datum waarop aan hem voor de eerste maal een rijbewijs was afgegeven nog geen vijfjaren waren verstreken en de eerste afgifte van het rijbewijs na 30 maart 2002 heeft plaatsgevonden.

Hetgeen meer of anders is ten laste gelegd, is niet bewezen.”

5. Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 11 maart 2014 heeft verdachte verklaard dat hem een alcoholslotprogramma is opgelegd, waartegen verdachte een beroepsprocedure heeft aangespannen bij de bestuursrechter, hetgeen de verdediging heeft onderbouwd.1.De raadsman heeft onder meer meegedeeld dat het beroep tegen de ongegrondverklaring van het bezwaar tegen de oplegging van het programma en de ongeldigverklaring van het rijbewijs bij uitspraak van 27 februari 2014 gegrond is verklaard. Een afschrift van de beslissing van 27 februari 2014 bevindt zich niet bij de stukken en is niet, ook niet nadat de gelegenheid daartoe alsnog was geboden, overgelegd.

6. Het bestreden arrest bevat de volgende overweging:

“Ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie

De raadsman heeft onder verwijzing naar het arrest van het gerechtshof Den Haag van 22 september 2014 (ECLI:NL:GHDHA:2014:3017) betoogd dat oplegging van het alcoholslotprogramma (hierna ook: ASP) aan verdachte een strafrechtelijke vervolging betreft in de zin van artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Nu de verdachte tevens wordt vervolgd wegens het rijden onder invloed is, aldus de raadsman, sprake van schending van het ne bis in idem-beginsel als bedoeld in artikel 68 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) omdat de verdachte voor hetzelfde feitencomplex ten tweede male wordt vervolgd. De raadsman heeft tevens naar voren gebracht dat het opportuniteitsbeginsel wringt, nu de verdachte financieel gezien niet in staat is deel te nemen aan een ASP en derhalve een maatregel tot ongeldigverklaring van het rijbewijs voor de duur van vijfjaren zal volgen. Oplegging van een ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen dient dan ook geen enkel doel meer.

Gelet op het voorgaande dient het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk te worden verklaard in de vervolging van de verdachte. De raadsman verzoekt het hof daartoe over te gaan.

Het hof verwerpt het verweer en overweegt daartoe als volgt.

Allereerst stelt het hof vast onder verwijzing naar de uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State van 23 oktober 2013 (ECLI:NL:RVS:2013:1643) dat het opleggen van de maatregel van het alcoholslotprogramma, indien deze wordt opgelegd aan houders van een rijbewijs voor uitsluitend het besturen van motorrijtuigen van categorie B (personenauto’s), geen maatregel is gebaseerd op een ‘criminal charge’ in de zin van artikel 6 van het EVRM. Het hof betrekt bij dit oordeel dat de verdachte enkel over een rijbewijs beschikt voor motorrijtuigen van de categorie B.

Voorts stelt het hof vast dat de maatregel van het alcoholslotprogramma door de wetgever in het bestuursrecht is ondergebracht als nieuw instrument bedoeld om het aantal verkeersdoden in Nederland ten gevolge van een ongeval door alcoholgebruik terug te dringen.

Het besturen van een motorrijtuig onder invloed van alcohol is een gedraging die de veiligheid van de verkeersdeelnemers in gevaar brengt en is daarom door de wetgever gekwalificeerd als misdrijf waaraan onder andere de sanctie van de ontzegging van de bevoegdheid om motorrijtuigen te besturen is verbonden.

Het hof stelt vast dat de verdachte heeft verklaard niet met het alcoholslotprogramma te zijn begonnen omdat hij de oplegging ervan onterecht vindt. De verdachte heeft, gelet op zijn ter zitting van 25 maart 2014 afgelegde verklaring, tegen de oplegging van het alcoholslotprogramma beroep ingesteld bij de bestuursrechter. Over de uitkomst daarvan dan wel het vervolg daarop zijn door de verdediging geen nadere stukken overgelegd, zodat het ervoor moet worden gehouden dat de maatregel in stand is gelaten. Daarnaast heeft de verdachte aangevoerd dat hij de met de maatregel gemoeide kosten niet kan opbrengen. Deze stelling heeft de verdediging niet met nadere stukken onderbouwd. Mede gelet op hetgeen de verdachte over zijn inkomen en zijn lasten heeft verklaard, gaat het hof aan deze stelling voorbij nu daaruit niet zondermeer volgt dat hij deze kosten niet zou kunnen dragen. Het hof concludeert, gelet op het voorgaande, dat in het onderhavige geval niet gezegd kan worden dat het aan de verdachte opgelegde alcoholslotprogramma punitief van aard is waardoor sprake zou zijn van een dubbele sanctie. Het Openbaar Ministerie is derhalve ontvankelijk in de strafvervolging.”

7. De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 8 september 2015, ECLI:NL:HR:2015:2474, voor zover hier van belang, het navolgende overwogen:

“3.2.1. HR 3 maart 2015, ECLI:NL:HR:2015:434, NJ 2015/256 houdt - voor zover voor de beoordeling van het middel van belang - het volgende in:

“4.4. Tegen de achtergrond van het hiervoor overwogene is bij de huidige Nederlandse regelgeving de strafvervolging van een verdachte ter zake van het rijden onder invloed van alcoholhoudende drank in strijd met de beginselen van een goede procesorde in die gevallen waarin de verdachte op grond van datzelfde feit de onherroepelijk geworden verplichting tot deelname aan het asp is opgelegd. Die beginselen van een goede procesorde kunnen immers meebrengen - en brengen in de hier aan de orde zijnde gevallen ook mee - dat een inbreuk op het beginsel dat iemand niet twee maal kan worden vervolgd en bestraft voor het begaan van hetzelfde feit, de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de strafvervolging tot gevolg heeft.

Dit vervolgingsbeletsel geldt eveneens gedurende een tegen de oplegging van het asp lopende bezwaar- of beroepsprocedure."

3.2.2. Hetgeen de Hoge Raad in dit arrest heeft overwogen met betrekking tot de strafvervolging van een verdachte ter zake van het rijden onder invloed van alcoholhoudende drank, geldt eveneens in zaken als de onderhavige betreffende de weigering van de verdachte mee te werken aan een onderzoek als bedoeld in art. 8, tweede lid aanhef en onder a, WVW 1994.

3.3. Voormeld arrest betreft een onderwerp waarover de feitenrechters in strafzaken - wellicht mede beïnvloed door beslissingen van de bestuursrechter over dit onderwerp -divergerende opvattingen huldigden en dienvolgens tot uiteenlopende beslissingen zijn gekomen. Het arrest van 3 maart 2015 beoogt op dat punt duidelijkheid te verschaffen wat betreft de strafrechtelijke kant van het onderwerp (de strafvervolging). Daags na dit arrest heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in zijn uitspraak duidelijkheid geschapen wat betreft de bestuursrechtelijke kant van het onderwerp (ABRvS 4 maart 2015, ECLI:NL:RVS:2015:622).

3.4. De Hoge Raad realiseert zich dat de uitkomst van deze beslissingen niet zodanig voorzienbaar was dat de procesdeelnemers in reeds aanhangige strafzaken daarmee rekening hadden behoren te houden en daarom in feitelijke aanleg hadden moeten klagen over, kort gezegd, dubbele vervolging. Daarin vindt de Hoge Raad aanleiding om in zaken als de onderhavige waarin vóór 3 maart 2015 uitspraak is gedaan die nog niet onherroepelijk is geworden, te doen wat het hof had behoren te doen, mits (i) tegen de uitspraak tijdig beroep in cassatie is ingesteld, (ii) in de cassatieschriftuur is aangevoerd dat sprake is dubbele vervolging in die zin dat de verdachte ter zake van hetzelfde feit de verplichting is opgelegd tot deelname aan het asp, en (iii) die stelling door de raadsman is gestaafd met bescheiden aan de herkomst en betrouwbaarheid waarvan in redelijkheid niet behoeft te worden getwijfeld. De onder (iii) genoemde voorwaarde geldt niet indien op grond van 's hofs vaststellingen dan wel op grond van de op de voet van art. 434, eerste lid, Sv aan de Hoge Raad gezonden stukken van het dossier de feitelijke grondslag van het verweer als vaststaand kan worden aangenomen.”

8. In de onderhavige zaak waarin voor 3 maart 2015 uitspraak is gedaan is (i) tijdig beroep in cassatie is ingesteld en (ii) in de schriftuur aangevoerd dat sprake is van dubbele vervolging in die zin dat de verdachte ter zake van hetzelfde feit de verplichting is opgelegd tot deelname aan het asp. De onder 6 opgenomen overweging uit het bestreden arrest bevat ’s Hofs vaststelling dat het er voor moet worden gehouden dat de opgelegde asp-maatregel in stand is gelaten. Dat is in het licht van hetgeen door de raadsman in hoger beroep is aangevoerd omtrent de gegrondverklaring van het beroep niet zonder meer begrijpelijk. Dat het Hof die te grote stap heeft genomen valt overigens te bezien in het licht van de omstandigheden dat het Hof de vaststelling doet om te kunnen toetsen of er al dan niet strijd is met het beginsel van ne bis idem. Hetgeen het Hof daaromtrent vervolgens overweegt is in strijd met de actuele stand van de rechtspraak.

9. De tekortkomingen in de motivering van het Hof kunnen echter de verdachte niet baten en evenmin worden tegengeworpen. Blijkens de hierboven geciteerde overweging uit het arrest van de Hoge Raad van 3 maart 2015 geldt als voorwaarde voor een geslaagd beroep op ‘ne bis in idem’ dat verdachte op grond van hetzelfde feit dat in de strafzaak is tenlastegelegd en bewezen verklaard de onherroepelijk geworden verplichting tot deelname aan het asp is opgelegd. De stelling dat de onherroepelijk geworden verplichting tot deelname aan het asp is opgelegd is door de raadsman niet gestaafd met bescheiden (aan de herkomst en betrouwbaarheid waarvan in redelijkheid niet behoeft te worden getwijfeld). Immers er staat wel vast dat aanvankelijk aan verdachte het asp is opgelegd, maar door het aanwenden van rechtsmiddelen is deze niet onherroepelijk geworden. De gegrondverklaring van het beroep door de bestuursrechter staat in de weg aan het ondergaan van de maatregel. Bij die stand van zaken heeft het Hof derhalve, zij het op onjuiste gronden, terecht geoordeeld dat het Openbaar Ministerie ontvankelijk is in de vervolging.

10. Het verval van het vervolgingsrecht in zogenaamde asp-zaken is door de Hoge Raad gekoppeld aan de onherroepelijkheid van de bestuurlijke sanctie. Het accent is dus: niet twee keer sanctioneren voor hetzelfde feit. Het accent kan ook worden gelegd op de omstandigheid dat een burger tweemaal en daarmee dubbel door de overheid in rechte wordt betrokken (‘bis vexari’). In het middel wordt dit punt niet aan de orde gesteld en ik laat het daarom liggen. Van een dubbele strafrechtelijke vervolging is in ieder geval geen sprake en het lijkt mij te ver gaan om het enkele feit dat het asp is opgelegd reeds aan te merken als een beletsel voor strafrechtelijke vervolging. Dat het asp eerst na onherroepelijkheid betekenis heeft voor de strafrechtelijke vervolging acht ik juist.2.Tijdelijke inhouding van het rijbewijs is niet ingrijpend genoeg voor een geslaagd beroep op ‘ne bis in idem’.3.

11. Het middel stelt evenmin aan de orde wat de betekenis is van de gegrondverklaring van het beroep door de bestuursrechter voor het bewijs en de kwalificatie in de strafzaak. Hoe dan ook is die gegrondverklaring niet zonder meer een belemmering voor bewezenverklaring en kwalificatie. Nu een afschrift van de beslissing van de bestuursrechter niet is overgelegd, laat ik dit punt verder rusten.

12. Het middel faalt. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van het bestreden arrest behoren te leiden.

13. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG