HR, 29-11-2011, nr. 10/03706

Verdachte is door de enkelvoudige kamer van het Gerechtshof 's‑Gravenhage bij arrest van 3 augustus 2010 niet-ontvankelijk verklaard in zijn hoger beroep tegen een bij verstek gewezen vonnis van de Kantonrechter te Middelburg van 5 augustus 2008, waarbij verdachte wegens ‘als degene aan wie het kenteken is opgegeven voor een motorrijtuig waarvoor een kentekenbewijs is afgegeven niet een verzekering overeenkomstig de Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen sluiten en in stand houden’ is veroordeeld tot een geldboete van € 500,--, subsidiair 10 dagen hechtenis alsmede tot ontzegging van de bevoegdheid motorrijtuigen te besturen voor de duur van vier maanden.

Er bestaat samenhang tussen de zaken met de nummers 10/03706 en 10/03705. In beide zaken zal ik vandaag concluderen.

Namens verdachte heeft mr. N. van der Laan, advocaat te Amsterdam, één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat het Hof de verdachte ten onrechte niet-ontvankelijk heeft verklaard in zijn hoger beroep.

Het in het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 3 augustus 2010 aangetekende mondeling arrest houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

De — ingevolge art. 426 lid 4 jo. 425 lid 3 onder c Sv inmiddels vervallen — aantekening mondeling arrest d.d. 3 augustus 2010 houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

Het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 3 augustus 2010 houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

Met punt 10 van de toelichting op de procedure heeft het Hof kennelijk het oog op punt 10, zoals dat staat op de achterkant van de dagvaarding in eerste aanleg. Dit punt 10 luidt:

De op 24 februari 20101. bij de Rechtbank Middelburg ingekomen brief van verdachte, houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, in:

Omdat de aantekening mondeling arrest inmiddels is vervallen geldt als het in cassatie te beoordelen arrest van het Hof het arrest zoals dat is aangetekend in het proces-verbaal van de terechtzitting. Daarom ga ik voorbij aan het verschil tussen het arrest zoals opgetekend in de aantekening mondeling arrest en het arrest zoals dit luidt volgens het proces-verbaal van de terechtzitting. Dit verschil bestaat hierin dat in de aantekening mondeling arrest alleen wordt overwogen dat het beroep niet is ingesteld overeenkomstig het bepaalde in art. 450 lid 3 Sv, terwijl in het arrest zoals aangetekend in het proces-verbaal van de terechtzitting tevens wordt overwogen dat de brief van de verdachte niet met zoveel woorden een volmacht bevat aan de griffier om een rechtsmiddel in te stellen.

Het dossier zoals dat door de griffier van het Hof aan de griffier van de Hoge Raad is gezonden bevat niet de akte van hoger beroep. Deze bleek bij navraag ook niet te achterhalen. Aan de beoordeling van het onderhavige arrest behoeft dit, zoals hierna zal blijken, niet in de weg te staan.

In de toelichting op het middel wordt in de eerste plaats geklaagd over het oordeel van het Hof dat de verdachte de griffier in de hiervoor aangehaalde brief geen volmacht geeft namens hem hoger beroep in te stellen.

Dit oordeel is niet begrijpelijk. Verdachte schrijft immers in de hiervoor aangehaalde brief dat hij bij die brief, gericht aan de sector straf van de Rechtbank Middelburg, beroep in stelt tegen het hiervoor genoemde vonnis d.d. 5 augustus 2008, voorzien van het parketnummer 12/810258-08, van de van die Rechtbank deel uitmakende Kantonrechter. Ik wijs op HR 13 juni 2006, LJN AW3629, waarin de Hoge Raad oordeelde dat een aan het parket gerichte brief waarin de verdachte schreef bezwaar te maken tegen zijn veroordeling slechts kon worden verstaan — en daarom had moeten worden aangemerkt — als een bijzondere volmacht in de zin van art. 450, eerste lid onder b, Sv, tot het instellen van hoger beroep.

In de tweede plaats wordt in de toelichting op het middel geklaagd dat het Hof heeft miskend dat het ontbreken in bedoelde brief van instemming met ontvangst van de oproeping door de bij die brief gemachtigde griffier moet worden toegeschreven aan ambtelijk verzuim.

Indien de verdachte bij het verstrekken van bedoelde volmacht aan een medewerker van de griffie niet instemt met het door die gemachtigde in ontvangst nemen van de oproeping voor de terechtzitting in hoger beroep, wordt, zo bepaalt art. 450 lid 3 Sv, aan die machtiging geen gevolg gegeven.

Met betrekking tot bedoeld vereiste overwoog de Hoge Raad in zijn arrest van 22 december 2009, LJN BJ7810, NJ 2010, 102, m.nt. M.J. Borgers:

In HR 21 september 2010, LJN BM4427 had een verdachte een brief waarbij hij naar het Hof had begrepen aan een griffiemedewerker schriftelijke bijzondere volmacht verleende tot het voor de verdachte aanwenden van het rechtsmiddel van hoger beroep persoonlijk ingeleverd ter griffie. De brief bevatte niet de instemming met de ontvangst door de medewerker van de griffie van de oproeping. Voor zover deze gang van zaken aldus had moeten worden opgevat dat de verdachte met de inlevering van die brief niet in persoon hoger beroep wilde instellen maar een schriftelijke volmacht aan de medewerker van de griffie verstrekte om hoger beroep in te stellen, overwoog de Hoge Raad dat het Hof had moeten onderzoeken:

Dit oordeel gaf de Hoge Raad ondanks een bijsluiter bij de verstekmededeling waarin werd beschreven hoe hoger beroep diende te worden ingesteld. Die bijsluiter ontsloeg het Hof dus niet van de plicht na te gaan of het gebrek in het instellen van het hoger beroep een gevolg was van een niet aan de verdachte toe te rekenen ambtelijk verzuim. Daarbij laat de Hoge Raad in het midden of zijn oordeel is ingegeven door de inhoud van de bijsluiter — in mijn ogen voor de gemiddelde rechtsgenoot niet goed te begrijpen2. — of dat het verstrekken aan de verdachte bij de verstekmededeling van een bijsluiter met een beschrijving hoe een rechtsmiddel moet worden ingesteld nog niet betekent dat een medewerker ter griffie ontslagen is van de plicht de verdachte erop te wijzen dat de wijze waarop hij een rechtsmiddel instelt niet aan de eisen van de wet voldoet. Ik houd het op het laatste omdat de Hoge Raad aan de verwijzing van het Hof naar de bijsluiter zonder meer voorbijgaat.

Het oordeel van het Hof moet kennelijk aldus worden begrepen dat van een niet aan de verdachte toe te rekenen ambtelijk verzuim, hierin bestaande dat de tot het instellen van het rechtsmiddel gemachtigde medewerker van de griffie de verdachte had moeten vragen of hij instemde met het in ontvangst nemen van de oproeping door die medewerker, geen sprake is en wel omdat de verdachte bij de dagvaarding in eerste aanleg op dat vereiste is gewezen.

Hierin kan ik het Hof niet volgen. Het Hof heeft niet vastgesteld dat de dagvaarding in eerste aanleg de verdachte heeft bereikt en hij dus geacht kan worden van de inhoud van punt 10 op de achterkant van de dagvaarding in eerste aanleg op de hoogte te zijn gebracht. Dat klemt in het onderhavige geval in het bijzonder omdat de dagvaarding in eerste aanleg aan de griffier is uitgereikt en een afschrift van de dagvaarding aan het GBA-adres van de verdachte is verstuurd, zodat de dagvaarding niet aan de verdachte in persoon is uitgereikt. Reeds daarom is het oordeel van het Hof dat niet van een niet aan de verdachte toe te rekenen ambtelijk verzuim sprake is, onvoldoende gemotiveerd.

Dat geldt ook in ander opzicht. Mijns inziens ligt het niet voor de hand bij het instellen van een rechtsmiddel in de dagvaarding te kijken of aan alle vereisten is voldaan. Een mededeling over de vereisten waaraan het instellen van een rechtsmiddel moet voldoen, zou een verdachte mogen verwachten als hij van de uitspraak op de hoogte wordt gesteld. Dan pas komt immers voor hem de vraag naar het instellen van een rechtsmiddel aan de orde, eerder niet. Ook al zou de dagvaarding in eerste aanleg de verdachte bereikt hebben dan is er in mijn ogen dus nog steeds sprake van een gebrek in de informatievoorziening van de verdachte over het instellen van een rechtsmiddel. Ik verwijs in dit verband naar het hiervoor aangehaalde HR 21 september 2010, LJN BM4427, waar het verstrekken van een bijsluiter bij de verstekmededeling over de wijze van instellen van een rechtsmiddel het Hof niet ontsloeg van de plicht na te gaan of het gebrek in het instellen van het rechtsmiddel het gevolg was van een niet aan de verdachte toe te rekenen ambtelijk verzuim.

Voorts ben ik van oordeel dat van een ter zake deskundige overheidsdienaar als een medewerker van een strafgriffie mag worden verwacht dat hij een verdachte als niet ter zake kundige burger op de hoogte stelt van gebreken in de aanwending van een rechtsmiddel, ongeacht de vraag of de verdachte tevoren van de wijze van het instellen van een rechtsmiddel op de hoogte is gesteld. Dat geldt zeker in een geval als het onderhavige waarin het gaat om een voorschrift dat niet is geschreven in het belang van de verdachte maar in het belang van een effectieve en efficiënte werking van het strafrechtelijk apparaat.3. Weliswaar voorziet het wetboek van Strafvordering niet uitdrukkelijk in een mogelijkheid tot herstel van gebreken bij het instellen van een rechtsmiddel zoals de Algemene wet bestuursrecht (art. 6:6 Awb), maar dat wil niet zeggen dat van overheidsfunctionarissen niet verwacht mag worden dat zij een burger, zoals een verdachte, zoveel als dat mogelijk is in de gelegenheid stellen gebreken bij de instelling van een rechtsmiddel te herstellen. Gelukkig is de voorzitter van de strafsector van de Rechtbank te Middelburg dat blijkens zijn aan de schriftuur gehechte brief met mij eens. Het voorgaande brengt mee, dat 's Hofs oordeel dat niet van een niet aan de verdachte toe te rekenen ambtelijk verzuim sprake is, niet voldoende is gemotiveerd omdat het Hof niet heeft onderzocht of de medewerker ter griffie de verdachte op het onderhavige gebrek heeft gewezen. Ik verwijs opnieuw naar HR 21 september 2010, LJN BM4427.

Ten slotte getuigt het verbinden van niet-ontvankelijkheid aan het verzuim van een voorschrift, gericht op het voorkomen van betekeningsproblemen bij de dagvaarding in hoger beroep door onvindbaarheid van de verdachte4., in een geval als het onderhavige, waarin de verdachte ter terechtzitting is verschenen, van een buitengewoon formalisme.5. Door verdachtes verschijnen is iedere nietigheid in de betekening van de dagvaarding in hoger beroep gedekt, en begint de termijn voor een rechtsmiddel te lopen op dezelfde dag als het geval zou zijn geweest wanneer de uitreiking van de oproeping met instemming van de verdachte aan de medewerker van de griffie was geschied en dus gold als uitreiking in persoon (art. 450 lid 4 Sv). Bedoeling van de onderhavige eis was dat de verdachte zich niet onvindbaar kon maken voor justitie door bij schriftelijke volmacht een rechtsmiddel te doen instellen.6. Gezien verdachtes verschijnen moet de dagvaarding in hoger beroep hem immers wel hebben bereikt. Van onvindbaar maken voor justitie is in het onderhavige geval onmiskenbaar geen sprake. Dat maakt het oordeel van het Hof onbegrijpelijk.

De uitspraak van het Hof betekent dat de verdachte de hem in beginsel toekomende toegang tot de rechter wordt onthouden. Tegen de hiervoor geschetste achtergrond zou het mij niet verbazen als een klacht over het onthouden aan de verdachte van de toegang tot de rechter (art. 6 lid 1 EVRM)7. in Straatsburg gehoor vindt op de grond dat het oordeel van het Hof moet worden aangemerkt als ‘unduly formalistic’.8.

Het middel slaagt.

Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen waarop het bestreden arrest zou dienen te worden vernietigd.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het Hof dan wel verwijzing van de zaak naar een aangrenzend Hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG